Utrata obywatelstwa polskiego przez matkę nieślubnego dziecka w latach 1920-1951 (rozbieżności w orzecznictwie sądów).
Należy zauważyć, że orzecznictwie sądów wykształciły się dwie całkowicie ze sobą sprzeczne linie orzecznicze o tym jak traktować sytuację utraty obywatelstwa polskiego przez matkę nieślubnego dziecka (rozważania dotyczą okresu 1920-1951).
W świetle przepisów (art. 13 ustawy z 1920 roku) zapisano wyraźnie tylko i wyłącznie, że utrata obywatelstwa polskiego przez męża powodowała utratę obywatelstwa innych osób – czyli jego żony i jego dzieci. Natomiast nie ma przepisu, który by stwierdzał, że utrata obywatelstwa przez matkę małoletniego nieślubnego dziecka powodowała utratę również obywatelstwa tego dziecka.
Ta słuszna interpretacja przepisów znalazła swoje odbicie w wielu orzeczeniach sądów administracyjnych. Warto tu wymienić:
- - Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z 12 czerwca 2015 r. II OSK 2733/13
- - Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z 19 września 2017 r. II OSK 37/16
- - Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 6 marca 2019 r. II OSK 799/17
Co więcej w wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie 19 grudnia 2017 r. II OSK 657/16 napisano, że zróżnicowanie sytuacji dzieci ślubnych i nieślubnych jest zgodne z prawem unijnym i międzynarodowym.
Tymczasem w ostatnich latach pojawiły się orzeczenia stwierdzające, że utrata obywatelstwa polskiego przez matkę powodowała również utratę obywatelstwa polskiego przez jej nieślubne dziecko:
- - Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 4 czerwca 2019 r. II OSK 1938/17
- - Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 5 lutego 2020 r. II OSK 3178/17
Należy jednak zauważyć, że uzasadnienia powołanych wyroków nie zawierają szerszego uzasadnienia z czego miałoby wynikać odejście od językowej wykładni ustawy z 1920 roku. Tworzenie zaś przez sądy nowych, nie przewidzianych przez prawo, przesłanek do utraty obywatelstwa polskiego należały uznać za sprzeczne z prawem i jako takie niedopuszczalne. Można przypuszczać, że ten błędny pogląd wziął się z mechanicznego zastosowania wykładni przepisów, jaka miała miejsce w wyroku z Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 6 maja 2015 r. II OSK 2407/13. Otóż w opisanym tam stanie faktycznym nie tylko matka nieślubnego dziecka nabyła obywatelstwo obce, ale również jej dziecko. Spowodowało to utratę obywatelstwa zarówno matki jak i dziecka. Należy jednak wyraźnie podkreślić, że utrata obywatelstwa polskiego przez nieślubne dziecko miała swoją samodzielną podstawę w nabyciu obywatelstwa obcego przez dziecko. Zatem utrata obywatelstwa polskiego przez nieślubne dziecko nie była zależna od utraty obywatelstwa przez matkę.
Można wyrazić nadzieję, że rozbieżności w orzecznictwie Naczelnego Sądu Administracyjnego zostaną usunięte i jako obowiązująca zostanie uznana wykładnia wedle której obywatelstwo nieślubnego dziecka nie jest zależne od obywatelstwa matki. Taka wykładnia będzie miała znaczenie dla wszelkich sytuacji gdy tylko matka nabywała obywatelstwa obce (i przez to traciła obywatelstwo polski) a dziecko nie. Sytuacje takie mogły mieć miejsce zwłaszcza w trakcie rozdzielenia matki od dziecka do czego najczęściej dochodziło w okresie II Wojny Światowej
