Brak aktu urodzenia pradziadka
Wojewoda Mazowiecki decyzją z 30 sierpnia 2019 r., nr WSC-I.6122.1107.2018, na podstawie art. 55 ust. 1 ustawy z 2 kwietnia 2009 r. o obywatelstwie polskim (Dz. U. z 2018 r. poz. 1829 z późn. zm.), dalej: "u.o." odmówił potwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego przez wnioskodawcę z uwagi na nieprzedstawienie dokumentów potwierdzających posiadanie obywatelstwa polskiego przez pradziadka wnioskodawcy. Decyzja ta została „podtrzymana” przez Ministra.
Wnioskodawca był wzywane do przedłożenia: aktu urodzenia pradziadka oraz dokumentów potwierdzających, że ww. był zapisany lub miał prawo być zapisanym do ksiąg stałej ludności b. Królestwa Polskiego. Wnioskodawca podkreślał, że akt urodzenia pradziadka nie może zostać przedłożony z przyczyn obiektywnych. Przedłożył dowody wykazujące, że dokument ten nie istnieje i w związku tym jego przedłożenie przez skarżącego jest niemożliwe do spełnienia oraz jednocześnie zaoferował inne dowody pozwalające ustalić miejsce urodzenia wstępnego. Do akt zostały złożone dokumenty zawierające informację, że albo akt urodzenia takiej osoby nie figuruje (Urząd Stanu Cywilnego w T. w piśmie z 17 czerwca 2015 r.), albo brak w zasobie ksiąg metrykalnych (Archiwum Państwowe w B. w piśmie z 19 czerwca 2015 r.). Wnioskodawca zatem podjął próbę uzyskania aktu stanu cywilnego wstępnego, które z przyczyn od niego niezależnych okazały się bezskuteczne. Jednocześnie przedłożył szereg dokumentów wytworzonych w Stanach Zjednoczonych po przyjeździe pradziadka do tego kraju i wykazywał, że z ich treści wynika, że wstępny urodził się na terytorium Państwa Polskiego i nabył to obywatelstwo.
Faktem jest, że okoliczności dotyczące stanu cywilnego, w tym urodzenie, zawarcie związku małżeńskiego powinny być dowodzone za pomocą aktów stanu cywilnego. Zgodnie bowiem z art. 3 p.a.s.c. akty stanu cywilnego stanowią wyłączny dowód zdarzeń w nich stwierdzonych; ich niezgodność z prawdą może być udowodniona jedynie w postępowaniu sądowym. Biorąc jednak pod uwagę, że art. 56 ust. 2 in fine u.o. dopuszcza odstępstwo od tej reguły, to w realiach konkretnej sprawy dotyczącej potwierdzenia obywatelstwa polskiego możliwe jest odejście od bezwzględnego obowiązku przedłożenia aktu urodzenia. W wyjątkowych okolicznościach stan cywilny może być dowodzony także za pomocą innych dowodów niż akty stanu cywilnego (zob. np. wyroki NSA z 7 kwietnia 2016 r., sygn. akt II OSK 1927/14 i z 14 grudnia 2015 r. sygn. akt II OSK 1154/17). Jednym ze zdarzeń stwierdzonych w akcie urodzenia jest miejsce urodzenia. Wobec powyższej tezy, że nawet stan cywilny może być dowodzony nie tylko aktem stanu cywilnego, to także miejsce urodzenia jako jeden z elementów aktu urodzenia może być dowodzony innymi dowodami. Taką szczególną okolicznością wykazaną w wystarczającym stopniu w niniejszej sprawie, jest niemożność uzyskania aktu urodzenia. O ile okazało się to możliwe w wypadku ojca pradziadka oraz braci pradziadka, to akurat odnośnie osoby pradziadka było to niemożliwe. Także z pisma Archiwum Państwowego w B. z 15 czerwca 2018 r. wynika, że archiwum - jeśli chodzi o ewidencję mieszkańców T. - zawiera jednostki archiwalne z 1904 r., 1913 r. oraz 1917 r.
Ostatecznie w wyroku z dnia 12 czerwca 2024 r. (II OSK 1184/21) Naczelny Sąd Administracyjny stwierdził, że okoliczności dotyczące stanu cywilnego, w tym urodzenie, zawarcie związku małżeńskiego powinny być dowodzone za pomocą aktów stanu cywilnego. Zgodnie bowiem z art. 3 p.a.s.c. akty stanu cywilnego stanowią wyłączny dowód zdarzeń w nich stwierdzonych; ich niezgodność z prawdą może być udowodniona jedynie w postępowaniu sądowym. Biorąc jednak pod uwagę, że art. 56 ust. 2 in fine ustawy z 2009 r. o obywatelstwie polskim dopuszcza odstępstwo od tej reguły, to w realiach konkretnej sprawy dotyczącej potwierdzenia obywatelstwa polskiego możliwe jest odejście od bezwzględnego obowiązku przedłożenia aktu urodzenia. W wyjątkowych okolicznościach stan cywilny może być dowodzony także za pomocą innych dowodów niż akty stanu cywilnego.
Konieczna jest bowiem dokładna ponowna ocena przedłożonych przez stronę dokumentów w zakresie treści obejmującej miejsce urodzenia pradziadka oraz podjęcie dodatkowych czynności w ramach zasady oficjalności. Jednocześnie trudno przesądzić jakie będą to dokładnie czynności i do jakich podmiotów adresowane. Niezbędna jest tutaj bowiem wiedza historyczna, geograficzna oraz kulturowa. Celem bowiem postępowania administracyjnego jest dążenie do wyjaśnienia prawdy obiektywnej (art. 7, art. 80, art. 76 § 1 i art. 77 § 1 k.p.a.). Jak już wskazano zgodnie z art. 75 § 1 k.p.a. jako dowód należy dopuścić wszystko, co może przyczynić się do wyjaśnienia sprawy, a nie jest sprzeczne z prawem.
