Obywatelstwo dzieci w perspektywie regulacji Ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego i Konwencji wiedeńskiej o obywatelstwie i opcji z dnia 30 sierpnia 1924 r.
Ustalenie obywatelstwa osób, które nie ukończyły 18 r.ż., wymaga niekiedy sięgnięcia de facto do czterech aktów prawnych obowiązujących w okresie dwudziestolecia międzywojennego. Są to: ustawa z dnia 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego (Dz. U. Nr 7, poz. 44 z późn. zm.) - dalej "ustawa", Konwencja wiedeńska o obywatelstwie i opcji z dnia 30 sierpnia 1924 r. zawarta pomiędzy Polską a Niemcami (Dz. U. z 1925 r. Nr 21, poz. 148)- dalej "Konwencja", oraz regulacje wersalskie w postaci Traktatu pomiędzy Głównemi Mocarstwami Sprzymierzonemi i Stowarzyszonemi a Polską z dnia 28 czerwca 1919 r. (Dz. U. z 1920 r. Nr 110, poz. 728) - dalej "Traktat", tudzież Traktat pomiędzy Mocarstwami Sprzymierzonemi i Stowarzyszonemi a Niemcami (Dz. U. z 1920 r. Nr 35, poz. 200 z późn. zm.) datowany na ten sam dzień.
Istotny w kontekście zarysowanej problematyki wydaje się być przede wszystkim art. 8 par. 2 Konwencji, zgodnie z którym to obywatele niemieccy, którzy w dniu 10 stycznia 1920 roku nie mieli ukończonych lat osiemnastu, dzielą obywatelstwo ojca, jeżeli są dziećmi ślubnymi, a swej matki, jeżeli są dziećmi nieślubnymi. Ustawodawca dodał jednak do powyższej regulacji zastrzeżenie, stanowiąc, że jeżeli osoby te same odpowiadają warunkom, wymaganym przez artykuł 4 Traktatu z dnia 28 czerwca 1919 r., to, z zastrzeżeniem postanowienia artykułu 7-go par. 1 ustęp drugi niniejszej Konwencji, nabyły obywatelstwo polskie, chociażby ich ojciec lub matka warunkom wymaganym do nabycia obywatelstwa polskiego nie odpowiadali.
W celu klaryfikacji kontekstu normatywnego warto zaznaczyć, iż ww. przepis miał charakter przepisu odsyłającego do innego aktu normatywnego (tj. Traktatu), którego art. 4 stanowił, że Polska uznaje za obywateli Polskich z samego prawa i bez żadnych formalności osoby przynależności niemieckiej, austrjackiej, węgierskiej czy rosyjskiej, urodzone na wspomnianem terytorium z rodziców tamże stale zamieszkałych, chociażby w chwili, gdy niniejszy Traktat nabierze mocy obowiązującej, same nie miały tam stałego zamieszkania.
Odesłaniem wewnętrznym było jednoczesne nawiązanie w art. 8 par. 2 Konwencji do art. 7 par. 1 ust. 2 tegoż aktu, wedle którego to nie nabyli obywatelstwa polskiego ci obywatele niemieccy, których rodzice oboje założyli swoje zamieszkanie w obrębie tego terytorium po dniu 1 stycznia 1908 r.
Próbując niejako z cytowanych wyżej przepisów utworzyć normę prawną, należałoby uznać, iż podstawowym założeniem ustawodawcy było nadać niepełnoletnim w dniu 10 stycznia 1920 r. obywatelom niemieckim odpowiednio obywatelstwo ich ojca lub matki w zależności od tego, czy ich narodziny miały miejsce w ewentualnym następstwie małżeństwa rodziców. Od tej generalnej zasady prawodawca uczynił jednak wyjątek, zgodnie z jakim to niezależnie od wskazanego wyżej kryterium obywatelstwo polskie nabywały osoby przynależności niemieckiej urodzone na terytorium Polski, których rodzice stale tam zamieszkiwali (jednak nie po 1 stycznia 1908 r.).
Przechodząc teraz na grunt polskiej ustawy z 1920 r., należałoby skonkludować, iż zawarty tam art. 5 traktuje na temat sytuacji niepełnoletnich obywateli w bardzo podobny sposób do art. 8 par. 2 analizowanej wyżej Konwencji. Zgodnie z ustawą bowiem przez urodzenie dzieci ślubne nabywają obywatelstwo ojca, zaś nieślubne- matki. Jednakże w przeciwieństwie do regulacji zawartej w Konwencji art. 5 ustawy nie posiada przesłanek nabycia obywatelstwa ujętych od strony negatywnej.
Warto na koniec wspomnieć także o statusie małoletnich sierot na gruncie analizowanych wyżej aktów prawnych. W jednym z orzeczeń Naczelnego Trybunału Administracyjnego odnośnie do przepisów Konwencji pada teza, iż postanowienia o obywatelstwie osób, które w dniu 10 stycznia 1920 r. nie miały ukończonych lat 18, zawarte w zdaniu pierwszym par. 2 art. 8 Konwencji Wiedeńskiej, nie mają zastosowania do wypadków, w których ojciec względnie matka tych osób nie żyli w dniu 10 stycznia 1920 r. (18 grudnia 1929 r., I. rej. 483128; P. P. A., r. 1930, kw. II, str. 24). Mamy tu zatem do czynienia z kolejnym wyłączeniem o charakterze podmiotowym co do obywatelstwa niepełnoletnich byłych obywateli niemieckich Górnego Śląska.
Ustawa z 1920 r. również nie traktuje wprost na temat pozycji prawnej niepełnoletnich sierot. Interpretacji w tym aspekcie dostarcza tu także orzecznictwo sądów administracyjnych. Stosunkowo relewantnym orzeczeniem wydaje się być chociażby wyrok współczesnego NSA z dnia 19 października 2021 r. o sygnaturze II OSK 65/21, wedle którego sieroty nie są chronione od utraty obywatelstwa na gruncie ustawy z 1920 r. przez statut zmarłego ojca, lecz mogą utracić je w wyniku naturalizacji indywidualnie.
