Utrata polskiego obywatelstwa przez nieślubne córki
W wyroku z dnia 19 lipca 2022 r. (II OSK 2316/19) Naczelny Sąd Administracyjny w syntetyczny sposób przedstawił sytuację prawną nieślubnych dzieci polskich obywatelek pod rządami ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego.
Zgodnie z regulacjami przedmiotowej ustawy nieślubne dzieci nabywały obywatelstwo polskie po matce. Nie znajdował wobec nich zastosowania art. 13 tej ustawy, z którego wynikała zasada jednolitości obywatelstwa rodziny. W myśl tej zasady nadanie lub utrata polskiego obywatelstwa miała analogiczny skutek wobec żony i małoletnich dzieci nabywającego lub tracącego obywatelstwo. Przepis ten dotyczył tylko sytuacji, gdy nabywającym lub tracącym obywatelstwo był mężczyzna. Nabycie lub utrata obywatelstwa polskiego w ślad za ojcem następowała wyłącznie wobec jego dzieci ślubnych, które od niego wywodziły swoje obywatelstwo. W świetle powyższego, nabycie lub utrata obywatelstwa polskiego przez kobiety nie miała skutku rozciągniętego na ich członków rodziny, a więc nie powodowała utraty obywatelstwa polskiego przez ich małoletnie nieślubne dzieci. Status obywatelstwa tych dzieci był oceniany samodzielnie, a o utracie przez nie obywatelstwa polskiego decydowało spełnienie przesłanki z art. 11 pkt 1 ustawy z 1920 r. (nabycie przez nie obcego obywatelstwa). Z uwagi na niestosowanie wobec małoletnich nieślubnych dzieci zasady jednolitości obywatelstwa rodziny, należy przyjąć, że w razie zaistnienia wobec nich przesłanki z art. 11 pkt 1, automatycznie traciły one polskie obywatelstwo – skutek w postaci utraty obywatelstwa polskiego nie był w ich przypadku zawieszony do momentu osiągnięcia przez nie pełnoletności.
Różnice w sytuacji obywatelstwa polskiego dzieci ślubnych i nieślubnych można więc przedstawić w następujący sposób:
Dzieci ślubne:
- nabywały obywatelstwo polskie po ojcu,
- w okresie małoletności automatycznie traciły polskie obywatelstwo, gdy obywatelstwo tracił ich ojciec,
- zgodnie z funkcjonującym w orzecznictwie poglądem w razie ziszczenia się wobec nich przesłanki z art. 11 pkt 1 (nabycia obcego obywatelstwa w okresie małoletności) obywatelstwo polskie mogły utracić dopiero z ukończeniem 18 roku życia (wtedy status ich obywatelstwa przestawał być uzależniony od obywatelstwa ojca); ważne jest jednak, że utrata obywatelstwa polskiego następowała tylko wtedy, gdy obywatelstwo obce zostało nabyte później niż polskie (osoby, które z chwilą urodzenia uzyskały obywatelstwo polskie i obce (nabycie jednoczesne) albo uzyskały polskie później niż obce nie traciły obywatelstwa polskiego – więcej na ten temat w sierpniowej aktualności na naszej stronie internetowej).
Dzieci nieślubne:
- nabywały obywatelstwo polskie po matce,
- w okresie małoletności nie traciły automatycznie obywatelstwa polskiego, gdy obywatelstwo traciła ich matka,
- w razie ziszczenia się wobec nich przesłanki z art. 11 pkt 1 automatycznie traciły obywatelstwo polskie (bez względu na to, czy były już pełnoletnie, czy nie) – ale tylko wtedy, gdy obywatelstwo obce nabyły później niż polskie.
Przytoczony wyżej wyrok zapadł w sprawie Skarżącej, która ubiegała się o potwierdzenie posiadania polskiego obywatelstwa. Kobieta urodziła się w 1944 roku jako nieślubne dziecko obywatelki Polski, nabywając tym samym obywatelstwo polskie z chwilą urodzenia. W 1948 roku, a więc w okresie swej małoletności, Skarżąca otrzymała obywatelstwo Izraela, a kilka dni później obywatelstwo tego państwa uzyskała również jej matka. W postępowaniu administracyjnym i przed sądem pierwszej instancji stwierdzono, że Skarżąca utraciła polskie obywatelstwo z chwilą uzyskania obywatelstwa obcego przez jej matkę. To właśnie ustalenie momentu, w którym nastąpiła utrata polskiego obywatelstwa przez Skarżącą, stało się istotą sporu przed NSA.
Naczelny Sąd Administracyjny stwierdził, że wynikającej z art. 13 ustawy z 1920 r. zasady „nie sposób odnieść do utraty obywatelstwa przez dziecko nieślubne w przypadku utraty obywatelstwa przez jego matkę, gdyż nie wynika to wprost z tego przepisu”. W konsekwencji braku powiązania obywatelstwa nieślubnego dziecka z obywatelstwem matki (analogicznego do powiązania zachodzącego między obywatelstwem ślubnego dziecka i jego ojca), przesłanki utraty obywatelstwa polskiego z art. 11 należy odnosić do dziecka. Z tego względu Sąd uznał, że w przedmiotowej sprawie Skarżąca utraciła polskie obywatelstwo z momentem, gdy sama nabyła obywatelstwo Izraela, mimo iż była wówczas niepełnoletnia. Sąd podkreślił, że z przepisów ustawy z 1920 r. nie można wywodzić normy, wedle której nieślubne dziecko, które w okresie małoletności nabyło obywatelstwo obce, w ogóle nie mogłoby utracić obywatelstwa polskiego. Byłoby to sprzeczne z ogólną zasadą wyłączności obywatelstwa polskiego obowiązującą pod rządami ówczesnych regulacji o obywatelstwie polskim.
