Brak generalnego zakazu posiadania podwójnego obywatelstwa pod rządami ustawy o obywatelstwie polskim z 1920 r.
W wyroku z 19 grudnia 2022 r. (II OSK 2095/21) Naczelny Sąd Administracyjny stwierdził, że Ustawa z dnia 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego nie wprowadziła zakazu posiadania podwójnego obywatelstwa. Sąd podkreślił, że za niedopuszczalną należy uznać taką wykładnię przepisów przywołanej ustawy, która zakłada utratę obywatelstwa polskiego w sytuacji jednoczesnego nabycia obywatelstwa polskiego i obcego lub następczego nabycia obywatelstwa polskiego przez obywatela państwa obcego.
Przytoczony wyrok zapadł w sprawie dotyczącej skarżącego pochodzącego z Argentyny. Ubiegał się on o potwierdzenie posiadania obywatelstwa polskiego, które wywodził od swojego dziadka od strony matki. W toku postępowania administracyjnego zostało jednak zakwestionowane, czy matka skarżącego posiadała polskie obywatelstwo. Była bowiem dzieckiem nieślubnym i z chwilą urodzenia zgodnie z obowiązującą w Argentynie zasadą ius soli uzyskała obywatelstwo argentyńskie. Dziadkowie skarżącego (rodzice jego matki) zawarli związek małżeński w 1934 roku - kilka lat po jej narodzinach – i z chwilą ślubu uznali ją za swoje prawowite dziecko. Z uwagi na to, że w myśl art. 4 pkt 2 ustawy o obywatelstwie z 1920 r. obywatelstwo polskie nabywało się m.in. przez uznanie lub uprawnienie (zawarcie związku małżeńskiego przez rodziców), skarżący podnosił, że jego matka nabyła obywatelstwo polskie po swoim ojcu. W toku rozpoznawania sprawy pojawiły się jednak wątpliwości, czy pod rządami ustawy z 1920 r. istniała możliwość posiadania podwójnego obywatelstwa, biorąc pod uwagę brzmienie art. 1 („Obywatel polski nie może być jednocześnie obywatelem państwa innego”) i art. 11 pkt 1, zgodnie z którym utrata obywatelstwa polskiego następuje przez nabycie obcego obywatelstwa.
W przedmiotowej sprawie Naczelny Sąd Administracyjny stwierdził, iż wykładnia przepisów ustawy z 1920 r. nie daje podstawy do stwierdzenia, że nie dopuszczała ona żadnych przypadków posiadania podwójnego obywatelstwa. Art. 11 pkt 1 wprost wskazuje, że późniejsze nabycie obcego obywatelstwa skutkuje utratą obywatelstwa polskiego. Brak jednak regulacji, która przewidywałaby utratę lub wygaśnięcie obywatelstwa polskiego osoby, która wcześniej uzyskała obywatelstwo obce lub która nabyła obywatelstwo polskie i obce w tym samym momencie. Niezależnie więc od tego, czy przyjmuje się, że uznanie dziecka lub uprawnienie ma w zakresie nabycia przez nie obywatelstwa po ojcu skutek ex tunc czy ex nunc – a więc czy w przedmiotowej sprawie matka skarżącego nabyła obywatelstwo polskie równocześnie z argentyńskim czy później – nie ma podstaw do stwierdzenia, że utraciła polskie obywatelstwo przez sam fakt posiadania drugiego obywatelstwa.
Argumentując swoją tezę, NSA przytoczył i podzielił stanowisko sądu I instancji, zgodnie z którym ustawa z 1920 r. w niektórych przypadkach wprost przewidywała wymóg wykazania nieposiadania obcego obywatelstwa dla uzyskania obywatelstwa polskiego – tak było chociażby w przypadku dzieci nieznanych rodziców, które urodziły się lub zostały znalezione na terytorium RP. Skoro więc ustawa nie wprowadzała takiego wymogu dla uzyskania polskiego obywatelstwa w drodze uznania lub uprawnienia, to nie należy stosować w tym zakresie wykładni rozszerzającej, a tym samym – nie można przyjmować istnienia generalnego zakazu posiadania podwójnego obywatelstwa.
W uzasadnieniu wyroku NSA wskazał ponadto, że wyłączenia możliwości posiadania podwójnego obywatelstwa nie można się doszukiwać również w brzmieniu art. 1 ustawy z 1920 r., który stanowił, że obywatel polski nie może być jednocześnie obywatelem innego państwa. Zgodnie ze stanowiskiem przyjętym w doktrynie sens tego przepisu leży we wskazaniu, że osoba posiadająca obywatelstwo polskie i obce będzie w świetle polskiego prawa traktowana wyłącznie jako obywatel polski, to znaczy – że posiadanie przez nią obywatelstwa obcego nie może prowadzić do zwolnienia jej z obowiązków wynikających z bycia obywatelem polskim, a więc na przykład – z obowiązku służby wojskowej. Celem tego przepisu nie było natomiast wprowadzenie zakazu posiadania podwójnego obywatelstwa.
Sąd przytoczył ponadto treść Okólnika Ministra Spraw Wewnętrznych z 1925 r. pt. "Obywatelstwo osób urodzonych i naturalizowanych w Ameryce", zgodnie z którym nieuniknione są sytuacje, gdy ta sama osoba nabywa równocześnie obywatelstwo dwóch państw na odmiennych zasadach – ius sanguinis i ius soli. Postanowienia Okólnika wprost wskazywały, że osoby, które nabyły obywatelstwo polskie w jeden ze sposobów określonych w art. 4 pkt 2-5 ustawy o obywatelstwie z 1920 r., „są obywatelami polskimi mimo, że z tytułu urodzenia służy im obywatelstwo amerykańskie”. Sąd uznał, że nie ma przeszkód, aby treść Okólnika uznać za wskazówkę interpretacyjną w przedmiotowej sprawie, mimo że dotyczyła ona osoby posiadającej obywatelstwo argentyńskie, a nie amerykańskie.
Podsumowując, błędnym jest przyjmowanie, że pod rządami ustawy o obywatelstwie polskim z 1920 r. zakazane było posiadanie podwójnego obywatelstwa. W sprzeczności z taką tezą stoi literalna wykładnia art. 11 pkt 1, a także celowościowa i historyczna wykładnia całej ustawy z 1920 r.
Justyna Dąbrowska
