Ludność z obszaru byłego zaboru rosyjskiego (Cesarstwa Rosyjskiego)
Aby uzyskać obywatelstwo polskie po odzyskaniu niepodległości przez II RP, ludność pochodząca z obszarów byłego zaboru rosyjskiego musiała wykazać się osiedleniem na tym terytorium byłego Cesarstwa Rosyjskiego, które to po I wojnie światowej i wojnie polsko – bolszewickiej 1920 roku przypadło Polsce. Pod pojęciem osiedlenia nie należy jednak rozumieć faktycznego, choćby długotrwałego zamieszkiwania na danym terytorium, a rodzaj więzi publicznoprawnej, łączącej jednostkę z danym terytorium.
Przesłankę nabycia obywatelstwa polskiego z mocy prawa przez osoby zamieszkujące obszary byłego zaboru rosyjskiego (które nie wchodziły w skład Królestwa Polskiego) statuował art. 2 punkt 1 litera d ustawy z 1920 roku o obywatelstwie Państwa Polskiego. Aby nabyć ex lege obywatelstwo polskie, musiały one być zapisane do gminy miejskiej lub wiejskiej albo do jednej z organizacji stanowych na terytorium, które po wojnie przypadło II RP. Owym „osiedleniem” należało się wykazać na dzień ogłoszenia wspomnianej wyżej ustawy, to jest na 31 stycznia 1920 roku. Nabycie obywatelstwa polskiego w myśl przepisów owej ustawy nie było więc uzależnione od faktycznego zamieszkiwania na terytorium Polski.
Zapis do gminy miejskiej lub wiejskiej albo do jednej z organizacji stanowych na ziemiach Cesarstwa Rosyjskiego, które po I wojnie światowej weszły w skład państwa polskiego, należało oceniać wedle prawa Cesarstwa. Prawo to nie znało specjalnego zapisu do gminy miejskiej lub wiejskiej jako jednostki samorządowej, a użyty w ustawie o obywatelstwie Państwa Polskiego zwrot „zapisany do gminy miejskiej lub wiejskiej” oznaczał osoby zapisane do stanu obywateli miejskich lub wiejskich. Oprócz powyższych stanów istniały jeszcze w Cesarstwie dwa inne – szlachecki i duchowny. Duchownieństwo nie miało jednak miejscowych organizacji stanowych, więc przynależność do owego stanu nie mogła stanowić podstawy nabycia obywatelstwa polskiego.
Prawną podstawę oceny przynależności do jednego ze stanów stanowiły:
- - Prawo o stanach w Cesarstwie Rosyjskim (Zwód praw, t. IX),
- - Ustawa przemysłowa dla Cesarstwa Rosyjskiego (Zwód praw, t. XI),
- - Ustawa paszportowa (Zwód praw, t. XIV).
Według wskazanego powyżej ustawodawstwa szlachta rosyjska dzieliła się na 6 grup: nobilitowanych, wojskowych, urzędników cywilnych z pewną rangą, utytułowanych i dziedziczne rody szlacheckie oraz rody cudzoziemskie.
Do stanu miejskich obywateli pod ogólną nazwą grażdan należeli: obywatele honorowi, kupcy, mieszczanie, rzemieślnicy lub cechowi, a do stanu obywateli wiejskich – ludność włościańska.
