Przełom w sprawach córek ślubnych z podwójnym obywatelstwem pod rządami ustawy o obywatelstwie polskim z 1920 roku
Zgodnie z jednym najnowszych orzeczeń Naczelnego Sądu Administracyjnego (wyrok z 19 grudnia 2022 r. (II OSK 2095/21) nie wszystkie córki ślubne obywateli polskich, które pod rządami ustawy o obywatelstwie Państwa polskiego z 1920 roku w okresie małoletności posiadały podwójne obywatelstwo, traciły obywatelstwo polskie z chwilą osiągnięcia pełnoletności. Skutek taki nie następował wobec tych córek, które obywatelstwo polskie nabyły później niż obce albo uzyskały obywatelstwo polskie i obce równocześnie (najczęściej z chwilą urodzenia).
Aktualne można zatem twierdzić, że orzecznictwo rozróżnia sytuację obywatelstwa małoletnich córek pod rządami ustawy o obywatelstwie z 1920 roku na 3 kategorie:
- - nieślubne córki – ich obywatelstwo nie zależało od obywatelstwa ojca, z tego względu nie podlegały one ochronie wywodzonej z art. 13 przedmiotowej ustawy, więc nabywając obce obywatelstwo w okresie małoletności, traciły polskie obywatelstwo uzyskane po matce,
- - ślubne córki, które uzyskały obywatelstwo obce później niż polskie – traciły obywatelstwo polskie z chwilą osiągnięcia pełnoletności (ze skutkiem zawieszającym),
- - ślubne córki, które uzyskały obywatelstwo polskie jednocześnie z obcym lub później – nie traciły obywatelstwa polskiego z chwilą osiągnięcia pełnoletności.
Na temat sytuacji córek ślubnych, które obywatelstwo obce uzyskały później niż polskie, Naczelny Sąd Administracyjny wypowiedział się w wyroku z dnia 27 kwietnia 2022 r. (II OSK 1648/19). Sąd przychylił się wówczas do funkcjonującego wcześniej w orzecznictwie przez lata poglądu, że pod rządami ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego z 1920 roku córki ślubne obywateli polskich, które w okresie małoletności nabyły inne obywatelstwo, traciły obywatelstwo polskie z chwilą osiągnięcia pełnoletności.
Przytoczony wyrok zapadł w sprawie dotyczącej skarżącego pochodzącego z Niemiec, który ubiegał się o potwierdzenie posiadania obywatelstwa polskiego po swojej matce. Matka skarżącego nabyła obywatelstwo polskie z chwilą urodzenia, zaś w 1948 roku, przed osiągnięciem pełnoletności, uzyskała również obywatelstwo Izraela. W postępowaniu administracyjnym i sądowoadministracyjnym przyjęto, że zgodnie z przepisami ustawy o obywatelstwie polskim z 1920 roku w wyniku nabycia obcego obywatelstwa matka skarżącego utraciła obywatelstwo polskie. Za moment utraty obywatelstwa polskiego przyjęto moment osiągnięcia przez kobietę pełnoletności, gdyż wtedy jej obywatelstwo przestało być uzależnione od obywatelstwa jej ojca w myśl zasady jednolitości obywatelstwa rodziny wywodzonej z art. 13 wspomnianej ustawy. Jak zostało to wskazane przez Naczelny Sąd Administracyjny w uzasadnieniu wyroku: „(…) z chwilą uzyskania pełnoletności, to do niej (a nie do jej rodziców) należało odnieść przesłanki utraty obywatelstwa polskiego”. Utrata polskiego obywatelstwa miała więc skutek zawieszający, nastąpiła później niż nabycie obywatelstwa obcego. Sąd odrzucił twierdzenia zawarte w skardze kasacyjnej, w myśl których osoba, która nabyła obce obywatelstwo jako małoletnia (gdy dalsze posiadanie przez nią polskiego obywatelstwa po ojcu było gwarantowane przez zasadę jednolitości obywatelstwa rodziny), nie powinna utracić obywatelstwa polskiego, nawet gdy z osiągnięciem pełnoletności status jej obywatelstwa przestawał zależeć od obywatelstwa ojca, a dawana przez to „ochrona” wygasała. W wyroku NSA podkreślone zostało, iż zasada utraty obywatelstwa polskiego po uzyskaniu obywatelstwa obcego była traktowana rygorystycznie i gdyby istniał od niej wyjątek na rzecz osób, które obywatelstwo obce nabyły jako małoletni, to zostałby on wprost wymieniony w ustawie.
W świetle powyższego wyroku należy przyjąć, że pod rządami ustawy z 1920 r. ślubne córki obywateli polskich, które w okresie małoletności nabyły obywatelstwo obce, z chwilą ukończenia 18 roku życia traciły obywatelstwo polskie. Orzeczenie to dotyczy jednak wyłącznie sytuacji, gdy ślubna córka nabyła obywatelstwo obce później niż obywatelstwo polskie. Na tej podstawie można stwierdzić, że zawieszający skutek nabycia obcego obywatelstwa w postaci utraty obywatelstwa polskiego z chwilą osiągnięcia pełnoletności nie występował w przypadku każdej ślubnej córki z podwójnym obywatelstwem, a jedynie takiej, która najpierw była wyłącznie obywatelką Polski, a następnie także innego państwa.
Natomiast w kwestii córek ślubnych, które nabywały obywatelstwo polskie później od obcego albo równocześnie z nim wypowiedział się Naczelny Sąd Administracyjny wyroku z 19 grudnia 2022 r. (II OSK 2095/21), w którym został wyrażony pogląd o braku generalnego zakazu posiadania podwójnego obywatelstwa pod rządami ustawy o obywatelstwie polskim (komentowanego na naszej stronie w sierpniu 2023 roku). W przedmiotowym orzeczeniu sąd wprost wskazał, że: „Aby ziściła się przesłanka utraty obywatelstwa polskiego najpierw trzeba było nabyć obywatelstwo polskie, a następnie obywatelstwo obce”. Utrata obywatelstwa polskiego nie następowała więc, gdy osoba nabywała jednocześnie obywatelstwo dwóch państw (z chwilą urodzenia na podstawie prawa krwi i prawa ziemi) lub gdy obywatel obcego państwa później nabywał obywatelstwo polskie.
Co więcej sąd wskazał ponadto, że z normy zawartej w art. 13 ustawy z 1920 roku nie można wywodzić nakazu stosowania w tym przypadku zasady zawieszenia skutku utraty obywatelstwa. W związku z tym należy stwierdzić, że jednoczesne nabycie przez małoletniego obywatelstwa obcego i polskiego albo nabycie obywatelstwa polskiego po obywatelstwie obcym nie powoduje utraty obywatelstwa polskiego ani ze skutkiem natychmiastowym, ani pod warunkiem zawieszającym – po osiągnięciu pełnoletniości.
Przedmiotowy wyrok jest niezwykle istotny w sprawach obywatelstwa polskiego małoletnich córek obywateli Polski, które nabyły obywatelstwo obce i osiągały pełnoletność w czasie obowiązywania ustawy z 1920 roku. W wielu sytuacjach, gdy potomkowie tych kobiet wywodzili od nich swoje polskie obywatelstwo i ubiegali się o potwierdzenie tego faktu, spotykali się z decyzjami odmownymi – przyjmowano bowiem, że w sytuacjach nabycia przez małoletnią obcego obywatelstwa bezwzględnie traciła ona obywatelstwo polskie ze skutkiem zawieszającym, bez rozróżnienia na kolejność nabycia obywatelstwa polskiego i obcego. Według dominującego obecnie w orzecznictwie poglądu, córek obywateli polskich, w odróżnieniu od synów, przed utratą polskiego obywatelstwa z osiągnięciem pełnoletności nie chronił obowiązek pełnienia służby wojskowej. Dlatego wskazanie, że skutek utraty obywatelstwa polskiego zależy od tego, czy obywatelstwo obce zostało nabyte wcześniej, później czy jednocześnie z polskim, stanowi przełom w sytuacji małoletnich córek polskich obywateli.
W większości przypadków niepełnoletnie dzieci polskich obywateli uzyskiwały obywatelstwo polskie jednocześnie z obcym – z chwilą urodzenia (jedno obywatelstwo na podstawie ius soli, drugie – ius sanguinis). Zgodnie z najnowszym orzecznictwem nie utraciły one w tej sytuacji obywatelstwa polskiego, a więc ich potomkowie mają szanse ubiegać się o potwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego na tej podstawie.
Justyna Dąbrowska
