Orzecznictwo

Poniżej orzeczenia sądów dotyczące spraw obywatelstwa:

  1. Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 9 czerwca 2016 r. II OSK 2737/15
  2. Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 9 czerwca 2016 r. II OSK 2385/14
  3. Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 7 kwietnia 2016 r. II OSK 1927/14
  4. Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 14 stycznia 2016 r. IV SA/Wa 1912/15
  5. Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Rzeszowie z dnia 19 lutego 2014 r. II SAB/Rz 116/13
  6. Wyrok z dnia 16 maja 2013 r Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie
  7. Wyrok z dnia 17 stycznia 2013 r Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie
  8. Wyrok z dnia 11 maja 2012 r. Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie
  9. Wyrok z dnia 24 kwietnia 2012 r Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie
  10. Wyrok z dnia 18 kwietnia 2012 r Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie
  11. Wyrok z dnia 8 marca 2012 r Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie
  12. Wyrok z dnia 17 lutego 2012 r Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie
  13. Wyrok z dnia 30 listopada 2010 r. Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie II OSK 1846/09
  14. Wyrok z dnia 30 listopada 2010 r. Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie II OSK 1668/09
  15. Wyrok z dnia 5 listopada 2010 r. Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie II OSK 1592/09
  16. Wyrok z dnia 28 października 2010 r. Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie II OSK 1700/09
  17. Wyrok z dnia 30 września 2010 r. Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie II OSK 1852/09
  18. Wyrok z dnia 29 września 2010 r. Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie II OSK 1618/09
  19. Wyrok z dnia 29 września 2010 r. Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie II OSK 1617/09
  20. Wyrok z dnia 8 września 2010 r. Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie II OSK 1616/09
  21. Wyrok z dnia 8 września 2010 r. Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie II OSK 1653/09
  22. Wyrok z dnia 31 maja 2010 r. Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie II OSK 454/09
  23. Wyrok z dnia 22 grudnia 2009 r. Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie II OSK 1868/08
  24. Wyrok z dnia 10 marca 2009 r. Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie II OSK 406/08
  25. Wyrok z dnia 23 stycznia 2009 r. Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie II OSK 1456/08
  26. Wyrok z dnia 22 stycznia 2009 r. Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie II OSK 42/08
  27. Wyrok z dnia 8 grudnia 2008 r. Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie II OSK 1328/07
  28. Wyrok z dnia 30 października 2008 r. Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie II OSK 924/07
  29. Wyrok z dnia 8 sierpnia 2008 r. Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie II OSK 189/07
  30. Wyrok z dnia 1 lipca 2008 r. Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie IV SA/Wa 781/08
  31. Wyrok z dnia 27 czerwca 2008 r. Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie IV SA/Wa 650/08
  32. Wyrok z dnia 25 czerwca 2008 r. Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie II OSK 686/07
  33. Wyrok z dnia 17 czerwca 2008 r. Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie IV SA/Wa 750/08
  34. Wyrok z dnia 13 czerwca 2008 r. Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie IV SA/Wa 701/08
  35. Wyrok z dnia 21 maja 2008 r. Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie IV SA/Wa 549/08
  36. Wyrok z dnia 14 maja 2008 r. Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie IV SA/Wa 568/08
  37. Wyrok z dnia 13 maja 2008 r. Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie V SA/Wa 505/08
  38. Wyrok z dnia 12 maja 2008 r. Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie IV SA/Wa 382/08
  39. Wyrok z dnia 7 maja 2008 r. Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie IV SA/Wa 337/08
  40. Wyrok z dnia 25 kwietnia 2008 r. Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie II OSK 172/07
  41. Wyrok z dnia 17 kwietnia 2008 r. Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie IV SA/Wa 353/08
  42. Wyrok z dnia 15 kwietnia 2008 r. Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie II OSK 396/07
  43. Wyrok z dnia 9 kwietnia 2008 r. Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie IV SA/Wa 279/08
  44. Wyrok z dnia 31 stycznia 2008 r. Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie II OSK 1919/06
  45. Wyrok z dnia 24 stycznia 2008 r. Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie IV SA/Wa 2367/07
  46. Wyrok z dnia 21 grudnia 2007 r. Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie II OSK 1783/06
  47. Wyrok z dnia 18 grudnia 2007 r. wojewódzki sąd administracyjny w Warszawie IV SA/Wa 2253/07
  48. Wyrok z dnia 3 października 2007 r. wojewódzki sąd administracyjny w Warszawie IV SA/Wa 1365/07
  49. Wyrok z dnia 24 stycznia 2007 r. wojewódzki sąd administracyjny w Warszawie IV SA/Wa 2241/06
  50. Wyrok z dnia 26 kwietnia 2006 r. wojewódzki sąd administracyjny w Warszawie IV SA/Wa 129/2006
  51. Wyrok z dnia 20 listopada 2006 r. wojewódzki sąd administracyjny w Warszawie IV SA/Wa 1274/06
  52. Wyrok z dnia 27 października 2006 r. wojewódzki sąd administracyjny w Warszawie IV SA/Wa 1254/2006
  53. Wyrok z dnia 12 października 2006 r. Naczelny Sąd Administracyjny w Warszawie II OSK 1156/2005
  54. Wyrok z dnia 12 października 2006 r. Naczelny Sąd Administracyjny w Warszawie II OSK 1013/2006
  55. Wyrok z dnia 12 października 2006 r. Naczelny Sąd Administracyjny w WarszawieII OSK 1130/2005
  56. Wyrok z dnia 14 września 2006 r. Naczelny Sąd Administracyjny w Warszawie II OSK 353/2006
  57. Wyrok z dnia 7 września 2006 r. wojewódzki sąd administracyjny w Warszawie IV SA/Wa 288/2006
  58. Wyrok z dnia 18 sierpnia 2006 r. wojewódzki sąd administracyjny w Warszawie IV SA/Wa 644/2006
  59. Wyrok z dnia 26 kwietnia 2006 r. wojewódzki sąd administracyjny w Warszawie IV SA/Wa 129/2006
  60. Wyrok z dnia 23 marca 2006 r. Naczelny Sąd Administracyjny w Warszawie II OSK 1361/2005
  61. Wyrok z dnia 23 lutego 2006 r. Naczelny Sąd Administracyjny w Warszawie II OSK 1279/2005
  62. Wyrok z dnia 14 grudnia 2005 r. Naczelny Sąd Administracyjny w Warszawie II OSK 1085/2005
  63. Wyrok z dnia 27 października 2005 r. Naczelny Sąd Administracyjny w Warszawie II OSK 1016/2005
  64. Wyrok z dnia 14 października 2005 r. Naczelny Sąd Administracyjny w Warszawie II OSK 267/2005
  65. Wyrok z dnia 14 grudnia 2005 r. wojewódzki sąd administracyjny w Warszawie IV SA/Wa 542/2005
  66. Wyrok z dnia 21 września 2005 r. wojewódzki sąd administracyjny w Warszawie IV SA/Wa 582/2005
  67. Wyrok z dnia 21 lipca 2005 r. wojewódzki sąd administracyjny w Warszawie IV SA/Wa 560/2005
  68. Wyrok z dnia 15 lipca 2005 r. Naczelny Sąd Administracyjny w Warszawie OSK 1411/2004
  69. Wyrok z dnia 15 lipca 2005 r. wojewódzki sąd administracyjny w Warszawie IV SA/Wa 778/2005
  70. Wyrok z dnia 12 lipca 2005 r. wojewódzki sąd administracyjny w Warszawie IV SA/Wa 612/2005
  71. Wyrok z dnia 1 lipca 2005 r. wojewódzki sąd administracyjny w Warszawie IV SA/Wa 571/2005
  72. Wyrok z dnia 31 maja 2005 r. wojewódzki sąd administracyjny w Warszawie IV SA/Wa 521/2005
  73. Wyrok z dnia 8 lutego 2005 r. wojewódzki sąd administracyjny w Warszawie II SA/Wa 261/2004
  74. Wyrok z dnia 3 listopada 2004 r. wojewódzki sąd administracyjny w Warszawie V SA 2127/2003
  75. Wyrok z dnia 6 października 2004 r. wojewódzki sąd administracyjny w Warszawie V SA 3946/2003
  76. Wyrok z dnia 27 maja 2004 r. wojewódzki sąd administracyjny w Warszawie II SA/Wa 270/2004
  77. Wyrok z dnia 9 listopada 2001 r. Sąd Najwyższy III RN 1/2001
  78. Wyrok z dnia 17 września 2001 r. Sąd Najwyższy III RN 56/2001
  79. Wyrok z dnia 11 września 2001 r. Naczelny Sąd Administracyjny (do 2003.12.31) w Warszawie V SA 150/2001
  80. Wyrok z dnia 10 września 1999 r. Naczelny Sąd Administracyjny (do 2003.12.31) w Warszawie V SA 301/1999
  81. Uchwała z dnia 9 listopada 1998 r. Naczelny Sąd Administracyjny (do 2003.12.31) w Warszawie OPS 4/1998
  82. Wyrok z dnia 13 lutego 1997 r. Naczelny Sąd Administracyjny (do 2003.12.31) w Warszawie V SA 246/1996
  83. Wyrok z dnia 28 maja 1996 r. Sąd Najwyższy II URN 11/1996
  84. 3Wyrok z dnia 14 września 1993 r. Naczelny Sąd Administracyjny (do 2003.12.31) w Warszawie V SA 1203/1993
  85. Postanowienie z dnia 18 kwietnia 1985 r. Naczelny Sąd Administracyjny (do 2003.12.31) w Warszawie III SA 404/1985
  86. Postanowienie z dnia 17 grudnia 1980 r. Sąd Najwyższy I CR 420/1980

orzeczenia z 2016r

W poniższym orzeczeniu NSA stwierdził, że co do zasady zwolnienie ze służby wojskowej pod rządami ustawy z 1920 roku następowało zgodnie z określoną procedurą zakończoną wydaniem stosownego dokumentu, ale jeżeli ogól okoliczności wskazuje, że ktoś takie zwolnieni otrzymał to można odmówić poświadczenie posiadania obywatelstwa polskiego nawet jeżeli stosowny dokument nie zostanie odnaleziony.

II OSK 2737/15 - Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie

Wyrok
Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie
z dnia 9 czerwca 2016 r.
II OSK 2737/15
UZASADNIENIE

Skład orzekający

Przewodniczący: Sędzia NSA Jacek Chlebny (spr.).

Sędziowie NSA: Zofia Flasińska, Barbara Adamiak.

Sentencja

Naczelny Sąd Administracyjny po rozpoznaniu w dniu 9 czerwca 2016 r. na rozprawie w Izbie Ogólnoadministracyjnej sprawy ze skargi kasacyjnej L. B. od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 26 czerwca 2015 r. sygn. akt IV SA/Wa 1250/15 w sprawie ze skargi L. B. na decyzję Ministra Spraw Wewnętrzych z dnia (...) lutego 2015 r. nr (...) w przedmiocie odmowy potwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego oddala skargę kasacyjną.

Uzasadnienie faktyczne

Zaskarżonym wyrokiem z 26 czerwca 2015 r. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie oddalił skargę L. B. na decyzję Ministra Spraw Wewnętrznych z (...) lutego 2015 r. w przedmiocie odmowy potwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego.

Wyrok ten został wydany w następującym stanie faktycznym i prawnym sprawy.

L. B. w dniu 4 października 2013 r. złożyła do Wojewody (...) wniosek o potwierdzenie posiadania obywatelstwa polskiego po ojcu.

Decyzją z (...) listopada 2014 r. Wojewoda (...) odmówił potwierdzenia przez L. B. posiadania obywatelstwa polskiego. Wnioskodawczyni wniosła odwołanie od powyższej decyzji, po którego rozpoznaniu Minister Spraw Wewnętrznych decyzją z (...) grudnia 2014 r. uchylił decyzję organu I instancji i przekazał sprawę temu organowi do ponownego rozpoznania.

Po ponownym rozpoznaniu sprawy Wojewoda (...) decyzją z (...) stycznia 2015 r. odmówił potwierdzenia posiadania przez wnioskodawczynię obywatelstwa polskiego. Wnioskodawczyni wniosła odwołanie od tej decyzji, po którego rozpoznaniu Minister Spraw Wewnętrznych decyzją z (...) lutego 2015 r. utrzymał w mocy decyzję organu I instancji.

W sprawie znajduje zastosowanie ustawa z dnia 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego (Dz. U. RP Nr 7, poz. 44). Minister ustalił, że L. B. urodziła się w (...) w Izraelu 15 lipca 1949 r. jako dziecko ślubne M. K. i R. K. z domu A. Jej rodzice zawarli związek małżeński w Tel Awiw Jaffo w ówczesnej Palestynie w dniu 30 czerwca 1942 r. Jako dziecko ślubne mogła więc nabyć polskie obywatelstwo po ojcu.

Na podstawie informacji Archiwum Państwowego Obwodu (...) w (...) z 19 listopada 2012 r. ustalono, że M. K. nabył polskie obywatelstwo na podstawie ustawy z 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego, natomiast konieczne było wyjaśnienie, czy przed datą urodzin wnioskodawczyni jej ojciec nie utracił tego obywatelstwa w oparciu o art. 11 powołanej ustawy. W aktach sprawy znajduje się świadectwo, wydane 3 grudnia 1937 r., posiadania przez ojca wnioskodawczyni obywatelstwa palestyńskiego, które posiadał do czasu nabycia obywatelstwa izraelskiego w dniu 15 maja 1948 r. M. K. wydano paszport palestyński, w którym widnieje wiza pobytowa terminowa nr (...) wystawiona (...) marca 1938 r. przez Konsula RP w Tel Awiwie zezwalająca na pobyt czasowy w celu niezarobkowym (odwiedziny) z prawem wielokrotnego przekraczania granicy Polski na czas trzech miesięcy. W Starostwie Powiatowym w (...) przedłużono termin opuszczenia Polski przez M. K. do 22 sierpnia 1938 r. W ocenie Ministra powyższy dokument wskazuje, że w dacie wydania wizy ojciec wnioskodawczyni był traktowany jak cudzoziemiec, co oznacza, że wówczas nie posiadał obywatelstwa polskiego. Minister wskazał, że mógł on utracić obywatelstwo polskie w związku z nabyciem obywatelstwa palestyńskiego w 1937 r. tylko po uzyskaniu od właściwych władz polskich zwolnienia z powszechnego obowiązku wojskowego. Z faktu wydania ojcu wnioskodawczyni w dniu (...) marca 1938 r. wizy pobytowej i przedłużenia terminu do 22 sierpnia 1938 r. organ wywiódł, że utracił on polskie obywatelstwo wskutek nabycia obywatelstwa palestyńskiego.

W uzasadnieniu wyroku oddalającego skargę Sąd I instancji podzielił ocenę Ministra, że skarżąca nie nabyła obywatelstwa polskiego po ojcu na podstawie art. 4 pkt 1 i art. 5 ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego. Ojciec skarżącej w dacie jej narodzin nie posiadał polskiego obywatelstwa, ponieważ utracił je na podstawie art. 11 pkt 1 powołanej ustawy. Sąd I instancji podkreśli, że w sprawie istotną kwestią jest to, czy ojciec skarżącej jako osoba objęta powszechnym obowiązkiem wojskowym uzyskał zwolnienie z tego obowiązku, co jest konieczne, aby zaistniał skutek przewidziany w art. 11 pkt 1 ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego. Wszechstronna ocena sprawy daje podstawy do przyjęcia, że, mimo niezachowania się egzemplarza orzeczenia zwalniającego ojca skarżącej z powszechnego obowiązku obrony, fakt wydania takiego orzeczenia jest w najwyższym stopniu uprawdopodobniony. Fakt, że w 1938 r. ojciec skarżącej, zamieszkujący na stale na obszarze Mandatu Palestyńskiego, odbył podróż do Polski, dopełniając procedur przed właściwymi polskimi organami dotyczących wjazdu i pobytu na terytorium państw obcych dowodzi, że był on traktowany przez władze polskie jako cudzoziemiec. Oznacza to, że organy te dysponowały niezachowaną do dnia dzisiejszego dokumentacją, poświadczającą fakt nieposiadania (utraty) obywatelstwa polskiego przez ojca skarżącej, w tym uzyskania przez niego zwolnienia z powszechnego obowiązku wojskowego.

W skardze kasacyjnej od tego wyroku wniesionej przez L. B. zaskarżono wyrok w całości.

Na podstawie art. 174 pkt 1 i 2 p.p.s.a. wnosząca skargę kasacyjną zarzuciła:

  1. niewłaściwe zastosowanie art. 11 pkt 1 ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego polegające na przyjęciu, że ojciec skarżącej M. K. utracił obywatelstwo polskie;
  2. niewłaściwe zastosowanie art. 4 pkt 1 w zw. z art. 5 ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego poprzez nieustalenie nabycia przez skarżącą obywatelstwa polskiego;
  3. niewłaściwe zastosowanie przepisów ustawy z dnia 13 sierpnia 1926 r. o cudzoziemcach (Dz. U. Nr 83, poz. 465), ustawy z dnia 23 maja 1924 r. o powszechnym obowiązku wojskowym (Dz. U. z 1933 r. Nr 60, poz. 455 z późn. zm.), rozporządzenia Ministrów Spraw Wojskowych, Spraw Wewnętrznych i Sprawiedliwości z dnia 28 sierpnia 1934 r. w sprawie wykonywania ustawy z dnia 23 maja 1924 r. o powszechnym obowiązku służby wojskowej, zmienionej i uzupełnionej rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 11 stycznia 1928 r., z dnia 29 listopada 1930 r. i ustawą z dnia 17 marca 1933 r. (Dz. U. Nr 83, poz. 757) i uznanie, że w stosunku do M. K. została wydana decyzja o zwolnieniu z powszechnego obowiązku wojskowego;
  4. naruszenie art. 3 § 1 i 2, art. 141 § 4, art. 145 § 1 pkt 1 lit.c., art. 151 , a także art. 135 p.p.s.a. w zw. z art. 7 , 75 , 76 , 77 , 80 , 107 § 1 i 3 i art. 138 § 2 k.p.a. poprzez oparcie rozstrzygnięcia na domniemaniu wydania w stosunku do ojca skarżącej orzeczenia o zwolnieniu z powszechnego obowiązku wojskowego i niewyjaśnienie podstawy prawnej ustalenia utraty przez niego obywatelstwa polskiego.

W uzasadnieniu zarzutów skargi kasacyjnej skarżąca zakwestionowała ustalenie dotyczące utraty przez jej ojca obywatelstwa polskiego na podstawie przyjęcia domniemania wydania orzeczenia o zwolnieniu go z powszechnego obowiązku wojskowego. Okoliczność zwolnienia ojca skarżącej z powszechnego obowiązku wojskowego i utraty przez niego obywatelstwa polskiego wskutek nabycia obywatelstwa obcego powinna wynikać z treści dowodów pozwalających na ustalenie podstawy prawnej i chwili utraty obywatelstwa. W sprawie brak jest jakichkolwiek dokumentów potwierdzających chociażby pośrednio wydanie wobec M. K. decyzji o zwolnieniu z powszechnego obowiązku wojskowego i decyzji o utracie polskiego obywatelstwa. W sprawie brak jest danych wskazujących na prowadzenie kiedykolwiek postępowania w przedmiocie zwolnienia ojca skarżącej z obowiązku służby wojskowej. Sąd I instancji nie wskazał podstawy prawnej (przepisu), na podstawie której miałaby nastąpić utrata obywatelstwa polskiego przez M. K. w związku ze zwolnieniem go z powszechnego obowiązku wojskowego, co uniemożliwia kontrolę zaskarżonego rozstrzygnięcia. Skarżąca podkreśliła, że nie każda osoba, która wyjechała z Polski na stałe do Palestyny i uzyskała obywatelstwo palestyńskie traciła polskie obywatelstwo. Posługiwanie się obcym paszportem na terytorium Polski samo przez się nie musiało oznaczać braku posiadania obywatelstwa polskiego. Ojciec skarżącej był traktowany w czasie krótkotrwałego pobytu w Polsce jako obywatel państwa obcego i uzyskał wizę krótkoterminową, nie dowodzi to jednak, że utracił on uprzednio obywatelstwo polskie w związku ze zwolnieniem go z obowiązku służby wojskowej.

Z powołanych względów skarżąca wniosła o uchylenie w całości zaskarżonego wyroku oraz zaskarżonej decyzji Ministra Spraw Wewnętrznych z (...) lutego 2015 r., a także o zasądzenie kosztów wg norm przepisanych.


Uzasadnienie prawne

Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

Skarga kasacyjna nie zawiera usprawiedliwionych podstaw. Wyrażona w zaskarżonym wyroku przez Sąd I instancji ocena, że skarżąca nie nabyła obywatelstwa polskiego na podstawie art. 4 w zw. z art. 5 ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego wskutek tego, że ojciec skarżącej utracił polskie obywatelstwo na podstawie art. 11 ust. 1 tej ustawy jest prawidłowa i nie narusza przepisów powołanej ustawy ani przepisów postępowania.

Nie jest zasadny zarzut naruszenia art. 11 ust. 1 ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego. Za prawidłowe należy uznać stanowisko Sądu I instancji, jak również organów, że przynajmniej od 1938 r. ojciec skarżącej M. K. nie podlegał już obowiązkowi służby wojskowej w Polsce, a zatem najpóźniej w tej dacie utracił obywatelstwo polskie w związku z posiadaniem nabytego wcześniej obywatelstwa obcego (palestyńskiego). Od tej chwili nie dotyczył go wyjątek określony w art. 11 ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego.

Jak wynika z akt sprawy ojciec skarżącej M. K. nabył obywatelstwo Palestyńskie 3 grudnia 1937 r., a po powstaniu państwa Izrael uzyskał obywatelstwo izraelskie w dniu 15 maja 1948 r. Jak słusznie wskazała skarżąca sam fakt nabycia obywatelstwa obcego państwa nie oznaczał, że następowała utrata polskiego obywatelstwa. W odniesieniu do osób podlegających powszechnemu obowiązkowi wojskowemu nabycie obywatelstwa obcego państwa mogło nastąpić po uzyskaniu zwolnienia z tego obowiązku. Zgodnie z art. 89 ustęp 3 ustawy z dnia 23 maja 1924 r. o powszechnym obowiązku wojskowym osoby, które zgodnie z obowiązującymi przepisami o obywatelstwie polskim udowodnią fakt posiadania lub uzyskania obcej przynależności państwowej, nie podlegają od chwili stwierdzenia tego faktu żadnemu z obowiązków wymienionych w art. 3 (powszechny obowiązek wojskowy). W myśl natomiast art. 90 ustęp 1 powołanej ustawy zwolnienie od powszechnego obowiązku wojskowego może nastąpić w razie ubiegania się osoby, temu obowiązkowi podlegającej, o uzyskanie obcego obywatelstwa. Tryb postępowania we wskazanych przypadkach został szczegółowo uregulowany w rozporządzeniu Ministrów Spraw Wojskowych, Spraw Wewnętrznych i Sprawiedliwości z dnia 28 sierpnia 1934 r. w sprawie wykonywania ustawy z dnia 23 maja 1924 r. o powszechnym obowiązku służby wojskowej, zmienionej i uzupełnionej rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 11 stycznia 1928 r., z dnia 29 listopada 1930 r. i ustawą z dnia 17 marca 1933 r. Powyższe regulacje, jak słusznie wywiodła skarżąca, jednoznacznie wskazują, że zarówno dla stwierdzenia faktu posiadania obcej przynależności państwowej, jak i zwolnienia jej o powszechnego obowiązku wojskowego przewidziana była określona procedura, która powinna zakończyć się wydaniem stosownego dokumentu przez właściwy organ.

W aktach sprawy brak jest dokumentów wskazujących na zwolnienie od obowiązku wojskowego w związku z ubieganiem się przez ojca skarżącej o obywatelstwo państwa obcego, bądź też już po uzyskaniu palestyńskiej przynależności państwowej. Należy wskazać, że organ w piśmie z 16 grudnia 2014 r. wzywał pełnomocnika skarżącej m.in. do przedstawienia pełnej dokumentacji związanej z ubieganiem się o nabycie obywatelstwa Palestyny przez jej ojca, a wcześniej zobowiązał do przedstawienia dokumentów potwierdzających posiadanie obywatelstwa polskiego przez M. K. w postaci np. wpisów o przynależności państwowej, dokumentów wojskowych, spisu poborowych, polskich paszportów. Mimo wezwań żadne dodatkowe dokumenty nie zostały przedstawione, przy czym pełnomocnik skarżącej wskazał, że wszelkie istotne dla rozstrzygnięcia okoliczności wynikają z treści wniosku i dołączonych do sprawy dokumentów. Poszukiwania dokumentów dotyczących zwolnienia ojca skarżącej z powszechnego obowiązku wojskowego lub innych wskazujących na utratę przez niego polskiego obywatelstwa w Żydowskim Instytucie Historycznym i Archiwum Akt Nowych nie przyniosły rezultatu. Niemniej jednak brak dokumentów potwierdzających zwolnienie ojca skarżącej z obowiązku wojskowego nie oznacza, jak słusznie zauważył Sąd I instancji, uznając za prawidłowe stanowisko organów, że fakt zwolnienia z tego obowiązku nie miał miejsca. W aktach sprawy znajduje się uwierzytelniona kopia palestyńskiego paszportu wystawionego na M. K., w którym widnieje wiza pobytowa terminowa wystawiona (...) marca 1938 r. przez Konsula Rzeczypospolitej Polskiej w Tel Awiwie zezwalająca na niezarobkowy czasowy pobyt w Polsce na okres 3 miesięcy. Z paszportu wynika również, że termin opuszczenia granic Polski został przedłużony w Starostwie Powiatowym w (...) do 22 sierpnia 1938 r. Wiza i przedłużenie wizy zostały wydane zgodnie z obowiązującymi wówczas rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 13 sierpnia 1926 r. o cudzoziemcach i rozporządzeniem Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 8 listopada 1929 r. o ruchu cudzoziemców (Dz. U. Nr 76, poz. 575). Trafne jest zatem stanowisko Sądu I instancji uznające za prawidłowy wniosek organów, że powyższe okoliczności świadczą o tym, że ojciec skarżącej utracił polskie obywatelstwo. M. K. dopełnił procedur prawnych regulujących wjazd i pobyt na terenie Polski dotyczących obywateli państw obcych, co oznacza, że przez władze polskie był traktowany jako cudzoziemiec. Władze te musiały zatem dysponować wiedzą wynikającą z właściwych dokumentów, które nie zostały odnalezione w ramach czynności podejmowanych przez organy, że ojciec skarżącej utracił obywatelstwo polskie, a dla wystąpienia tego skutku - został zwolniony z powszechnego obowiązku wojskowego. W rozpoznawanej sprawie zastosowano zatem domniemanie faktyczne polegające na uznaniu określonego faktu (istotnego dla rozstrzygnięcia danej sprawy) za ustalony, jeżeli wniosek taki można wyprowadzić z zasad logiki i doświadczenia z innych, ustalonych już faktów (por. orzeczenie SN z 12 kwietnia 2001 r., II CKN 410/00, niepubl.; wyrok SN z dnia 3 grudnia 2003 r., I CK 297/03, Monitor Prawniczy z 2006, nr 3, s. 147; uzasadnienie wyroku SN z 28 września 2005 r., I CK 114/05, LEX nr 187000; wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 25 kwietnia 2013 r., VI ACa 1364/12, LEX nr 1344296; wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 30 grudnia 2013 r., I ACa 832/13, LEX nr 1416141). Brak bezpośrednich dowodów uprawniał organy do oparcia wnioskowania o domniemanie faktyczne i wyprowadzenia z niego okoliczności utraty polskiego obywatelstwa przez ojca skarżącej. Rozumowanie organów nie zostało przez skarżącą wzruszone poprzez wykazanie jego nieprawidłowości. Skarżąca nie wykazała, że fakt przyjęty za podstawę wnioskowania o innym fakcie nie został ustalony, ani że fakty składające się na podstawę domniemania faktycznego nie uzasadniają, w świetle wiedzy i doświadczenia życiowego, wyprowadzonego z niej wniosku. Należy podzielić pogląd Sądu I instancji, że tak przeprowadzone przez organy rozumowanie jest prawidłowe, w świetle okoliczności sprawy dopuszczalne i zgodne z zasadą swobodnej oceny dowodów. Z tych względów nie jest trafny zarzut naruszenia art. 11 pkt 1 ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego, jak również niewłaściwego zastosowania przepisów ustawy z dnia 13 sierpnia 1926 r. o cudzoziemcach, ustawy z dnia 23 maja 1924 r. o powszechnym obowiązku wojskowym i rozporządzenia Ministrów Spraw Wojskowych, Spraw Wewnętrznych i Sprawiedliwości z dnia 28 sierpnia 1934 r. w sprawie wykonania ustawy z dnia 23 maja 1924 r. W konsekwencji za usprawiedliwione należy uznać stanowisko Sądu I instancji uznające prawidłowość ustaleń organów, że ojciec skarżącej utracił polskie obywatelstwo najpóźniej w 1938 r., jak również brak jest dowodów na to, że nabył je w późniejszym czasie, zatem nie miał tego obywatelstwa w chwili narodzin skarżącej. To wszystko prowadzi do wniosku, że L. B. nie nabyła polskiego obywatelstwa po ojcu M. K. na podstawie art. 4 pkt 1 w zw. z art. 5 ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego, dlatego przepisy te nie zostały naruszone.

W tym stanie rzeczy nie są trafne zarzuty naruszenia przepisów postępowania administracyjnego, czyli art. 7, 75, 76, 77, 80, 107 § 1 i 3 i art. 138 § 2 k.p.a., jak też przepisów postępowania sądowoadministracyjnego, ponieważ Sąd pierwszej instancji miał podstawy do oddalenia skargi (art. 151 p.p.s.a. nie został naruszony), a więc nie było podstaw do uchylenia zaskarżonej decyzji (art. 145 § 1 pkt 1 lit. c p.p.s.a. nie mógł być zastosowany), natomiast zarzut naruszenia art. 3 § 1 i 2, art. 135 i art. 141 § 4 p.p.s.a. nie ma uzasadnienia.

W tym stanie rzeczy Naczelny Sąd Administracyjny, na podstawie art. 184 p.p.s.a., oddalił skargę kasacyjną.

NSA potwierdził, że w sytuacji gdy pod rządami ustawy z 1920 roku wydano komuś paszport polski z adnotacją, że jest ob. nieistniejącego Imperium Rosyjskiego powinno się go uważać za obywatela polskiego mimo takiej adnotacji.

II OSK 2385/14 - Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie

Wyrok
Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie
z dnia 9 czerwca 2016 r.
II OSK 2385/14
UZASADNIENIE

Skład orzekający

Przewodniczący: Sędzia NSA Jacek Chlebny (spr.).

Sędziowie NSA: Zofia Flasińska, Barbara Adamiak.

Sentencja

Naczelny Sąd Administracyjny po rozpoznaniu w dniu 9 czerwca 2016 r. na rozprawie w Izbie Ogólnoadministracyjnej sprawy ze skargi kasacyjnej E. B. od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 21 maja 2014 r. sygn. akt IV SA/Wa 672/14 w sprawie ze skargi E. B. na decyzję Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia (...) lutego 2014 r. nr (...) w przedmiocie odmowy stwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego
  1. uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Wojewódzkiemu Sądowi Administracyjnemu w Warszawie do ponownego rozpoznania;
  2. zasądza od Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji na rzecz E. B. kwotę 300 zł (trzysta złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.

Uzasadnienie faktyczne

Zaskarżonym wyrokiem z 21 maja 2014 r. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie oddalił skargę E. B. na decyzję Ministra Spraw Wewnętrznych z (...) lutego 2014 r. w przedmiocie odmowy potwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego.

Wyrok ten został wydany w następującym stanie faktycznym i prawnym sprawy.

Decyzją z (...) grudnia 2009 r. Wojewoda (...) nie uwzględnił wniosku E. B., która wniosła o potwierdzenie posiadania obywatelstwa polskiego po ojcu w oparciu o ustawę z dnia 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego (Dz. U. RP Nr 7, poz. 44). Wnioskodawczyni urodziła się 27 lutego 1939 r. w USA jako córka R. G. i H.

W dniu 24 października 2013 r. wnioskodawczyni złożyła wniosek o wznowienie postępowania zakończonego wskazaną decyzją ostateczną na podstawie art. 145 § 1 pkt 5 k.p.a. z powodu ujawnienia dowodów istniejących w dniu wydania decyzji a nieznanych organowi orzekającemu. Postanowieniem z (...) listopada 2013 r. Wojewoda (...) wznowił postępowanie zakończone decyzją z (...) grudnia 2009 r. w oparciu o przesłankę przewidzianą w art. 145 § 1 pkt 5 k.p.a. Następnie organ ten decyzją z (...) grudnia 2013 r. odmówił uchylenia decyzji z (...) grudnia 2009 r. E. B. wniosła odwołanie od tej decyzji, po którego rozpoznaniu Minister Spraw Wewnętrznych decyzją z (...) lutego 2014 r. uchylił decyzję organu I instancji z (...) grudnia 2013 r. oraz uchylił ostateczną decyzję Wojewody (...) z (...) grudnia 2009 r. i odmówił potwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego przez wnioskodawczynię.

Minister wskazał, że akt małżeństwa rodziców stanowi potwierdzenie okoliczności istniejącej w dniu wydania decyzji i nieznanej organowi, a wskazującej, że wnioskodawczyni urodziła się ze związku małżeńskiego rodziców. Należało dlatego uchylić decyzję Wojewody (...) z (...) grudnia 2013 r. na podstawie art. 138 § 1 pkt 2 k.p.a. i orzec co do istoty sprawy. Decyzja z (...) grudnia 2009 r. dotknięta jest wadliwością określoną w art. 145 § 1 pkt 5 k.p.a., co stanowi podstawę do jej uchylenia na podstawie art. 151 § 1 pkt 2 k.p.a. Podstawą wydania decyzji z (...) grudnia 2009 r. były braki w materiale dowodowym, we wznowionym postępowaniu organ dysponuje całością materiału dowodowego i możliwe jest orzeczenie co do kwestii potwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego.

Minister wywiódł, że wnioskodawczyni jako dziecko ślubne mogła nabyć obywatelstwo polskie przez urodzenie wówczas, gdyby w dacie jej urodzenia obywatelstwo to posiadał jej ojciec. Minister ustalił, że R. G. urodził się w 1905 r. w (...) (według dokumentów amerykańskich w (...)) na obszarze ówczesnego Cesarstwa Rosyjskiego jako syn B. G. oraz D. G. Po zajęciu Podola przez Rosję Sowiecką w 1922 r. przedostał się wraz z rodziną do Warszawy i wyemigrował do Stanów Zjednoczonych. Nie nabył on obywatelstwa polskiego w trybie art. 2 pkt 1 pkt d) ustawy z 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego. Wschodnia granica Polski została ukształtowana na mocy Traktatu Ryskiego z 18 marca 1921 r. wskutek czego, ta część terytorium byłego Cesarstwa Rosyjskiego nie została włączona do Państwa Polskiego, ale do Rosji, co w świetle powołanego przepisu oznacza, że ojciec skarżącej nie nabył polskiego obywatelstwa.

W ocenie Ministra, znajdujące się w aktach sprawy polskie paszporty emigracyjne wydanych rodzinie G. w związku z emigracją do USA w 1922 r. przez Komisarza Rządu na m.st. Warszawę stanowią również dowód tego, że ojciec wnioskodawczyni nie nabył obywatelstwa polskiego. W dokumentach tych zaświadczono, że ich posiadacze są obywatelami Imperium Rosyjskiego i będąc obywatelami państwa obcego mają dozwolony pobyt w Warszawie do wskazanych dat. Minister stwierdził, że R. G. nie nabył obywatelstwa polskiego przed emigracją w 1922 r. do USA. Brak również dowodów, aby nabył takie obywatelstwo w późniejszym czasie. Konsekwentnie jego córka E. B. nie nabyła takiego obywatelstwa poprzez urodzenie na podstawie art. 4 pkt 1 w zw. z art. 5 ustawy z 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego.

W uzasadnieniu wyroku oddalającego skargę Sąd I instancji podzielił argumentację Ministra zawartą w zaskarżonej decyzji i odniósł się do dokumentów podpisanych przez R. G., w których wskazywał różną przynależność państwową. W ocenie Sądu I instancji dokumenty te nie mogą stanowić dowodu na posiadanie przez ojca skarżącej polskiego obywatelstwa, bo po pierwsze R. G. był niekonsekwentny w kwestii samookreślenia przynależności państwowej, a po drugie wskazane dokumenty nie zostały wytworzone w oparciu o obiektywne dowody np. zapisy w księgach, lecz są inkorporacją wyłącznie oświadczeń zainteresowanego na konkretne potrzeby. Kluczowymi dowodami w sprawie są natomiast paszporty, które prezentują szczególną moc dowodową na podstawie art. 76 § 1 i 2 k.p.a. Sąd I instancji wywiódł, że skarżąca zakwestionowała możliwość wydania paszportu polskiego dla osoby, która w dacie jego wydania nie miała obywatelstwa polskiego. Zanegowano zatem nie to, co zostało zaświadczone w tych paszportach, tj. że jej ojciec i dziadkowie byli obywatelami Imperium Rosyjskiego, lecz podważono podstawę prawną wydania takich paszportów. Sąd I instancji nie uznał za celowe włączenie do akt sądowych i zapoznanie się z przywołanymi w skardze regulacjami dotyczącymi wydawania paszportów z tego względu, że nie mają one żadnego wpływu na wynik sprawy. Okoliczność, którą skarżąca chciałby udowodnić powołanymi okólnikami, zarządzeniami oraz instrukcjami sprowadza się do tezy, że wydanie paszportów polskich nie było dopuszczalne osobom nie posiadającym obywatelstwa polskiego. W ten sposób skarżąca próbuje wywieść pozytywną przesłankę tj. posiadanie obywatelstwa polskiego. W ocenie Sądu I instancji wyeliminowanie paszportów jako dowodu w sprawie nie wpłynęłoby na treść rozstrzygnięcia, ponieważ z żadnych innych dowodów, a także w świetle obowiązującej wówczas ustawy z 1920 r. nie wynika, że kiedykolwiek rodzina G. legitymowała się polskim obywatelstwem. W ocenie Sądu I instancji organ przeanalizował postanowienia art. 2 pkt 1 lit. d ustawy z 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego i trafnie wywiódł, że wejście w życie tej ustawy ze względu na miejsce zamieszkania tej rodziny nie powodowało uzyskania obywatelstwa polskiego. Brak również dowodów, aby nabyli to obywatelstwo już po wejściu w życie tej ustawy. Sąd I instancji nie uwzględnił argumentacji skarżącej, że nie można wykluczyć, że została spełniona przesłanka do nabycia obywatelstwa polskiego na podstawie art. 2 pkt 1 lit. a ustawy z 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego. Przepis ten dotyczył osób osiedlonych w Państwie Polskim, tj. zapisanym lub takim, które miały prawo być zapisane do ksiąg stałej ludności byłego Królestwa Polskiego w dacie 31 stycznia 1920 r. Po pierwsze wnioskodawczyni nigdy nie powoływała się na tę okoliczność i nie podnosiła, że ojciec jej przybył na teren byłego Królestwa Polskiego przed 31 stycznia 1920 r. Faktem jest, że organ nie prowadził w tym kierunku postępowania wyjaśniającego, tj. kiedy dokładnie rodzina G. przybyła do Warszawy. Jedyną informację o przybyciu R. G. na terytorium Polski zawiera notatka prasowa sporządzona przez S. C. Z niej wynika, że R. G. przybył do Warszawy po "oddaniu Podola Rosji". Ustalenie zaś granic pomiędzy Rzeczpospolitą Polską a Rosją Sowiecką nastąpiło na mocy Traktatu Ryskiego podpisanego w Rydze 18 marca 1921 r. Celem powołanego przepisu art. 2 pkt 1 lit. a ustawy z 20 stycznia 1920 r. było objęcie ochroną ludności stale zamieszkującej na terenie byłego Królestwa Polskiego. Tymczasem rodzina G. nie zamieszkiwała nigdy na tym terenie, lecz dopiero przybyła do Warszawy na skutek wojennych działań i ustalenia granic Rzeczpospolitej na mocy Traktatu Ryskiego. W skardze kasacyjnej od tego wyroku wniesionej przez E. B. zaskarżono wyrok w całości.

Na podstawie art. 174 pkt 1 i 2 p.p.s.a. wnosząca skargę kasacyjną zarzuciła:

  1. niewłaściwe zastosowanie art. 2 ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego poprzez uznanie, że ojciec skarżącej R. G. nie nabył obywatelstwa polskiego;
  2. niewłaściwe zastosowanie art. 4 w zw. z art. 5 ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego poprzez uznanie, że skarżąca nie nabyła z chwilą urodzenia obywatelstwa polskiego po ojcu;
  3. naruszenie art. 3 § 1 i 2, art. 141 § 4, art. 145 § 1 pkt 1 lit.c., art. 151 , a także art. 135 p.p.s.a. w zw. z art. 7 , 75 , 76 , 77 , 80 , 107 § 1 i 3 i art. 138 § 2 k.p.a. polegające na braku wszechstronnej oceny materiału dowodowego spowodowane: niewyjaśnieniem podstawy prawnej wydania R. G. polskiego paszportu, nieuwzględnieniem części załączonych dowodów, z których wynikało zamieszkiwanie R. G. i jego rodziców przed wyjazdem z Polski w 1922 r. na stałe do USA w Warszawie, tj. na terytorium Państwa Polskiego w rozumieniu art. 2 lit. a ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego oraz deklarowanie przez niego przynależności do Państwa Polskiego, co doprowadziło do oddalenia skargi zamiast uchylenia zaskarżonej decyzji.

W uzasadnieniu zarzutów skargi kasacyjnej skarżąca podniosła, że dla wydania prawidłowego rozstrzygnięcia w sprawie konieczna była analiza przepisów regulujących wydawanie polskich paszportów pod kątem dopuszczalności wydania takiego paszportu cudzoziemcowi. Wywodziła, wskazując na powołane już w skardze do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie regulacje prawne, że nie było podstaw prawnych do wydania cudzoziemcowi polskiego paszportu, a mógł on być wydany wyłącznie obywatelowi polskiemu dla potwierdzenia przynależności państwowej. Z tych względów polskie paszporty wydane w 1922 r. R. G. i jego rodzinie mogły być wydane wyłącznie obywatelom polskim. Adnotacja w takim paszporcie o posiadaniu obywatelstwa Imperium Rosyjskiego powinna podlegać ocenie na zasadach ogólnych w konfrontacji z innymi zgromadzonymi w sprawie dokumentami. Wszechstronna ocena materiału dowodowego wymaga uwzględnienie dokumentów, w których R. G. deklarował polską przynależność państwową, tj. świadectwo przybycia do USA, deklaracja intencji i akt małżeństwa. Skarżąca zarzuciła także, że Sąd I instancji nie zakwestionował błędnych ustaleń Ministra dokonanych z przekroczeniem swobodnej oceny dowodów, że R. G. i jego rodzice w czasie pobytu na terytorium Państwa Polskiego nie dopełnili procedury przewidzianej w art. 3 ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego, a czas pobytu w Warszawie poświęcili na przygotowanie do wyjazdu do USA. Zdaniem skarżącej Sąd I instancji niekonsekwentnie dokonał analizy wpisów w paszportach ojca skarżącej i jego rodziców, ponieważ z jednej strony uznał za wystarczający i miarodajny wpis o obcej przynależności państwowej, z drugiej zaś pominął znaczenie wpisu o zamieszkiwaniu. W paszportach tych jako miejsce zamieszkania wskazano Warszawę, co dowodzi, że ojciec skarżącej i jego rodzice musieli być osiedleni na terytorium Państwa Polskiego w rozumieniu art. 2 pkt 1 lit. a ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego, zatem nabyli polskie obywatelstwo.

Z powołanych względów skarżąca wniosła o uchylenie w całości zaskarżonego wyroku oraz zaskarżonej decyzji Ministra Spraw Wewnętrznych z (...) lutego 2014 r., a także o zasądzenie kosztów wg norm przepisanych.

Uzasadnienie prawne

Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

Skarga kasacyjna zawiera usprawiedliwione podstawy, albowiem rozpoznanie sprawy przez Sąd I instancji zostało dokonane z naruszeniem przepisów postępowania, które mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy (art. 174 pkt 2 p.p.s.a.). Sądowa kontrola zaskarżonej decyzji została przeprowadzona w sposób wadliwy, a wadliwość ta przede wszystkim polegała na niewystarczającym odniesieniu się do zarzutu naruszenia przez organ art. 7, 76 § 1, 77, 80, 107 § 1 i 3 k.p.a. oraz art. 138 § 1 pkt 2 k.p.a. poprzez brak wszechstronnej oceny materiału dowodowego sprawy i niewyjaśnieniu podstawy prawnej wydania R. G. polskiego paszportu. Sąd I instancji naruszył w ten sposób art. 141 § 4 p.p.s.a.

W rozpoznawanej sprawie skarżąca przed Sądem I instancji podniosła, że organ dokonał nieprawidłowej oceny okoliczności wynikających z paszportów rodziny G., uznając za rozstrzygające wpisy o obywatelstwie Imperium Rosyjskiego i świadczące o nieposiadaniu obywatelstwa polskiego. Nie wyjaśniono natomiast jaka była podstawa prawna wydania tych paszportów. Z akt sprawy wynika, że ojcu skarżącej i jego rodzicom w sierpniu 1922 r. Komisarz Rządu na m.st. Warszawę wydał paszporty Rzeczypospolitej Polskiej na wyjazd za granicę. Z faktu wydania R. G. polskiego paszportu skarżąca wywodziła, że posiadał on polskie obywatelstwo. Argumentowała, że w 1922 r. nie istniała żadna regulacja prawna dająca podstawę do wydania paszportu cudzoziemcowi, zatem paszport taki mógł być wydany wyłącznie osobie posiadającej polskie obywatelstwo. Na poparcie tej argumentacji skarżąca odwołała się do zarządzeń, okólników i instrukcji regulujących kwestie paszportowe w pierwszych latach po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, w tym obowiązujących w 1922 r. Wskazała, że kwestia adnotacji w paszporcie o posiadaniu obywatelstwa Imperium Rosyjskiego powinna podlegać ocenie na zasadach ogólnych w konfrontacji także z tymi dokumentami. Sąd I instancji w niewystarczający sposób odniósł się do powyższego zarzutu, sprowadzając swą argumentację do ogólnego stwierdzenia, że nie jest celowe zapoznanie się z powołanymi przez skarżącą regulacjami dotyczącymi wydawania paszportów, ponieważ nie miałoby to wpływu na treść rozstrzygnięcia. Pominął tym samym istotę argumentacji strony skarżącej, która z faktu wydania jej ojcu polskiego paszportu wywodziła, że miał polskie obywatelstwo. Nie wyjaśnił przy tym w sposób dostateczny powodów, dla których takie rozumowanie skarżącej należałoby uznać za błędne. Nie można też uznać, że twierdzenia zawarte w skardze kasacyjnej, a wcześniej w skardze do WSA w Warszawie, zmierzają do podważenia ważności wydanych paszportów. Skarżąca nie kwestionuje prawidłowości wydania tych dokumentów i nie dąży do wyeliminowania ich jako dowodów w sprawie, ale z faktu ich wydania wywodzi fakt posiadania przez jej ojca polskiego obywatelstwa. Zarzuty podniesione w sprawie sprowadzają się do podważenia ustalenia organu, uznanego przedwcześnie przez Sąd I instancji za prawidłowe, że R. G. nie był obywatelem polskim z uwagi na wpis w paszporcie o posiadaniu przez niego obywatelstwa Imperium Rosyjskiego. Wpis taki korzysta z domniemania prawdziwości jako dokument urzędowy, zgodnie z art. 76 § 1 i 2 k.p.a., co nie czyni go niewzruszalnym, a jego prawdziwość może zostać obalona wszelkimi środkami dowodowymi. Wypada dodać, że wpis o obywatelstwie Imperium Rosyjskiego budzi wątpliwości np. z tego względu, że w dacie wydania paszportów Imperium Rosyjskie już nie istniało. Jego koniec datuje się na 1917 r. w związku z wydarzeniami przewrotu zbrojnego w Rosji. Powyższe okoliczności wskazują, że moc dowodowa wpisu o obywatelstwie w polskim paszporcie wydanym R. G. powinna być oceniona przy uwzględnieniu całokształtu okoliczności sprawy włączając w to powołane przez skarżącą regulacje prawne dotyczące wydawania paszportów obowiązujące w Polsce w 1922 r. Uznanie ich za zbędne prowadzi do wniosku, że Sąd I instancji uchylił się w istocie od kontroli przedstawionej sprawy w kontekście zasadniczego zarzutu naruszenia przez organ przepisów postępowania, które miało wpływ na wynik sprawy. W tym też zakresie wyrok Sądu I instancji nie poddaje się kontroli Naczelnego Sądu Administracyjnego, a jego uzasadnienie zostało sporządzone z naruszeniem art. 141 § 4 p.p.s.a.

Przedstawione wyżej wadliwości zaskarżonego wyroku czynią usprawiedliwionymi podniesione w skardze kasacyjnej zarzuty naruszenia przepisów postępowania, które mogły mieć istotny wpływ na wynik sprawy - 3 § 1 i 2, art. 145 § 1 pkt 1 lit.c., a także art. 135 p.p.s.a. w zw. z art. 7, 75, 76, 77, 80, 107 § 1 i 3 i art. 138 § 2 k.p.a., co prowadzi do wniosku, iż w okolicznościach tej sprawy Sąd I instancji przedwcześnie zastosował art. 151 p.p.s.a. i oddalił skargę.

Powyższe względy nakazują uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Wojewódzkiemu Sądowi Administracyjnemu w Warszawie. Rozpoznając sprawę ponownie Sąd I instancji skontroluje zaskarżoną decyzję przy uwzględnieniu powołanych przez skarżącą regulacji dotyczących wydawania paszportów obowiązujących w Polsce w 1922 r., a w przypadku stwierdzenia wadliwości postępowania wyjaśniającego zobowiąże organ do przeprowadzenia tego postępowania na nowo i wydania decyzji przy uwzględnieniu tych regulacji.

Na obecnym etapie postępowania, w związku z uwzględnieniem skargi kasacyjnej z uwagi na stwierdzone naruszenie przepisów postępowania, przedwczesna jest ocena zasadności zarzutów naruszenia prawa materialnego.

Z powyższych względów Naczelny Sąd Administracyjny orzekł, jak w sentencji, na podstawie art. 185 § 1 p.p.s.a. Zwrot kosztów postępowania kasacyjnego Naczelny Sąd Administracyjny zasądził w oparciu o art. 203 pkt 1 p.p.s.a.

NSA powołał się na poglądy doktryny, że wyjątkowo stan cywilny może być dowodzony także za pomocą innych dowodów (J. Litwin, Prawo o aktach stanu cywilnego, Komentarz, Warszawa 1960, str. 203 i następne; System prawa rodzinnego i opiekuńczego, Warszawa 1985 r., str. 80 i następne). Sąd uznał, że takim dowodem na zawarcie małżeństwa w X 1945, może być orzeczenie Okręgowego Sądu Rabinackiego z 2007 roku.

II OSK 1927/14 - Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie

Wyrok
Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie
z dnia 7 kwietnia 2016 r.
II OSK 1927/14
UZASADNIENIE

Skład orzekający

Przewodniczący: Sędzia NSA Włodzimierz Ryms (spr.).

Sędziowie NSA: Leszek Kamiński, del. Jerzy Stankowski.

Sentencja

Naczelny Sąd Administracyjny po rozpoznaniu w dniu 7 kwietnia 2016 r. na rozprawie w Izbie Ogólnoadministracyjnej skargi kasacyjnej L. O. od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 2 kwietnia 2014 r. sygn. akt IV SA/Wa 299/14 w sprawie ze skargi L. O. na decyzję Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia (...) grudnia 2013 r. nr (...) w przedmiocie odmowa stwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego

  1. uchyla zaskarżony wyrok;
  2. uchyla zaskarżoną decyzję oraz utrzymaną nią w mocy decyzję Wojewody Mazowieckiego z dnia (...) stycznia 2010 r. nr (...);
  3. zasądza od Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji na rzecz skarżącej L. O. kwotę 660 (sześćset sześćdziesiąt) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania.

Uzasadnienie faktyczne

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 2 kwietnia 2014 r. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie oddalił skargę L. O. na decyzję Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia (...) grudnia 2013 r. o odmowie stwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego.

W uzasadnieniu wyroku Sąd przytoczył następujące okoliczności faktyczne i prawne sprawy.

Minister Spraw Wewnętrznych decyzją z dnia (...) grudnia 2013 r. utrzymał w mocy decyzję Wojewody Mazowieckiego z dnia (...) stycznia 2010 r. o odmowie stwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego przez L. O., która nabycie obywatelstwa polskiego wywodziła z tego, że jest ślubnym dzieckiem G. F., który był obywatelem polskim.

Organ wskazał, że w sprawie zastosowanie ma ustawa z dnia 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego (Dz. U. RP Nr 7, poz. 44 z późn. zm.). Przepis art. 4 tej ustawy stanowił, iż obywatelstwo polskie nabywało się m.in. przez urodzenie, natomiast zgodnie z art. 5 przez urodzenie dzieci ślubne nabywają obywatelstwo ojca, dzieci nieślubne - obywatelstwo matki. Należało zatem wyjaśnić, czy L. O. urodziła się jako dziecko pochodzące ze związku małżeńskiego S. (S.) W. (F.) i G. F. Jako dowód na zawarcie związku małżeńskiego przez rodziców wnioskodawczyni przedłożyła deklaratywne orzeczenie Okręgowego Sądu Rabinackiego w H. z dnia (...) października 2007 r.

potwierdzające, że F. S. zawarła związek małżeński z F. G. zgodnie z religią Mojżesza i Izraela w Polsce w 1945 r., a z tego związku urodziło się im troje dzieci. Organ wskazał, że orzeczenie nie zawiera informacji o miejscu zawarcia małżeństwa. W toku postępowania odwoławczego pełnomocnik strony przedłożył uwierzytelnioną kopię niemieckiego aktu urodzenia C. F., siostry wnioskodawczyni. Z treści dokumentu tego wynika, że C. F. urodziła się w dniu (...) października 1946 r. w U. (Niemcy) jako córka G. F. i S. (S.) F. nazwisko rodowe W. Organ wystąpił do Konsulatu Generalnego Rzeczypospolitej Polskiej w Monachium o udzielenie informacji, czy w księdze urodzeń przy akcie urodzenia nr (...) dotyczącym C. F., znajduje się informacja o zawarciu związku małżeńskiego przez jej rodziców oraz na jakiej podstawie ustalono nazwisko matki. Według uzyskanej z Konsulatu informacji, z adnotacji urzędowych przy akcie urodzenia C. F. wynika, że jej rodzice (jednocześnie rodzice wnioskodawczyni) zawarli związek małżeński w dniu (...) października 1945 r. w C. Organ z urzędu podjął działania mające na celu ustalenie aktu małżeństwa rodziców wnioskodawczyni w Urzędzie Stanu Cywilnego w C., który wyjaśnił, że w okresie 1945-1950 aktu takiego nie zarejestrowano. Organ nie uznał orzeczenia Okręgowego Sądu Rabinackiego za wystarczający dowód zawarcia małżeństwa rodziców strony w świetle prawa polskiego. Stwierdził, że może ono stanowić dowód zawarcia przez rodziców strony małżeństwa w formie religijnej.

Organ wskazał, że o ślubnym pochodzeniu dziecka rozstrzyga prawo ojczyste męża matki z czasu urodzenia się dziecka (art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 2 sierpnia 1926 r. o prawie właściwym dla stosunków prywatnych międzynarodowych - Dz. U. Nr 101, poz. 581 z późn. zm.). Ojciec strony nabył i posiadał obywatelstwo polskie w dacie urodzenia wnioskodawczyni, dlatego zastosowanie znajduje prawo polskie. Organ uwzględnił treść art. 13 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 2 sierpnia 1926 r. o prawie właściwym dla stosunków prywatnych międzynarodowych, zgodnie z którym forma zawarcia małżeństwa podlega prawu obowiązującemu w miejscu zawarcia związku małżeńskiego. Brak w orzeczeniu Okręgowego Sądu Rabinackiego w H. z dnia (...) października 2007 r. informacji o dokładnym miejscu zawarcia związku małżeńskiego, nie pozwala jednoznacznie rozstrzygnąć, jaka forma zawarcia małżeństwa odnosiła się do rodziców strony. Przy przyjęciu, że rodzice wnioskodawczyni zawarli związek małżeński w C. w 1945 r., zastosowanie ma rosyjskie prawo małżeńskie z 1836 r., przewidujące zawarcie małżeństwa w formie wyznaniowej. Po dopełnieniu ceremonii zawarcia małżeństwa duchowny obowiązany był spełnić obowiązki urzędnika stanu cywilnego, tj. sporządzić cywilny akt małżeństwa. Organ wskazał, że nie uzyskano dokumentów potwierdzających, że rodzice strony zachowali przy tej czynności formę wymaganą przez obowiązujące wówczas prawo, a zatem, że ich ślub religijny wywołał skutki prawne w polskim prawie rodzinnym. Dowodem na zawarcie małżeństwa przez rodziców wnioskodawczyni nie są również archiwalne dokumenty pochodzące z obozów przesiedleńczych, bowiem sporządzane były one wyłącznie na podstawie oświadczeń osób zainteresowanych, a nie w oparciu o dokumenty źródłowe. Odpis izraelskiego aktu urodzenia wnioskodawczyni również nie jest dowodem na istnienie związku małżeńskiego pomiędzy jej rodzicami, gdyż w dokumencie tym brakuje jakichkolwiek wzmianek o stanie cywilnym rodziców dziecka, jak również informacji o dacie i miejscu zawarcia przez nich związku małżeńskiego. Skarżąca nie przedłożyła także dokumentów stanowiących podstawę sporządzenia aktu urodzenia, które zawierałyby dane w tym zakresie. Z uwagi na powyższe okoliczności organ wykluczył, że L. O. urodziła się jako dziecko ślubne, co prowadzi do wniosku, że wnioskodawczyni mogła nabyć obywatelstwo polskie przez urodzenie wyłącznie w sytuacji, gdy w chwili jej narodzin polskie obywatelstwo posiadała jej matka.

Organ ustalił, że matka wnioskodawczyni S. (S.) F. (W.) nabyła obywatelstwo polskie po swoim ojcu - obywatelu polskim z dniem urodzenia na podstawie art. 4 w zw. z art. 5 ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego. Matka strony zamieszkiwała w S. co najmniej do 20 marca 1937 r. Archiwalna dokumentacja MTS w B. A. potwierdza, że matka wnioskodawczyni po wojnie przebywała w obozach przesiedleńczych na terenie Niemiec. Posługiwała się wówczas danymi S. vel S. F. z d. W. vel W. c. F. i C. ur. dnia (...) maja 1922 r. w C. (lub w S.). W styczniu 1949 r. wraz z G. F. opuściła obóz dla przesiedleńców i uchodźców w ULM S. (Niemcy) i wyjechała do Izraela. Została zarejestrowana w Izraelu jako S. F., c. E. i C., ur. dnia (...) grudnia 1922 r. w Polsce. W dniu 1 marca 1949 r. nabyła obywatelstwo izraelskie. Organ, powołując się na art. 11 pkt 1 ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego oraz art. 6 rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 7 czerwca 1920 r. w przedmiocie wykonania ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego (Dz. U. RP Nr 52, poz. 320) w brzemieniu ustalonym rozporządzeniem Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 26 lutego 1938 r. o zmianie rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 7 czerwca 1920 r. w przedmiocie wykonania ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego (Dz. U. RP Nr 16, poz. 114), stwierdził, że matka wnioskodawczyni, nabywając w dniu 1 marca 1949 r., obywatelstwo izraelskie, utraciła polskie obywatelstwo. Skarżąca zatem urodzona 20 marca 1949 r. nie nabyła polskiego obywatelstwa po matce.

Skargę na powyższą decyzję wniosła L. O., zarzucając naruszenie art. 4 pkt 1 w zw. z art. 5 ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego, art. 4 w zw. z art. 73 ustawy z dnia 29 września 1986 r. Prawo o aktach stanu cywilnego (Dz. U. z 2004 r. Nr 161, poz. 1688 z późn. zm.) oraz art. 1138 k.p.c., a także art. 7, 75, 76, 78 i 80 k.p.a.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie oddalając skargę, podzielił ocenę organu, że dowodem zawarcia przez rodziców skarżącej małżeństwa skutecznego według prawa polskiego nie jest deklaratywne orzeczenie Okręgowego Sądu Rabinackiego z dnia (...) października 2007 r., które jest wyłącznie dowodem zawarcia małżeństwa w formie religijnej. Nie ma dowodów wskazujących na dochowanie wymogów, ażeby zawarcie małżeństwa w obrządku religijnym wywołało skutki na gruncie prawa rodzinnego, ponieważ w Urzędzie Stanu Cywilnego w C. nie zarejestrowano aktu małżeństwa. Dokumentacja MTS w B. też nie stanowi dowodu pozostawania rodziców skarżącej w związku małżeńskim, bo dokumenty te nie zostały sporządzone w oparciu o materiały źródłowe sporządzone przez państwowe instytucje, ale wyłącznie ustne oświadczenia rodziców skarżącej. W zagranicznym akcie urodzenia skarżącej nie ma wzmianki o stanie cywilnym jej rodziców oraz dacie i miejscu zawarcia przez nich związku małżeńskiego. Z powyższych względów Sąd I instancji ocenił, że organ prawidłowo ustalił, że skarżąca nie jest dzieckiem pochodzącym ze związku małżeńskiego, dlatego obywatelstwo polskie mogła nabyć pod warunkiem, że w chwili jej narodzin matka posiadała polskie obywatelstwo. Sąd podzielił konkluzję organu, że matka skarżącej posiadała obywatelstwo polskie, ale utraciła je w dniu 1 marca 1949 r. wskutek nabycia obywatelstwa izraelskiego, w konsekwencji skarżąca nie nabyła obywatelstwa polskiego po swojej matce przez urodzenie na podstawie art. 4 pkt 1 w zw. z art. 5 ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego.

W skardze kasacyjnej skarżąca zarzuciła naruszenie art. 5 ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego, art. 13 ust. 1 i 2 oraz art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 2 sierpnia 1926 r. o prawie właściwym dla stosunków międzynarodowych, art. 4 w zw. z art. 73 ustawy z dnia 29 września 1986 r. Prawo o aktach stanu cywilnego, art. 1138 k.p.c., a także art. 3 § 1 i 2, art. 141 § 4, art. 145 § 1 pkt 1 lit. c, art. 151 i art. 135 p.p.s.a. oraz art. 7, 75, 76, 77, 80 i 138 § 2 k.p.a. Skarżąca zarzuciła, że dokonana przez organ i potwierdzona przez Sąd I instancji ocena materiału dowodowego jest błędna, a jedyną przyczyną odmowy stwierdzenia obywatelstwa polskiego był brak w aktach sprawy polskiego aktu małżeństwa rodziców skarżącej. Podniosła, że zgodnie z zasadami sporządzania aktów stanu cywilnego w Izraelu jej akt urodzenia samodzielnie świadczył o pochodzeniu skarżącej jako dziecka ze związku małżeńskiego. Przesądzało o tym wymienienie w akcie danych osobowych ojca i przyjęcie przez dziecko nazwiska ojca. Wskazano, że forma zawarcia małżeństwa rodziców oraz pochodzenia skarżącej ze związku małżeńskiego powinna być oceniana również na podstawie prawa izraelskiego, ponieważ jej ojciec w chwili urodzenia skarżącej posiadał również obywatelstwo izraelskie i zamieszkiwał w Izraelu. Związek małżeński rodziców został zawarty w formie właściwej prawu izraelskiemu, co ustalił Sąd Rabinacki. Jedynie ten sąd jest właściwy do ustalenia, czy doszło do skutecznego zawarcia małżeństwa przez rodziców skarżącej zgodnie z ustawą o jurysdykcji sądów rabinackich. Stąd też orzeczenie to nie tylko wywoływało skutki prawne w sferze prawa izraelskiego, ale również z mocy przepisów k.p.c. i prawa prywatnego międzynarodowego w sferze polskiego prawa cywilnego. Z tych względów należało przyjąć, że skarżąca pochodzi ze związku małżeńskiego i nabyła polskie obywatelstwo po ojcu. Materiał dowodowy zawierał również niemiecki akt urodzenia siostry skarżącej oraz informacje z Konsulatu Generalnego Rzeczypospolitej Polskiej w Monachium, że z adnotacji urzędowych przy akcie urodzenia C. F. wynika, iż jej rodzice zawarli związek małżeński w dniu (...) października 1945 r. w C. Z zasad sporządzania aktów urodzenia w Niemczech oraz treści wzmianki do aktu wynika, że doszło do rejestracji dziecka pochodzącego z małżeństwa. Sąd I instancji nie wziął pod uwagę, że z powodów wojennych akt małżeństwa mógł zostać niezarejestrowany bądź księgi mogły zostać zniszczone lub zgubione. W czasie zawarcia małżeństwa przez skarżących obowiązywała religijna forma zawarcia małżeństwa, która była skuteczna w prawie polskim. Skarżąca podniosła też, że wszelkie inne dokumenty pozyskane z archiwów świadczą o tym, że władze traktowały jej rodziców jak małżonków, co również powinno zostać wzięte pod uwagę.

Wskazując takie podstawy kasacyjne skarżąca wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku, decyzji Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia (...) grudnia 2013 r. oraz utrzymanej nią w mocy decyzji Wojewody Mazowieckiego z dnia (...) stycznia 2010 r., a także o zasądzenie kosztów postępowania kasacyjnego.

Uzasadnienie prawne

Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

Skarga kasacyjna podlega uwzględnieniu, ponieważ została oparta o usprawiedliwione podstawy.

Przytoczone w podstawach kasacyjnych zarzuty dotyczące naruszenia wskazanych w skardze kasacyjnej przepisów, zarówno prawa materialnego, jak i przepisów postępowania, sprowadzają się w istocie rzeczy do kwestionowania stanowiska organu, zaakceptowanego przez Sąd pierwszej instancji, że na podstawie zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, nie było podstaw do ustalenia, że rodzice skarżącej byli małżeństwem i skarżąca nabyła obywatelstwo polskie po ojcu na podstawie art. 5 ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego. Problem prawny w tej sprawie został rozstrzygnięty przez Sąd pierwszej instancji na podstawie przyjętego rozumowania, że skoro brak jest aktu małżeństwa rodziców skarżącej i "organ nie uzyskał dokumentów potwierdzających, aby rodzice skarżącej przy zawieraniu małżeństwa zachowali formę wymaganą przez obowiązujące wówczas przepisy prawne", to nie można przyjąć, że "ślub religijny spowodował skutki prawne w polskim prawie rodzinnym".

To stanowisko Sądu pierwszej instancji, akceptujące stanowisko organów, nie jest trafne. Przede wszystkim należy mieć na uwadze, że akt stanu cywilnego, jest jedynie podstawowym dowodem zdarzeń, których dotyczy. Akty stanu cywilnego mają charakter wpisów deklaratoryjnych, a nie konstytutywnych. Oznacza to, że fakty z dziedziny stanu cywilnego istnieją i wywierają skutki prawne od chwili, gdy nastąpiło zdarzenie fizyczne lub gdy dokonano określonej czynności prawnej, a nie od chwili dokonania wpisu do ksiąg stanu cywilnego (sporządzenia aktu). Nie ma znaczenia konstytutywnego sporządzenie aktu małżeństwa - znaczenie takie ma złożenie przez przyszłych małżonków zgodnego oświadczenia woli w sposób prawnie określony. Nie można więc podzielić stanowiska Sądu pierwszej instancji, które sprowadza się do tego, że skoro nie ma dokumentów potwierdzających zawarcie przez rodziców małżeństwa z zachowaniem formy wymaganej przez obowiązujące wówczas przepisy prawne, to ślub religijny nie spowodował skutków prawnych w polskim prawie rodzinnym.

Czym innym jest natomiast moc dowodowa aktów stanu cywilnego. Od wejścia w życie dekretu z dnia 25 września 1945 r. Prawo o aktach stanu cywilnego (dekret wszedł w życie z dniem 1 stycznia 1946 r.), akty stanu cywilnego są przede wszystkim kwalifikowanym dowodem zdarzeń w nich stwierdzonych. Szczególna moc dowodowa aktów stanu cywilnego rozciąga się na akty stanu cywilnego sprzed wejścia w życie dekretu z dnia 25 września 1945 r. Moc dowodową aktów stanu cywilnego, a więc tym samym rolę stanu zarejestrowanego, określa się jako wyłączny dowód zdarzeń w nich stwierdzonych. Akty te stanowią dokumenty urzędowe i są kwalifikowanym dowodem stanu cywilnego, w tym sensie, że złożenie wypisu takiego aktu zwalnia od składania innych dowodów dla wykazania stanu cywilnego. W piśmiennictwie prawniczym przyjmuje się jednak, że wyjątkowo stan cywilny może być dowodzony także za pomocą innych dowodów (J. Litwin, Prawo o aktach stanu cywilnego, Komentarz, Warszawa 1960, str. 203 i następne; System prawa rodzinnego i opiekuńczego, Warszawa 1985 r., str. 80 i następne).

Jeżeli uwzględni się, że rodzice skarżącej zawarli małżeństwo tuż po zakończeniu II wojny światowej, przed wejściem w życie dekretu z dnia 25 września 1945 r. Prawo o aktach stanu cywilnego, w okresie obowiązywania na ziemiach polskich rozproszonych przepisów dotyczących stanu cywilnego uchylonych dekretem z dnia 25 września 1945 r. Przepisy wprowadzające prawo o aktach stanu cywilnego, a także sytuację osobistą osób pochodzenia żydowskiego w okresie wojny i tuż po jej zakończeniu oraz organizowanie się administracji polskiej po zakończeniu wojny, należało przyjąć, że brak aktu małżeństwa rodziców skarżącej nie stoi na przeszkodzie dowodzenia, że rodzice skarżącej zawarli małżeństwo innymi dowodami niż akt małżeństwa. Przemawia za tym także to, że wprawdzie ustalono, że w księgach stanu cywilnego USC w C. z okresu od 1945 r. do 1950 r. akt małżeństwa na nazwisko F. G. - W. S. nie figuruje, to jednak nie są znane przyczyny braku takiego aktu, w sytuacji gdy nie kwestionuje się zawarcia przez nich małżeństwa w formie wyznaniowej.

W skardze kasacyjnej trafnie podniesiono, że zgromadzone w toku postępowania administracyjnego dowody powinny być ocenione łącznie i na podstawie takiej łącznej oceny powinno być dokonane ustalenie czy rodzice skarżącej zawarli małżeństwo, a nie na podstawie każdego dowodu z osobna, zwłaszcza jeżeli dowody te się uzupełniają. Ma rację skarżąca, że suma okoliczności wynikających z poszczególnych dokumentów i ich łączna ocena powinna być podstawą ustalenia, czy jej rodzice zawarli małżeństwo i czy skarżąca jako dziecko ślubne nabyła obywatelstwo ojca na podstawie art. 5 ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r., jeżeli jej ojciec posiadał obywatelstwo polskie w dniu jej narodzin. Orzeczenia NSA, na które powołuje się skarżąca dotyczą oceny, w jakich wyjątkowych przypadkach i w jaki sposób może być dowodzone zawarcie małżeństwa, jeżeli brak jest aktu małżeństwa. Natomiast wyrok NSA z dnia 8 maja 2015 r. II OSK 2406/13, na który powołał się organ dotyczy postępowania prowadzonego na podstawie ustawy z dnia 2 kwietnia 2009 r. o obywatelstwie polskim, podczas gdy sprawa skarżącej podlegała rozpoznaniu na podstawie ustawy z dnia 15 lutego 1962 r. o obywatelstwie polskim (art. 66 ustawy z dnia 2 kwietnia 2009 r. o obywatelstwie polskim). Nie został wnikliwie oceniony akt urodzenia siostry skarżącej C. F. urodzonej (...) października 1946 r. w U. (Niemcy) wraz z informacją dodatkową przekazaną przez Konsulat Generalny RP w Monachium. Jeżeli nie jest kwestionowane to, że C. F. jest siostrą skarżącej, to z aktu urodzenia C. F. wynika, że jej rodzice są małżeństwem (zawarli związek małżeński (...) października 1945 r. w C.) i na tej podstawie G. F. został wpisany do aktu urodzenia jako jej ojciec. Oznacza to bowiem, że w tym akcie stanu cywilnego przyjęto domniemanie, iż ojcem dziecka jest mąż matki dziecka, a więc rodzice dziecka są małżeństwem. Z kolei orzeczenie Okręgowego Sądu Rabinackiego w H. z dnia (...) października 2007 r. jest dowodem na to, że rodzice skarżącej zawarli w Polsce w 1945 r. małżeństwo w formie wyznaniowej. Dowody w postaci aktu urodzenia siostry skarżącej wraz z adnotacją urzędową, orzeczenie Okręgowego Sądu Rabinackiego w H. oraz akt urodzenia skarżącej, ocenione łącznie, mogą być podstawą do ustalenia, że rodzice skarżącej byli małżeństwem a skarżąca jest dzieckiem ślubnym. Należy także mieć na uwadze, że potwierdzenie posiadania obywatelstwa polskiego nabytego przez dziecko przez urodzenie po ojcu albo matce wymaga ustalenia nabycia tego obywatelstwa oraz wykazania, że nie doszło do utraty obywatelstwa polskiego.

W tym stanie rzeczy zasadny jest zarzut naruszenia przepisów postępowania, ponieważ Sąd pierwszej instancji oddalił skargę, mimo że były podstawy do stwierdzenia, że zaskarżona decyzja oraz utrzymana nią w mocy decyzja organu pierwszej instancji zostały wydane z naruszeniem art. 7, 75, 77 i 80 k.p.a., a z uwagi na wadliwe ustalenia stanu faktycznego także z naruszeniem art. 5 ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego, w związku z art. 4 ustawy z dnia 29 września 1986 r. Prawo o aktach stanu cywilnego. Z tych względów należało uchylić zaskarżony wyrok. Skoro w zakresie podstaw do uwzględnienia skargi kasacyjnej i uchylenia zaskarżonego wyroku wyjaśniona jest dostatecznie także istota sprawy, Naczelny Sąd Administracyjny, na podstawie art. 188 p.p.s.a., rozpoznał skargę i uchylił decyzje organów obu instancji na podstawie art. 145 § 1 pkt 1 lit. a i c w związku z art. 135 p.p.s.a.

W toku ponownego rozpoznania sprawy organ oceni zgromadzony materiał dowodowy, ewentualnie przeprowadzi dodatkowe dowody, mając na uwadze ocenę prawną i wskazania zawarte w uzasadnieniu wyroku oraz dokona ustaleń koniecznych do rozstrzygnięcia sprawy.

O kosztach postępowania sądowego, w tym o kosztach postępowania kasacyjnego, Naczelny Sąd Administracyjny orzekł na podstawie art. 200 i 203 pkt 1 p.p.s.a.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie w wyroku z dnia 14 stycznia 2016 roku przypomniał, że przedwojenne dowody osobiste były wydawane osobom zamieszkałym w danej gminie nawet jeśli nie były obywatelami polskimi i przez nie potwierdzały automatycznie posiadania obywatelstwa polskiego, chyba, że było w nich wpisane, że ktoś posiada obywatelstwo polski.

IV SA/Wa 1912/15 - Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie

Wyrok
Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie
z dnia 14 stycznia 2016 r.
IV SA/Wa 1912/15
UZASADNIENIE

Skład orzekający

Przewodniczący: Sędzia WSA Teresa Zyglewska.

Sędziowie WSA: Paweł Groński (spr.), Piotr Korzeniowski.

Sentencja

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 14 stycznia 2016 r. sprawy ze skargi L. O. na decyzję Szefa Urzędu do Spraw Cudzoziemców z dnia (...) kwietnia 2015 r. nr (...) w przedmiocie odmowy udzielenia zezwolenia na osiedlenie się oddala skargę

Uzasadnienie faktyczne

Szef Urzędu do Spraw Cudzoziemców decyzją z dnia (...) kwietnia 2015 r. nr (...), zaskarżoną przez L. O. do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie, odmówił skarżącemu udzielenia zezwolenia na osiedlenie się w Polsce.

Z okoliczności faktycznych sprawy wynika, że (...) lipca 2013 r. L. O. zwrócił się do Wojewody (...) z wnioskiem o udzielenie zezwolenia na osiedlenie się w Polsce. Wnioskodawca podał m.in., że jego dziadek ze strony matki (O. O.) był obywatelem polskim, o czym świadczy polski dowód osobisty dziadka wydany przez Prezydenta Miasta S. w dniu (...) stycznia 1936 r.

Organ I instancji decyzją z dnia (...) stycznia 2014 r. nr (...) wydaną na podstawie art. 71b ust. 1 w zw. z art. 7 ust. 1 ustawy z 13 czerwca 2003 r. o cudzoziemcach (Dz. U. z 2011 r. Nr 264, poz. 1573 z późn. zm.) odmówił udzielenia skarżącemu zezwolenia, ponieważ stwierdził, ze wnioskodawca nie udokumentował polskiego pochodzenia. W dowodzie osobistym dziadka skarżącego rubryka dotycząca potwierdzenia obywatelstwa nie została wypełniona. W związku z tym nie ma podstaw prawnych do przyjęcia, że wnioskodawca spełnia przesłanki do udzielenia zezwolenia na pobyt stały, określone w art. 5 ust. 2 ustawy z 9 listopada 2000 r. o repatriacji (Dz. U. z 2000 r. poz. 1392 z późn. zm.).

Szef Urzędu do Spraw Cudzoziemców decyzją z dnia (...) kwietnia 2014 r. Nr (...) uchylił decyzję organu I instancji z (...) stycznia 2014 r. i przekazał sprawę do ponownego rozpatrzenia. W ocenie organu odwoławczego organ I instancji nie przeprowadził należycie postępowania wyjaśniającego w kwestii pokrewieństwa skarżącego z O. O. i autentyczności przedstawionych przez stronę odpisów aktów stanu cywilnego.

Wojewoda (...) decyzją z dnia (...) grudnia 2014 r. nr (...) ponownie odmówił udzielenia skarżącemu zezwolenia na osiedlenie się w Polsce, ponieważ stwierdził, że nie udokumentował on polskiego pochodzenia.

W odwołaniu od powyższej L. O. zarzucił naruszenie art. 7, art. 9, art. 10, art. 11, art. 75, art. 80 i art. 107 k.p.a. poprzez niedostateczne wyjaśnienie okoliczności faktycznych sprawy. Argumentował, że wpis o narodowości w dokumencie osobistym dziadka nie był obligatoryjny i nie miał żadnego praktycznego znaczenia, a samo uzyskanie tego dokumentu świadczyło o poczuciu przynależności do narodu polskiego. Ponadto cudzoziemiec podkreślił, że posiada związek z polskością ponieważ zna polskie tradycje świąteczne i zwyczaje.

Po rozpoznaniu odwołania Szef Urzędu do Spraw Cudzoziemców decyzją z (...) kwietnia 2015 r. utrzymał w mocy zaskarżoną decyzję i podniósł, że w rozpoznawanej sprawie nie ma podstaw prawnych do przyjęcia, że dziadek skarżącego O. O. posiadał obywatelstwo polskie. Ta okoliczność nie została bowiem przez skarżącego (jego wnuka) udokumentowana. Dowód osobisty O. O. został wydany na podstawie art. 18 rozporządzenia Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej z dnia 16 marca 1928 r. o ewidencji i kontroli ruchu ludności (Dz. U. RP Nr 32 poz. 309). Zgodnie z art. 18 tego rozporządzenia, dla ułatwienia legitymowania się wydawane będą przez gminy, na żądanie dowody osobiste osobom w tych gminach zamieszkałym i zameldowanym (...). Natomiast zgodnie z art. 19 rozporządzenia, osoby, posiadające dowody osobiste, mogą prosić powiatową władzę administracji ogólnej o zaświadczenie w dowodzie osobistym, że są obywatelami polskimi. Wynika z tego, że dowody osobiste były wówczas wydawane w celu potwierdzenia tożsamości, nie zaś potwierdzenia posiadania polskiego obywatelstwa. Z kolei zaświadczenie w dowodzie osobistym o polskim obywatelstwie można było uzyskać po dokonaniu przez władze administracji, stosownych ustaleń. O. O. nie posiadał takiego wpisu, a zatem należy przyjąć, że nie występował o wydanie zaświadczenia w dowodzie osobistym o polskim obywatelstwie, gdyż nie był do tego uprawniony.

Odnosząc się do twierdzenia skarżącego, że przepisy art. 2 i art. 3 ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego (Dz. U. z 1920 r. Nr 7, poz. 44 z późn. zm.) wskazują na posiadanie przez jego dziadka polskiego obywatelstwa, organ podał, że kwestia stwierdzenia (odmowy stwierdzenia) posiadania polskiego obywatelstwa albo jego utraty nie może być rozstrzygnięta w niniejszym postępowaniu. Oczywiście znany z urzędu fakt posiadania przez określoną osobę obywatelstwa polskiego musi być brany pod uwagę we wszystkich postępowaniach administracyjnych, w których okoliczność ta jest istotna, jednak w przypadku wątpliwości co do tego faktu należy uznać, iż powinno zostać przeprowadzone odrębne postępowanie administracyjne w takiej sprawie. W przypadku stwierdzenia posiadania polskiego obywatelstwa przez przodków skarżącego, będzie on mógł wystąpić z wnioskiem o wznowienie postępowania w przedmiocie udzielenia mu zezwolenia na osiedlenie się (pobyt stały) w niniejszym trybie, na podstawie art. 145 § 1 pkt 5 k.p.a.

Szef Urzędu do Spraw Cudzoziemców dodał, że organ I instancji prawidłowo przeprowadził postępowanie dowodowe zmierzające od zbadania, czy skarżący może być uznany za osobę polskiego pochodzenia. Dodał, że cudzoziemiec który domaga się udzielenia zezwolenia na zamieszkanie w Polsce powinien dołożyć wszelkich starań, aby udokumentować spełnienie określonych przesłanek do udzielenia mu tego zezwolenia.

L. O. w skardze na tę ostateczną decyzję Szefa Urzędu do Spraw Cudzoziemców zarzucił organowi naruszenie przepisów (niewskazanych) ustaw o cudzoziemcach, o repatriacji oraz ustawy z 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie polskim poprzez nieuznanie jego dziadka za obywatela polskiego i w konwekcji odmowę udzielenia skarżącemu zezwolenia na osiedlenie się w Polsce. Według skarżącego organ niedostatecznie wyjaśnił istotne okoliczności faktyczne sprawy, w związku z tym naruszył art. 9, art. 10, art. 11, art. 75, art. 80 i art. 107 k.p.a. Na tej podstawie L. O. wniósł o uchylenie zaskarżonej decyzji oraz utrzymanej nią w mocy decyzji organu I instancji oraz o zasądzenie kosztów postępowania.

W uzasadnieniu skargi skarżący podkreślił, że o posiadaniu przez jego dziadka obywatelstwa polskiego świadczy jego polski dowód osobisty oraz prawo dziadka do tzw. swojszczyzny.

Szef Urzędu do Spraw Cudzoziemców w odpowiedzi na skargę wniósł o jej oddalenie.

Uzasadnienie prawne

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie zważył, co następuje:

Skarga jest nieuzasadniona.

Trzeba przypomnieć, że w rozpatrywanej sprawie skarżący - repatriant wywodzi swoje prawo do obywatelstwa polskiego z przepisu art. 4 w zw. z art. 1 ust. 2 i art. 5 ust. 1 pkt 2 i ust. 2 ustawy o repatriacji. Sporną przesłanką uzyskania przez skarżącego jako repatrianta zezwolenia na osiedlenie się w Polsce jest posiadanie obywatelstwa polskiego przez jego dziadka ze strony matki, że O.O.). Skarżący utrzymuje, że dziadek posiadał obywatelstwo polskie, o czym świadczy jego polski dowód osobisty wydany przez Prezydenta Miasta S. w 1936 r. Organ nie podzielił stanowiska skarżącego. W związku z tym przyjął, ze cudzoziemiec - repatriant nie udokumentował polskiego pochodzenia.

Zdaniem Sądu, to stanowisko organu jest prawidłowe, co oznacza, że zarzuty skargi nie są uzasadnione.

Z przepisu art. 1 ust. 2 ustawy o repatriacji wynika, że repatriantem jest osoba polskiego pochodzenia, która przybyła do Rzeczypospolitej Polskiej na podstawie wizy krajowej w celu repatriacji z zamiarem osiedlenia się na stale. Taka osoba, nabywa obywatelstwo polskie z mocy prawa z dniem przekroczenia granicy (art. 4 ustawy). Zgodnie z art. 5 ust. 1 ustawy o repatriacji za osobę polskiego pochodzenia uznaje się osobę deklarującą narodowość polską i spełniającą łącznie następujące warunki: co najmniej jedno z jej rodziców lub dziadków albo dwoje pradziadków było narodowości polskiej (pkt 1); wykaże ona swój związek z polskością, w szczególności przez pielęgnowanie polskiej mowy, polskich tradycji i zwyczajów (pkt 2). Według ust. 2 tego przepisu, za osobę polskiego pochodzenia uznaje się również osobę deklarującą narodowość polską, która posiadała w przeszłości obywatelstwo polskie lub co najmniej jedno z jej rodziców lub dziadków albo dwoje pradziadków posiadało obywatelstwo polskie oraz spełniającą warunek określony w ust. 1 pkt 2 tej ustawy.

W rozpoznawanej sprawie nie budzi wątpliwości fakt, że w dowodzie osobistym (kopii dowodu przestawionej przez skarżącego) dziadka skarżącego, wystawionym w 1936 r. w m. S. nie określono jego obywatelstwa (rubryka dotycząca obywatelstwa nie została wypełniona).

Przepisy prawne na podstawie których wystawiono dziadkowi skarżącego polski dowód osobisty stanowiły, że prawo do uzyskania takiego dowodu miała każda osoba zapisana do rejestru meldunkowego jako zamieszkała w gminie (art. 18 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 16 marca 1928 r. o ewidencji i kontroli ruchu ludności, Dz. U. Nr 32, poz. 309 z późn. zm. oraz § 1 rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 29 listopada 1928 r. o dowodach osobistych, Dz. U. Nr 100, poz. 898). Polski dowód osobisty mógł zatem uzyskać każdy, kto figurował w rejestrze mieszkańców danej gminy. Polski dowód osobisty nie potwierdzał jednakże automatycznie posiadania obywatelstwa polskiego. Wynika to z art. 19 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej o ewidencji i kontroli ruchu ludności. Przepis ten stanowił, że osoby posiadające dowody osobiste mogą prosić powiatową władzę administracji ogólnej o zaświadczenie w dowodzie osobistym, że są obywatelami polskimi. Natomiast § 5 rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych o dowodach osobistych stanowił, że osoba, która chce uzyskać zaświadczenie w dowodzie osobistym, że jest obywatelem polskim, powinna wnieść odpowiednie podanie do właściwej, podług jej miejsca zamieszkania, powiatowej władzy administracji ogólnej. Do podania należało dołączyć dowody, pozwalające stwierdzić obywatelstwo polskie wnioskodawcy.

Jak już powiedziano, w dowodzie osobistym, dziadka skrzącego nie ma wpisu o jego obywatelstwie polskim.

Z powyższego wynika, że organy administracji orzekające w tej sprawie prawidłowo przyjęły, iż sporny dokument nie dowodzi, że jego posiadacz (dziadek skarżącego) był obywatelem polskim.

Odnosząc się natomiast do podniesionego w skardze zarzutu posiadania przez dziadka skarżącego prawa do tzw. swojszczyzny, należy uznać, że ten zarzut jest również nieuzasadniony, ponieważ posiadanie przez dziadka skarżącego tego prawa nie zostało w jakikolwiek sposób udowodnione. Prawo do swojszczyzny przewidziane w ustawie "(...)" z (...) grudnia 1863 r. o prawie swojszczyzny, było prawem przynależności do gminy, nabywanym z mocy prawa niezależnie od miejsca urodzenia i stałego lub czasowego zamieszkania, na podstawie przynależności do gminy ojca uprawnionego, ewentualnie nieślubnej jego matki. Było potwierdzone świadectwem przynależności do gminy. Wynika z tego, że sam fakt, iż dziadek skarżącego zamieszkiwał przez bliżej nieustalony okres czasu w S., o czym świadczy wydanie mu w S. dowodu osobistego, nie dowodzi, ze miał prawo swojszczyzny po ojcu, ewentualnie nieślubnej matce.

Jak już powiedziano, skarżący nie podaje żadnych, poza odpisem dowodu osobistego dziadka, dowodów ani okoliczności które mogłyby wskazywać, że jego dziadek posiadał obywatelstwo polskie. W tym nie dokumentuje w ogóle posiadania przez dziadka prawa swojszczyzny na które powołuje się w skardze. W tych okolicznościach faktycznych niezasadne jest zarzucanie organowi, że ten nie dopełnił obowiązków wynikających z art. 7 i art. 75, art. 77 k.p.a., ponieważ wobec postawy skarżącego w tym postępowaniu nie można od organu wymagać, aby ten zajął się zebraniem dowodów, które leżą poza zakresem jego możliwości działania i z których skarżący mógłby ewentualnie wywodzić swoje prawo do uzyskania zezwolenia na osiedlenie się w Polsce Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie podziela również stanowisko Szefa Urzędu do Spraw Cudzoziemców, że w rozpoznawanej sprawie, dotyczącej udzielenia cudzoziemcowi - repatriantowi zezwolenia na osiedlenie się w Polsce nie jest dopuszczalne badanie, czy jego dziadek spełnia przesłanki do uzyskania decyzji o stwierdzeniu posiadania obywatelstwa polskiego, określone w ustawie z dnia 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego.

Z przedstawionych powodów Sąd stwierdził, że wszystkie zarzuty skargi nie są uzasadnione. W związku z tym, na podstawie art. 151 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2012 r. poz. 270 z późn. zm.), orzekł jak w sentencji.

1 2 3 4 ...
adwokat - sprawy imigracyjne

Kancelaria Adwokacka, Adwokat Piotr Stączek specjalizuje się w prawie imigracyjnym.

adres kancelarii:
02-796 Warszawa, ul. Wąwozowa 11, piętro 3

telefon

tel: 22 499 33 22
faks: 22 448 09 97

Pomoc online