Orzecznictwo w sprawach obywatelstwa polskiego

Poniżej orzeczenia sądów dotyczące spraw obywatelstwa:

orzeczenia od 2001r do 2005r

Wyrok
z dnia 17 września 2001 r.
Sąd Najwyższy
III RN 56/2001

17.09.2001

Zezwolenie na zmianę obywatelstwa polskiego jako przesłanka utraty obywatelstwa na podstawie art. 13 ust. 1 w związku z art. 16 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 15 lutego 1962 r. o obywatelstwie polskim (Dz. U. Nr 10, poz. 49 ze zm.; obecnie jednolity tekst: Dz. U. z 2000 r. Nr 28, poz. 353 ze zm.) w brzmieniu obowiązującym w 1971 r. musiało mieć charakter indywidualnego i skierowanego do określonego adresata, aktu Rady Państwa, którego nie zastępowała generalna uchwała Rady Państwa (w szczególności uchwała Nr 37/56 z dnia 16 maja 1956 r. w sprawie zezwolenia na zmianę obywatelstwa polskiego repatriantom niemieckim, niepublikowana).
OSNP 2002/13/299, Wokanda 2002/7-8
Przewodniczący SSN Andrzej Wróbel, Sędziowie SN: Katarzyna Gonera (sprawozdawca), Jerzy Kwaśniewski.
Sąd Najwyższy, z udziałem prokuratora Prokuratury Krajowej Waldemara Grudzieckiego, w sprawie ze skargi Hubertusa R. na decyzję Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 6 grudnia 1999 r. [...] w przedmiocie odmowy stwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 17 września 2001 r. rewizji nadzwyczajnej Ministra Sprawiedliwości [...] od wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 11 sierpnia 2000 r. [...]
oddalił rewizję nadzwyczajną.
Wojewoda O. decyzją z dnia 6 sierpnia 1999 r. odmówił Hubertusowi R. wydania poświadczenia obywatelstwa polskiego w związku z tym, że w 1971 r. zainteresowany utracił je na podstawie art. 13 ust. 1 ustawy z dnia 15 lutego 1962 r. o obywatelstwie polskim (Dz. U. Nr 10, poz. 49 ze zm.). W uzasadnieniu decyzji Wojewoda O. podał, że Hubertus R. złożył 2 lutego 1971 r. do ówczesnej Rady Państwa prośbę o zezwolenie na zmianę obywatelstwa polskiego, uzasadniając ją tym, że jest narodowości niemieckiej i zamierza zamieszkać na stałe w Berlinie Zachodnim. Na podstawie dokumentu podróży wydanego 21 stycznia 1971 r. przez Biuro Paszportów i Dowodów Osobistych Ministerstwa Spraw Wewnętrznych w Warszawie zainteresowany wyjechał wraz z rodziną na pobyt stały do Republiki Federalnej Niemiec, gdzie nabył obywatelstwo niemieckie.
W odwołaniu od tej decyzji Hubertus R. zarzucił naruszenie art. 13 ust. 1 oraz art. 16 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 15 lutego 1962 r. o obywatelstwie polskim przez potraktowanie samego faktu złożenia przez niego wniosku o zezwolenie na zmianę obywatelstwa za równoznaczne z jego utratą.
Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji decyzją z dnia 6 grudnia 1999 r. utrzymał w mocy zaskarżoną decyzję, powołując się na treść art. 13 ust. 1 ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. o obywatelstwie polskim (w brzmieniu obowiązującym w dacie wyjazdu zainteresowanego z Polski na pobyt stały do RFN) i podkreślając, że zostały spełnione obie przesłanki przewidziane w tym przepisie dla stwierdzenia utraty obywatelstwa polskiego, a mianowicie nastąpiło: po pierwsze, uzyskanie przez zainteresowanego zezwolenia właściwego organu polskiego na zmianę obywatelstwa i po drugie, nabycie przez niego obywatelstwa obcego państwa. Pierwsza z ustawowych przesłanek została spełniona - zdaniem Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji - mimo braku indywidualnego zezwolenia Rady Państwa na zmianę obywatelstwa. Rolę takiego zezwolenia spełniał w stosunku do zainteresowanego dokument podróży wystawiony przez Biuro Paszportów i Dowodów Osobistych MSW zawierający adnotację, że posiadacz tego dokumentu nie jest obywatelem polskim. W ówczesnej praktyce przyjmowało się, że indywidualne zezwolenia Rady Państwa nie są wymagane dla osób wyjeżdżających jako repatrianci do Niemieckiej Republiki Demokratycznej i do Republiki Federalnej Niemiec na podstawie przepisów uchwały Rady Państwa Nr 37/56 z dnia 16 maja 1956 r., obowiązującej do 8 marca 1984 r., która dawała generalne zezwolenie na zmianę obywatelstwa polskiego na niemieckie tym osobom, które wystąpiły do Rady Państwa ze stosownym wnioskiem. Bezsporne jest natomiast spełnienie drugiej przesłanki, ponieważ Hubertus R. nabył obywatelstwo niemieckie.
W skardze do Naczelnego Sądu Administracyjnego Hubertus R. zarzucił naruszenie art. 13 ust. 1 i art. 16 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 15 lutego 1962 r. o obywatelstwie polskim, podkreślając, że brak zgody Rady Państwa na zmianę obywatelstwa polskiego ma taki skutek, iż samo nabycie obywatelstwa niemieckiego nie powoduje utraty obywatelstwa polskiego.
Naczelny Sąd Administracyjny w Warszawie wyrokiem z dnia 11 sierpnia 2000 r. [...] uchylił zaskarżoną decyzję Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji oraz poprzedzającą ją decyzję Wojewody O. Sąd stwierdził, że ustawa z dnia 15 lutego 1962 r. o obywatelstwie polskim, w brzmieniu obowiązującym w dacie wyjazdu Hubertusa R. z Polski, przewidywała utratę obywatelstwa polskiego z mocy prawa przez nabycie obywatelstwa obcego po uzyskaniu zezwolenia na zmianę obywatelstwa. Nabycie obywatelstwa obcego powodowało utratę obywatelstwa polskiego z mocy prawa jedynie wówczas, gdy osoba zainteresowana uzyskała zezwolenie właściwego organu polskiego na zmianę obywatelstwa (art. 13 ust. 1 ustawy). Organem właściwym do udzielenia takiego zezwolenia była, zgodnie z treścią art. 16 ust. 1 ustawy, Rada Państwa. Sąd wskazał ponadto, że ustawa z dnia 15 lutego 1962 r. o obywatelstwie polskim w art. 13 ustanawiała generalną zasadę, zgodnie z którą - z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych - obywatel polski mógł nabyć obywatelstwo obce jedynie po uprzednim zezwoleniu właściwego organu polskiego na zmianę obywatelstwa. Dopiero wówczas nabycie obywatelstwa obcego pociągało za sobą utratę obywatelstwa polskiego. Przepis ten nie mógł stanowić w świetle ustawodawstwa innego państwa zakazu nabycia jego obywatelstwa przez obywatela polskiego, lecz oznaczał, że osoba, która nabyła obywatelstwo obce bez takiego zezwolenia, nie traciła obywatelstwa polskiego i nie może być w świetle prawa polskiego uznawana za obywatela obcego. Odnosząc się do (niepublikowanej) uchwały Nr 37/56 Rady Państwa z dnia 16 maja 1956 r. w sprawie zezwolenia na zmianę obywatelstwa polskiego repatriantom niemieckim, wydanej -jak wynika z jej treści - na podstawie art. 13 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 8 stycznia 1951 r. o obywatelstwie polskim (Dz. U. Nr 4, poz. 25), Sąd podkreślił, że nawet gdyby przyjąć, iż jej treść mieściła się w ramach wskazanego upoważnienia ustawowego i akt ten stanowił udzielenie generalnego pod względem podmiotowym zezwolenia na zmianę obywatelstwa polskiego, to akt ten w dacie wszczęcia postępowania o zezwolenie na zmianę obywatelstwa przez skarżącego (w lutym 1971 r.) już nie obowiązywał, gdyż ustawa z dnia 15 lutego 1962 r. o obywatelstwie polskim przewiduje w art. 20 utratę mocy ustawy z dnia 8 stycznia 1951 r. o obywatelstwie polskim, co jest równoznaczne z utratą mocy obowiązującej aktów wykonawczych do tej ustawy wydanych na podstawie jej przepisów. Z tych powodów Sąd uznał za błędny pogląd organów administracji, że uchwała Nr 37/56 Rady Państwa stanowi szczególne uregulowanie prawne, które reguluje instytucję utraty obywatelstwa polskiego niezależnie od norm ustawowych (art. 13 ust. 1 i art. 16 ust. 1 ustawy o obywatelstwie).
Rewizję nadzwyczajną od wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego wniósł Minister Sprawiedliwości. Zaskarżonemu wyrokowi zarzucił rażące naruszenie art. 13 ust. 1 ustawy z dnia 15 lutego 1962 r. o obywatelstwie polskim oraz art. 34 ust. 2 w związku z art. 8 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej i wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku oraz oddalenie skargi.
W uzasadnieniu rewizji nadzwyczajnej Minister Sprawiedliwości podzielił pogląd Sądu orzekającego, że regułą doktrynalną jest zasada nakazująca uważać za nieobowiązujący akt wykonawczy, jeżeli uchylono ustawę udzielającą upoważnienia do jego wydania oraz że utrata mocy obowiązującej przez akt wykonawczy następuje z dniem wejścia w życie ustawy uchylającej ustawę upoważniającą. Ustawa z dnia 15 lutego 1962 r. o obywatelstwie polskim nie zawiera w przepisach przejściowych uregulowania dotyczącego uchwał Rady Państwa wydanych w oparciu o ustawę z dnia 8 stycznia 1951 r. o obywatelstwie polskim. Naczelny Sąd Administracyjny, kierując się zasadami wynikającymi z zarządzenia Nr 238 Rady Ministrów z dnia 9 grudnia 1961 r. w sprawie zasad techniki prawodawczej, uznał, że uchwała Nr 37/56 Rady Państwa z dnia 16 maja 1956 r. została wydana z upoważnienia zawartego w art. 13 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 8 stycznia 1951 r., dlatego też była aktem wykonawczym do tej ustawy, a z chwilą wejścia w życie ustawy z dnia 15 lutego 1962 r. utraciła moc obowiązującą wraz z ustawą uchyloną. Sąd nie rozważył jednak, czy uchwała Nr 37/56 Rady Państwa rzeczywiście została wydana na podstawie upoważnienia ustawowego w takim znaczeniu, jakie przewidują przepisy zarządzenia Nr 238 Rady Ministrów. Akt wykonawczy jest wydawany wyłącznie na podstawie wyraźnego upoważnienia przyznanego przez ustawę. Akt normatywny wydany na podstawie upoważnień domyślnych, nie sformułowanych wprost w ustawie, nie jest aktem wykonawczym. Treść art. 13 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 8 stycznia 1951 r. o obywatelstwie polskim, powołanego jako podstawa prawna wydania uchwały Nr 37/56 Rady Państwa, nie pozwala na przyjęcie, że uchwała ta była aktem wykonawczym do tej ustawy, a w takim razie uchwała nie podlegała powołanej przez Sąd regule prawodawczej określonej przepisami zarządzenia Nr 238 Rady Ministrów, w myśl której czas obowiązywania aktu wykonawczego uwarunkowany jest czasem obowiązywania ustawy, do której akt ten został wydany. W hierarchii aktów prawnych uchwały Rady Państwa posiadały cechy aktu wyższego rzędu niż rozporządzenia wykonawcze Rady Ministrów. Uchwała Nr 37/56 Rady Państwa regulująca samodzielnie pewne kwestie nie przewidziane ustawą, w szczególności problem repatriacji obywateli polskich narodowości niemieckiej do Niemiec, będąc aktem prawnym o charakterze samoistnym, nie utraciła mocy obowiązującej z chwilą wejścia w życie ustawy z dnia 15 lutego 1962 r. o obywatelstwie polskim. Czas jej obowiązywania ustał dopiero z dniem 8 marca 1984 r., kiedy to Rada Państwa inną, samoistną uchwałą Nr 24/84 uchyliła swoją uchwałę Nr 37/56. Zdaniem Ministra Sprawiedliwości przy wykładni przepisów mających zastosowanie w rozpoznawanej sprawie interpretacja ustawy o obywatelstwie polskim musi ustąpić miejsca wykładni systemowej, uwzględniającej przede wszystkim rozwiązania konstytucyjne. Przemawia za tym fakt, że wniosek o poświadczenie obywatelstwa polskiego został zgłoszony do organów administracji publicznej w 1999 r., kiedy już obowiązywała nowa Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Zgodnie z art. 8 ust. 2 Konstytucji jej przepisy stosuje się bezpośrednio, a art. 34 ust. 2 Konstytucji stanowi, że obywatel polski nie może utracić obywatelstwa polskiego, chyba że sam się go zrzeknie. Konfrontując uregulowania ustawy z dnia 15 lutego 1962 r. o obywatelstwie polskim z Konstytucją obowiązującą od 17 października 1997 r. należy - zdaniem wnoszącego rewizję nadzwyczajną - przyjąć, że sytuacja zainteresowanego znajduje unormowanie wprost w Konstytucji. Wyrażona w art. 34 ust. 2 zasada zaufania obywateli do działań państwa chroni obywatelstwo polskie z wyjątkiem sytuacji, gdy obywatel polski zrzeka się go. Naczelny Sąd Administracyjny nie rozważył okoliczności faktycznych sprawy w kontekście owych pryncypiów konstytucyjnych, a okoliczności te wskazują na to, że Hubertus R. zrzekł się obywatelstwa polskiego przed trzydziestoma laty; w podaniu z 2 lutego 1971 r. skierowanym do Rady Państwa domagał się zezwolenia na zmianę obywatelstwa polskiego na niemieckie uzasadniając swoją prośbę tym, że jest narodowości niemieckiej i chce na stałe zamieszkać w Niemczech, nie czekając na zezwolenie Rady Państwa opuścił terytorium Polski wraz z żoną i uzyskał wraz z nią obywatelstwo niemieckie. W ten sposób utracił obywatelstwo polskie. Całokształt okoliczności - powoływanie się na przynależność do narodowości niemieckiej, miejsce urodzenia na Górnym Śląsku, zamiar zamieszkania na stale w Berlinie Zachodnim, przyjęcie obywatelstwa niemieckiego - świadczą dobitnie o zrzeczeniu się obywatelstwa polskiego, zwłaszcza gdy się uwzględni upływ tak długiego czasu od chwili opuszczenia przez niego Polski.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Rewizja nadzwyczajna nie ma usprawiedliwionych podstaw. W szczególności bezzasadny jest zarzut rażącego naruszenia art. 13 ust. 1 ustawy z dnia 15 lutego 1962 r. o obywatelstwie polskim (Dz. U. Nr 10, poz. 49 ze zm.).
1. Zgodnie z treścią art. 13 ust. 1 w związku z art. 16 ust. 1 i 2 ustawy o obywatelstwie polskim zezwolenie na zmianę obywatelstwa polskiego powinno stanowić akt indywidualny, jednostkowy, skierowany do określonego adresata. Wynika to z gramatyczno-językowej wykładni wskazanych przepisów. Stosownie do treści art. 13 ust. 1 ustawy (w brzmieniu obowiązującym w lutym 1971 r., czyli w czasie, gdy wnioskodawca starał się o zezwolenie na zmianę obywatelstwa), obywatel polski mógł nabyć obywatelstwo obce jedynie za zezwoleniem właściwego organu polskiego na zmianę obywatelstwa, a nabycie obywatelstwa obcego pociągało za sobą utratę obywatelstwa polskiego. Z kolei zgodnie z treścią art. 16 ust. 1 i 2 ustawy (również w brzmieniu obowiązującym w 1971 r.), o zezwoleniu na zmianę obywatelstwa polskiego orzekała Rada Państwa, przy czym zezwolenie następowało na wniosek Ministra Spraw Wewnętrznych. Treść zacytowanych przepisów nie budzi wątpliwości co do tego, że utrata obywatelstwa polskiego mogła nastąpić na podstawie indywidualnego zezwolenia na zmianę obywatelstwa - wydanego przez Radę Państwa i skierowanego do każdego ubiegającego się o to.
Przesłanki utraty obywatelstwa w trybie określonym cytowanymi wyżej przepisami były następujące: po pierwsze - złożenie przez zainteresowanego wniosku o zezwolenie na zmianę obywatelstwa polskiego, po drugie - zezwolenie właściwego organu polskiego na zmianę obywatelstwa, przy czym o zezwoleniu na zmianę obywatelstwa polskiego orzekała Rada Państwa na wniosek Ministra Spraw Wewnętrznych, po trzecie - nabycie obywatelstwa obcego. W odniesieniu do wnioskodawcy Hubertusa R. zostały spełnione tylko dwie z wymienionych przesłanek - pierwsza i ostatnia. Nie została natomiast spełniona przesłanka w postaci wydania przez Radę Państwa indywidualnego zezwolenia na zmianę obywatelstwa. Oznacza to w konsekwencji, że wnioskodawca nie utracił polskiego obywatelstwa, ponieważ nie został spełniony konstytutywny warunek takiej utraty przewidziany w art. 13 ust. 1 ustawy.
Indywidualnego zezwolenia na zmianę obywatelstwa wymaganego przez ustawę o obywatelstwie polskim nie mogła zastąpić generalna uchwała Rady Państwa, albowiem brak było do tego podstaw ustawowych w ustawie z 1962 r., której przepisy nie przewidywały delegacji dla Rady Państwa do wydania uchwały regulującej w sposób odmienny od trybu ustawowego kwestie utraty obywatelstwa polskiego. Uchwała Rady Państwa nie miała również podstawy w przepisach Konstytucji PRL z 1952 r., a w każdym razie wnoszący rewizję nadzwyczajną podstawy takiej nie konstruuje (nie wskazuje, na podstawie jakich przepisów Konstytucji PRL z 1952 r. mogła zostać wydana uchwała Rady Państwa regulująca odmiennie niż to zostało dokonane w ustawie materię utraty obywatelstwa polskiego).
Prawidłowy jest pogląd Naczelnego Sądu Administracyjnego, że do wydania przez Radę Państwa rzekomo samoistnej uchwały Nr 37/56 brak było podstaw prawnych w ustawie z 1962 r. o obywatelstwie polskim oraz w Konstytucji PRL z 1952 r. Nawet gdyby przyjąć, że uchwała ta mogła zostać podjęta w ramach generalnych konstytucyjnych kompetencji Rady Państwa, nie mogła zmieniać - jako akt normatywny niższego rzędu - bezwzględnie obowiązujących przepisów ustawy o obywatelstwie, precyzyjnie określających tryb postępowania przy zmianie obywatelstwa polskiego na obce, pociągającej za sobą utratę obywatelstwa polskiego.
Nie można w związku z tym uchwały Nr 37/56 Rady Państwa z 16 maja 1956 r. w sprawie zezwolenia na zmianę obywatelstwa polskiego repatriantom niemieckim - wydanej na podstawie art. 13 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 8 stycznia 1951 r. o obywatelstwie polskim i przewidującej generalne zezwolenie na zmianę obywatelstwa bez wydawania indywidualnych zezwoleń przez Radę Państwa - traktować jako aktu prawnego konwalidującego brak owego indywidualnego zezwolenia w odniesieniu do wnioskodawcy, który starał się o zezwolenie na zmianę obywatelstwa nie na podstawie art. 13 ust. 1 i 2 ustawy z 1951 r., lecz na podstawie art. 13 ust. 1 w związku z art. 16 ust. 1 ustawy z 1962 r.
2. Nieuzasadniona jest argumentacja wnoszącego rewizję nadzwyczajną odwołująca się do wykładni systemowej. Zwłaszcza odwołanie się do norm Konstytucji RP z 1997 r. w celu oceny zachowań wnioskodawcy z 1971 r. jest nadużyciem tego rodzaju wykładni. Nie można również przy wykładni przepisów art. 13 i 16 ustawy z dnia 15 lutego 1962 r. o obywatelstwie polskim, w brzmieniu obowiązującym w lutym 1971 r., stosować wykładni uwzględniającej aktualnie obowiązujące rozwiązania konstytucyjne wynikające z przepisów Konstytucji RP z 1997 r. W szczególności bezprzedmiotowe jest odwołanie się do treści art. 34 ust. 2 Konstytucji RP z 1997 r., który stanowi, że obywatel polski nie może utracić obywatelstwa polskiego, chyba że sam się go zrzeknie. Stan prawny obowiązujący w 1971 r. nie obejmował możliwości "zrzeczenia się" obywatelstwa polskiego, nie przewidywała takiej sytuacji ani Konstytucja PRL z 1952 r., ani ustawa o obywatelstwie polskim z 1962 r. w brzmieniu ówcześnie obowiązującym.
Wskazówki interpretacyjne, mogące wynikać z przepisów Konstytucji RP z 1997 r. dotyczących obywatelstwa, nie mogą mieć odniesienia (zastosowania) do oceny działań organów państwa podejmowanych w 1971 r., gdy Konstytucja ta nie obowiązywała, a cały kontekst politycznego ustroju państwa był zupełnie inny.
Nie można utożsamiać instytucji utraty obywatelstwa polskiego w związku z nabyciem obywatelstwa obcego za zezwoleniem właściwego organu polskiego na zmianę obywatelstwa według stanu prawnego obowiązującego w 1971 r. (przepisów art. 13 i 16 ustawy o obywatelstwie polskim w brzmieniu z 1971 r.) oraz instytucji zrzeczenia się obywatelstwa według aktualnie obowiązującego stanu prawnego - przepisów art. 34 ust. 2 Konstytucji RP z 1997 r. oraz art. 13 i 16 ustawy o obywatelstwie polskim w brzmieniu obecnie obowiązującym.
3. W rewizji nadzwyczajnej podkreśla się domniemany zamiar wnioskodawcy co do zrzeczenia się obywatelstwa polskiego przed trzydziestoma laty, na co mają wskazywać przytoczone w rewizji nadzwyczajnej okoliczności: powoływanie się wnioskodawcy na przynależność do narodowości niemieckiej, miejsce urodzenia na Górnym Śląsku, zamiar zamieszkania na stałe w Berlinie Zachodnim. Tego rodzaju argumentacja jest niemożliwa do zaakceptowania - ani narodowość lub przynależność do grupy etnicznej, ani miejsce urodzenia, ani wreszcie zamiar zamieszkania w określonym miejscu nie mogą stanowić podstawy domniemań co do zamiaru zrzeczenia się obywatelstwa polskiego. Argumentacja wnoszącego rewizję nadzwyczajną nie uwzględnia realiów życia politycznego i społecznego PRL na początku lat 70-tych. W skardze do Naczelnego Sądu Administracyjnego wnioskodawca podniósł, że nigdy nie miał zamiaru pozbywania się obywatelstwa polskiego, ponieważ Śląsk traktuje jako swoją ziemię ojczystą. Na początku lat 70-tych złożył wniosek o zezwolenie na zmianę obywatelstwa, ponieważ było to warunkiem uzyskania paszportu i wyjechania do Niemiec w celu zobaczenia się z matką, której nie widział ponad 20 lat. Odwołanie się do zamiaru wnioskodawcy, jego intencji, jakie kierowały nim w 1971 r., kiedy starał się o zezwolenie na zmianę obywatelstwa, jest chybione. Zmiana obywatelstwa należy do sfery prawa publicznego. W odniesieniu do podejmowanych przez zainteresowanego czynności z zakresu prawa publicznego nie dokonuje się zabiegów odpowiadających wykładni oświadczeń woli według reguł obowiązujących w prawie prywatnym (zwłaszcza według zasad wynikających z przepisów Kodeksu cywilnego). Nie miało zatem znaczenia w 1971 r., i nie ma nadal, dlaczego wnioskodawca chciał wówczas zmienić obywatelstwo. Jego wniosek z 2 lutego 1971 r. o zezwolenie na zmianę obywatelstwa uruchomił procedurę przewidzianą w art. 13 i 16 ustawy z 15 lutego 1962 r. o obywatelstwie polskim, która jednak nie została zakończona, ponieważ Rada Państwa nigdy nie wydała indywidualnego zezwolenia na zmianę obywatelstwa przez wnioskodawcę, co oznacza, że nie utracił on obywatelstwa polskiego. W prawie publicznym zamiar zainteresowanego, jego nieujawniona wprost we wniosku skierowanym do organów państwa wola, są pozbawione znaczenia prawnego. Nie dokonuje się wykładni oświadczeń woli według kryteriów określonych w Kodeksie cywilnym (art. 60, 61 i 65 KC). Nie miało wobec tego znaczenia, jakie motywy kierowały zainteresowanym w 1971 r., kiedy wystąpił o zezwolenie na zmianę obywatelstwa. Niezależnie od jego zamiarów i motywów postępowania, jego sprawa powinna była zostać załatwiona zgodnie z obowiązującym ówcześnie prawem. A to oznaczało wydanie przez Radę Państwa indywidualnego zezwolenia na zmianę obywatelstwa.
Nie można obecnie poszukiwać w obowiązującym porządku prawnym - na przykład w przepisach Konstytucji RP z 1997 r. - usprawiedliwienia dla niezgodnych z prawem działań ówczesnych organów państwowych. Nie można sankcjonować niezgodnej z prawem praktyki Rady Państwa i Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. Rada Państwa naruszyła procedurę wynikającą z art. 13 i 16 ustawy o obywatelstwie. Indywidualnego rozstrzygnięcia uprawnionego organu nie może zastąpić domniemanie co do woli państwa w przedmiocie wyrażenia zgody na utratę przez obywatela polskiego obywatelstwa. Nie można do organów państwa, ocenianych z punktu widzenia prawa publicznego, właściwych dla prawa prywatnego stosować konstrukcji domniemań faktycznych albo oceny skutków per facta concludentia. Praktyka stosowana przez Radę Państwa w latach 60-tych i 70-tych była błędna. Błędów tych nie można starać się konwalidować przez ocenę woli zainteresowanego i domniemanego zaakceptowania tej woli przez Państwo Polskie w związku z wydaniem zainteresowanemu dokumentu podróży "w jedną stronę" stwierdzającego, że osoba nim się legitymująca nie jest obywatelem polskim. Ten dokument wydało Ministerstwo Spraw Wewnętrznych, a nie Rada Państwa, czyli organ inny niż uprawniony do wydawania zezwoleń na zmianę obywatelstwa z polskiego na obce.
Mając na uwadze powyższe, Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji.

Wyrok
z dnia 9 listopada 2001 r.
Sąd Najwyższy
III RN 1/2001

9.11.2001

1. Brak przepisów przejściowych w ustawie z dnia 24 lipca 1998 r. o zmianie niektórych ustaw określających kompetencje organów administracji publicznej - w związku z reformą ustrojową państwa (Dz. U. Nr 106, poz. 668 ze zm.) zmieniającej warunki uzyskania obywatelstwa polskiego nie wyłącza zastosowania art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 15 lutego 1962 r. o obywatelstwie polskim (Dz. U. Nr 10, poz. 49 ze zm.), w brzmieniu sprzed tej zmiany, do cudzoziemki, która pod jego rządem dokonała czynności, które wówczas wystarczały dla naturalizacji.
2. Przepis art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 15 lutego 1962 r. o obywatelstwie polskim (Dz. U. Nr 10, poz. 49 ze zm.), w brzmieniu nadanym ustawą z dnia 24 lipca 1998 r. o zmianie niektórych ustaw określających kompetencje organów administracji publicznej - w związku z reformą ustrojową państwa (Dz. U. Nr 106, poz. 668 ze zm.), nie jest sprzeczny z art. 3 Konwencji o obywatelstwie kobiet zamężnych, otwartej do podpisu w Nowym Yorku dnia 20 lutego 1957 r. (Dz. U. z 1959 r. Nr 56, poz. 334).
OSNP 2002/8/174
Przewodniczący SSN Andrzej Wasilewski, Sędziowie SN: Jerzy Kwaśniewski (sprawozdawca), Andrzej Wróbel.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 9 listopada 2001 r. sprawy ze skargi Tetiany S. na decyzję Wojewody P. z dnia 20 kwietnia 1999 r. [...] w przedmiocie przyjęcia oświadczenia w sprawie obywatelstwa, na skutek rewizji nadzwyczajnej Ministra Sprawiedliwości [...] od wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego-Ośrodka Zamiejscowego w Gdańsku z dnia 23 maja 2000 r. [...] oddalił rewizję nadzwyczajną.
Zaskarżonym rewizją nadzwyczajną Ministra Sprawiedliwości wyrokiem z dnia 23 maja 2000 r. Naczelny Sąd Administracyjny-Ośrodek Zamiejscowy w Gdańsku po rozpoznaniu skargi Tetiany S. uchylił decyzję Wojewody P. z dnia 20 kwietnia 1999 r. oraz wydaną w pierwszej instancji decyzję Prezydenta miasta S. z dnia 1 marca 1999 r. o odmowie przyjęcia oświadczenia Tetiany S. o nabyciu obywatelstwa polskiego.
Naczelny Sąd Administracyjny nie kwestionował poprawności ustalenia faktów w postępowaniu administracyjnym; przedstawiają się one jak następuje.
Tetiana G. będąc obywatelką Ukrainy w dniu 4 października 1997 r. zawarła związek małżeński z Pawłem S. obywatelem polskim, przyjmując jego nazwisko. Następnie w dniu 4 grudnia 1997 r., to jest z zachowaniem trzymiesięcznego terminu określonego w art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 15 lutego 1962 r. o obywatelstwie polskim (Dz. U. Nr 10, poz. 49), złożyła w ówczesnym Urzędzie Wojewódzkim w S. w wymaganej formie oświadczenie wyrażające wolę nabycia obywatelstwa polskiego. Na znajdującym się w aktach postępowania administracyjnego piśmie zawierającym oświadczenie Tetiany S. znajduje się adnotacja urzędowa o przyjęciu oświadczenia pod warunkiem dostarczenia przez zainteresowaną zrzeczenia się obywatelstwa Ukrainy. W dniu 17 lutego 1999 r. Tetiana S. złożyła w Urzędzie Miejskim w S. kserokopię zaświadczenia właściwego organu Ukrainy z dnia 26 listopada 1998 r., stwierdzającego, że ustało - na skutek zrzeczenia się przez Tetianę S. - jej obywatelstwo Ukrainy.
Ze względu na złożenie powyższego dokumentu pod rządem zmienionego art. 10 ust. 1 powołanej wyżej ustawy o obywatelstwie polskim, Prezydent miasta S. decyzją z dnia 1 marca 1999 r. odmówił przyjęcia oświadczenia Tetiany S. Przepis ten bowiem, znowelizowany ustawą z dnia 24 lipca 1998 r. (Dz. U. Nr 106, poz. 668), określał dodatkowe, w porównaniu z przepisem poprzednio obowiązującym, warunki uzyskania obywatelstwa polskiego, których Tetiana S. nie spełniła. Mianowicie chodziło o to, że nie przedstawiła ona zezwolenia na osiedlenie się na terytorium RP i nie upłynął jeszcze wówczas 3-letni okres pozostawania w związku małżeńskim z osobą posiadającą obywatelstwo polskie. Taką ocenę prawną podtrzymał Wojewoda P. w decyzji zaskarżonej do Naczelnego Sądu Administracyjnego.
Rozpoznając sprawę w zakresie jej kontrowersyjnego problemu - która z wersji art. 10 ust. 1 ustawy o obywatelstwie polskim powinna stanowić podstawę decyzji - Naczelny Sąd Administracyjny zajął następujące stanowisko. Art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 15 lutego 1962 r. o obywatelstwie polskim, w brzmieniu nadanym ustawą z dnia 24 lipca 1998 r. o zmianie niektórych ustaw, pozostaje w sprzeczności z art. 3 Konwencji o obywatelstwie kobiet zamężnych otwartej do podpisu w Nowym Jorku, do której Polska przystąpiła w 1959 r. (Dz. U. z 1959 r. Nr 56, poz. 334 i 335). Z tego powodu przepis ten, zgodnie z art. 91 ust. 2 w związku z art. 241 ust. 1 i art. 89 ust. 1 pkt 2 Konstytucji, nie może mieć zastosowania w sprawie o przyjęcie oświadczenia w przedmiocie nabycia obywatelstwa polskiego, złożonego przez cudzoziemkę, która zawarła związek z obywatelem polskim, w szczególności wówczas, gdy oświadczenie cudzoziemki złożone zostało pod rządem art. 10 ust. 1 ustawy o obywatelstwie, w jego pierwotnym brzmieniu, a więc wówczas, kiedy przepis ten pozostawał w zgodności z art. 3 powołanej Konwencji.
Minister Sprawiedliwości w rewizji nadzwyczajnej zarzucił rażące naruszenie art. 22 ust. 1 pkt 1 i ust. 2 pkt 1 ustawy z dnia 11 maja 1995 r. o Naczelnym Sądzie Administracyjnym (Dz. U. Nr 74, poz. 368 ze zm.) oraz art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 15 lutego 1962 r. o obywatelstwie polskim (Dz. U. Nr 10, poz. 49 ze zm.) i na podstawie art. 57 ust. 2 ustawy o Naczelnym Sądzie Administracyjnym, wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i oddalenie skargi. Według Ministra Sprawiedliwości przepis art. 10 ust. 1 ustawy o obywatelstwie polskim w brzmieniu wynikającym z art. 19 ustawy z dnia 24 lipca 1998 r., spełnia kryteria uproszczonej procedury naturalizacyjnej, o których jest mowa w Konwencji powołanej w zaskarżonym wyroku i zasadnie stanowił podstawę odmowy przyjęcia oświadczenia Tetiany S. Ponadto, zdaniem Ministra Sprawiedliwości, Tetiana S. nie spełnia także warunków wymaganych w stanie prawnym obowiązującym do dnia 1 stycznia 1999 r., dlatego, że nie zamieszkiwała w Polsce.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Naczelny Sąd Administracyjny nie uzasadnił swego kategorycznego stanowiska, iż art. 10 ust. 1 ustawy o obywatelstwie polskim, w brzmieniu nadanym ustawą nowelizującą z dnia 24 lipca 1998 r., jest sprzeczny z art. 3 Konwencji o obywatelstwie kobiet zamężnych. Zgodzić się trzeba z Ministrem Sprawiedliwości, iż arbitralna ocena zaskarżonego wyroku pozostaje w sprzeczności z treścią obu porównywanych regulacji prawnych. Przede wszystkim istotne jest to, że art. 3 Konwencji nie określa normatywnych przesłanek uzyskiwania obywatelstwa, gdyż adresatem tego przepisu są "Umawiające się Państwa". Państwa te zgodziły się na to, że uzyskiwanie obywatelstwa małżonków będzie następowało "w drodze specjalnie uproszczonej procedury naturalizacyjnej". Jeżeli zaś chodzi o regulację ustawową określającą warunki takiej naturalizacji, to zmieniona wersja art. 10 ust. 1 ustawy o obywatelstwie polskim jest z pewnością bardziej restryktywna od przepisu poprzednio obowiązującego. Przed nowelizacją wystarczało ażeby cudzoziemka, która zawarła związek małżeński z obywatelem polskim, złożyła w ciągu trzech miesięcy od dnia zawarcia małżeństwa odpowiednie oświadczenie przed właściwym organem. Ponadto, przyjęcie oświadczenia mogło być uzależnione od złożenia dowodu utraty lub zwolnienia z obywatelstwa obcego. W rozpatrywanym wypadku ten ostatni warunek był obligatoryjny ze względu na obowiązującą między Polską a Ukrainą Konwencję w sprawie zapobiegania powstawania przypadków podwójnego obywatelstwa (Dz. U. z 1966 r. Nr 4, poz. 19). Po nowelizacji art. 10 ustawy o obywatelstwie polskim dla nabycia obywatelstwa w omawianej procedurze naturalizacyjnej wymagane jest ażeby cudzoziemiec korzystał z zezwolenia na osiedlenie się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej i pozostawał co najmniej 3 lata w związku małżeńskim z osobą posiadającą obywatelstwo polskie. Pomimo zmiany warunków naturalizacji przekonywająca jest argumentacja Ministra Sprawiedliwości, iż nadal jest to "specjalnie uproszczona procedura naturalizacyjna". Cudzoziemka pozostająca w związku małżeńskim z obywatelem polskim uzyskuje bowiem -także pod rządem aktualnego przepisu - możliwość uproszczonego i względnie szybkiego nabycia obywatelstwa polskiego w porównaniu ze sposobami nabycia obywatelstwa polskiego poza tą procedurą (por. zwłaszcza art. 8 ust. 1 i art. 9 ust. 1 ustawy o obywatelstwie polskim, według których wymagane jest zamieszkiwanie przez cudzoziemca na podstawie zezwolenia na osiedlenie się, co najmniej pięć lat).
Stwierdzając, w związku z powyższym, że zaskarżony rewizją nadzwyczajną Ministra Sprawiedliwości wyrok NSA został błędnie uzasadniony należało jednakże rozważyć, czy pomimo to nie odpowiada prawu zasadnicze stanowisko tego wyroku, iż w stanie faktycznym rozpoznawanej sprawy zastosowanie powinien mieć art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 15 lutego 1962 r. o obywatelstwie polskim w jego brzmieniu przed wymienioną wyżej jego nowelizacją.
Według niekwestionowanej w rewizji nadzwyczajnej podstawy faktycznej zaskarżonego wyroku Tetiana S., jeszcze przed 1 stycznia 1999 r., to jest przed dniem wejścia w życie ustawy z dnia 24 lipca 1998 r., która wprowadziła (przez zmianę art. 10 ustawy o obywatelstwie polskim) nowe warunki uzyskania obywatelstwa polskiego - spełniła wymagania obowiązującej wówczas procedury naturalizacyjnej. Mianowicie w ciągu trzech miesięcy od zawarcia małżeństwa złożyła odpowiednie oświadczenie przed właściwym organem (art. 10 ust. 1) oraz uzyskała zwolnienie z obywatelstwa obcego (art. 10 ust. 2).
Zwolnienie Tetiany S. z obywatelstwa Ukrainy nastąpiło w dniu 18 listopada 1998 r. w następstwie zrzeczenia się obywatelstwa Ukrainy. Były to zdarzenia, których zaistnienie miało wówczas decydujące znaczenie dla nabycia przez Tetianę S. obywatelstwa polskiego. Taki status prawny Tetiany S. został ukształtowany w toku procedury naturalizacyjnej przez wyraźne - w adnotacji urzędowej właściwego organu z dnia 4 grudnia 1997 r. - określenie, że oświadczenie Tetiany S. zostanie przyjęte i w konsekwencji zostanie ona obywatelką Rzeczypospolitej Polskiej, jeżeli dostarczy zrzeczenie się obywatelstwa Ukrainy. Ta adnotacja urzędowa (por. art. 72 KPA) wyrażała ustalenie właściwego organu, że Tetiana S. spełniła ustawowe warunki do przyjęcia jej oświadczenia za wyjątkiem zrzeczenia się obywatelstwa Ukrainy i że dokonanie tego zrzeczenia usunie już ostatnią przeszkodę. Rozważając te okoliczności faktyczne należy stwierdzić, że wynikające z podstawy ustawowej warunki wydania przez właściwy organ decyzji o przyjęciu oświadczenia, o którym mowa w art. 10 ust. 1 ustawy o obywatelstwie polskim, zostały, po pierwsze, zrealizowane pod rządem tego przepisu, a po drugie, skonkretyzowane w toku postępowania administracyjnego. Uznając zatem, że status prawny Tetiany S. został ukształtowany w stopniu zobowiązującym właściwy organ do wydania decyzji o przyjęciu oświadczenia Tetiany S. po zrealizowaniu postawionego jej warunku - nie ma przekonującego uzasadnienia stanowisko Ministra Sprawiedliwości, iż należało odmówić przyjęcia oświadczenia Tetiany S., tylko dlatego, że już po spełnieniu się wszystkich warunków zmienił się stan prawny i doszły dalsze wymagania. W konkretnych okolicznościach faktycznych sprawy, podkreślając, że status prawny Tetiany S. został we wszystkich istotnych aspektach procedury naturalizacyjnej ukształtowany pod rządem art. 10 ust. 1 i 2 ustawy o obywatelstwie polskim (przed nowelizacją), nie jest przekonujący argument rewizji nadzwyczajnej, iż zastosowanie nowego prawa stanowi konsekwencję braku tak zwanego przepisu przejściowego w ustawie nowelizacyjnej (ustawie z dnia 24 lipca 1998 r.). Tetiana S. zrzekła się obywatelstwa Ukrainy opierając się na zapewnieniu właściwego organu, że w następstwie tego aktu, stosownie do obowiązującego prawa, uzyska przyjęcie jej oświadczenia naturalizacyjnego. W tej sytuacji, pozbawienie Tetiany S. skutków prawnych dokonanego przez nią zrzeczenia się obywatelstwa Ukrainy na podstawie przepisów później wydanych byłoby nieuzasadnionym naruszeniem statusu prawnego już uzyskanego. Proponowane zatem w rewizji nadzwyczajnej zastosowanie prawa nowego pozostawałoby w sprzeczności z konstytucyjną zasadą że Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym, urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej (art. 2 Konstytucji RP).
Mając natomiast na uwadze ustalony stan faktyczny sprawy oraz określone w rewizji nadzwyczajnej jej podstawy, nie podlegały rozpoznaniu przed Sądem Najwyższym nowe twierdzenia faktyczne, wyrażone w uzasadnieniu rewizji nadzwyczajnej, jakoby Tetiana S. nie zamieszkiwała w Polsce. Pomijając kontrowersyjność tego twierdzenia opierającego się na założeniu jakoby zamieszkiwanie stanowiło nie tylko określony stan faktyczny, ale wymagało także uprawnienia wynikającego z karty stałego pobytu, Sąd Najwyższy związany był ustaleniami faktycznymi stanowiącymi podstawę zaskarżonego wyroku. Kwestia ta nie podlega rozważeniu w ramach podstawy rewizji nadzwyczajnej dotyczącej zastosowania art. 10 ust. 1 ustawy o obywatelstwie polskim. Minister Sprawiedliwości, jak się zresztą wydaje dostrzegał nieodpowiedniość tego argumentu do podstaw rewizji nadzwyczajnej, skoro powołał go nie w kontekście art. 10 ust. 1, ale art. 17 ust. 2 pkt 1 ustawy o obywatelstwie polskim. Pomijając rozważenie tej kwestii (por. art. 39311 KPC), należy jedynie zauważyć, że powołany ostatnio przepis nie dotyczy warunków uzyskiwania obywatelstwa polskiego w procedurze naturalizacyjnej, lecz określa jakie organy są właściwe w sprawach między innymi z art. 10 ustawy, przy czym chodzi o podział kompetencji pomiędzy określonym organem krajowym, a polskim urzędem konsularnym ze względu na to, czy osoba zainteresowana mieszka w Polsce czy za granicą.
Z powyższych przyczyn, uznając że zaskarżony wyrok pomimo częściowej zasadności zarzutów rewizji nadzwyczajnej odpowiada prawu, Sąd Najwyższy orzekł stosownie do art. 39312 KPC.

Wyrok
z dnia 27 maja 2004 r.
wojewódzki sąd administracyjny w Warszawie
II SA/Wa 270/2004

27.05.2004

Wprawdzie decyzje wojewody wydawane na podstawie art. 17 ust. 4 ustawy z dnia 15 lutego 1962 r. o obywatelstwie polskim mogą nie zawierać uzasadnienia, to jednak dotyczy to tylko wyjątkowych i oczywistych przypadków.
LEX nr 159025
Przewodniczący: Sędzia WSA Małgorzata Pocztarek.
Sędziowie WSA: Małgorzata Jaśkowska, Janusz Walawski.
Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie po rozpoznaniu w dniu 27.05.2004 r. sprawy ze skargi Jana W. na decyzję Prezesa Urzędu do Spraw Repatriacji i Cudzoziemców z dnia 3 kwietnia 2003 r. w przedmiocie - Nabycie obywatelstwa. Publikacja orzeczenia odroczona z dnia 13 maja 2004 r. IOT
stwierdza nieważność zaskarżonej decyzji.
Pan Jan W. w dniu 5 września 2000 r. złożył do Wojewody M. "podanie o wydanie poświadczenia obywatelstwa polskiego".
Na podstawie art. 1 ustawy z dnia 15 lutego 1962 r. o obywatelstwie polskim (Dz. U. z 2000 r. Nr 28, poz. 353), wojewoda w dniu 23 października 2000 r. wydał decyzję - poświadczenie obywatelstwa. Decyzja nie zawiera uzasadnienia.
Zainteresowany, w piśmie z dnia 22 lutego 2001 r. skierowanym do Wydziału Spraw Obywatelskich M. Urzędu Wojewódzkiego w K., zwrócił się o ponowne przeanalizowanie sprawy związanej z wydaniem poświadczenia obywatelstwa. Stwierdził, że obywatelstwo polskie otrzymał dnia 12 października 1957 r. w wyniku repatriacji i należy go uważać za repatrianta.
W odpowiedzi na powyższe pismo, Dyrektor Wydziału pismem z dnia 20 marca 2001 r. poinformował zainteresowanego, że nadanie obywatelstwa polskiego na podstawie art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 8 stycznia 1951 r. o obywatelstwie polskim (Dz. U. Nr 4, poz. 25) następowało na prośbę cudzoziemca. Poświadczenie obywatelstwa polskiego zainteresowanego zostało "wystawione" w dniu 12 września 1957 r. przez Prezydium Dzielnicowej Rady Narodowej w N. W piśmie stwierdzono, że zmiana podstawy nabycia obywatelstwa polskiego z formy nadania na uzyskanie w drodze repatriacji nie jest możliwa, bez względu na okoliczności i przesłanki jakie towarzyszyły uzyskaniu obywatelstwa polskiego przez zainteresowanego. Wyjaśniono również, że zainteresowany nie może skorzystać z dobrodziejstwa art. 41 ustawy z dnia 9 listopada 2000 r. o repatriacji (Dz. U. Nr 106, poz. 1118), który umożliwia osobom, które przed dniem wejścia w życie ustawy o repatriacji nabyły obywatelstwo polskie na podstawie przepisów ustawy z dnia 15 lutego 1962 r. o obywatelstwie polskim (Dz. U. z 2000 r. Nr 28, poz. 353), występowanie z wnioskiem o uznanie za repatrianta. Zainteresowany nabył obywatelstwo polskie na podstawie ustawy z 1951 r., o czym powyżej.
Zainteresowany, pismem z dnia 19 kwietnia 2001 r., wystąpił o sprostowanie poświadczenia obywatelstwa polskiego wydanego przez Prezydium Dzielnicowej Rady Narodowej w N. z dnia 12 października 1957 r. Stwierdził, że obywatelstwo polskie zostało mu nadane na podstawie art. 10 ust. 1 ustawy o obywatelstwie polskim z 1951 r., a powinno być nadane z art. 10 ust. 3 ustawy.
Wojewoda M., postanowieniem z dnia 16 lipca 2001 r., odmówił zainteresowanemu sprostowania poświadczenia obywatelstwa polskiego. Stwierdził m.in., że w okresie obowiązywania ustawy z dnia 8 stycznia 1951 r. repatriantem była osoba, która przybyła do Polski jako repatriant w trybie ustalonym przez właściwe władze. Zainteresowany nie spełnił tego wymogu.
Zainteresowany, na powyższe postanowienie, złożył zażalenie do Prezesa Urzędu do Spraw Repatriacji i Cudzoziemców. Organ odwoławczy, postanowieniem z dnia 31 października 2001 r., utrzymał w mocy postanowienie organu I instancji. Organ, powołując się na art. 113 kpa, stwierdził, że nie jest możliwe sprostowanie decyzji Prezydium Dzielnicowej Rady Narodowej w N. z dnia 12 października 1957 r., bowiem uwzględnienie żądania zainteresowanego prowadziłoby do odmiennego rozstrzygnięcia sprawy. Podał również, że weryfikacji decyzji ostatecznych służą nadzwyczajne środki określone w Kodeksie postępowania administracyjnego, tj. wznowienie postępowania, jeśli postępowanie, w którym zapadła decyzja, było dotknięte "kwalifikowaną wadliwością" z art. 145 kpa lub stwierdzenie nieważności decyzji dotkniętej jedną z wad enumeratywnie wyliczonych w art. 156 kpa albo też uchylenie lub zmiana decyzji "w oparciu" o art. 154 i 155 kpa. W tym miejscu nadmienić należy, że powyższe postanowienie nie zostało zaskarżone do Naczelnego Sądu Administracyjnego.
Zainteresowany w dniu 15 listopada 2001 r. złożył do Prezesa Urzędu do Spraw Repatriacji i Cudzoziemców wniosek o przywrócenie terminu do złożenia odwołania od decyzji Wojewody M. z dnia 23 października 2000 r. (poświadczenie obywatelstwa polskiego) wraz z odwołaniem od decyzji. Podał, że uchybienie terminu nastąpiło nie z jego winy, gdyż nie został pouczony o możliwości zaskarżenia decyzji, co wynika wprost z art. 104 kpa.
W odwołaniu, poza wcześniej podawanymi argumentami, zainteresowany wyjaśnił, że "status repatrianta jest mu potrzebny w celu zaliczenia lat pracy w L. do emerytury".
Prezes Urzędu do Spraw Repatriacji i Cudzoziemców decyzją z dnia 3 kwietnia 2003 r. utrzymał w mocy decyzję (poświadczenie obywatelstwa) wojewody. W uzasadnieniu stwierdził, że posiadanie obywatelstwa polskiego lub jego utrata następuje w drodze decyzji administracyjnej. Stwierdzenie posiadania lub utraty obywatelstwa dokonywane jest w formie decyzji zwanej "poświadczeniem posiadania obywatelstwa" lub "poświadczeniem utraty obywatelstwa polskiego". Decyzje mają charakter deklaratoryjny i są w istocie oświadczeniem organu (wojewody), z którego wynika, że według jego oceny stanu prawnego i faktycznego osoba zainteresowana ma lub nie ma obywatelstwa polskiego, a do ustalenia podstawy nabycia obywatelstwa polskiego miarodajne są przepisy obowiązujące w chwili zdarzenia lub czynności, na skutek których nastąpiło nabycie obywatelstwa z mocy prawa lub decyzji właściwego organu.
Zainteresowany urodził się w dniu 4 czerwca 1935 r. w L., jako syn obywateli polskich i - zdaniem organu - nabył obywatelstwo polskie na podstawie art. 4 pkt 1 ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego (Dz. U. Nr 7, poz. 44).
Organ podał, że na podstawie dekretu Prezydium Rady Najwyższej ZSRR z dnia 29 listopada 1939 r., mieszkańcy terenów włączonych do ZSRR uzyskali obywatelstwo radzieckie. Akt ten nie mógł powodować utraty obywatelstwa polskiego na podstawie art. 11 ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego, gdyż był konsekwencją narzuconego tym osobom obywatelstwa radzieckiego.
W dniu 9 września 1944 r. podpisane zostały układy między Polskim Komitetem Wyzwolenia Narodowego a Rządem Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej i Rządem Białoruskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej. Uregulowano nimi zasady ewakuacji osób narodowości polskiej posiadających obywatelstwo polskie do dnia 17 września 1939 r. z terytoriów powyżej określonych republik.
Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej Rzeczypospolitej Polskiej w dniu 6 lipca 1945 r. podpisał umowę z Rządem Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich o prawie zmiany obywatelstwa radzieckiego osób narodowości polskiej i żydowskiej mieszkających w ZSRR i o ich ewakuacji do Polski. Z mocy tej umowy, osoby narodowości polskiej, które miały do dnia 17 września 1939 r. obywatelstwo polskie i zamieszkiwały w ZSRR uzyskały prawo wyboru obywatelstwa, jak również uzyskały prawo do przesiedlenia się do Polski.
Z dniem 19 stycznia 1951 r. weszła w życie ustawa z dnia 8 stycznia 1951 r. o obywatelstwie polskim (Dz. U. Nr 4, poz. 25), która w art. 4 stanowiła, że obywatelem polskim nie jest osoba, która wprawdzie w dniu 31 sierpnia 1939 r. miała obywatelstwo polskie, jednak mieszka stale za granicą i:
1) w związku ze zmianą granic Państwa Polskiego nabyła zgodnie z umową międzynarodową obywatelstwo innego państwa albo
2) jest narodowości rosyjskiej, białoruskiej, ukraińskiej, litewskiej, łotewskiej lub estońskiej albo
3) jest narodowości niemieckiej, chyba że małżonek tej osoby ma obywatelstwo polskie i zamieszkuje w Polsce.
Organ podniósł, że do dnia wejścia w życie powyżej określonej ustawy Polska "de facto" nie zawarła żadnej umowy międzynarodowej, która w związku ze zmianą granic regulowałaby sprawy nabycia obywatelstwa innego państwa przez osoby posiadające w dniu 31 sierpnia 1939 r. obywatelstwo polskie, co oznacza, że nikt nie mógł utracić obywatelstwa polskiego na podstawie cytowanego powyżej przepisu ustawy o obywatelstwie polskim z 1951 r. W ustawie nie uregulowano statusu mieszkańców Kresów Wschodnich narodowości polskiej, do których należał zainteresowany. Tym samym należy rozumieć, że zainteresowany nie utracił posiadanego obywatelstwa polskiego.
W dniu 8 maja 1958 r. zaczęła obowiązywać Konwencja między Rządem Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej i Rządem Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich w sprawie uregulowania obywatelstwa osób o podwójnym obywatelstwie, podpisana w Warszawie dnia 21 stycznia 1958 r. (Dz. U. Nr 32, poz. 143). Z mocy jej postanowień, osoby zamieszkujące na terytorium jednej ze stron, a posiadające jednocześnie obywatelstwo polskie i radzieckie, mogły w terminie do dnia 8 maja 1959 r. wybrać obywatelstwo jednej ze stron przez złożenie właściwego oświadczenia przed uprawnionym organem. Osoby, które nie dokonały wyboru, zachowywały obywatelstwo strony, na terytorium której zamieszkiwały.
Zainteresowany od 1956 r. zamieszkiwał w N., nie utracił obywatelstwa polskiego, ponieważ nie złożył w powyżej określonym terminie oświadczenia o wyborze obywatelstwa radzieckiego.
W tym miejscu należy zwrócić uwagę na fakt, że organ odwoławczy przed wydaniem zaskarżonej decyzji nie rozpatrzył wniosku o przywrócenie terminu do złożenia przez zainteresowanego odwołania od decyzji organu I instancji i nie wydał w tym przedmiocie postanowienia. Zainteresowany na decyzję organu odwoławczego złożył skargę do Naczelnego Sądu Administracyjnego. Decyzję zaskarżył w części dotyczącej nieuznania go za repatrianta w poświadczeniu obywatelstwa z dnia 12 października 1957 r. wydanego przez Prezydium Rady Narodowej w N. Stwierdził, że poświadczenie obywatelstwa nie zawierało pouczenia o możliwości złożenia od niego odwołania oraz stwierdził, że w jego sprawie zastosowanie miał art. 10 ust. 3 ustawy o obywatelstwie polskim z 1951 r., a nie art. 10 ust. 1 tej ustawy, jak przyjęło Prezydium Rady Narodowej.
Prezes Urzędu do Spraw Repatriacji i Cudzoziemców - w odpowiedzi na skargę - wniósł o jej oddalenie i powtórzył argumenty przedstawione w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji.
Wojewódzki Sąd Administracyjny zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 97 § 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Przepisy wprowadzające ustawę - Prawo o ustroju sądów administracyjnych i ustawę - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. Nr 153, poz. 1271 z późn. zm.) sprawy, w których skargi zostały wniesione do Naczelnego Sądu Administracyjnego przed dniem 1 stycznia 2004 r. i postępowanie nie zostało zakończone, podlegają rozpoznaniu przez właściwe wojewódzkie sądy administracyjne na podstawie przepisów ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. Nr 153, poz. 1270).
Na podstawie art. 13 § 2 ustawy - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, do rozpoznania sprawy właściwy jest wojewódzki sąd administracyjny, na którego obszarze właściwości ma siedzibę organ administracji publicznej, którego działalność została zaskarżona. Zaznaczyć należy, że zadaniem sądu administracyjnego jest kontrola zaskarżonych decyzji pod względem zgodności z przepisami prawa obowiązującymi w czasie ich wydania. Jeżeli zaskarżona decyzja narusza prawo, Sąd obowiązany jest ją uchylić lub stwierdzić nieważność. Skarga jest o tyle zasadna, że skutkuje stwierdzeniem nieważności zaskarżonej decyzji, która została wydana z rażącym naruszeniem prawa - art. 156 § 1 pkt 2 kpa.
Zgodnie z art. 59 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. - Kodeks postępowania administracyjnego (Dz. U. z 2000 r. Nr 98, poz. 1071 z późn. zm.), właściwy w sprawie organ administracji publicznej, w wyniku rozpatrzenia prośby o przywrócenie terminu, wydaje postanowienie o przywróceniu bądź o odmowie przywrócenia terminu. W tym ostatnim przypadku zainteresowanemu służy zażalenie. Postanowienia, o których mowa powyżej, wydaje organ właściwy do rozpatrzenia odwołania; dotyczy to również zażalenia. W tym przypadku na postanowienie organu odwoławczego nie przysługuje zażalenie (postanowienie ostateczne). Na postanowienie to, jako kończące postępowanie, przysługuje jednak skarga do sądu administracyjnego.
W rozpatrywanej sprawie organ odwoławczy nie rozpatrzył "wniosku" (prośby) skarżącego o przywrócenie terminu do wniesienia odwołania od decyzji organu I instancji i nie wydał postanowienia o przywróceniu bądź o odmowie przywrócenia terminu.
Organ odwoławczy obowiązany był, przed rozpatrzeniem złożonego przez skarżącego odwołania, wydać orzeczenie w przedmiocie przywrócenia terminu do jego wniesienia - stosownie do art. 58 i 59 kpa. Orzeczenia takiego jednak nie wydał, lecz pozostawiając prośbę skarżącego bez rozpatrzenia, wydał od razu decyzję stwierdzając w niej, że odwołanie zostało wniesione w terminie. Tym samym naruszone zostały przepisy postępowania administracyjnego, a naruszenie to mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy.
Artykuł 141 § 4 ustawy - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi stanowi, że uzasadnienie wyroku powinno zawierać: zwięzłe przedstawienie stanu sprawy, zarzutów podniesionych w skardze, stanowisk pozostałych stron, podstawę prawną rozstrzygnięcia oraz jej wyjaśnienie. Jeżeli w wyniku uwzględnienia skargi sprawa ma być ponownie rozpatrzona przez organ administracji, uzasadnienie powinno zawierać wskazania co do dalszego postępowania.
Pomimo że zaskarżona decyzja została wydana z rażącym naruszeniem prawa, to Sąd odstąpił od zasady zwięzłego przedstawienia sprawy, gdyż uznał, że ze względu na jej charakter zasadne będzie wyczerpujące przedstawienie złożonego stanu faktycznego i odniesienie się do decyzji organu I instancji.
Zdaniem Sądu, organ I instancji wszczynając postępowanie administracyjne w wyniku złożonego przez skarżącego "podania o wydanie poświadczenia obywatelstwa polskiego" nie powinien ograniczyć się wyłącznie do jego przyjęcia, tym bardziej że na formularzu znajduje się zapis w brzmieniu: " podanie przyjął i sprawdził" - brak podpisu. Należy zadać pytanie, na czym polegało sprawdzenie złożonego podania? Do podania nie zostało załączone żadne uzasadnienie, a tym samym nie było jasne, czy zainteresowany faktycznie wnosi wyłącznie o stwierdzenie przez wojewodę posiadania obywatelstwa polskiego na podstawie art. 17 ust. 4 ustawy z dnia 15 lutego 1962 r. o obywatelstwie polskim (Dz. U z 2000 r. Nr 28, poz. 353 z późn. zm.).
Sąd stwierdził, że odstąpienie od uzasadnienia decyzji organu I instancji było nieprawidłowe, gdyż skomplikowany charakter sprawy nie pozwalał na zastosowanie art. 107 § 4 kpa. Wprawdzie decyzje wojewody wydawane na podstawie art. 17 ust. 4 ustawy o obywatelstwie polskim mogą nie zawierać uzasadnienia, to jednak dotyczy to tylko wyjątkowych i oczywistych przypadków. Nie budzi wątpliwości, że rozpatrywana sprawa do takich nie należy.
Brak w decyzji pouczenia o terminie i sposobie złożenia środka odwoławczego to kolejne naruszenie przepisów postępowania. Wobec powyższego oczywistym jest, że uchybienia organu I instancji miały istotny wpływ na działanie organu odwoławczego. Jednakże, zdaniem Sądu, uchybienia organu I instancji nie mogą powodować stwierdzenia nieważności decyzji tego organu, ponieważ nie stanowią rażącego naruszenia prawa w rozumieniu art. 156 § 1 pkt 2 kpa.
Mając powyższe na względzie, Wojewódzki Sąd Administracyjny na podstawie art. 145 § 1 pkt 2 ustawy - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi w związku z art. 59 kpa orzekł jak w sentencji.

Wyrok
z dnia 6 października 2004 r.
wojewódzki sąd administracyjny w Warszawie
V SA 3946/2003

6.10.2004

Wydany na okoliczność wyjazdu do Izraela dokument podróży nie był indywidualnym zezwoleniem na zmianę obywatelstwa.
Indywidualnego zezwolenia na zmianę obywatelstwa wymaganego przez ustawę o obywatelstwie polskim nie mogła zastąpić generalna uchwała Rady Państwa nr 5/58 z dnia 23 stycznia 1958 r. w sprawie zezwolenia na zmianę obywatelstwa polskiego osobom wyjeżdżającym na stały pobyt do państwa Izrael, albowiem brak było do tego podstaw ustawowych w ustawie z 1962 r., której przepisy nie przewidywały delegacji dla Rady Państwa do wydania uchwały regulującej w sposób odmienny od trybu ustawowego kwestie utraty obywatelstwa polskiego.
LEX nr 160767
Przewodniczący: Sędzia NSA Małgorzata Pocztarek.
Sędziowie: NSA Jolanta Rajewska, Asesor WSA Jacek Fronczyk (spr.).
Protokolant: Ewa Kielak.
Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 6 października 2004 r. sprawy ze skargi B. vel Bronisława G. na decyzję Prezesa Urzędu do Spraw Repatriacji i Cudzoziemców z dnia 4 września 2003 r. w przedmiocie odmowy stwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego:
1) uchyla zaskarżoną decyzję oraz utrzymaną nią w mocy decyzję organu I instancji;
2) zaskarżona decyzja nie podlega wykonaniu w całości.
W dniu 21 marca 2003 r. B. (Bronisław G.) wystąpił do Wojewody M. z wnioskiem o stwierdzenie posiadania obywatelstwa polskiego. Wojewoda M. decyzją z dnia 14 kwietnia 2003 r. odmówił B. wydania poświadczenia stwierdzającego posiadanie przez niego obywatelstwa polskiego. W uzasadnieniu organ podał, że Bronisław G. w dniu 23 kwietnia 1968 r. złożył do Rady Państwa podanie o zezwolenie na zmianę obywatelstwa w związku z wyjazdem na pobyt stały do Izraela. W dniu 15 maja 1968 r. Biuro Paszportów Ministerstwa Spraw Wewnętrznych wydało skarżącemu dokument podróży, który uprawniał do wyjazdu na pobyt stały do państwa Izrael. Zgodnie z art. 13 ust. 1 obowiązującej w dacie wyjazdu wnioskodawcy na pobyt stały do Izraela ustawy z dnia 15 lutego 1962 r. o obywatelstwie polskim (Dz. U. z 1962 r. Nr 10, poz. 49 z późn. zm.) obywatel polski tracił obywatelstwo, jeżeli zostały spełnione łącznie dwa warunki: uzyskał zezwolenie właściwego organu na zmianę obywatelstwa polskiego oraz nabył obywatelstwo obce.
Wobec osób, które deklarowały narodowość lub pochodzenie żydowskie oraz chęć wyjazdu do Izraela na pobyt stały, zastosowanie miała uchwała Rady Państwa nr 5/58 z dnia 23 stycznia 1958 r. w sprawie zezwolenia na zmianę obywatelstwa polskiego osobom wyjeżdżającym na stały pobyt do państwa Izrael, która, zdaniem organu, stanowiła generalne - pod względem podmiotowym - zezwolenie na zmianę obywatelstwa polskiego na obywatelstwo państwa Izrael. W przypadku osób, które spełniły warunki w niej przewidziane, nie były wydawane indywidualne zezwolenia, a jedynie przez sam fakt spełnienia tych warunków osoby zainteresowane uzyskiwały zezwolenie na zmianę obywatelstwa polskiego. W konkluzji Wojewoda stwierdził, że wnioskodawca uzyskał zezwolenie Rady Państwa na zmianę obywatelstwa polskiego na obywatelstwo izraelskie oraz nabył obywatelstwo obce - tracąc obywatelstwo polskie na podstawie art. 13 ust. 1 ustawy z dnia 15 lutego 1962 r. o obywatelstwie polskim. Zdaniem organu dowodem tego było otrzymanie dokumentu podróży, który był wydawany wyłącznie osobom wyjeżdżającym na pobyt stały do państwa Izrael na podstawie przywołanej uchwały.
W dniu 2 czerwca 2003 r. B. skierował do Prezesa Urzędu do Spraw Repatriacji i Cudzoziemców odwołanie od powyższej decyzji nie zgadzając się z argumentacją organu I instancji. Podkreślił, że uchwała Rady Państwa z 23 stycznia 1958 r. była rasistowską i nielegalną, albowiem obywatele polscy pochodzenia żydowskiego, którzy w tym samym czasie emigrowali do Kanady czy Stanów Zjednoczonych, opuszczali kraj także na podstawie dokumentów podróży i po otrzymaniu obywatelstwa tych państw nie tracili polskich paszportów. Zażądał od organu natychmiastowego poświadczenia obywatelstwa polskiego.
Decyzją z dnia 4 września 2003 r. Prezes Urzędu do Spraw Repatriacji i Cudzoziemców utrzymał w mocy rozstrzygnięcie Wojewody M. W uzasadnieniu powtórzył argumentację organu I instancji, jednocześnie dodając, że ustawa o obywatelstwie polskim nie zawierała regulacji dotyczących trybu i formy wydawania przez Radę Państwa zezwoleń na zmianę obywatelstwa polskiego na obce. W ocenie organu, dopuszczalny był zatem każdy sposób wyrażenia przez Radę Państwa zgody, jeśli tylko pojawił się wniosek osoby zamierzającej wyjechać na pobyt stały do Izraela. W takich sprawach Rada Państwa nie rozpatrywała indywidualnych wniosków. Było to przejawem stosowania uproszczonej procedury, w ramach której dokument podróży uprawniał do opuszczenia granic kraju i był wyrazem udzielonego zezwolenia na zmianę obywatelstwa. W skardze do Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 29 września 2003 r. skarżący wniósł o uchylenie decyzji Prezesa Urzędu do Spraw Repatriacji i Cudzoziemców zarzucając jej m.in. naruszenie zasady pogłębiania zaufania obywateli do organów państwa, zasady prawdy obiektywnej, zasady równości obywateli wobec prawa. Wskazał, że uchwała jako akt prawny niższego rzędu nie jest prawem. Źródłami prawa są ustawy i rozporządzenia, a powoływanie się w niniejszej sprawie na przedmiotową uchwałę jest ponadto wyrazem łamania zasady nieretroakcji prawa. Zwrócił uwagę na art. 6 Europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, zgodnie z którym każdy ma prawo do sprawiedliwego i publicznego rozpatrzenia jego sprawy. Powołując się na orzeczenie Sądu Najwyższego B. podkreślił, że obywatel ma prawo do tego, by jego oparte na prawie materialnym roszczenia i wnioski były rozpatrywane w ramach przewidzianej prawem procedury i w określonych przez prawo formach.
W odpowiedzi na skargę Prezes Urzędu do Spraw Repatriacji i Cudzoziemców wniósł o jej oddalenie przedstawiając w uzasadnieniu swego stanowiska procesowego argumenty zaprezentowane w zaskarżonej decyzji.
Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie zważył, co następuje:
Na wstępie wyjaśnić należy, iż w związku ze zmianą struktury sądownictwa administracyjnego, na podstawie art. 97 § 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Przepisy wprowadzające ustawę - Prawo o ustroju sądów administracyjnych i ustawę - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. Nr 153, poz. 1271 z późn. zm.), sprawy, w których skargi zostały wniesione do Naczelnego Sądu Administracyjnego przed dniem 1 stycznia 2004 r. i postępowanie nie zostało zakończone, podlegają rozpoznaniu przez właściwe wojewódzkie sądy administracyjne na podstawie przepisów ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. Nr 153, poz. 1270 z późn. zm.).
Zgodnie z brzmieniem art. 1 § 2 ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. - Prawo o ustroju sądów administracyjnych (Dz. U. Nr 153, poz. 1269), sąd administracyjny sprawuje wymiar sprawiedliwości poprzez kontrolę pod względem zgodności z prawem zaskarżonej decyzji administracyjnej i to w dacie jej wydania.
Specyfika spraw w przedmiocie obywatelstwa polega na tym, że wniosek strony skierowany do właściwego organu rozpoznawany jest w świetle przepisów obowiązujących w dacie jego złożenia, jednakże z uwzględnieniem stanu prawnego panującego w chwili zdarzenia mającego wpływ, czy też mogącego mieć wpływ na status obywatelstwa.
Art. 17 ust. 4 ustawy z dnia 15 lutego 1962 r. o obywatelstwie polskim (t.j.: Dz. U. z 2000 r. Nr 28, poz. 353 z późn. zm.) stanowi, że posiadanie i utratę obywatelstwa polskiego stwierdza wojewoda. Odmowa stwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego lub jego utraty następuje w drodze decyzji administracyjnej.
Zgodnie z treścią art. 13 ust. 1 w związku z art. 16 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 15 lutego 1962 r. o obywatelstwie polskim (Dz. U. Nr 10, poz. 49), w brzmieniu obowiązującym w dniu 23 kwietnia 1968 r., zezwolenie na zmianę obywatelstwa polskiego powinno stanowić akt indywidualny, jednostkowy, skierowany do określonego adresata. Wynika to z gramatyczno-językowej wykładni wskazanych przepisów. Stosownie do treści art. 13 ust. 1 ustawy (w brzmieniu obowiązującym w czasie, kiedy wnioskodawca starał się o zezwolenie na zmianę obywatelstwa) obywatel polski mógł nabyć obywatelstwo obce jedynie za zezwoleniem właściwego organu polskiego na zmianę obywatelstwa, a nabycie obywatelstwa obcego pociągało za sobą utratę obywatelstwa polskiego. Z kolei zgodnie z treścią art. 16 ust. 1 i 2 ustawy (również w brzmieniu obowiązującym w 1968 r.), o zezwoleniu na zmianę obywatelstwa polskiego orzekała Rada Państwa, przy czym zezwolenie następowało na wniosek Ministra Spraw Wewnętrznych.
Treść zacytowanych przepisów nie budzi wątpliwości co do tego, że utrata obywatelstwa polskiego mogła nastąpić na podstawie indywidualnego zezwolenia na zmianę obywatelstwa - wydanego przez Radę Państwa i skierowanego do każdego ubiegającego się o to. Przesłanki utraty obywatelstwa w trybie określonym cytowanymi wyżej przepisami były następujące: po pierwsze - złożenie przez zainteresowanego wniosku o zezwolenie na zmianę obywatelstwa polskiego, po drugie - zezwolenie właściwego organu polskiego na zmianę obywatelstwa, przy czym o zezwoleniu na zmianę obywatelstwa polskiego orzekała Rada Państwa na wniosek Ministra Spraw Wewnętrznych, po trzecie - nabycie obywatelstwa obcego. W odniesieniu do wnioskodawcy B. (Bronisława G.) zostały spełnione tylko dwie z wymienionych przesłanek - pierwsza i ostatnia. Nie została natomiast spełniona przesłanka w postaci wydania przez Radę Państwa indywidualnego zezwolenia na zmianę obywatelstwa. Oznacza to w konsekwencji, że wnioskodawca nie utracił polskiego obywatelstwa, ponieważ nie został spełniony konstytutywny warunek takiej utraty przewidziany w art. 13 ust. 1 ustawy.
Wydany na okoliczność wyjazdu do Izraela dokument podróży, wbrew sugestiom organów obu instancji, nie był indywidualnym zezwoleniem na zmianę obywatelstwa. Zważywszy ówczesne realia społeczno-polityczne, dokument ten stanowił jedynie podstawę uprawniającą do przekroczenia granic kraju. W kwestii tak istotnej jak obywatelstwo strona musiała zostać w sposób jednoznaczny poinformowana o zgodzie na nabycie obywatelstwa innego państwa wyrażonej w trybie art. 13 ust. 1 ustawy o obywatelstwie polskim z 1962 r., nie mogła natomiast, poprzez czynności konkludentne (wydanie dokumentu podróży), być zaskakiwana, że są one wyrazem udzielonego zezwolenia na zmianę obywatelstwa. Indywidualnego zezwolenia na zmianę obywatelstwa wymaganego przez ustawę o obywatelstwie polskim nie mogła zastąpić również generalna uchwała Rady Państwa nr 5/58 z dnia 23 stycznia 1958 r. w sprawie zezwolenia na zmianę obywatelstwa polskiego osobom wyjeżdżającym na stały pobyt do państwa Izrael (uchwała nie została opublikowana), albowiem brak było do tego podstaw ustawowych w ustawie z 1962 r., której przepisy nie przewidywały delegacji dla Rady Państwa do wydania uchwały regulującej w sposób odmienny od trybu ustawowego kwestie utraty obywatelstwa polskiego. Uchwała Rady Państwa nie miała również podstawy w przepisach Konstytucji PRL z 1952 r. (organy obu instancji nie wskazują, na podstawie jakich przepisów Konstytucji PRL z 1952 r. miała zostać wydana uchwała Rady Państwa regulująca odmiennie niż to zostało dokonane w ustawie materię utraty obywatelstwa polskiego).
Do wydania przez Radę Państwa rzekomo samoistnej uchwały Nr 5/58 brak było podstaw prawnych w ustawie z 1962 r. o obywatelstwie polskim oraz w Konstytucji PRL z 1952 r. Nawet gdyby przyjąć, że uchwała ta mogła zostać podjęta w ramach generalnych konstytucyjnych kompetencji Rady Państwa, to jednak nie mogła zmieniać - jako akt normatywny niższego rzędu - bezwzględnie obowiązujących przepisów ustawy o obywatelstwie polskim, precyzyjnie określających tryb postępowania przy zmianie obywatelstwa polskiego na obce, pociągającej za sobą utratę obywatelstwa polskiego.
Ustawa z dnia 15 lutego 1962 r. o obywatelstwie polskim w art. 20 stanowi, że traci moc ustawa z dnia 8 stycznia 1951 r. o obywatelstwie polskim, co jest równoznaczne z utratą mocy obowiązującej aktów wydanych na jej podstawie. Utrata mocy obowiązującej przez dany akt wykonawczy następuje z dniem wejścia w życie ustawy uchylającej ustawę upoważniającą, w tym przypadku po upływie 6 miesięcy od dnia ogłoszenia ustawy z dnia 15 lutego 1962 r. Przedmiotowa uchwała wydana została jako akt wykonawczy, powołując upoważnienie ustawowe z art. 13 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 8 stycznia 1951 r., zakończyła więc swój byt prawny w dacie, gdy nowa ustawa o obywatelstwie polskim z dnia 15 lutego 1962 r. weszła w życie, wobec braku innych uregulowań zawartych w przepisach przejściowych tej ostatniej ustawy (por. wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 11 września 2001 r., sygn. akt V SA 150/01, LEX nr 78960).
Nie można w związku z tym uchwały Nr 5/58 Rady Państwa z 23 stycznia 1958 r. - wydanej na podstawie art. 13 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 8 stycznia 1951 r. o obywatelstwie polskim - traktować jako aktu prawnego konwalidującego brak indywidualnego zezwolenia w odniesieniu do wnioskodawcy, który starał się o zezwolenie na zmianę obywatelstwa nie na podstawie art. 13 ust. 1 i 2 ustawy z 1951 r., lecz na podstawie art. 13 ust. 1 w związku z art. 16 ust. 1 ustawy z 1962 r.
Zmiana obywatelstwa należy do sfery prawa publicznego. W odniesieniu do podejmowanych przez zainteresowanego czynności z zakresu prawa publicznego nie dokonuje się zabiegów odpowiadających wykładni oświadczeń woli według reguł obowiązujących w prawie prywatnym (zwłaszcza według zasad wynikających z przepisów Kodeksu cywilnego). Nie miało zatem znaczenia w 1968 r., i nie ma nadal, dlaczego wnioskodawca chciał wówczas zmienić obywatelstwo. Jego wniosek z dnia 23 kwietnia 1968 r. o zezwolenie na zmianę obywatelstwa uruchomił procedurę przewidzianą w art. 13 i 16 ustawy z 15 lutego 1962 r. o obywatelstwie polskim, która jednak nie została zakończona, ponieważ Rada Państwa nigdy nie wydała indywidualnego zezwolenia na zmianę obywatelstwa przez wnioskodawcę, co oznacza, że nie utracił on obywatelstwa polskiego.
W prawie publicznym zamiar zainteresowanego, jego nieujawniona wprost we wniosku skierowanym do organów państwa wola, są pozbawione znaczenia prawnego. Nie dokonuje się wykładni oświadczeń woli według kryteriów określonych w Kodeksie cywilnym (art. 60, 61 i 65 k.c.). Nie miało wobec tego znaczenia, jakie motywy kierowały zainteresowanym w 1968 r., kiedy wystąpił o zezwolenie na zmianę obywatelstwa. Niezależnie od jego zamiarów i motywów postępowania, jego sprawa powinna była zostać załatwiona zgodnie z obowiązującym ówcześnie prawem. A to oznaczało wydanie przez Radę Państwa indywidualnego zezwolenia na zmianę obywatelstwa (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 września 2001 r., sygn. akt III RN 56/01, OSNP 2002/13/299).
Z uwagi na powyższe, uznając skargę za uzasadnioną, na podstawie art. 145 § 1 pkt 1 lit. a ustawy - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie orzekł, jak w sentencji wyroku. W oparciu o art. 152 ww. ustawy - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, Sąd wstrzymał wykonanie zaskarżonej decyzji w całości.

Wyrok
z dnia 3 listopada 2004 r.
wojewódzki sąd administracyjny w Warszawie
V SA 2127/2003

3.11.2004

Zezwolenie na zmianę obywatelstwa polskiego, jako przesłanka utraty obywatelstwa na podstawie art. 13 ust. 1 w związku z art. 16 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 15 lutego 1962 r. o obywatelstwie polskim, musiało mieć charakter indywidualnego i skierowanego do określonego adresata aktu Rady Państwa, którego nie zastępowała generalna uchwała Rady Państwa (w szczególności uchwała Nr 37/56 z dnia 16 maja 1956 r. w sprawie zezwolenia na zmianę obywatelstwa polskiego repatriantom niemieckim, niepublikowana).
LEX nr 164685
Przewodniczący: Sędzia WSA Iwona Dąbrowska.
Sędziowie WSA: Asesor Joanna Kube, Ewa Kwiecińska.
Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 3 listopada 2004 r. sprawy ze skargi Edwarda W. na decyzję Prezesa Urzędu do Spraw Repatriacji i Cudzoziemców z dnia 5 maja 2003 r. w przedmiocie - Odmowa stwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego
oddala skargę.
Prezes Urzędu do Spraw Repatriacji i Cudzoziemców decyzją z dnia 5 maja 2003 r. na podstawie art. 138 § 1 pkt 1 k.p.a., a także art. 17 ust. 4 i art. 13 ust. 1 i 2 ustawy z 15 lutego 1962 r. o obywatelstwie polskim (Dz. U. Nr 10, poz. 49 ze zm.), po rozpatrzeniu odwołania Edwarda W. od decyzji Wojewody Ś. z dnia 19 czerwca 2000 r. odmawiającej stwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego, utrzymał w mocy zaskarżoną decyzję.
Jak wynika z akt sprawy, Edward W. urodził się 19 września 1947 r. w Z. jako syn Gerarda S. i Eryki W., zaś orzeczeniem Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w K. z dnia 18 lipca 1951 r. zmieniono wymienionemu nazwisko z "W." na "Z.". Edward W. we wniosku z dnia 23 sierpnia 1968 r., skierowanym do Rady Państwa o wydanie dokumentu na wyjazd do NRD, zrzekł się obywatelstwa polskiego i wyjechał tam w roku 1968 r. na podstawie dokumentu podróży wydanego przez Wydział Paszportów Komendy Wojewódzkiej Milicji Obywatelskiej w O. Po przyjeździe do NRD nabył obywatelstwo niemieckie.
W dniu 29 maja 2000 r. Edward W. zwrócił się do Wojewody Ś. z wnioskiem o stwierdzenie posiadania obywatelstwa polskiego. Wojewoda Ś. wydał w dniu 19 czerwca 2000 r. decyzję o odmowie stwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego i wskazał, że Edward W. spełnił warunki określone w art. 13 ust. 1 ustawy z 15 lutego 1962 r. o obywatelstwie polskim, ponieważ poprzez otrzymanie dokumentu podróży uzyskał zezwolenie Rady Państwa na zmianę obywatelstwa polskiego na niemieckie, a przebywając do NRD nabył obywatelstwo niemieckie, co spowodowało utratę obywatelstwa polskiego.
Prezes Urzędu do Spraw Repatriacji i Cudzoziemców w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji z dnia 5 maja 2003 r. stwierdził, że przepisy tej ustawy nie zawierały regulacji dotyczących trybu i formy wydawania przez Radę Państwa zezwoleń na zmianę obywatelstwa na obce, co oznacza, że dopuszczalny był każdy sposób udzielenia przez ten organ takiego zezwolenia, przy czym osoba zainteresowana chcąc go uzyskać musiała wystąpić ze stosownym wnioskiem do Rady Państwa.
Prezes Urzędu do Spraw Repatriacji i Cudzoziemców podał, że w stosunku do osób, które udawały się jako repatrianci niemieccy do NRD lub NRF, nie były wydawane przez Radę Państwa indywidualne zezwolenia na zmianę obywatelstwa.
Zezwoleniem takim była wydana na podstawie art. 13 ust. 1 i 2 ustawy z 8 stycznia 1951 r. o obywatelstwie polskim (Dz. U. Nr 4, poz. 25) uchwała Rady Państwa nr 37/56 z dnia 16 maja 1956 r. w sprawie zezwolenia na zmianę obywatelstwa polskiego repatriantom niemieckim, uchylona uchwałą nr 26/84 Rady Państwa z 28 marca 1984 r. Przepisy tej uchwały zezwalały na zmianę obywatelstwa polskiego na niemieckie obywatelom polskim, którzy 1) opuścili lub opuszczą obszar Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, 2) udali się lub udadzą jako repatrianci do NRD lub NRF.
Zdaniem organu, był to akt stosowania prawa. Uchwała ta miała charakter instrukcji - polecenia wiążącego pozostałe organy administracji publicznej w ich działaniach oczywiście w takim zakresie, jakim nie była niezgodna z przepisami ustawy. Uchwała ta regulowała na płaszczyźnie prawa wewnętrznego kwestie obywatelstwa osób wyjeżdżających do obu państw niemieckich, z uwagi na brak porozumień międzynarodowych w tym zakresie.
Organ wyjaśnił, że w związku z tym, że Edward W. deklarował narodowość niemiecką, nie wydano w stosunku do niego indywidualnego zezwolenia, lecz po złożeniu przez niego wniosku do Rady Państwa o zezwolenie na zmianę obywatelstwa polskiego na niemieckie od razu wydano mu dokument podróży (dokument ten uprawniał do opuszczenia terytorium PRL). Przyjęto więc, że wydanie dokumentu podróży stanowiło wyraz udzielenia zezwolenia na zmianę obywatelstwa uchwałą Rady Państwa nr 37/56 z 16 maja 1956 r.
W skardze do Naczelnego Sądu Administracyjnego Edward W. wniósł o uchylenie zaskarżonej decyzji i stwierdzenie, że posiada obywatelstwo polskie oraz nakazanie wydania Prezesowi Urzędu ds. Repatriacji i Cudzoziemców wydania odpowiedniego poświadczenia. Skarżący powołał się na stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w wyroku z dnia 17 września 2001 r., sygn. akt III RN 56/01, oddalającym rewizję nadzwyczajną Ministra Sprawiedliwości od wyroku NSA z 11 sierpnia 2000 r., sygn. akt V SA 117/00, a dotyczące uchwały Rady Państwa nr 37/56 z 16 maja 1956 r.
W odpowiedzi na skargę organ wniósł o jej oddalenie, przytaczając argumentację zbieżną z uzasadnieniem zaskarżonej decyzji.
Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie zważył, co następuje:
Na wstępie należy wyjaśnić, że w związku z art. 97 § 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Przepisy wprowadzające ustawę - Prawo o ustroju sądów administracyjnych i ustawę - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. Nr 153, poz. 1271) sprawy, w których skargi zostały wniesione do Naczelnego Sądu Administracyjnego przed dniem 1 stycznia 2004 r. i postępowanie nie zostało zakończone, podlegają rozpoznaniu przez właściwe wojewódzkie sądy administracyjne na podstawie przepisów ustawy - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Stąd, właściwym do rozpoznania niniejszej sprawy jest Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie, bowiem na obszarze tego Sądu znajduje się siedziba Prezesa Urzędu do Spraw Repatriacji i Cudzoziemców - art. 13 § 7 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. Nr 153, poz. 1270 ze zm.).
Stosownie do art. 1 § 1 i § 2 ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. - Prawo o ustroju sądów administracyjnych (Dz. U. Nr 153, poz. 1269) sądy administracyjne sprawują wymiar sprawiedliwości przez kontrolę działalności administracji publicznej pod względem zgodności z prawem. Stosownie do art. 134 ustawy - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi Sąd rozstrzyga w granicach danej sprawy nie będąc jednak związany zarzutami i wnioskami skargi oraz powołaną podstawą prawną. Granicę rozpoznania sprawy wyznacza zatem, co do zasady, nie tylko samo żądanie skarżącego, ale przede wszystkim treść rozstrzygnięcia zawartego w zaskarżonej decyzji.
Rozpoznając sprawę w świetle powołanych wyżej kryteriów stwierdzić należy, iż skarga nie zasługuje na uwzględnienie, ponieważ zaskarżona decyzja nie narusza obowiązującego prawa, aczkolwiek jej uzasadnienie jest błędne.
Zdaniem Sądu, Edward W. nie utracił polskiego obywatelstwa na podstawie art. 13 ust. 1 ustawy z 15 lutego 1962 r. o obywatelstwie polskim, ponieważ nie został spełniony konstytutywny warunek uzyskania zezwolenia właściwego organu polskiego na zmianę obywatelstwa polskiego przewidziany w tym przepisie.
Sąd podzielił w tej kwestii pogląd Sądu Najwyższego wyrażony w wyroku z dnia 17 września 2001 r., sygn. akt III RN 56/01 (OSNP 2002/13/299), że zezwolenie na zmianę obywatelstwa polskiego, jako przesłanka utraty obywatelstwa na podstawie art. 13 ust. 1 w związku z art. 16 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 15 lutego 1962 r. o obywatelstwie polskim, musiało mieć charakter indywidualnego i skierowanego do określonego adresata aktu Rady Państwa, którego nie zastępowała generalna uchwała Rady Państwa (w szczególności uchwała Nr 37/56 z dnia 16 maja 1956 r. w sprawie zezwolenia na zmianę obywatelstwa polskiego repatriantom niemieckim, niepublikowana).
Jednakże należy wskazać, że w dniu 25 kwietnia 1976 r. weszła w życie Konwencja między Polską Rzeczypospolitą Ludową a Niemiecką Republiką Demokratyczną o uregulowaniu przypadków podwójnego obywatelstwa, podpisana w Berlinie dnia 12 listopada 1975 r. (Dz. U. Nr 15, poz. 92).
Stosownie do art. 3 tej Konwencji osoby, które w dniu jej wejścia w życie miały na podstawie ustawodawstwa Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej i ustawodawstwa Niemieckiej Republiki Demokratycznej obywatelstwo obu Umawiających się Stron, zachowały zgodnie z postanowieniami Konwencji wyłącznie obywatelstwo jednej z Umawiających się Stron.
Osoby pełnoletnie, które w dniu wejścia w życie Konwencji miały na podstawie ustawodawstwa Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej i ustawodawstwa Niemieckiej Republiki Demokratycznej obywatelstwo obu Umawiających się Stron, mogły wybrać obywatelstwo tej Umawiającej się Strony, której obywatelstwo pragnęły zachować (art. 7 ust. 1).
Oświadczenie o wyborze obywatelstwa należało złożyć na piśmie w dwóch egzemplarzach, w terminie jednego roku od dnia wejścia w życie niniejszej Konwencji, przed właściwym organem tej Umawiającej się Strony, której obywatelstwo wybierało się (ust. 2). Osoby określone w ustępie 1 składały oświadczenie o wyborze obywatelstwa: * przed organem właściwym według ich miejsca pobytu stałego, jeżeli wybierają obywatelstwo tej Umawiającej się Strony, na której terytorium mają miejsce pobytu stałego,
* w przedstawicielstwie dyplomatycznym lub we właściwym urzędzie konsularnym drugiej Umawiającej się Strony, jeżeli mają miejsce pobytu stałego na terytorium jednej z Umawiających się Stron, a wybierają obywatelstwo drugiej Umawiającej się Strony, * w przedstawicielstwie dyplomatycznym lub we właściwym urzędzie konsularnym tej Umawiającej się Strony, której obywatelstwo wybierają, jeżeli mają miejsce pobytu stałego na terytorium państwa trzeciego (ust. 3).
Zgodnie zaś z art. 8 Konwencji osoba, która nie złożyła oświadczenia o wyborze obywatelstwa zgodnie z art. 7 ust. 2 i 3, zachowywała obywatelstwo tej Umawiającej się Strony, na której terytorium miała miejsce pobytu stałego w dniu upływu terminu wymaganego do złożenia oświadczenia.
Natomiast stosownie do art. 11 powołanych przepisów osoby, które zgodnie z niniejszą Konwencją złożyły lub w odniesieniu, do których zostało złożone oświadczenie o wyborze obywatelstwa, zachowywały od dnia złożenia oświadczenia wyłącznie obywatelstwo tej Umawiającej się Strony, której obywatelstwo zostało wybrane (ust. 1).
Osoby, które nie złożyły lub w odniesieniu do których nie złożono oświadczenia o wyborze obywatelstwa, zachowywały po upływie terminów określonych w art. 1 ust. 2, w art. 4 ust. 1 i w art. 7 ust. 2 wyłącznie obywatelstwo jednej z Umawiających się Stron zgodnie z postanowieniami niniejszej Konwencji (ust. 2).
Jak wynika z akt sprawy, Edward W. w 1968 r. wyjechał na stałe do Niemieckiej Republiki Demokratycznej i nabył obywatelstwo tego państwa. Skarżący występując o potwierdzenie obywatelstwa polskiego nie twierdził, aby złożył w polskim przedstawicielstwie dyplomatycznym lub we właściwym urzędzie konsularnym oświadczenie o wyborze obywatelstwa polskiego na piśmie w dwóch egzemplarzach, w terminie jednego roku od dnia wejścia w życie niniejszej Konwencji. O tym, że skarżący pozostał przy obywatelstwie niemieckim, świadczy posiadanie przez niego paszportu niemieckiego, przy jednoczesnym braku paszportu polskiego.
Wobec powyższego należy uznać, że organ zgodnie z przepisem art. 17 ust. 4 w związku z art. 138 § 1 pkt 1 k.p.a. utrzymał w mocy decyzję Wojewody Ś. o odmowie stwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego przez Edwarda W.
W tym stanie rzeczy, na mocy art. 151 powołanej ustawy - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi w zw. z art. 97 § 1 ustawy - Przepisy wprowadzające ustawę - Prawo o ustroju sądów administracyjnych i ustawę - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, należało orzec jak w sentencji.

Wyrok
z dnia 8 lutego 2005 r.
wojewódzki sąd administracyjny w Warszawie
II SA/Wa 261/2004

8.02.2005

Przepis art. 7 ust. 2 ustawy o obywatelstwie polskim należy interpretować, mając na uwadze interes dziecka, nakazujący uwzględnienie przy określaniu jego obywatelstwa zmian w ustaleniu osoby ojca, a zatem zmian, w wyniku których nastąpiło uznanie bądź ustalenie ojcostwa w stosunku do dziecka.
Inne rozumienie przepisu art. 7 ust. 2 ustawy pozostawałoby w sprzeczności z podstawową normą kształtującą nabycie przez dziecko obywatelstwa polskiego, która wypływa z treści art. 4 ustawy. LEX nr 164937
Przewodniczący: Sędzia WSA Adam Lipiński.
Sędziowie WSA: Bronisław Szydło, Eugeniusz Wasilewski.
Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 8 lutego 2005 r. sprawy ze skargi Kinha D. na decyzję Prezesa Urzędu do Spraw Repatriacji i Cudzoziemców z dnia 3 grudnia 2003 r. w przedmiocie nabycia obywatelstwa uchyla decyzję I i II instancji.
Wojewoda decyzją z dnia 16 października 2003 r., na podstawie art. 17 ust. 4 i art. 18 ustawy z dnia 15 lutego 1962 r. o obywatelstwie polskim (Dz. U. z 2000 r. Nr 28, poz. 353 z późn. zm.) oraz art. 104 k.p.a., po rozpatrzeniu wniosku Oleksandry V. w sprawie wydania poświadczenia obywatelstwa polskiego, odmówił stwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego dla Kinha D. W uzasadnieniu decyzji podano, iż Oleksandra V. jest obywatelką Ukrainy i przebywając w Polsce w dniu 17 lipca 1991 r. w B. urodziła córkę Kingę P. Jednak dopiero w dniu 19 lipca 1996 r. Urząd Stanu Cywilnego w B. zarejestrował dziecko w księdze urodzin i wydał akt urodzenia. W akcie tym, jako ojciec dziecka, został wpisany obywatel Ukrainy Wiktor P., mąż Oleksandry P. Wyrokiem Sądu Rejonowego miasta S. na Ukrainie z dnia 2 lipca 1997 r. zostało ustalone, iż Wiktor P. nie jest ojcem Kingi P. Ostatecznie kwestia ojcostwa została rozstrzygnięta wyrokiem Sądu Rejonowego w C. z dnia 5 lutego 2001 r., który ustalił, że ojcem dziecka jest obywatel Polski Artur D. i nadał dziecku nazwisko ojca.
Stosownie do przepisu art. 7 ust. 1 ustawy z dnia 15 lutego 1962 r. o obywatelstwie polskim, zmiany w ustaleniu osoby albo obywatelstwa jednego lub obojga rodziców podlegają uwzględnieniu przy określeniu obywatelstwa dziecka, jeżeli nastąpiły przed upływem roku od dnia urodzenia się dziecka. Ustalenie, że obywatel Polski jest ojcem Kinha D. nastąpiło natomiast po upływie roku od dnia jej urodzenia. W odwołaniu do Prezesa Urzędu do Spraw Repatriacji i Cudzoziemców małoletnia Kinha D. reprezentowana przez przedstawicielkę ustawową Oleksandrę V., zarzucając powyższej decyzji naruszenie art. 6 i art. 7 ust. 1 ustawy z dnia 15 lutego 1962 r. o obywatelstwie polskim przez odmowę stwierdzenia obywatelstwa polskiego ze względu na opóźnienie zgłoszenia zmian obywatelstwa ojca strony Artura D., wniosła o uchylenie zaskarżonej decyzji oraz stwierdzenie, że Kinha D. jest obywatelem polskim.
Prezes Urzędu do Spraw Repatriacji i Cudzoziemców decyzją z dnia 3 grudnia 2003 r., na podstawie art. 138 § 1 k.p.a. i art. 17 ust. 4 ustawy z dnia 15 lutego 1962 r. o obywatelstwie polskim, zaskarżoną decyzję utrzymał w mocy. Organ wskazał, iż ustanowienie w art. 7 ust. 1 cyt. ustawy o obywatelstwie polskim prekluzyjnego terminu rocznego, dla skuteczności ustaleń dotyczących osób rodziców lub jednego z rodziców albo ich obywatelstwa miało na celu zlikwidowanie stanu niepewności w zakresie obywatelstwa dziecka. Przyjęcie natomiast stosunkowo długiego terminu w art. 7 ust. 2 cyt. ustawy o obywatelstwie polskim nastąpiło, z uwagi na terminy przewidziane w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym do ewentualnego wytoczenia powództwa w tych sprawach (termin jednego roku byłby nierealny).
Zdaniem organu II instancji stan faktyczny dotyczący małoletniej Kingi D. nie mieści się w zakresie przepisu art. 7 ust. 1 - przekroczony termin jednego roku od dnia urodzenia się dziecka - jak również art. 7 ust. 2 cyt. ustawy o obywatelstwie polskim. Wynikające z orzeczenia sądu zaprzeczenie ojcostwa w stosunku do Wiktora P. nie spowodowało zmiany obywatelstwa małoletniej Kingi D., a umożliwiło jedynie sądowe ustalenie ojcostwa zainteresowanej.
W ocenie organu odwoławczego, zmiana w ustaleniu osoby ojca wskutek wyroku Sądu Rejonowego w C. ustalającego ojcostwo Artura D. nie wypełnia dyspozycji przepisu art. 7 ust. 2. Interpretacja przedmiotowego przepisu ustawy o obywatelstwie polskim sprowadza się wyłącznie do możliwości utraty obywatelstwa polskiego przez dziecko, którego matka nie jest obywatelką polską, a sąd wyrokiem zaprzeczył ojcostwu mężczyzny, który jest obywatelem polskim.
Jednocześnie poinformowano, że przedmiotowa decyzja nie zamyka małoletniej Kindze D. drogi do uzyskania obywatelstwa polskiego. Skarżąca może wystąpić z wnioskiem do Prezydenta RP - za pośrednictwem Wojewody - o nadanie dla małoletniej Kingi obywatelstwa polskiego. W skardze do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie małoletnia Kinha D., reprezentowana przez matkę, przedstawicielkę ustawową Oleksandrę V., zarzucając powyższej decyzji naruszenie art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 ustawy z dnia 15 lutego 1962 r. o obywatelstwie polskim poprzez odmowę stwierdzenia obywatelstwa polskiego, wniosła o jej uchylenie oraz o uchylenie poprzedzającej ją decyzji organu I instancji i zasądzenie kosztów postępowania.
Zdaniem skarżącej, w sprawie ma zastosowanie art. 7 ust. 2 ustawy o obywatelstwie polskim, bowiem droga do stwierdzenia, iż jej ojcem jest Artur D., została otwarta dopiero po wyroku sądu ukraińskiego zaprzeczającego ojcostwu Wiktora P. Dlatego też zgłoszenie wniosku o stwierdzenie obywatelstwa polskiego mogło nastąpić aż do osiągnięcia jej pełnoletniości.
Wprawdzie art. 7 ust. 2 ustawy o obywatelstwie polskim nie wspomina o ustaleniu ojcostwa, to logiczna i celowościowa wykładnia tego przepisu prowadzi do wniosku, że zmiany osoby ojca dokonane orzeczeniami sądowymi podlegają uwzględnieniu przy ustaleniu ojcostwa dziecka. Prezes Urzędu do Spraw Repatriacji i Cudzoziemców w odpowiedzi na skargę wniósł o jej oddalenie, wskazując, iż została ona wniesiona z uchybieniem 30-dniowego terminu oraz podtrzymał argumentację przedstawioną w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji.
Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 1 § 1 i 2 ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. - Prawo o ustroju sądów administracyjnych (Dz. U. Nr 153, poz. 1269), sądy administracyjne sprawują wymiar sprawiedliwości poprzez kontrolę działalności administracji publicznej pod względem zgodności z prawem zaskarżonej decyzji obowiązującym w dacie jej wydania.
Przede wszystkim stwierdzić należy, że skarga została wniesiona w terminie, a zatem zarzut uczyniony w odpowiedzi na skargę jest chybiony. Strona skarżąca dowodem nadania skargi w Urzędzie Pocztowym w C. w dniu 20 stycznia 2004 r. wykazała, iż została ona złożona w terminie 30 dni od otrzymania decyzji w dniu 22 grudnia 2003 r.
Przechodząc do oceny zasadności skargi stwierdzić należy, iż zasługuje ona na uwzględnienie. W niekwestionowanym stanie faktycznym spór dotyczy interpretacji mających w sprawie zastosowanie przepisów ustawy z dnia 15 lutego 1962 r. o obywatelstwie polskim (Dz. U. z 2000 r. Nr 28, poz. 353 z późn. zm.).
W ocenie organów obu instancji, w stanie faktycznym dotyczącym małoletniej Kingi D. zmiana w ustaleniu osoby jej ojca nie mogła być uwzględniona przy określeniu obywatelstwa dziecka, gdyż nastąpiła po upływie jednego roku od urodzenia dziecka, a zatem nie został zachowany termin z art. 7 ust. 1 ustawy o obywatelstwie polskim. Natomiast wynikające z orzeczenia Sądu, zaprzeczenie ojcostwa męża matki dziecka Wiktora P. nie spowodowało zmiany obywatelstwa dziecka, a zatem nie stworzyło możliwości zastosowania art. 7 ust. 2 ustawy o obywatelstwie polskim.
Stanowisko organu, zdaniem Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie, nie jest trafne.
Treść przepisu art. 7 ust. 2 ustawy, w myśl którego zmiany w ustaleniu osoby ojca, wynikające z orzeczenia Sądu wydanego na skutek powództwa o zaprzeczenie ojcostwa lub o unieważnienie uznania, podlegają uwzględnieniu przy określeniu obywatelstwa dziecka, chyba że osiągnęło ono już pełnoletniość, organy interpretują nieprawidłowo. Przyjęły one, że chodzi tu o zmiany wywołane samym orzeczeniem o zaprzeczeniu ojcostwa lub unieważnieniem uznania dziecka. Jeśli się zważy, iż wskutek prawomocnego wyroku uwzględniającego powództwo o zaprzeczenie ojcostwa męża matki, ojciec dziecka staje się nieznany i taki sam skutek wywołuje orzeczenie o unieważnieniu uznania dziecka, to staje się oczywistym, że ratio legis tego uregulowania było uwzględnienie dalszej zmiany w prawach stanu dziecka, to jest zaistniałej na skutek orzeczenia ustalającego ojcostwo.
Zaprzeczenie ojcostwa otwiera drogę do ustalenia osoby ojca czy to przez uznanie, czy też przez orzeczenie sądu. Zarówno uznanie dziecka, jak też ustalenie ojcostwa w wyniku orzeczenia sądu, ma charakter deklaratywny, z czego wynika, że stosunek prawno-rodzinny dziecka do ojca powstał z chwilą urodzenia się dziecka. Innymi słowy przyjmuje się, że dziecko urodziło się z tego ojca, który je uznał lub którego ojcostwo zostało sądownie ustalone.
Dlatego też ustawodawca celowo w konstrukcji omawianego przepisu użył sformułowania: "zmiany w ustaleniu osoby ojca", podlegają uwzględnieniu przy ustalaniu obywatelstwa dziecka, co zdaniem Sądu, należy rozumieć jako wszystkie zmiany w prawach stanu dziecka. Zatem nielogicznym i sprzecznym z ratio legis tego przepisu byłoby nieuwzględnienie tych zmian dotyczących osoby ojca, które zaistniały po uprawomocnieniu się orzeczeń wydanych na skutek powództwa o zaprzeczenie ojcostwa lub o unieważnienie uznania przy określaniu obywatelstwa dziecka. Są to w istocie zmiany wynikające z takich orzeczeń, w wyniku których doszło do ustalenia osoby ojca. Odmienna wykładnia przepisu art. 7 ust. 2 wypaczałaby bowiem istotę zawartej w nim regulacji, gdyż orzeczenia o zaprzeczeniu ojcostwa lub o unieważnieniu uznania mogą jedynie stwierdzać, że dany mężczyzna nie jest ojcem, a zatem same w sobie nie prowadzą do ustalenia osoby ojca. Do zmian w ustaleniu osoby ojca mogą prowadzić jedynie orzeczenia pozytywnie ustalające, a nie zaprzeczające, że pozwany mężczyzna jest ojcem dziecka.
Z tych względów ustalenie tak ważnej sprawy, jaką jest obywatelstwo człowieka nie można oprzeć tylko na językowej wykładni art. 7 ustawy. Należy zastosować też wykładnię funkcjonalną całej instytucji prawnej nabycia obywatelstwa przez dziecko, określonej w art. 4 i nast. ustawy o obywatelstwie polskim, a także z uwzględnieniem przepisów regulujących problematykę pochodzenia dziecka, zawartą w art. 62-86 ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. Nr 9, poz. 59 z późn. zm.).
W komentarzu do Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego autorstwa Jerzego Ignatowicza, Kazimierza Piaseckiego, Janusza Pietrzykowskiego i Jana Winiarza (Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa 1990, s. 323) wskazuje się, że wyroki zaprzeczające ojcostwo lub macierzyństwo wywierają skutki z mocą wsteczną (ex tunc) i ta skuteczność ma charakter erga omnes, a nie tylko inter partes.
Rozwijając tę myśl, należy stwierdzić, iż orzeczenia takie muszą być skuteczne także wobec organów administracji. Spójność systemu norm prawnych i ich interpretacji jest jedną z podstaw państwa prawnego, co wynika z treści art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Przepis art. 7 ust. 2 ustawy o obywatelstwie polskim należy interpretować, mając na uwadze interes dziecka, nakazujący uwzględnienie przy określaniu jego obywatelstwa zmian w ustaleniu osoby ojca, a zatem zmian, w wyniku których nastąpiło uznanie bądź ustalenie ojcostwa w stosunku do dziecka.
Inne rozumienie przepisu art. 7 ust. 2 ustawy pozostawałoby w sprzeczności z podstawową normą kształtującą nabycie przez dziecko obywatelstwa polskiego, która wypływa z treści art. 4 ustawy. Dziecko rodziców, z których jedno jest obywatelem polskim, a drugie obywatelem innego państwa nabywa przez urodzenie obywatelstwo polskie, chyba, że co innego postanowią rodzice. W ten sposób ustawodawca polski realizuje zasadę ius sanguinis, wiążąc je z obywatelstwem polskim jednego z rodziców. Niezgodne z prawami człowieka jest to, aby dziecku narzucać obywatelstwo ojca, którego ojcostwo zostało skutecznie zaprzeczone, tym bardziej, że w dacie orzekania przez organ istniało już orzeczenie pozytywnie ustalające ojcostwo obywatela polskiego.
Nadto, zauważyć należy, że przepis art. 7 ustawy nie uwzględnia instytucji zaprzeczenia macierzyństwa, którego konsekwencje mogą być nieraz dalej idące, niż zaprzeczenia ojcostwa w ustalaniu praw stanu dziecka.
Zdaniem Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie powyższe reguły interpretacyjne należy stosować przy ustalaniu obywatelstwa dziecka z uwzględnieniem jego interesu, a w szczególności, aby nie doprowadzać do takiej sytuacji, gdy na skutek orzeczeń o zaprzeczeniu ojcostwa lub macierzyństwa dziecko stałoby się bezpaństwowcem.
Zasada ta nabiera szczególnego znaczenia w niniejszej sprawie, gdy się zważy, że dziecko obecnie zamieszkuje w Polsce. Z punktu widzenia prawa międzynarodowego obywatelstwo stanowi podstawę prawną wszelkich praw i obowiązków osoby fizycznej wobec państwa ojczystego i jest źródłem wielu konsekwencji w sferze stosunków międzynarodowych. Obywatelstwo tak jak pochodzenie człowieka, stanowi o jego tożsamości i jest podstawowym prawem człowieka. Dlatego też Konwencja o prawach dziecka (Dz. U. z 1991 r. Nr 120, poz. 526) stanowi w art. 8, że:
1. Państwa-Strony podejmują działania mające na celu poszanowanie prawa dziecka do zachowania jego tożsamości, w tym: obywatelstwa, nazwiska, stosunków rodzinnych zgodnych z prawem, z wyłączeniem bezprawnych ingerencji.
2. W przypadku, gdy dziecko zostało bezprawnie pozbawione części lub wszystkich elementów swojej tożsamości, Państwa-Strony okażą właściwą pomoc i ochronę w celu jak najszybszego przywrócenia jego tożsamości.
W przedmiotowej sprawie, po zaprzeczeniu ojcostwa męża matki dziecka, doszło następnie do ustalenia wyrokiem Sądu Rejonowego w C. z dnia 5 lutego 2001 r., iż ojcem Kingi P. jest Artur D., obywatel polski. Zmiana w ustaleniu osoby ojca, podlega zatem uwzględnieniu przy określaniu obywatelstwa dziecka (art. 7 ust. 2 ustawy). Zmiana ta powinna być także oceniona z punktu widzenia art. 6 ustawy. Na rozprawie przedstawicielka ustawowa skarżącej oświadczyła, że córka jej ma na imię Kinga, a nazwisko matki - W. i dokonała sprostowania powyższych danych podanych w skardze, a zatem należało uwzględnić powyższe w protokóle z rozprawy i w orzeczeniu. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie, stwierdzając, że zaskarżona decyzja oraz poprzedzająca ją decyzja organu I instancji wydane zostały z naruszeniem prawa materialnego, które miało wpływ na wynik sprawy, na podstawie art. 145 § 1 pkt 1a oraz art. 152 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. Nr 153, poz. 1270 z późn. zm.), orzekł jak w wyroku. O kosztach rozstrzygnięto zgodnie z art. 200 i 205 § 1 cyt. ustawy.

... 11 12 13 14

Orzecznictwo

Poniżej orzeczenia sądów dotyczące spraw obywatelstwa:

orzeczenia od 2001r do 2005r

Wyrok
z dnia 17 września 2001 r.
Sąd Najwyższy
III RN 56/2001

Wyrok
z dnia 9 listopada 2001 r.
Sąd Najwyższy
III RN 1/2001

Wyrok
z dnia 27 maja 2004 r.
wojewódzki sąd administracyjny w Warszawie
II SA/Wa 270/2004

Wyrok
z dnia 6 października 2004 r.
wojewódzki sąd administracyjny w Warszawie
V SA 3946/2003

Wyrok
z dnia 3 listopada 2004 r.
wojewódzki sąd administracyjny w Warszawie
V SA 2127/2003

Wyrok
z dnia 8 lutego 2005 r.
wojewódzki sąd administracyjny w Warszawie
II SA/Wa 261/2004

Przepisy prawne

Poradniki prawne

pomoc prawnika

szukaj u nas

Pomoc online

Poniżej orzeczenia sądów dotyczące spraw obywatelstwa:

orzeczenia od 2001r do 2005r

Wyrok z dnia 17 września 2001 r. Sąd Najwyższy III RN 56/2001

Wyrok z dnia 9 listopada 2001 r. Sąd Najwyższy III RN 1/2001

Wyrok z dnia 27 maja 2004 r. wojewódzki sąd administracyjny w Warszawie II SA/Wa 270/2004

Wyrok z dnia 6 października 2004 r. wojewódzki sąd administracyjny w Warszawie V SA 3946/2003

Wyrok z dnia 3 listopada 2004 r. wojewódzki sąd administracyjny w Warszawie V SA 2127/2003

Wyrok z dnia 8 lutego 2005 r. wojewódzki sąd administracyjny w Warszawie II SA/Wa 261/2004

Przepisy prawne

Poradniki prawne

pomoc prawnika

szukaj u nas

Pomoc online

Wyrok
z dnia 17 września 2001 r.
Sąd Najwyższy
III RN 56/2001

Wyrok
z dnia 9 listopada 2001 r.
Sąd Najwyższy
III RN 1/2001

Wyrok
z dnia 27 maja 2004 r.
wojewódzki sąd administracyjny w Warszawie
II SA/Wa 270/2004

Wyrok
z dnia 6 października 2004 r.
wojewódzki sąd administracyjny w Warszawie
V SA 3946/2003

Wyrok
z dnia 3 listopada 2004 r.
wojewódzki sąd administracyjny w Warszawie
V SA 2127/2003

Wyrok
z dnia 8 lutego 2005 r.
wojewódzki sąd administracyjny w Warszawie
II SA/Wa 261/2004