Orzecznictwo w sprawach obywatelstwa polskiego

Poniżej orzeczenia sądów dotyczące spraw obywatelstwa:

Wyrok
z dnia 26 kwietnia 2006 r.
wojewódzki sąd administracyjny w Warszawie
IV SA/Wa 129/2006

26.04.2006

Nie jest warunkiem koniecznym dla spełnienia przesłanek warunkujących skuteczne złożenie oświadczenia woli o nabyciu obywatelstwa polskiego w trybie art. 10 ustawy z dnia 15 lutego 1962 r. o obywatelstwie polskim ażeby osoba, z którą cudzoziemiec zawarł związek małżeński i pozostaje w nim co najmniej 3 lata, była obywatelem polskim w dacie zawierania tegoż związku.
Przewodniczący: Sędzia WSA Małgorzata Miron (spr.).
Sędziowie WSA: Asesor Danuta Szydłowska, Asesor Tomasz Wykowski.
Protokolant: Danuta Gorzelak-Maciak.
Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 26 kwietnia 2006 r. sprawy ze skargi Sahar Y. na decyzję Prezesa Urzędu do Spraw Repatriacji i Cudzoziemców z dnia 10 listopada 2005 r. w przedmiocie odmowy przyjęcia oświadczenia woli o nabyciu obywatelstwa polskiego: 1) uchyla zaskarżoną decyzję i utrzymaną nią w mocy decyzję organu I instancji; 2) zasądza od Prezesa Urzędu do Spraw Repatriacji i Cudzoziemców na rzecz Sahar Y. kwotę 340 (trzysta czterdzieści) zł tytułem zwrotu kosztów postępowania sądowego.
Zaskarżoną do sądu administracyjnego decyzją z dnia 10 listopada 2005 r. Prezes Urzędu do Spraw Repatriacji i Cudzoziemców, w wyniku rozpoznania odwołania Sahar Y. od decyzji Wojewody Mazowieckiego z dnia 29 lipca 2005 r. odmawiającej przyjęcia oświadczenia o woli nabycia obywatelstwa polskiego od Sahar Y., utrzymał w mocy powyższą decyzję organu I instancji. W uzasadnieniu zaskarżonej decyzji organ orzekający podniósł, że Sahar Y., obywatelka irańska, złożyła przed Wojewodą Mazowieckiem oświadczenie o woli nabycia obywatelstwa polskiego na podstawie art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 15 lutego 1962 r. o obywatelstwie polskim (Dz. U. Nr 28, poz. 353 ze zm.).
Ustalając stan faktyczny stwierdzono, iż Sahar Y., córka Abdolrahmana i Fatemeh K. z domu S., urodziła się w dniu 20 października 1983 r. w Kuwejcie. Sahar Y. jest obywatelką Islamskiej Republiki Iranu i legitymuje się paszportem irańskim. W dniu 6 października 2001 r. zawarła w Warszawie związek małżeński z obywatelem irańskim - Soheilem Y. Postanowieniem z dnia 21 lutego 2002 r. Prezydent RP nadał mężowi Sahar Y. - Soheilowi Y. obywatelstwo polskie. Decyzją z dnia 24 lutego 2005 r. Wojewoda Mazowiecki udzielił Sahar Y. zezwolenia na osiedlenie się na terytorium RP.
W myśl art. 10 cytowanej wyżej ustawy o obywatelstwie polskim cudzoziemiec, któremu udzielono zezwolenia na osiedlenie się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej i który pozostaje co najmniej 3 lata w związku małżeńskim z osobą posiadającą obywatelstwo polskie, nabywa obywatelstwo polskie, jeżeli w terminie 6 miesięcy od dnia uzyskania przez cudzoziemca zezwolenia na osiedlenie się albo 3 lat i 6 miesięcy od dnia zawarcia związku małżeńskiego z osobą posiadającą obywatelstwo polskie złoży odpowiednie oświadczenie przed właściwym organem i organ ten wyda decyzję o przyjęciu oświadczenia.
W przedmiotowej sprawie nie budzi wątpliwości, że Sahar Y. uzyskała zezwolenie na osiedlenie się na terytorium RP i złożyła stosowne oświadczenie o woli nabycia obywatelskiego. Zdaniem organu nie spełniła natomiast drugiej przesłanki wymienionej w art. 10 ust. 1 powołanej ustawy - tj. nie pozostawała co najmniej 3 lata w związku małżeńskim z osobą posiadającą obywatelstwo polskie. Organ wskazał, iż wyżej wymieniony przepis jest niedookreślony. Stosownie jednak do treści ust. 1a w art. 10 ustawy o obywatelstwie polskim - dodanym przez art. 19 pkt 1 lit. b ustawy z dnia 24 lipca 1998 r. o zmianie niektórych ustaw określających kompetencje organów administracji publicznej, w związku z reformą ustrojową państwa (Dz. U. Nr 106, poz. 668) - "termin do złożenia oświadczenia woli (...) wynosi 6 miesięcy od dnia uzyskania przez cudzoziemca zezwolenia na osiedlenie się albo 3 lata i 6 miesięcy od dnia zawarcia związku małżeńskiego z osobą posiadającą obywatelstwo polskie". Z treści tego to przepisu wynika wprost, że przedmiotowe oświadczenia może złożyć wyłącznie ten cudzoziemiec, który zawarł związek małżeński z osobą posiadającą w dniu zawarcia małżeństwa obywatelstwo polskie. Sahar Y. zawarła w 2001 r. związek małżeński z obywatelem irańskim (który następnie, w roku 2002, nabył obywatelstwo polskie), a zatem nie spełniła jednej z przesłanek wynikających z art. 10 ustawy o obywatelstwie polskim, bowiem nie pozostawała 3 lata w związku małżeńskim zawartym z obywatelem polskim.
Skargę do sądu administracyjnego na wyżej opisaną decyzję Prezesa Urzędu do Spraw Repatriacji i Cudzoziemców wniosła Sahar Y., wnosząc o jej uchylenie. Decyzji zarzuciła naruszenie art. 1 i art. 2 Konstytucji RP, naruszenie art. 8 ust. 2 i art. 10 ust. 1 oraz ust. 1a ustawy o obywatelstwie polskim, naruszenie art. 7 k.p.a. i przepisów dotyczących postępowania odwoławczego. W uzasadnieniu skargi skarżąca podniosła, iż nie zgadza się ze stanowiskiem organu, zgodnie z którym skuteczne oświadczenie woli może złożyć ten cudzoziemiec, który zawarł związek małżeński z osobą posiadającą w dniu zawarcia małżeństwa obywatelstwo polskie. W ocenie skarżącej powyższe stanowisko organu pozostaje w sprzeczności do literalnej wykładni art. 10 ust. 1 ustawy o obywatelstwie polskim. Dodatkowo podniosła również, iż interpretacja organu stanowi nadinterpretację powołanego wyżej przepisu. Zdaniem skarżącej organ II instancji utrzymując w mocy decyzję Wojewody Mazowieckiego usankcjonował w całości akt wadliwy. Wadliwość decyzji organu pierwszej instancji polega na powołaniu przez organ niepełnej podstawy prawnej, na której oparto rozstrzygnięcie, tj. pominięciu ust. 1a art. 10 ustawy o obywatelstwie polskim.
Ponadto Sahar Y. podnosi, iż organ nie uwzględnił faktu, iż jej sytuacja stanowi szczególnie uzasadniony przypadek otrzymania obywatelstwo polskiego na podstawie art. 8 ust. 2 ustawy. Skarżąca jest od przeszło trzech lat żoną obywatela polskiego i z tego związku oczekuje dziecka, które na mocy art. 6 ust. 1 powołanej ustawy przez urodzenie nabędzie obywatelstwo polskie. Brak poinformowania skarżącej o możliwości złożenia stosownego oświadczenia na podstawie art. 8 ust. 1 i 2 ustawy i nieuwzględnienie okoliczności upoważniających do otrzymania obywatelstwa w trybie tego przepisu stanowi, według skarżącej, istotne naruszenie przepisów k.p.a. Z kolei odmowa udzielenia obywatelstwa skarżącej w sytuacji, gdy posiada je mąż skarżącej i zaraz po urodzeniu nabędzie je również jej dziecko, stanowi naruszenie art. 1 i 2 Konstytucji RP, a konkretnie zasady sprawiedliwości społecznej.
Odpowiadając na skargę Prezes Urzędu do Spraw Repatriacji i Cudzoziemców wniósł o jej oddalenie, podtrzymując dotychczas prezentowane stanowisko. Jednocześnie odnosząc się do kwestii naruszenia art. 1 i 2 Konstytucji RP poprzez nierówne traktowanie męża skarżącej w stosunku do innych obywateli polskich, jak również nierówne potraktowanie skarżącej w stosunku do innych osób ubiegających się o uzyskanie obywatelstwa polskiego organ wskazał, że art. 34 Konstytucji stwierdza, iż obywatelstwo polskie nabywa się przez urodzenie z rodziców będących obywatelami polskimi, zaś inne przypadki nabycia obywatelstwa polskiego określa ustawa. Ustosunkowując się do zarzutu niewzięcia pod uwagę treści art. 8 ustawy o obywatelstwie polskim organ podniósł, że przepisy art. 8 oraz art. 10 powołanej stawy regulują dwa odrębne tryby nabycia obywatelstwa polskiego, które różnią się nie tylko organami, przed którymi postępowania się toczą, ale określają również inne przesłanki warunkujące nabycie obywatelstwa. Skarżąca złożyła przed Wojewodą Mazowieckim oświadczenie o woli nabycia obywatelstwa polskiego w trybie art. 10 ustawy, a nie wniosek do Prezydenta RP o nadanie obywatelstwa polskiego w trybie art. 8. Powyższe skutkowało tym, że Wojewoda nie mógł skorzystać z przepisu art. 8 powołanej ustawy. Zdaniem organu nie można również uznać, że Sahar Y. nie wiedziała o możliwości złożenia wniosku o nadanie obywatelstwa polskiego do Prezydenta RP, bowiem właśnie w tym trybie nabył obywatelstwo polskie jej mąż.
Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie zważył, co następuje:
Zgodnie z treścią art. 1 ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. - Prawo o ustroju sądów administracyjnym (Dz. U. Nr 153, poz. 1269) sądy administracyjne sprawują wymiar sprawiedliwości poprzez kontrolę działalności administracji publicznej pod względem zgodności z prawem. Skarga jest uzasadniona i prowadzi do uchylenia zaskarżone decyzji, jak i poprzedzającej ją decyzji organu I instancji choć nie wszystkie podniesione w niej zarzuty są słuszne.
Zaskarżona decyzja jak i poprzedzająca ją decyzja organu I instancji zostały wydane z naruszeniem przepisów prawa materialnego, które miało wpływ na wynik sprawy.
Podstawą prawną orzekania przez organy administracji w niniejszej sprawie był art. 10 ustawy z dnia 15 lutego 1962 r. o obywatelstwie polskim (Dz. U. Nr 10, poz. 49 ze zm.). Zgodnie z jego treścią cudzoziemiec, któremu udzielono zezwolenia na osiedlenie się na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej, który pozostaje co najmniej przez 3 lata w związku małżeńskim z osobą posiadającą obywatelstwo polskie, nabywa obywatelstwo polskie, jeżeli w terminie określonym w ust. 1a złoży odpowiednie oświadczenie przed właściwym organem i organ ten wyda decyzje o przyjęciu oświadczenia.
Przepis ten wskazuje zatem, że dla uzyskania obywatelstwa polskiego w trybie tzw. uproszczonej naturalizacji niezbędne jest spełnienie 2 przesłanek:
- pobyt na terytorium RP na podstawie zezwolenia na osiedlenie się;
- pozostawanie co najmniej 3 lata w związku małżeńskim z osobą posiadającą obywatelstwo polskie.
Organy orzekające ustaliły, że skarżąca spełniła tylko jedną z przesłanek określonych w tym przepisie, tj. uzyskanie zezwolenia na osiedlenie się na terytorium RP.
Natomiast w ocenie organu nie została spełniona druga z przesłanek, albowiem wykładnia przepisu art. 10 ust. 1 w połączeniu z ust. 1a prowadzi do wniosku, że przedmiotowe oświadczenie może złożyć tylko cudzoziemiec, który zawarł związek małżeński z osobą posiadającą obywatelstwo polskie w dniu zawarcia związku małżeńskiego.
W ocenie Sądu stanowisko organu w omawianej kwestii nie znajduje oparcia w przepisach prawa. Wykładnia językowa ust. 1 art. 10 omawianej ustawy nie wskazuje na to, że warunkiem koniecznym do spełnienia omawianej przesłanki skutecznego złożenia oświadczenia o woli nabycia obywatelstwa jest zawarcie związku małżeńskiego z osobą posiadającą obywatelstwo polskie w dacie ślubu. Przepis ten określa jedynie niezbędny czas trwania związku małżeńskiego z osobą posiadającą takie obywatelstwo. Błędne jest stanowisko organu, że w omawianej sytuacji należy stosować literalną wykładnię ust. 1a.
Ustęp 1a określa jedynie terminy, w których musi zostać złożone oświadczenie przez cudzoziemca ubiegającego się o nabycie obywatelstwa polskiego w trybie uproszczonej naturalizacji.
Ustawodawca określił 2 alternatywne terminy, na co wskazuje połączenie ich przyimkiem "albo": 6 miesięcy od dnia uzyskania przez cudzoziemca zezwolenia na osiedlenie się albo 3 lata i 6 miesięcy od dnia zawarcia związku małżeńskiego z osobą posiadającą obywatelstwo polskie. Jeśli zatem cudzoziemiec pozostający w związku małżeńskim z osobą posiadającą obywatelstwo polskie przez co najmniej 3 lata (bez względu na to, czy osoba ta w dacie zawierania małżeństwa była obywatelem polskim) złożył odpowiednie oświadczenie w terminie 6 miesięcy od dnia udzielenia zezwolenia na osiedlenie, to spełnione są warunki określone w art. 10 ust. 1. Jeśli natomiast spóźni się ze złożeniem takiego oświadczenia (od decyzji zezwalającej na osiedlenie upłynęło ponad 6 miesięcy), ma możliwość jego złożenia, jeżeli nie upłynęło 3 lata i 6 miesięcy od daty zawarcia związku małżeńskiego z osobą, która posiadała obywatelstwo polskie. A zatem od statusu obywatela w dacie zawierania związku małżeńskiego uzależniony jest jedynie bieg terminu do złożenia stosownego oświadczenia określonego w art. 10 ust. 1.
Reasumując - nie jest warunkiem koniecznym dla spełnienia przesłanek warunkujących skuteczne złożenie oświadczenia woli o nabyciu obywatelstwa polskiego w trybie art. 10 ustawy z dnia 15 lutego 1962 r. o obywatelstwie polskim, ażeby osoba, z którą cudzoziemiec zawarł związek małżeński i pozostaje w nim co najmniej 3 lata, była obywatelem polskim z dacie zawierania tegoż związku. Odnosząc powyższe do okoliczności niniejszej sprawy, wskazać należy, że skarżąca spełniła przesłanki określone w art. 10 ust. 1 i 1a ustawy o obywatelstwie polskim.
Okolicznością niekwestionowaną jest fakt, że decyzją Wojewody Mazowieckiego z dnia 24 lutego 2005 r. uzyskała zezwolenie na osiedlenie się na terytorium RP.
Dnia 6.10.2001 r. zawarła związek małżeński z Soheilem Y. i pozostawała w tym związku do dnia wydania decyzji. Soheil Y. nabył obywatelstwo polskie dnia 21 lutego 2002 r. A zatem skarżąca pozostawała ponad 3 lata w związku małżeńskim z osobą posiadającą obywatelstwo polskie.
Oświadczenie o woli nabycia obywatelstwa polskiego zostało złożone przez skarżącą dnia 30 maja 2005 r., a zatem przed upływem 6 miesięcy od dnia uzyskania zezwolenia na osiedlenie się.
W konsekwencji powyższego zaskarżona decyzja, jak i poprzedzająca ją decyzja organu I instancji została wydana z naruszeniem przepisów prawa materialnego - art. 10 ust. 1 i 1a ustawy o obywatelstwie polskim, a zatem należało je wyeliminować z obrotu prawnego. Rozpoznając ponownie sprawę, organ weźmie pod uwagę ocenę prawną wskazaną wyżej.
Natomiast nie zasługują na uwzględnienie pozostałe zarzuty skargi.
Jeśli chodzi o naruszenie przepisów art. 8 ust. 2 omaw. ustawy poprzez nieprzyjęcie, że niniejsza sprawa stanowi przypadek szczególnie uzasadniony, wskazać należy, że dnia 30 maja 2005 r. Sahar Y. złożyła oświadczenie, że nie ubiega się o nadanie obywatelstwa w trybie art. 8 omaw. ustawy (oświadczenie w aktach sprawy). Powyższe zwalniało - w ocenie Sądu - organ od obowiązku badania zaistnienia tych przesłanek.
Również niezasadny jest zarzut naruszenia art. 3 Konwencji o obywatelstwie kobiet zamężnych, której Polska jest stroną od 3.07.1959 r. Ustęp 2 art. 3 tej Konwencji wskazuje wszak, że każde umawiające się Państwo zgadza się, że nie będzie interpretować niniejszej Konwencji, jakoby naruszała ona jakiegokolwiek przepisy czy praktykę sądową, zezwalające żonie jego obywatela, będącej cudzoziemką, na uzyskanie z mocy prawa, na swą prośbę, obywatelstwa swego małżonka. Innymi słowy - każde z Państw będących stronami Konwencji winno umożliwić - przez wprowadzenie odpowiednich przepisów prawnych - uproszczoną formę nabycia obywatelstwa małżonka żonom-cudzoziemkom. Strona polska wywiązała się z postanowień konwencji.
Z tych wszystkich względów - na mocy art. 145 §1 pkt 1 lit. a oraz art. 135 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. Nr 153, poz. 1270 z późn. zm.) - Sąd orzekł jak w sentencji.
Rozstrzygnięcie o kosztach zostało oparte o treść art. 200 tej ustawy.

Wyrok
z dnia 18 sierpnia 2006 r.
wojewódzki sąd administracyjny w Warszawie
IV SA/Wa 644/2006

18.08.2006

Przepis art. 7 ust. 2 ustawy z dnia 15 lutego 1962 r. o obywatelstwie polskim należy interpretować, mając na uwadze interes dziecka, nakazujący uwzględnienie przy określaniu jego obywatelstwa zmian w ustaleniu osoby ojca, a zatem zmian, w wyniku których nastąpiło uznanie bądź ustalenie ojcostwa w stosunku do dziecka.
Przewodniczący: Sędzia WSA Jarosław Stopczyński.
Sędziowie WSA: Asesor Danuta Szydłowska (spr.), Anna Szymańska.
Protokolant: Anna Mruk.
Wojewódzki Sąd Administracyjny po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 18 sierpnia 2006 r. sprawy ze skargi Jana Ś. na decyzję Prezesa Urzędu do Spraw Repatriacji i Cudzoziemców z dnia 25 stycznia 2006 r. w przedmiocie stwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego 1) uchyla zaskarżoną decyzję oraz poprzedzającą ją decyzję organu pierwszej instancji; 2) zasądza ze środków budżetowych Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie na rzecz radcy prawnego Bogusławy B. prowadzącego kancelarię przy ul. Z. kwotę 240 zł (dwieście czterdzieści złotych 0/100 gr) wraz z kwotą stanowiącą 22% podatku VAT tytułem zwrotu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu.
Zaskarżoną decyzją z dnia 25 stycznia 2006 r. Prezes Urzędu Do Spraw Repatriacji I Cudzoziemców, po rozpoznaniu wniosku Jana Ś. o ponowne rozpatrzenie sprawy zakończonej decyzją Prezesa Urzędu do Spraw Repatriacji i Cudzoziemców z dnia 1 grudnia 2005 r. stwierdzającą nieważność decyzji Wojewody M. z dnia 22 kwietnia 2005 r. stwierdzającej posiadanie obywatelstwa polskiego przez małoletnią Iwonę Ś., córkę Jana i Ludmiły z domu P., urodzoną 8 maja 2001 r. w L. utrzymał w mocy decyzję organu I instancji. W uzasadnieniu organ odwoławczy wskazał, iż na wniosek Jana Ś. z dnia 3 marca 2005 r. Wojewoda M. stwierdził posiadanie przez małoletnią Iwonę Ś. obywatelstwa polskiego. W wyniku wszczętego z urzędu przez Prezesa Urzędu do Spraw Repatriacji i Cudzoziemców postępowania w sprawie stwierdzenia nieważności ww. decyzji, decyzją z dnia 1 grudnia 2005 r. Prezes Urzędu do Spraw Repatriacji stwierdził jej nieważność. Rozpoznając ponownie sprawę na wniosek Jana Ś. organ wskazał, iż małoletnia Iwona Ś. urodziła się jako dziecko z małżeństwa obywateli ukraińskich Andreja M. i Ludmiły z domu P. Postanowieniem z dnia 14 czerwca 2004 r. S. i Miejski Sąd Rejonowy w Obwodzie C. orzekł, iż Andrzej M. nie jest ojcem małoletniej. Oświadczeniem z dnia 8 lutego 2005 r. złożonym przed Kierownikiem Urzędu Stanu Cywilnego w L. Jan Ś. uznał małoletnią Iwonę.
Organ odwoławczy podniósł iż ustanowienie w art. 7 ust. 1 cyt. ustawy o obywatelstwie polskim prekluzyjnego terminu rocznego, dla skuteczności ustaleń dotyczących osób rodziców lub jednego z rodziców albo ich obywatelstwa miało na celu zlikwidowanie stanu niepewności w zakresie obywatelstwa dziecka. Przyjęcie natomiast stosunkowo długiego terminu w art. 7 ust. 2 cyt. ustawy o obywatelstwie polskim nastąpiło, z uwagi na terminy przewidziane w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym do ewentualnego wytoczenia powództwa w tych sprawach (termin jednego roku byłby nierealny).
W ocenie organu stan faktyczny dotyczący małoletniej Iwony nie mieści się w zakresie przepisu art. 7 ust. 1 - przekroczony termin jednego roku od dnia urodzenia się dziecka - jak również art. 7 ust. 2 cyt. ustawy o obywatelstwie polskim. Wynikające z orzeczenia sądu zaprzeczenie ojcostwa w stosunku do Andreja M. nie spowodowało zmiany obywatelstwa małoletniej a umożliwiło jedynie ustalenie ojcostwa zainteresowanej.
W tej sytuacji organ odwoławczy uznał, iż decyzja Wojewody Mazowieckiego została wydana z rażącym naruszenie prawa materialnego, tj. art. 7 ustawy o obywatelstwie polskim.
Jednocześnie organ poinformował, że przedmiotowa decyzja nie zamyka małoletniej drogi do uzyskania obywatelstwa polskiego. Skarżący może bowiem wystąpić z wnioskiem do Prezydenta RP - za pośrednictwem Wojewody - o nadanie dla małoletniej obywatelstwa polskiego. W skardze złożonej do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie Jan Ś., zwany dalej skarżącym wniósł o uchylenie zaskarżonej decyzji i zasądzenie kosztów postępowania. Podniósł, iż organ administracji nie wskazał przyczyny nieważności i nie podał żadnego uzasadnienia
Prezes Urzędu do Spraw Repatriacji i Cudzoziemców w odpowiedzi na skargę wniósł o jej oddalenie i podtrzymał argumentację przedstawioną w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji.
Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 1 § 1 ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. - Prawo o ustroju sądów administracyjnych: (Dz. U. z 2002 r. Nr 153, poz. 1269) sądy administracyjne sprawują wymiar sprawiedliwości przez kontrolę działalności administracji publicznej, przy czym w świetle § 2 powołanego wyżej artykułu, kontrola ta sprawowana jest pod względem zgodności z prawem jeżeli ustawy nie stanowią inaczej. Innymi słowy, wchodzi tutaj w grę kontrola aktów lub czynności z zakresu administracji publicznej dokonywana pod względem ich zgodności z prawem materialnym i przepisami postępowania administracyjnego, według stanu faktycznego i prawnego obowiązującego w dacie wydania powyższej decyzji nie zaś według kryteriów słusznościowych.
Stosownie do treści art. 134 § 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2002 r. Nr 153, poz. 1270 - dalej zwaną p.p.s.a.) Sąd rozstrzyga w granicach danej sprawy, nie będąc jednak związany zarzutami i wnioskami skargi oraz powołaną podstawą prawną. Rozpoznając sprawę w świetle powołanych wyżej kryteriów stwierdzić należy, iż zasługuje ona na uwzględnienie jednakże z innych przyczyn niż wskazane przez skarżącego.
W niekwestionowanym stanie faktycznym spór dotyczy interpretacji mających w sprawie zastosowanie przepisów ustawy z dnia 15 lutego 1962 r. o obywatelstwie polskim (Dz. U. z 2000 r. Nr 28, poz. 353 ze zm.).
W ocenie organu administracji w stanie faktycznym dotyczącym małoletniej Iwony zmiana w ustaleniu osoby jej ojca nie mogła być uwzględniona przy określeniu obywatelstwa dziecka, gdyż nastąpiła po upływie jednego roku od urodzenia dziecka, a zatem nie został zachowany termin z art. 7 ust. 1 ustawy o obywatelstwie polskim. Natomiast wynikające z orzeczenia Sądu, zaprzeczenie ojcostwa męża matki dziecka Andrzeja M. nie spowodowało zmiany obywatelstwa dziecka, a zatem nie stworzyło możliwości zastosowania art. 7 ust. 2 ustawy o obywatelstwie polskim.
Stanowisko organu, zdaniem Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie, nie jest trafne. Treść przepisu art. 7 ust. 2 ustawy, w myśl którego zmiany w ustaleniu osoby ojca, wynikające z orzeczenia Sądu wydanego na skutek powództwa o zaprzeczenie ojcostwa lub o unieważnienie uznania, podlegają uwzględnieniu przy określeniu obywatelstwa dziecka, chyba że osiągnęło ono już pełnoletniość, organ interpretuje nieprawidłowo. Przyjął on, że chodzi tu o zmiany wywołane samym orzeczeniem o zaprzeczeniu ojcostwa lub unieważnieniem uznania dziecka. Jeśli się zważy, iż wskutek prawomocnego wyroku uwzględniającego powództwo o zaprzeczenie ojcostwa męża matki, ojciec dziecka staje się nieznany i taki sam skutek wywołuje orzeczenie o unieważnieniu uznania dziecka, to staje się oczywistym, że ratio legis tego uregulowania było uwzględnienie dalszej zmiany w prawach stanu dziecka, to jest zaistniałej na skutek uznania.
Zaprzeczenie ojcostwa otwiera drogę do ustalenia osoby ojca czy to przez uznanie, czy też przez orzeczenie sądu. Zarówno uznanie dziecka, jak też ustalenie ojcostwa w wyniku orzeczenia sądu, ma charakter deklaratywny, z czego wynika, że stosunek prawno-rodzinny dziecka do ojca powstał z chwilą urodzenia się dziecka. Innymi słowy przyjmuje się, że dziecko urodziło się z tego ojca, który je uznał lub którego ojcostwo zostało sądownie ustalone.
Dlatego też ustawodawca celowo w konstrukcji omawianego przepisu użył sformułowania: "zmiany w ustaleniu osoby ojca", podlegają uwzględnieniu przy ustalaniu obywatelstwa dziecka, co zdaniem Sądu, należy rozumieć jako wszystkie zmiany w prawach stanu dziecka. Zatem nielogicznym i sprzecznym z ratio legis tego przepisu byłoby nieuwzględnienie tych zmian dotyczących osoby ojca, które zaistniały po uprawomocnieniu się orzeczeń wydanych na skutek powództwa o zaprzeczenie ojcostwa lub o unieważnienie uznania przy określaniu obywatelstwa dziecka. Są to w istocie zmiany wynikające z takich orzeczeń, w wyniku których doszło do ustalenia osoby ojca. Odmienna wykładnia przepisu art. 7 ust. 2 wypaczałaby bowiem istotę zawartej w nim regulacji, gdyż orzeczenia o zaprzeczeniu ojcostwa lub o unieważnieniu uznania mogą jedynie stwierdzać, że dany mężczyzna nie jest ojcem, a zatem same w sobie nie prowadzą do ustalenia osoby ojca. Do zmian w ustaleniu osoby ojca mogą prowadzić jedynie orzeczenia pozytywnie ustalające, a nie zaprzeczające, że pozwany mężczyzna jest ojcem dziecka.
Z tych względów ustalenie tak ważnej sprawy, jaką jest obywatelstwo człowieka nie można oprzeć tylko na językowej wykładni art. 7 ustawy. Należy zastosować też wykładnię funkcjonalną całej instytucji prawnej nabycia obywatelstwa przez dziecko, określonej w art. 4 i nast. ustawy o obywatelstwie polskim, a także z uwzględnieniem przepisów regulujących problematykę pochodzenia dziecka, zawartą w art. 62-86 ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. Nr 9, poz. 59 ze zm.).
W komentarzu do Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego autorstwa Jerzego Ignatowicza, Kazimierza Piaseckiego, Janusza Pietrzykowskiego i Jana Winiarza (Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa 1990, s. 323) wskazuje się, że wyroki zaprzeczające ojcostwo lub macierzyństwo wywierają skutki z mocą wsteczną (ex tunc) i ta skuteczność ma charakter erga omnes, a nie tylko inter partes.
Rozwijając tę myśl, należy stwierdzić, iż orzeczenia takie muszą być skuteczne także wobec organów administracji. Spójność systemu norm prawnych i ich interpretacji jest jedną z podstaw państwa prawnego, co wynika z treści art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Przepis art. 7 ust. 2 ustawy o obywatelstwie polskim należy interpretować, mając na uwadze interes dziecka, nakazujący uwzględnienie przy określaniu jego obywatelstwa zmian w ustaleniu osoby ojca, a zatem zmian, w wyniku których nastąpiło uznanie bądź ustalenie ojcostwa w stosunku do dziecka.
Inne rozumienie przepisu art. 7 ust. 2 ustawy pozostawałoby w sprzeczności z podstawową normą kształtującą nabycie przez dziecko obywatelstwa polskiego, która wypływa z treści art. 4 ustawy. Dziecko rodziców, z których jedno jest obywatelem polskim, a drugie obywatelem innego państwa nabywa przez urodzenie obywatelstwo polskie, chyba, że co innego postanowią rodzice.
W ten sposób ustawodawca polski realizuje zasadę ius sanguinis, wiążąc je z obywatelstwem polskim jednego z rodziców.
Niezgodne z prawami człowieka jest to, aby dziecku narzucać obywatelstwo ojca, którego ojcostwo zostało skutecznie zaprzeczone. Nadto, zauważyć należy, że przepis art. 7 ustawy nie uwzględnia instytucji zaprzeczenia macierzyństwa, którego konsekwencje mogą być nieraz dalej idące, niż zaprzeczenia ojcostwa w ustalaniu praw stanu dziecka.
Zdaniem Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie powyższe reguły interpretacyjne należy stosować przy ustalaniu obywatelstwa dziecka z uwzględnieniem jego interesu, a w szczególności, aby nie doprowadzać do takiej sytuacji, gdy na skutek orzeczeń o zaprzeczeniu ojcostwa lub macierzyństwa dziecko stałoby się bezpaństwowcem.
Zasada ta nabiera szczególnego znaczenia w niniejszej sprawie, gdy się zważy, że dziecko obecnie zamieszkuje w Polsce. Z punktu widzenia prawa międzynarodowego obywatelstwo stanowi podstawę prawną wszelkich praw i obowiązków osoby fizycznej wobec państwa ojczystego i jest źródłem wielu konsekwencji w sferze stosunków międzynarodowych. Obywatelstwo tak jak pochodzenie człowieka, stanowi o jego tożsamości i jest podstawowym prawem człowieka. Dlatego też Konwencja o prawach dziecka (Dz. U. z 1991 r. Nr 120, poz. 526) stanowi w art. 8, że:
1. Państwa-Strony podejmują działania mające na celu poszanowanie prawa dziecka do zachowania jego tożsamości, w tym: obywatelstwa, nazwiska, stosunków rodzinnych zgodnych z prawem, z wyłączeniem bezprawnych ingerencji.
2. W przypadku, gdy dziecko zostało bezprawnie pozbawione części lub wszystkich elementów swojej tożsamości, Państwa-Strony okażą właściwą pomoc i ochronę w celu jak najszybszego przywrócenia jego tożsamości.
(zob. wyrok WSA z dnia 8 lutego 2005 r., II SA/Wa 261/04, LEX nr 164937) W przedmiotowej sprawie, po zaprzeczeniu ojcostwa męża matki dziecka, doszło następnie do ustalenia w wyniku uznania, iż ojcem małoletniej Iwony jest Jan Ś., obywatel polski. Zmiana w ustaleniu osoby ojca, podlega zatem uwzględnieniu przy określaniu obywatelstwa dziecka (art. 7 ust. 2 ustawy). Zmiana ta powinna być także oceniona z punktu widzenia art. 6 ustawy.
Reasumując powyższe rozważania Sąd stanął na stanowisku, iż zaskarżone decyzje naruszają prawo w sposób mający wpływ na wynik sprawy. Mając powyższe na uwadze Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie na podstawie art. 151 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. Nr 153, poz. 1270 ze zm.) orzekł jak w sentencji.
O kosztach Sąd orzekł w myśl art. 250 p.p.s.a.

Wyrok
z dnia 7 września 2006 r.
wojewódzki sąd administracyjny w Warszawie
IV SA/Wa 288/2006

7.09.2006

1. Zakreślony przez ustawodawcę prekluzyjny termin roczny służy zapewnieniu stabilności ustalenia obywatelstwa dziecka. 2. Nabycie obywatelstwa w trybie art. 4 ustawy z dnia 15 lutego 1962 r. o obywatelstwie polskim (Dz. U. z 2000 r. Nr 28, poz. 353 ze zm.) nie obejmuje późniejszego uznania dziecka przez ojca biologicznego, choć w sferze prawa rodzinnego wywołuje ono skutki ex tunc. Podobnie skonstruowany został art. 6 tej ustawy.
Przewodniczący: Sędzia WSA Małgorzata Małaszewska-Litwiniec (spr.).
Sędziowie WSA: Łukasz Krzycki, Asesor Tomasz Wykowski.
Protokolant: Artur Dral.
Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 7 września 2006 r. sprawy ze skargi Aleksandra B. na decyzję Prezesa Urzędu do Spraw Repatriacji i Cudzoziemców z dnia 17 listopada 2004 r. w przedmiocie odmowy poświadczenia posiadania obywatelstwa polskiego:
I. skargę oddala;
II. zasądza ze środków budżetowych Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie na rzecz adw. Przemysława I. z Kancelarii Adwokackiej przy ul. O. 28/30 p. 506 w Warszawie kwotę 240 (dwieście czterdzieści) złotych oraz kwotę 52,80 (pięćdziesiąt dwa 80/100) złotych, stanowiącą 22% podatku VAT tytułem nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu.
Zaskarżoną do Sądu Administracyjnego decyzją z dnia 17 listopada 2004 r. Prezes Urzędu do Spraw Repatriacji i Cudzoziemców utrzymał w mocy kwestionowaną decyzję Wojewody Mazowieckiego z dnia 24 sierpnia 2004 r., odmawiającą stwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego przez Aleksandra W., urodzonego w dniu 16 maja 1989 r. w Ś., syna Konrada W. i Tatiany z domu O.
W uzasadnieniu swego rozstrzygnięcia Wojewoda Mazowiecki podkreślił, że małoletni Aleksander nie jest w Polsce zameldowany, choć tu mieszka i wychowuje się, za wyjątkiem krótkiego okresu na przełomie 1991/1992 r. Wówczas jego matka, obywatelka ZSRR wyjeżdżając z nim do Rosji podała jako personalia jego ojca, dane znajomego pracującego wraz z nią w garnizonie radzieckim. W efekcie wpisany został do paszportu radzieckiego matki jako B. Aleksandr A., a fakt ten, jak zaznaczył organ, potwierdził posiadanie przez niego obywatelstwa matki. Jego akt urodzenia został sporządzony w dniu 23 kwietnia 2004 r., na podstawie postanowienia Sądu Rejonowego w Dzierżoniowie, lecz danych ojca biologicznego w nim nie ujawniono, bowiem Konrad W. uznał syna później, tj. 27 kwietnia 2004 r. Matka dziecka nie posiada żadnego obywatelstwa, jako bezpaństwowiec uważana jest w świetle prawa polskiego za cudzoziemca.
Mając na względzie te okoliczności Wojewoda uznał, że małoletni Aleksander nie posiada obywatelstwa polskiego, bowiem w myśl art. 7 ust. 1 ustawy z dnia 15 lutego 1962 r. o obywatelstwie polskim (tekst jedn.: Dz. U. z 2000 r. Nr 28, poz. 353 ze zm.) zmiany w ustaleniu osoby jego ojca nastąpiły po upływie roku od dnia jego urodzenia.
W odwołaniu ojciec małoletniego, jako jego przedstawiciel ustawowy sugerował, iż syn powinien zostać uznany za posiadającego obywatelstwo polskie w trybie art. 4 lub art. 6 cyt. ustawy.
Prezes Urzędu do Spraw Repatriacji i Cudzoziemców utrzymując w mocy kwestionowaną decyzję Wojewody Mazowieckiego z dnia 24 sierpnia 2004 r. potwierdził, iż uznanie Aleksandra przez biologicznego ojca nastąpiło po upływie 15 lat od dnia narodzin, a więc przekroczony został przy uznaniu termin roczny przewidziany przez ustawodawcę w art. 7 ust. 1 cyt. ustawy. Nie odnosi się też do jego sytuacji art. 7 ust. 2 przedmiotowej ustawy. Stąd uznanie przez ojca biologicznego mimo, że wywołało skutki ex tunc w sferze prawa rodzinnego, nie skutkowało nabyciem obywatelstwa polskiego przez małoletniego Aleksandra.
We wniesionej skardze przedstawiciel ustawowy małoletniego Aleksandra podobnie jak w odwołaniu wyraził przekonanie, że syn jego nabył obywatelstwo polskie przez sam fakt urodzenia się w Polsce, skoro jedno z jego rodziców posiada obywatelstwo polskie. Stanowisko to poparł ustanowiony pełnomocnik z urzędu.
W odpowiedzi na skargę organ odwoławczy wniósł o jej oddalenie i podtrzymał argumentację zawartą w zaskarżonej decyzji.
Wojewódzki Sąd Administracyjny zważył, co następuje:
Skarga nie może zostać uwzględniona.
Uprawnienia wojewódzkich sądów administracyjnych, określone przepisami m.in. art. 1 § 1 i § 2 ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. - Prawo o ustroju sądów administracyjnych (Dz. U. Nr 153, poz. 1269) oraz art. 3 § 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. Nr 153, poz. 1270 ze zm.) sprowadzają się do kontroli działalności organów administracji publicznej pod względem zgodności z prawem, tj. kontroli zgodności zaskarżonego aktu z przepisami postępowania administracyjnego, a także prawidłowości zastosowania i wykładni norm prawa materialnego.
Dokonana ocena legalności zaskarżonej decyzji oraz utrzymanej nią w mocy decyzji organu I instancji wskazują, iż rozstrzygnięcia te zostały podjęte zgodnie z obowiązującym prawem.
Zasadnie przyjęto, iż zarówno nie doszło do powstania w określonym czasie okoliczności przewidzianych tak w ust. 1 jak i ust. 2 art. 7 ustawy z dnia 15 lutego 1962 r. o obywatelstwie polskim (tekst jedn.: Dz. U. z 2000 r. Nr 28, poz. 353 ze zm.), uwzględnianych przy określeniu obywatelstwa dziecka. Ustęp 2 tego artykułu dotyczy bowiem sytuacji, gdy zaprzeczono już stwierdzonego ojcostwa lub unieważniono uprzednio dokonane uznanie dziecka przez ojca, które to sytuacje nie miały miejsca odnośnie do małoletniego Aleksandra. Zastosowanie mógł znaleźć jedynie art. 7 ust. 1 tej ustawy, a mianowicie zaistnienie zmiany w ustaleniu osoby rodzica, która jednakże musiałaby mieć miejsce przed upływem roku od dnia urodzenia się dziecka.
Fakt narodzin skarżącego nie został odnotowany w Urzędzie Stanu Cywilnego, urodził się bowiem w garnizonie radzieckim, jako dziecko pozamałżeńskie. Małoletni Aleksander po raz pierwszy ujawniony został w dokumentach urzędowych - paszporcie służbowym matki, wówczas obywatelki ZSRR jako B. Aleksander A. w 1991 r.
Ojciec biologiczny Konrad W. uznał syna Aleksandra 27 kwietnia 2004 r. dając mu swe nazwisko, natomiast wcześniej 23 kwietnia 2004 r. sporządzony został akt urodzenia Aleksandra na podstawie postanowienia Sądu Rejonowego w Dzierżoniowie. W akcie tym zgodnie z art. 42 ust. 2 prawa o aktach stanu cywilnego wpisano nazwisko O. jako nazwisko ojca i jego nazwisko rodowe oraz na wniosek matki K. Ojciec biologiczny dziecka nosił wówczas nazwisko Konrad W., dopiero po zawarciu związku małżeńskiego z matką dziecka w dniu 15 lutego 2005 r. przyjął nazwisko żony - O. Następnie decyzją Kierownika Urzędu Stanu Cywilnego w Dzierżoniowie z dnia 12 lipca 2005 r. zmienił imię na Anatol, a nazwisko oraz nazwisko rodowe na B. Jednocześnie w decyzji tej stwierdzono, że zmiana ta rozciąga się na małoletniego syna Aleksandra.
W tym stanie rzeczy niewątpliwie doszło do zmiany w ustaleniu osoby jednego z rodziców, jednakże po upływie znacznie więcej niż roku od dnia urodzenia się dziecka. Stąd organy prawidłowo przyjęły, że zmiana ta nie mogła być w myśl art. 7 ust. 1 cyt. ustawy uwzględniona przy określeniu obywatelstwa dziecka. Zakreślony przez ustawodawcę prekluzyjny termin roczny służy bowiem zapewnieniu stabilności ustalenia obywatelstwa dziecka.
Odnosząc się z kolei do sugestii zgłoszonych przez przedstawiciela ustawowego skarżącego, co do możliwości stwierdzenia posiadania przez małoletniego skarżącego obywatelstwa polskiego na podstawie art. 4 lub art. 6 ustawy z dnia 15 lutego 1962 r. o obywatelstwie polskim stwierdzić należy, iż przepisy te nie mają zastosowania do małoletniego Anatola. Artykuł 4 odnosi się bowiem do sytuacji, gdy od momentu narodzin dziecko uznane jest przez przynajmniej jedno z rodziców posiadające obywatelstwo polskie. Nabycie obywatelstwa w tym trybie nie obejmuje późniejszego uznania dziecka przez ojca biologicznego, choć w sferze prawa rodzinnego wywołuje ono skutki ex tunc. Dotyczy więc sytuacji, gdy nie zaszła zmiana w osobie choćby jednego z rodziców posiadającego obywatelstwo polskie. Podobnie skonstruowany został art. 6 tej ustawy, który dodatkowo pozwala rodzicom na podjęcie decyzji w ciągu 3 miesięcy od narodzin dziecka, jakie obywatelstwo będzie ono nosiło w sytuacji, gdy tylko jedno z rodziców jest Polakiem, a drugie posiada obywatelstwo innego państwa.
Zaznaczyć także należy, iż podjęte później przez ojca dziecka - Konrada decyzje zmiany swego nazwiska na odpowiadające wpisanemu do aktu urodzenia syna - O., a następnie na zmianę tak imienia jak i nazwiska, by odpowiadały ujawnionym w paszporcie matki w 1991 r. danym ojca dziecka - Anatol B. nie mogły wywołać zamierzonego skutku. Doszło bowiem do zmiany w ustaleniu osoby ojca. W chwili narodzin dziecka i długo później jego ojciec biologiczny nosił nazwisko Konrad W., a syn zaczął posługiwać się tym nazwiskiem dopiero po 15 latach od chwili urodzenia. Ojciec skarżącego nie nosił także wcześniej nazwiska Anatol B.
Z przytoczonych przyczyn Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie, na zasadzie art. 151 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. Nr 153, poz. 1270 ze zm.), orzekł jak w sentencji.
Koszty nieopłaconej pomocy prawnej zostały zasądzone na podstawie art. 250 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi.

Wyrok
z dnia 14 września 2006 r.
Naczelny Sąd Administracyjny w Warszawie
II OSK 353/2006

14.09.2006

Z art. 17 ust. 4 ustawy z dnia 15 lutego 1962 r. o obywatelstwie polskim (Dz. U. z 2000 r. Nr 28, poz. 353 ze zm.) wynika, że ustawodawca odróżnia orzekanie w przedmiocie stwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego od orzekania w przedmiocie stwierdzenia utraty tego obywatelstwa. Postępowanie w przedmiocie stwierdzenia utraty obywatelstwa polskiego może dotyczyć także osoby nieżyjącej, jeśli wnioskodawca ma interes prawny w rozumieniu art. 28 K.p.a.
ONSAiWSA 2007/1/11
Przewodniczący: sędzia NSA Włodzimierz Ryms.
Sędziowie NSA: Jacek Chlebny (sprawozdawca), Marek Górski.
Naczelny Sąd Administracyjny uznał zasadność skargi kasacyjnej Prezesa Urzędu do Spraw Repatriacji i Cudzoziemców oraz skargi kasacyjnej Uzi B. od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 15 lipca 2005 r. w sprawie ze skargi Uzi B. na decyzję Prezesa Urzędu do Spraw Repatriacji i Cudzoziemców z dnia 28 stycznia 2005 r. w przedmiocie stwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego i na podstawie art. 188 w związku z art. 135 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. Nr 153, poz. 1270 ze zm.) uchylił zaskarżony wyrok, a także decyzję Prezesa Urzędu do Spraw Repatriacji Cudzoziemców z dnia 28 stycznia 2005 r. oraz poprzedzającą ją decyzję Wojewody Świętokrzyskiego z dnia 20 października 2004 r., a ponadto - zgodnie z art. 207 § 2 powyższej ustawy odstąpił od zasądzenia od Uzi B. na rzecz Prezesa Urzędu do Spraw Repatriacji i Cudzoziemców zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.
We wniosku z dnia 12 lutego 2004 r. Uzi B. zwrócił się o stwierdzenie posiadania obywatelstwa przez jego ojca - Mosze B. do dnia zgonu (tj. do 1 lipca 1987 r.) lub w dniu urodzin wnioskodawcy, to jest w dniu 9 sierpnia 1932 r. Wojewoda Świętokrzyski decyzją z dnia 20 października 2004 r. odmówił stwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego przez Mosze B., a Prezes Urzędu do Spraw Repatriacji i Cudzoziemców decyzją z dnia 28 stycznia 2005 r. nr (...), po rozpatrzeniu odwołania Uzi B., utrzymał ją w mocy. W uzasadnieniu decyzji stwierdzono, że Mosze B., urodzony dnia 14 lutego 1900 r., nabył obywatelstwo polskie zgodnie z art. 5 ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego (Dz. U. Nr 7, poz. 44 ze zm.), a następnie utracił je z dniem 29 maja 1950 r. na podstawie art. 11 tej ustawy. Z tą datą bowiem weszła w życie ustawa z dnia 4 lutego 1950 r. o powszechnym obowiązku wojskowym (Dz. U. Nr 6, poz. 46), która skróciła wiek podlegania obowiązkowi wojskowemu z 60 do 50 lat i Mosze B. przestał z tym dniem podlegać obowiązkowi wojskowemu, wcześniej zaś (tj. dnia 15 maja 1948 r.) nabył obywatelstwo izraelskie.
Zaskarżonym wyrokiem z dnia 15 lipca 2005 r. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie stwierdził nieważność obu opisanych wyżej decyzji. W uzasadnieniu wyroku Sąd wskazał, że upoważnienie do orzekania przez organ administracji publicznej w sprawach dotyczących stwierdzenia posiadania lub utraty obywatelstwa polskiego wynika z art. 17 ust. 4 ustawy z dnia 15 lutego 1962 r. o obywatelstwie polskim (Dz. U. z 2000 r. Nr 28, poz. 353 ze zm.). Osobisty charakter obywatelstwa powoduje, że postępowanie administracyjne wszczęte na wniosek innej osoby niż osoba, której dotyczyć ma stwierdzenie posiadania obywatelstwa, podlega umorzeniu na podstawie art. 105 § 1 K.p.a. Sąd wykluczył możliwość prowadzenia odrębnej sprawy i wydawania decyzji w stosunku do osoby nieżyjącej. Uznał natomiast za możliwe dokonywanie ustaleń co do obywatelstwa wstępnych, w ramach postępowania wszczętego na wniosek żyjących zstępnych i dotyczącego stwierdzenia istnienia ich obywatelstwa, jeżeli obywatelstwo rodziców rzutowałoby na ocenę obywatelstwa dziecka. Sąd pierwszej instancji uznał, że tylko w takich sprawach inicjujący postępowanie zstępni są uprawnionymi wnioskodawcami, działają bowiem w ramach własnego, bezpośredniego i realnego interesu prawnego. Wnioskodawca-zstępny bowiem może oczekiwać dokonania wszelkich ustaleń mających wpływ na ocenę jego obywatelstwa bez potrzeby wszczynania oddzielnej sprawy dotyczącej stwierdzenia posiadania obywatelstwa przez jego rodzica. Od powyższego wyroku, na podstawie art. 173 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. Nr 153, poz. 1270 ze zm.), skargi kasacyjne wniesione zostały przez Uzi B. i przez Prezesa Urzędu do Spraw Repatriacji i Cudzoziemców. Uzi B., wnosząc o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Wojewódzkiemu Sądowi Administracyjnemu w Warszawie oraz o zwrot kosztów postępowania, podniósł w swojej skardze kasacyjnej następujące zarzuty:
1) naruszenie przepisów postępowania, które miało istotny wpływ na treść wyroku, a mianowicie art. 145 § 1 pkt 2 P.p.s.a. w zw. z art. 156 § 1 pkt 2 K.p.a. przez przyjęcie, że zachodzą przesłanki do stwierdzenia nieważności decyzji administracyjnej, a także naruszenie art. 134 § 1 P.p.s.a. w związku z nierozpoznaniem skargi w zakresie zgłoszonych zarzutów oraz naruszenie art. 141 § 4 P.p.s.a., polegające na wadliwym sporządzeniu uzasadnienia, w tym "przyjęcie braku wniosku uprawnionego podmiotu, braku istnienia interesu prawnego wnioskodawcy w uzyskaniu decyzji w sprawie obywatelstwa Mosze B." oraz niedopuszczalności wydania decyzji administracyjnej w sprawie;
2) naruszenie art. 1 § 2 P.p.s.a. z uwagi na to, że dokonana przez Sąd ocena, iż zaskarżona decyzja jest dotknięta wadą prawną, jest wadliwa, skoro zdaniem strony "postępowanie z tak określonym przedmiotem postępowania oraz podmiotem mogło być skutecznie prowadzone". W uzasadnieniu skargi kasacyjnej Uzi B. podkreślił, że ma interes prawny, w uzyskaniu potwierdzenia obywatelstwa ojca w rozumieniu art. 28 K.p.a. i że przepis ten powinien być rozumiany możliwie szeroko. Zdaniem skarżącego, zgodnie z zasadą wyłączności obywatelstwa polskiego, jego ojciec nie utracił obywatelstwa polskiego na podstawie art. 11 ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego.
Prezes Urzędu do Spraw Repatriacji i Cudzoziemców, wnosząc o uchylenie zaskarżonego wyroku i oddalenie skargi Uzi B. na decyzję z dnia 28 stycznia 2005 r., ewentualnie o przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Wojewódzkiemu Sądowi Administracyjnemu w Warszawie oraz zasądzenie kosztów postępowania, podniósł w swojej skardze kasacyjnej zarzut naruszenia prawa materialnego przez błędną wykładnię art. 28 K.p.a. w związku z odmową uznania wnioskodawcy za stronę postępowania.
W uzasadnieniu zarzutu podniesiono, że prawa i obowiązki zstępnych niejednokrotnie zależą od posiadania obywatelstwa polskiego przez wstępnego (nawet w sytuacji, gdy ten już nie żyje). Wiele przepisów prawa materialnego bowiem uzależnia istnienie określonych praw lub obowiązków prawnych od posiadania obywatelstwa. Oczywiste jest zatem istnienie po stronie syna interesu osobistego, własnego i indywidualnego, w ustaleniu, w drodze indywidualnego aktu administracyjnego, obywatelstwa ojca, gdyż w sposób bezpośredni ma ono wpływ na sytuację prawną wnioskodawcy. W skardze kasacyjnej Prezes Urzędu do Spraw Repatriacji i Cudzoziemców podtrzymał swoje dotychczasowe stanowisko, że ojciec wnioskodawcy utracił obywatelstwo polskie na podstawie art. 11 ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego.
Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:
W doktrynie przyjmuje się, że obywatelstwo jest trwałym węzłem prawnym łączącym osobę fizyczną z państwem, który oznacza przynależność tej osoby do określonego państwa i stanowi niezbędną przesłankę istnienia wzajemnych praw i obowiązków jednostki i państwa (por. W. Ramus: Instytucje prawa o obywatelstwie polskim, Warszawa 1980, s. 21). Obowiązująca ustawa z dnia 15 lutego 1962 r. o obywatelstwie polskim (Dz. U. z 2000 r. Nr 28, poz. 353 ze zm.) przewiduje możliwość stwierdzania przez wojewodę posiadania i utraty obywatelstwa (art. 17 ust. 4 ustawy). Charakter prawny takiego aktu nie został określony w ustawie, gdyż w świetle jej postanowień jedynie odmowa stwierdzenia posiadania lub utraty obywatelstwa expressis verbis wymaga wydania decyzji administracyjnej. W stwierdzeniu posiadania lub utraty obywatelstwa polskiego dostrzega się zarówno elementy zaświadczenia, jak i aktu administracyjnego (decyzji administracyjnej). W piśmiennictwie rozważano, czy tego typu rozstrzygnięcia nie mają waloru zaświadczenia, co pozostaje w zgodzie z wieloma orzeczeniami Naczelnego Sądu Administracyjnego (wyrok NSA z dnia 5 maja 1994 r. sygn. akt V SA 2784/93, z dnia 10 lutego 1993 r. sygn. akt V SA 1145/92, z dnia 14 grudnia 1995 r. sygn. akt V SA 1125/95 [w:] J. Jagielski: Obywatelstwo polskie. Zagadnienia podstawowe, Warszawa 1998, s. 148). Podnoszono jednak także, że dominująca linia orzecznicza NSA przyjmuje, iż stwierdzenie posiadania obywatelstwa ma charakter decyzji administracyjnej. Naczelny Sąd Administracyjny niejednokrotnie wyrażał pogląd, że regulacja sposobu nabycia, utraty i stwierdzenia posiadania obywatelstwa należy do zakresu prawa administracyjnego, właściwe zaś organy stwierdzają w formie decyzji posiadanie obywatelstwa polskiego. Tego rodzaju akty są aktami deklaratoryjnymi, poświadczenie zaś posiadania obywatelstwa polskiego oznacza, że do dnia wydania tego rodzaju aktu administracyjnego nie miały miejsca zdarzenia lub akty prawne powodujące utratę obywatelstwa (wyrok NSA z dnia 4 grudnia 1996 r. sygn. akt V SA 958/95, z dnia 20 lutego 1996 r. sygn. akt V SA 1345/95, z dnia 20 grudnia 1994 r. sygn. akt V SA 2237/93). Naczelny Sąd Administracyjny podziela pogląd, że stwierdzenie posiadania obywatelstwa wymaga wydania decyzji deklaratoryjnej. Nie jest jednak wyłączona możliwość wydania zaświadczenia, o jakim mowa w art. 218 K.p.a., stwierdzającego posiadanie lub utratę obywatelstwa, gdy stan ten jest bezsporny i wynika z posiadanych przez wojewodę danych, ewidencji, rejestrów itp. Stwierdzenie posiadania lub utraty obywatelstwa jednak wymaga zawsze wydania deklaratoryjnej decyzji administracyjnej, gdy posiadanie lub utrata obywatelstwa nie wynika z posiadanych danych, a wojewoda musi ustosunkować się do zgłoszonego w tym względzie żądania (J. Jagielski: op. cit., s. 145-151 i cytowane tam orzecznictwo). Nie ulega wątpliwości, że w rozpoznawanej sprawie, bez względu na sposób jej załatwienia, należało wydać decyzję, w której wojewoda ustosunkowałby się do zgłoszonego wniosku, albowiem posiadanie lub utrata obywatelstwa Mosze B. nie wynikały z już posiadanych przez wojewodę danych, ewidencji czy też rejestrów. Decyzja administracyjna o charakterze deklaratoryjnym nie tworzy wprawdzie nowej sytuacji prawnej, ale stwierdza w odniesieniu do konkretnego adresata, czy i jaki jest, w danej sytuacji faktycznej, jego stan prawny w sferze prawa administracyjnego. Dopiero wydanie decyzji potwierdza w takiej sytuacji status określonej osoby co do jej obywatelstwa.
Zgodnie z art. 61 K.p.a., postępowanie administracyjne wszczyna się na wniosek strony lub z urzędu. Wniosek złożony przez uprawnioną osobę wszczyna postępowanie administracyjne w zakreślonych w nim granicach podmiotowych i przedmiotowych. Niezależnie od kwestii legitymacji do wszczęcia postępowania, pojęcia strony i interesu prawnego w rozumieniu art. 28 K.p.a., które to zagadnienia były przedmiotem rozważań Sądu pierwszej instancji i autorów skarg kasacyjnych, zagadnieniem wstępnym, wymagającym rozważenia, jest przedmiot postępowania wszczętego wnioskiem Uzi B.
Wnioskodawca żądał wszczęcia postępowania w sprawie stwierdzenia obywatelstwa polskiego swojego zmarłego już ojca, wskazując jednocześnie we wniosku, że żąda stwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego przez ojca alternatywnie: albo do dnia zgonu Mosze B. (1 lipca 1987 r.), albo do dnia urodzin wnioskodawcy (9 sierpnia 1932 r.). Zakres wszczętej sprawy należy rozważyć z uwzględnieniem treści art. 17 ust. 4 ustawy o obywatelstwie polskim, który upoważnia wojewodę do stwierdzenia (odmowy stwierdzenia) posiadania i utraty obywatelstwa polskiego. Organy obu instancji odmówiły stwierdzenia posiadania obywatelstwa, natomiast w uzasadnieniu decyzji organu II instancji ostatecznie ustalono, że z dniem 29 maja 1950 r. ojciec wnioskodawcy utracił obywatelstwo. Warto zatem zauważyć, że Mosze B. posiadał obywatelstwo polskie w jednej z dat, które wskazano we wniosku, a mianowicie w dniu urodzin wnioskodawcy, tj. 9 sierpnia 1932 r. Samo sformułowanie wniosku jako żądania stwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego czy też jego utraty nie ma charakteru wiążącego dla organu. Zarówno wniosek o stwierdzenie posiadania obywatelstwa, jak i wniosek o stwierdzenie jego utraty, wszczyna postępowanie w jednej określonej sprawie - o stwierdzenie obywatelstwa. Warto podkreślić, że w piśmiennictwie uznaje się obie formy za składniki jednej instytucji - stwierdzania obywatelstwa (J. Jagielski: op. cit., s. 144). W konsekwencji należy uznać, że sformułowanie samego wniosku nie przesądzało, jaki jest przedmiot sprawy i o potrzebie wydania decyzji o stwierdzeniu posiadania obywatelstwa zamiast decyzji stwierdzającej utratę obywatelstwa. Treść decyzji zatem - stwierdzenie posiadania lub utraty obywatelstwa - zależy od okoliczności przytoczonych we wniosku i ustalonych w toku postępowania.
Z art. 17 ust. 4 ustawy z dnia 15 lutego 1962 r. o obywatelstwie polskim wynika, że ustawodawca rozróżnia rozstrzygnięcia w sprawach, w których przedmiotem jest stwierdzenie posiadania lub odmowa stwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego, od rozstrzygnięć, których przedmiotem jest stwierdzenie utraty lub odmowa stwierdzenia utraty obywatelstwa polskiego. Rozstrzygnięcie w przedmiocie stwierdzenia posiadania lub odmowy stwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego dotyczy tego, czy określona osoba jest obywatelem polskim (posiada obywatelstwo), czy nie jest (nie posiada obywatelstwa). Natomiast rozstrzygnięcie w przedmiocie stwierdzenia utraty lub odmowy stwierdzenia utraty obywatelstwa polskiego dotyczy tego, czy określona osoba z określoną datą, na skutek określonych zdarzeń, utraciła obywatelstwo polskie, czy nie utraciła go, i tego rodzaju rozstrzygnięcia mogą dotyczyć obywatelstwa polskiego także osoby, która zmarła, jeżeli z wnioskiem o takie rozstrzygnięcie występuje osoba, która ma w tym interes prawny. Nie można więc zgodzić się z poglądem Sądu pierwszej instancji, że skarżący w tej sprawie nie ma interesu prawnego, ponieważ ani Sąd, ani organy administracji nie zwróciły uwagi na różnicę między orzekaniem o stwierdzeniu posiadania obywatelstwa polskiego a orzekaniem o stwierdzeniu utraty obywatelstwa polskiego. Tak jak daty nabycia i utraty obywatelstwa polskiego ze swej istoty są różne, tak decyzje o stwierdzeniu posiadania obywatelstwa albo o jego utracie nie są tożsame. Ustawodawca upoważnił wojewodę do wydawania decyzji stwierdzających posiadanie lub utratę obywatelstwa polskiego albo decyzji odmawiających stwierdzenia posiadania lub utraty obywatelstwa polskiego. Z treści uzasadnienia decyzji obu instancji nie wynika, aby organy dostrzegały odrębności przesłanek, które podlegają badaniu w ramach postępowania o stwierdzenie posiadania i utraty obywatelstwa polskiego. Przeciwnie, wydaje się, że uznają je za takie same, skoro w decyzji o odmowie stwierdzenia posiadania obywatelstwa jednocześnie ustalano datę utraty obywatelstwa. Organ odmówi także stwierdzenia utraty obywatelstwa polskiego, gdy osoba takie obywatelstwo posiada i gdy w wyniku prowadzonego postępowania nie stwierdzi zdarzenia powodującego utratę obywatelstwa polskiego. Warunkiem prowadzenia postępowania o stwierdzenie utraty obywatelstwa polskiego jest wcześniejsza ocena, że postępowanie dotyczy obywatela polskiego. Nie można bowiem stwierdzać utraty obywatelstwa polskiego w stosunku do osoby, która wcześniej nie posiadała obywatelstwa polskiego. W stosunku natomiast do osoby, co do której powstają wątpliwości, czy jest obywatelem polskim, istotne znaczenie ma stwierdzenie przesłanek nabycia obywatelstwa polskiego. Postępowanie wyjaśniające w takiej sprawie dotyczy przesłanek nabycia obywatelstwa polskiego. Przesłanki utraty obywatelstwa i nabycia obywatelstwa wywołują nie tylko różne skutki, ale są też z natury swej odmienne. W tym kontekście należy podkreślić niekonsekwencję organów obu instancji, które przyjęły, że ojciec wnioskodawcy, choć był obywatelem polskim, obywatelstwo to utracił na skutek wystąpienia przesłanki utraty obywatelstwa polskiego, o której mowa w art. 11 ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego, i jednocześnie wydały odmowne decyzje w przedmiocie stwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego. Stwierdzenie, że ojciec wnioskodawcy był obywatelem polskim, ale wskutek późniejszych zdarzeń obywatelstwo utracił, mogło uzasadniać wydanie decyzji w przedmiocie stwierdzenia utraty obywatelstwa polskiego, a nie stwierdzenia posiadania obywatelstwa. Podkreślić również należy, że postępowanie dotyczyło statusu prawnego osoby nieżyjącej, która w świetle ustaleń organu utraciła obywatelstwo polskie. W postępowaniu w przedmiocie stwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego przez taką osobę kwestią wymagającą wyjaśnienia był nie fakt, czy Mosze B. był obywatelem polskim (ta okoliczność była bezsporna i niekwestionowana przez organy), oraz nie to, czy posiada obywatelstwo polskie lub nie posiada go, ale to, czy obywatelstwo to utracił.
Reasumując, z samego brzmienia art. 17 ust. 4 ustawy z dnia 15 lutego 1962 r. o obywatelstwie polskim wynika, że ustawodawca odróżnia orzekanie w przedmiocie stwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego od orzekania w przedmiocie stwierdzenia utraty obywatelstwa. O ile w decyzji stwierdzającej posiadanie obywatelstwa polskiego (albo odmawiającej stwierdzenia posiadania obywatelstwa) organ stwierdza, czy wnioskodawca jest obywatelem polskim, o tyle w decyzji dotyczącej utraty obywatelstwa organ rozstrzyga, czy osoba, która była obywatelem polskim, utraciła to obywatelstwo. Postępowanie w przedmiocie stwierdzenia utraty obywatelstwa polskiego może dotyczyć także osoby nieżyjącej, jeśli wnioskodawca ma w tym interes prawny w rozumieniu art. 28 K.p.a. W wyniku wszczętego przez Uzi B. postępowania organy powinny rozpoznać sprawę i wydać decyzję w przedmiocie stwierdzenia, czy ojciec skarżącego utracił obywatelstwo polskie, czy nie utracił, a nie w przedmiocie stwierdzenia posiadania lub nieposiadania obywatelstwa polskiego przez zmarłego już Mosze B. W decyzji takiej określa się datę, w której nastąpiła utrata obywatelstwa polskiego.
Sformułowany we wniesionych skargach kasacyjnych zarzut naruszenia art. 28 K.p.a. jest uzasadniony. Nie można podzielić poglądu wyrażonego w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, że osobisty charakter obywatelstwa powoduje, iż zstępni a limine nie mają legitymacji do wszczęcia postępowania w przedmiocie stwierdzenia obywatelstwa zmarłego wstępnego. Ustawa o obywatelstwie polskim z 1962 r. nie zawiera unormowania odnoszącego się do pojęcia strony w sprawie o stwierdzenie obywatelstwa. W tej sytuacji dla uznania podmiotu za stronę tego postępowania uzasadnione jest stosowanie przepisów K.p.a. W świetle art. 28 K.p.a. przymiot strony postępowania administracyjnego przysługuje każdemu, czyjego interesu prawnego lub obowiązku dotyczy postępowanie, albo temu, kto żąda czynności organu ze względu na swój interes prawny lub obowiązek. Interes prawny musi być indywidualny, konkretny, aktualny i sprawdzalny obiektywnie, a jego istnienie powinno znajdować potwierdzenie w okolicznościach faktycznych, będących przesłankami zastosowania przepisu prawa materialnego (J. Borkowski [w:] B. Adamiak, J. Borkowski: Kodeks postępowania administracyjnego. Komentarz, wyd. 7 uzupełnione i rozszerzone, Warszawa 2005, s. 224 i nast.). Aktualność interesu prawnego oznacza, że daje się on urzeczywistnić. Interes prawny powinien rzeczywiście istnieć w dacie stosowania norm prawa administracyjnego, nie może to być interes tylko przewidywany w przyszłości bądź też hipotetyczny (wyrok NSA z dnia 19 marca 2002 r. sygn. akt IV SA 1132/00, niepubl.). Oznacza to, że z wnioskiem o stwierdzenie obywatelstwa może wystąpić tylko taki podmiot, który wykazał, iż stwierdzenie obywatelstwa innej osoby ma wpływ na jego sytuację prawną. Postępowanie dotyczy interesu prawnego lub obowiązku konkretnego podmiotu w tym sensie, że w wyniku takiego postępowania wydaje się decyzję, która dotyczy praw i obowiązków tego podmiotu, lub rozstrzygnięcie o prawach i obowiązkach jednego podmiotu wpływające na prawa i obowiązki innego podmiotu (A. Wróbel: Kodeks postępowania administracyjnego. Komentarz, Kraków 2005, s. 258). W pierwszym wypadku postępowanie dotyczy interesu lub obowiązku danego podmiotu w sposób bezpośredni. W drugim wypadku postępowanie dotyczy interesu prawnego danego podmiotu w sposób pośredni, tj. decyzja oddziałuje na prawa i obowiązki tego podmiotu wskutek powiązania sytuacji prawnej adresata decyzji z sytuacją prawną tego podmiotu. Nie ulega wątpliwości, że w rozpoznawanej sprawie ma miejsce ta druga sytuacja - obywatelstwo ojca wpływa na sytuację prawną syna. Wiele przepisów prawa materialnego uzależnia istnienie określonych praw i obowiązków prawnych od posiadania obywatelstwa polskiego (art. 3 pkt 1 ustawy z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn - Dz. U. z 2004 r. Nr 142, poz. 1514, art. 34 i 35 ustawy z dnia 12 listopada 1965 r. - Prawo prywatne międzynarodowe - Dz. U. Nr 46, poz. 290 ze zm.). Naczelny Sąd Administracyjny podziela argumentację zawartą w skardze kasacyjnej Prezesa Urzędu do Spraw Repatriacji i Cudzoziemców, w której nie tylko odwołano się do dotychczasowego orzecznictwa w tym przedmiocie, ale także wskazano na konkretne sytuacje, w których istotne znaczenie dla zstępnych może mieć obywatelstwo nieżyjącego już wstępnego. Niezależnie od powołanego w uzasadnieniu skargi kasacyjnej wyroku NSA z dnia 12 czerwca 2003 r. (sygn. akt IV SA 3962/02), możliwość prowadzenia postępowania w przedmiocie stwierdzenia obywatelstwa osoby nieżyjącej potwierdza także wyrok NSA z dnia 20 grudnia 1994 r. (sygn. akt V SA 2237/93). Wnioskodawca w toku administracyjnego postępowania odwoławczego wskazał też na okoliczności, które jego zdaniem uzasadniały jego interes prawny w tej sprawie. Twierdzenia wnioskodawcy, w których zadeklarowano zamiar zamieszkania w Polsce i odzyskania pozostawionego majątku, czy też dotyczące własnego obywatelstwa polskiego mogą dodatkowo potwierdzać interes prawny skarżącego. Należy bowiem pamiętać, że obywatelstwo dzieci z reguły wynika z obywatelstwa rodziców.
Interes prawny skarżącego w tej sprawie należy wiązać nie ze stwierdzeniem posiadania lub nieposiadania obywatelstwa polskiego przez jego ojca, ale z orzekaniem o tym, czy ojciec skarżącego utracił obywatelstwo polskie, a jeżeli tak, to na skutek jakich zdarzeń i z jaką datą. W zaskarżonej decyzji zaś oraz w decyzji organu pierwszej instancji orzeka się o tym, że odmawia się stwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego przez ojca skarżącego, a jedynie w uzasadnieniu decyzji są rozważania o tym, że ojciec skarżącego utracił obywatelstwo polskie.
Odnosząc się do uzasadnienia skargi kasacyjnej Uzi B., w którym stwierdza się, że wbrew stanowisku wyrażonemu w uzasadnieniu decyzji organu drugiej instancji Mosze B. posiadał obywatelstwo polskie także po dacie 29 maja 1950 r., należy wskazać, że prezentowany pogląd odnosi się do treści decyzji, a nie do uzasadnienia zaskarżonego wyroku, ponieważ Sąd - przyjmując, że sprawa z wniosku skarżącego o stwierdzenie obywatelstwa polskiego jego ojca, który zmarł, nie może się toczyć - tego problemu w ogóle nie rozważał. To w uzasadnieniu decyzji organu drugiej instancji ustalono, że Mosze B., urodzony dnia 14 lutego 1900 r., utracił obywatelstwo polskie w myśl art. 11 ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego (Dz. U. Nr 7, poz. 44 ze zm.), gdyż przestał już podlegać obowiązkowi wojskowemu w związku z wejściem w życie ustawy z dnia 4 lutego 1950 r. o powszechnym obowiązku wojskowym, która skróciła wiek podlegania obowiązkowi wojskowemu z 60 do 50 lat, a wcześniej (tj. dnia 15 maja 1948 r.) nabył obywatelstwo izraelskie. W piśmiennictwie prawniczym przyjmuje się, że na podstawie art. 11 ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego osoby niepodlegające powszechnemu obowiązkowi wojskowemu traciły obywatelstwo polskie z mocy prawa z chwilą nabycia obywatelstwa obcego (W. Ramus: op. cit., s. 245). Utrata obywatelstwa z mocy prawa oznacza, że nie wydaje się indywidualnej decyzji o utracie obywatelstwa, gdyż skutek w postaci utraty obywatelstwa następuje po wystąpieniu ustawowych przesłanek jego utraty.
Z przytoczonych względów nie było podstaw do stwierdzenia nieważności decyzji z tej przyczyny, że sprawa administracyjna nie mogła się toczyć na skutek podania skarżącego, ponieważ obywatelstwo ma charakter osobisty i skarżący nie ma legitymacji do wszczęcia sprawy dotyczącej ojca, który zmarł. Takie stanowisko Sądu pierwszej instancji narusza przepis art. 28 K.p.a. w związku z art. 17 ustawy o obywatelstwie polskim, ponieważ pomija przedstawione wyżej rozróżnienie rozstrzygnięć w przedmiocie stwierdzenia posiadania i utraty obywatelstwa polskiego. Oznacza to, że skargi kasacyjne skarżącego i organu są uzasadnione. Uwzględnienie skarg kasacyjnych i uchylenie zaskarżonego wyroku, w stanie faktycznym sprawy przyjętym w jego uzasadnieniu, pozwala rozpoznać skargę przez Naczelny Sąd Administracyjny na podstawie art. 188 P.p.s.a., ponieważ naruszenie prawa dotyczy w istocie rzeczy prawa materialnego.
Rozpoznając skargę, należało przede wszystkim podnieść, że rozstrzygnięcia administracyjne zostały wydane przy innym niż przedstawione przez Naczelny Sąd Administracyjny rozumieniu treści art. 17 ust. 4 ustawy z dnia 15 lutego 1962 r. o obywatelstwie polskim. Organy bowiem nie zwróciły uwagi na to, czy przedmiotem rozstrzygnięcia ma być stwierdzenie lub odmowa stwierdzenia utraty obywatelstwa polskiego przez ojca skarżącego, który zmarł, czy też stwierdzenie lub odmowa stwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego przez ojca skarżącego. To, jak skarżący sformułował wniosek, nie może mieć przesądzającego znaczenia, chodzi bowiem o wyjaśnienie, czy zamiarem skarżącego jest potwierdzenie posiadania obywatelstwa polskiego ojca, co byłoby niemożliwe, skoro ojciec skarżącego zmarł, czy stwierdzenie, że ojciec skarżącego nie utracił obywatelstwa polskiego, ewentualnie że utracił obywatelstwo polskie przed śmiercią na skutek określonych zdarzeń i z określoną datą. Z tego względu należało uwzględnić skargę i uchylić decyzje organów obu instancji na podstawie art. 145 § 1 pkt 1 lit. a/ w związku z art. 135 P.p.s.a. W toku dalszego postępowania administracyjnego organ administracji rozpozna sprawę mając na uwadze, że chodzi o rozstrzygnięcie, czy ojciec skarżącego utracił obywatelstwo polskie, a jeżeli tak, to z jaką datą (na skutek jakiego zdarzenia).
Naczelny Sąd Administracyjny odstąpił od zasądzenia zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego między stronami na podstawie art. 207 § 2 P.p.s.a., ponieważ zaskarżony wyrok został uchylony w wyniku uwzględnienia skarg kasacyjnych skarżącego i organu.

Wyrok
z dnia 12 października 2006 r.
Naczelny Sąd Administracyjny w Warszawie
II OSK 1130/2005

2.10.2006

12.10.2006

1. Użycie określeń "zezwolenie na zmianę" i zwrot o "zezwoleniu na zmianę (...) orzeka Rada Państwa" wskazuje, iż ustawa o obywatelstwie polskim z 1962 r. traktowała zezwolenie na zmianę obywatelstwa jako akt stosowania prawa rozumiany w ten sposób, że określony w ustawie organ (Rada Państwa), z powołaniem się na określoną w ustawie podstawę prawną, orzeka w sprawie określonych osób o zezwoleniu tym osobom na zmianę obywatelstwa polskiego.
2. Zasady i tryb załatwiania spraw o zezwolenie na zmianę obywatelstwa określała wyłącznie ustawa z dnia 15 lutego 1962 r. o obywatelstwie polskim.
Przewodniczący: Sędzia NSA Włodzimierz Ryms.
Sędziowie NSA: Jacek Chlebny (spr.), Janina Kosowska.
Protokolant: Elżbieta Maik.
Naczelny Sąd Administracyjny po rozpoznaniu w dniu 12 października 2006 r. na rozprawie w Izbie Ogólnoadministracyjnej skargi kasacyjnej Prezesa Urzędu do Spraw Repatriacji i Cudzoziemców od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 5 lipca 2005 r. sygn. akt IV SA/Wa 514/05 w sprawie ze skargi Eveline F. na decyzję Prezesa Urzędu do Spraw Repatriacji i Cudzoziemców z dnia 27 stycznia 2005 r. w przedmiocie posiadania obywatelstwa polskiego.
Zaskarżonym wyrokiem z dnia 5 lipca 2005 r. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie uchylił decyzję Prezesa Urzędu do Spraw Repatriacji i Cudzoziemców z dnia 27 stycznia 2005 r. odmawiającą poświadczenia posiadania obywatelstwa polskiego przez Eveline F. (poprzednio Ewelina F.) oraz utrzymaną nią w mocy decyzję Wojewody Opolskiego z dnia 4 czerwca 2004 r.
W uzasadnieniu wyroku Sąd przytoczył następujące okoliczności faktyczne i prawne sprawy.
Skarżąca w dniu 16 czerwca 1978 r. wystąpiła do Rady Państwa z wnioskiem o zezwolenie na zmianę obywatelstwa polskiego na niemieckie w związku z wyjazdem na pobyt stały do Republiki Federalnej Niemiec. Po wyjeździe z Polski skarżąca nabyła obywatelstwo niemieckie. Zdaniem organów administracji w takim przypadku miała zastosowanie ustawa z dnia 15 lutego 1962 r. o obywatelstwie polskim (Dz. U. z 2000 r. Nr 28, poz. 353 ze zm.) oraz uchwała Rady Państwa z dnia 16 maja 1956 r. w sprawie zezwolenia na zmianę obywatelstwa polskiego repatriantom niemieckim, a wobec tego skarżąca utraciła obywatelstwo polskie.
Stanowiska tego nie podzielił Sąd pierwszej instancji, stwierdzając, iż ww. uchwała Rady Państwa nie stanowi zezwolenia na zmianę obywatelstwa skarżącej, ponieważ nie jest aktem indywidualnym, skierowanym do określonego adresata, a taki akt był wymagany stosownie do przepisu art. 13 ust. 1 ustawy z dnia 15 lutego 1962 r. o obywatelstwie polskim. Generalna uchwała Rady Państwa z dnia 16 maja 1956 r. nie mogła zastąpić indywidualnego zezwolenia na zmianę obywatelstwa, gdyż brak było do tego podstaw w ustawie, na podstawie której została wydana ta uchwała, tj. w ustawie z dnia 8 stycznia 1951 r. o obywatelstwie polskim (Dz. U. Nr 4, poz. 25). Przepisy powołanej ustawy nie przewidywały delegacji dla Rady Państwa do wydania uchwały generalnej wyrażającej zgodę na zmianę obywatelstwa polskiego nieokreślonej liczby osób. Oznacza to, zdaniem Sądu pierwszej instancji, iż nie została spełniona przesłanka w postaci wydania przez Radę Państwa indywidualnego zezwolenia na zmianę obywatelstwa, a wobec tego skarżąca nie utraciła obywatelstwa polskiego.
W skardze kasacyjnej, wniesionej przez Prezesa Urzędu do Spraw Repatriacji i Cudzoziemców, podniesiono zarzut naruszenia art. 13 ust. 1 ustawy z dnia 15 lutego 1962 r. o obywatelstwie polskim. Zdaniem wnoszącego skargę kasacyjną organu uchwała Rady Państwa z dnia 16 maja 1956 r. w sprawie zezwolenia na zmianę obywatelstwa polskiego repatriantom niemieckim stanowiła generalny akt stosowania prawa, który wywoływał skutki prawne także po wejściu w życie ustawy z dnia 15 lutego 1962 r. o obywatelstwie polskim, aż do czasu uchylenia tej uchwały w 1984 r. Skoro ustawa o obywatelstwie polskim z 1951 r. nie określiła, w jakiej formie ma być wydawane przez Radę Państwa zezwolenie na zmianę obywatelstwa polskiego, to wyrażenie takiego zezwolenia w formie przyjętej w uchwale było dopuszczalne i prawnie skuteczne. Zdaniem strony Rada Państwa nie była zobligowana ustawą do działania w formie aktów indywidualnych, wobec czego, działając w ramach swych konstytucyjnych i ustawowych uprawnień, zdecydowała się wydać uchwałę będącą generalnym pod względem podmiotowym zezwoleniem na zmianę obywatelstwa polskiego osobom, które opuściły terytorium Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej jako repatrianci niemieccy i złożyły prośby o zezwolenie na zmianę obywatelstwa polskiego. W tych warunkach, skoro skarżąca złożyła wniosek o zezwolenie na zmianę obywatelstwa polskiego oraz zadeklarowała, iż zamierza opuścić terytorium Polski i udać się na stały pobyt do Republiki Federalnej Niemiec, to miała do niej zastosowanie uchwała Rady Państwa z dnia 16 maja 1956 r. i nie było wymagane wydanie indywidualnej uchwały. Oznacza to, że opuszczenie Polski oraz nabycie obywatelstwa niemieckiego spowodowało utratę przez stronę skarżącą obywatelstwa polskiego. Z tego względu, zdaniem wnoszącego skargę kasacyjną organu, decyzja odmawiająca potwierdzenia posiadania przez skarżącą obywatelstwa polskiego nie narusza prawa.
Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie jest uzasadniona.
W stanie faktycznym tej sprawy ustalonym przez organy administracji i przyjętym przez Sąd w zaskarżonym wyroku, przytoczona w skardze kasacyjnej podstawa kasacyjna i jej uzasadnienie sprowadza się do oceny, czy skarżąca uzyskała zezwolenie władzy polskiej na zmianę obywatelstwa w rozumieniu art. 13 ust. 1 ustawy z dnia 15 lutego 1962 r. o obywatelstwie polskim. Nie ulega bowiem wątpliwości, iż rozpoznając sprawę w przedmiocie stwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego przez określoną osobę, na podstawie art. 17 ust. 4 ustawy z dnia 15 lutego 1962 r. o obywatelstwie polskim, trzeba odnieść się do zdarzeń, których skutkiem jest nabycie i utrata obywatelstwa polskiego. Takim zdarzeniem, które w ocenie organów spowodowało utratę obywatelstwa polskiego przez skarżącą , było wystąpienie o zezwolenie na zmianę obywatelstwa polskiego w związku z wyjazdem do Republiki Federalnej Niemiec oraz uzyskanie obywatelstwa niemieckiego, a także uzyskanie takiego zezwolenia w drodze uchwały Rady Państwa z dnia 16 maja 1956 r. w sprawie zezwolenia na zmianę obywatelstwa polskiego repatriantom niemieckim. Tak więc w okolicznościach tej sprawy rozstrzygnąć należy, czy w czasie obowiązywania przepisów ustawy z dnia 15 lutego 1962 r. o obywatelstwie polskim powołana uchwała Rady Państwa z dnia 16 maja 1956 r. mogła stanowić zezwolenie na zmianę obywatelstwa skarżącej, wywołując skutek w postaci utraty obywatelstwa polskiego.
Ustawa z dnia 15 lutego 1962 r. o obywatelstwie polskim przewidywała możliwość utraty obywatelstwa polskiego na skutek nabycia obywatelstwa obcego jedynie po uzyskaniu zezwolenia właściwego organu polskiego na zmianę obywatelstwa, z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych (art. 13). Zgodnie z treścią art. 16 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 15 lutego 1962 r. o obywatelstwie polskim, o zezwoleniu na zmianę obywatelstwa polskiego orzekała Rada Państwa, przy czym zezwolenie następowało na wniosek Ministra Spraw Wewnętrznych. Z przepisów tych wynika, iż orzekanie o zezwoleniu na zmianę obywatelstwa polskiego, ze skutkiem w postaci utraty obywatelstwa polskiego z chwilą nabycia obywatelstwa obcego, odnosiło się do określonej osoby - obywatela polskiego, który wystąpił o uzyskanie zezwolenia na zmianę obywatelstwa. Użycie określeń "zezwolenie na zmianę" i zwrot o "zezwoleniu na zmianę (...) orzeka Rada Państwa" wskazuje, iż ustawa o obywatelstwie polskim z 1962 r. traktowała zezwolenie na zmianę obywatelstwa jako akt stosowania prawa rozumiany w ten sposób, że określony w ustawie organ (Rada Państwa), z powołaniem się na określoną w ustawie podstawę prawną, orzeka w sprawie określonych osób o zezwoleniu tym osobom na zmianę obywatelstwa polskiego.
Tak rozumiana ówczesna regulacja ustawowa nie wskazywała jednak, w jakiej formie i w jakim trybie postępowania jest załatwiana przez Radę Państwa sprawa o zezwolenie na zmianę obywatelstwa. Należy zgodzić się z poglądem, że nie jest to sprawa rozstrzygana w drodze decyzji administracyjnej w postępowaniu regulowanym przepisami rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 22 marca 1928 r. o postępowaniu administracyjnym (Dz. U. Nr 36, poz. 341 ze zm.), a później Kodeksu postępowania administracyjnego (zob. postanowienie NSA z dnia 18 kwietnia 1985 r., III SA 404/05, ONSA z 1985 r., z. 1, poz. 23). Oznacza to, że ustawa o obywatelstwie polskim samodzielnie określała tryb wydawania przez Radę Państwa orzeczeń w przedmiocie zezwolenia na zmianę obywatelstwa.
Stanowisko, iż zezwolenie na zmianę obywatelstwa jest aktem stosowania prawa w sprawie dotyczącej określonej osoby, jest przyjmowane zarówno w orzecznictwie sądowym, jak i w doktrynie. Przykładowo można wskazać wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 września 2001 r., III RN 56/01 (OSNAPiUS z 2002 r., nr 13, poz. 299), w którym przyjęto stanowisko, iż zezwolenie na zmianę obywatelstwa polskiego jako przesłanka utraty obywatelstwa polskiego musi mieć charakter indywidualnego i skierowanego do określonego adresata aktu Rady Państwa. Opinia taka została wyrażona również w wyrokach Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 14 października 2005 r., II OSK 267/05 i z dnia 27 października 2005 r., II OSK 1001/05. W doktrynie odnośnie udzielania zezwolenia na zmianę obywatelstwa również prezentowany jest pogląd, że zezwolenia dotyczące zmiany obywatelstwa mają indywidualny charakter (J. Jagielski, Obywatelstwo polskie, Warszawa 1998, str. 123; W. Ramus, Instytucje prawa o obywatelstwie polskim, Warszawa 1980, str. 248), z tym że W. Ramus dopuszcza możliwość udzielenia generalnego zezwolenia na zmianę obywatelstwa, gdy zmiana obywatelstwa dotyczy większej liczby osób. Stanowisko to uzasadnione jest tym, że zezwolenie dotyczące zmiany obywatelstwa wywoływało skutek prawny tylko wobec oznaczonej osoby i tylko w odniesieniu do nabycia obywatelstwa obcego konkretnie określonego w orzeczeniu Rady Państwa o zmianie.
W ówcześnie obowiązującym porządku prawnym nie było podstaw do wydania przez Radę Państwa aktu normatywnego określającego zasady i tryb orzekania w sprawach o zezwolenie na zmianę obywatelstwa. Ustawa o obywatelstwie polskim z 1962 r. nie zawierała bowiem przepisu upoważniającego Radę Państwa do wydania aktu normatywnego wykonawczego. W systemie źródeł prawa PRL przyjmowano, że w dziedzinach objętych wyłącznością ustawy oraz w sferze ustawowo uregulowanej Rada Państwa może podejmować uchwały o charakterze normatywnym jako akty normatywne o charakterze wykonawczym tylko na podstawie upoważnienia ustawowego. W tych dziedzinach nie mogły być więc podejmowane uchwały samoistne Rady Państwa (S. Rozmaryn, Ustawa w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, PWN 1964, str. 282). Oznacza to, że zasady i tryb załatwiania spraw o zezwolenie na zmianę obywatelstwa określała wyłącznie ustawa z dnia 15 lutego 1962 r. o obywatelstwie polskim. Przenosząc przedstawione wyżej rozważania na grunt rozpoznawanej sprawy zasadniczy problem sprowadza się do oceny, czy uchwała Nr 37/56 Rady Państwa z dnia 16 maja 1956 r. w sprawie zezwolenia na zmianę obywatelstwa polskiego repatriantom niemieckim może być uznana za zezwolenie na zmianę obywatelstwa skarżącej ze skutkiem utraty obywatelstwa polskiego. Organy administracji, powołując się na tę uchwałę, przyjęły, że był to generalny akt stosowania prawa, podjęty na podstawie art. 13 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 8 stycznia 1951 r. o obywatelstwie polskim, obowiązujący także pod rządem ustawy o obywatelstwie polskim z 1962 r., który wiązał organy administracji i stanowił zezwolenie na zmianę obywatelstwa polskiego na obywatelstwo Republiki Federalnej Niemiec zarówno w stosunku do osób, które złożyły prośbę o zezwolenie na zmianę obywatelstwa polskiego i opuściły Polskę, jak i w stosunku do osób, które złożą prośbę o zezwolenie na zmianę obywatelstwa polskiego i opuszczą Polskę (uchwała z dnia 16 maja 1956 r. została uchylona uchwałą Nr 26/28 Rady Państwa z dnia 8 marca 1984 r.). Natomiast w ocenie Sądu pierwszej instancji powołana uchwała Rady Państwa z dnia 16 maja 1956 r. nie może być traktowana jako zezwolenie na zmianę obywatelstwa ze skutkiem powodującym utratę obywatelstwa polskiego, ponieważ nie był to akt indywidualny skierowany do określonego adresata.
W wyroku NSA z dnia 14 października 2005 r. II OSK 267/05 (ONSAiWSA z 2006 r., z. 2, poz. 66) oraz wyroku NSA z dnia 27 października 2005 r., II OSK 965/05 (ONSAiWSA z 2006 r., z. 2, poz. 67) wyrażono stanowisko, iż uchwała Nr 5/58 Rady Państwa z dnia 23 stycznia 1958 r. w sprawie zezwolenia na zmianę obywatelstwa polskiego osobom wyjeżdżającym na stały pobyt do państwa Izrael nie mogła stanowić zezwolenia na zmianę obywatelstwa polskiego w stosunku do osób, które do daty jej podjęcia nie występowały o zezwolenie na zmianę obywatelstwa, gdyż nie sposób mówić o udzieleniu zezwolenia osobie, która o takie zezwolenie nie występowała. Nie można przyjąć, że zezwolenie może dotyczyć wniosków jeszcze niezłożonych i mieć charakter generalnej zgody udzielanej na przyszłość. W powołanych wyrokach NSA wyjaśnił, że uchwała Rady Państwa z dnia 23 stycznia 1958 r. nie jest normatywnym aktem wykonawczym do ustawy o obywatelstwie polskim z 1951 r., lecz aktem stosowania prawa. Pogląd powyższy pozostaje odpowiednio aktualny odnośnie do uchwały z dnia 16 maja 1956 r. Z art. 16 ustawy o obywatelstwie polskim z 1962 r. wynika wyraźnie następująca kolejność zdarzeń: najpierw złożenie podania przez zainteresowaną osobę do właściwego organu, następnie przedstawienie wniosku przez właściwego ministra i dopiero wówczas Rada Państwa orzeka w sprawie zezwolenia na zmianę obywatelstwa określonej osoby. Nie można kolejności tej odwrócić, gdyż naruszałoby to istotne wymagania wprowadzone przez ustawę, od których spełnienia zależy utrata obywatelstwa polskiego. Uchwała z dnia 16 maja 1956 r. w stosunku do podań złożonych po podjęciu tej uchwały, mogła być traktowana jedynie jako zapowiedź udzielenia zezwolenia na zmianę obywatelstwa. Reasumując, nawet gdyby podzielić argumentację skargi kasacyjnej, iż możliwe jest udzielenie zezwolenia osobom, które nie zostały wymienione z imienia i nazwiska w uchwale, to w żadnym razie zezwolenie to nie mogło odnosić się do osób, które wniosku nie złożyły, a więc w dacie podejmowania tej uchwały nie występowały o zezwolenie na zmianę obywatelstwa polskiego.
Mając powyższe na uwadze, Naczelny Sąd Administracyjny, na podstawie art. 184 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. Nr 153, poz. 1270 ze zm.), skargę kasacyjną oddalił.

Orzecznictwo

Poniżej orzeczenia sądów dotyczące spraw obywatelstwa:

orzeczenia z 2006r

Wyrok
z dnia 26 kwietnia 2006 r.
wojewódzki sąd administracyjny w Warszawie
IV SA/Wa 129/2006

Wyrok
z dnia 18 sierpnia 2006 r.
wojewódzki sąd administracyjny w Warszawie
IV SA/Wa 644/2006

Wyrok
z dnia 7 września 2006 r.
wojewódzki sąd administracyjny w Warszawie
IV SA/Wa 288/2006

Wyrok
z dnia 14 września 2006 r.
Naczelny Sąd Administracyjny w Warszawie
II OSK 353/2006

Wyrok
z dnia 12 października 2006 r.
Naczelny Sąd Administracyjny w Warszawie
II OSK 1130/2005

Przepisy prawne

Poradniki prawne

pomoc prawnika

szukaj u nas

Pomoc online

Poniżej orzeczenia sądów dotyczące spraw obywatelstwa:

orzeczenia z 2006r

Wyrok z dnia 26 kwietnia 2006 r. wojewódzki sąd administracyjny w Warszawie IV SA/Wa 129/2006

Wyrok z dnia 18 sierpnia 2006 r. wojewódzki sąd administracyjny w Warszawie IV SA/Wa 644/2006

Wyrok z dnia 7 września 2006 r. wojewódzki sąd administracyjny w Warszawie IV SA/Wa 288/2006

Wyrok z dnia 14 września 2006 r. Naczelny Sąd Administracyjny w Warszawie II OSK 353/2006

Wyrok z dnia 12 października 2006 r. Naczelny Sąd Administracyjny w Warszawie II OSK 1130/2005

Przepisy prawne

Poradniki prawne

pomoc prawnika

szukaj u nas

Pomoc online

Wyrok
z dnia 26 kwietnia 2006 r.
wojewódzki sąd administracyjny w Warszawie
IV SA/Wa 129/2006

Wyrok
z dnia 18 sierpnia 2006 r.
wojewódzki sąd administracyjny w Warszawie
IV SA/Wa 644/2006

Wyrok
z dnia 7 września 2006 r.
wojewódzki sąd administracyjny w Warszawie
IV SA/Wa 288/2006

Wyrok
z dnia 14 września 2006 r.
Naczelny Sąd Administracyjny w Warszawie
II OSK 353/2006

Wyrok
z dnia 12 października 2006 r.
Naczelny Sąd Administracyjny w Warszawie
II OSK 1130/2005