Orzeczenie
Sądu Najwyższego
z dnia 31 maja 1929 r.
V C 207/28
UZASADNIENIE
Skład orzekający
Przewodniczący: Sędzia Dr. L. Lipiński.
Sędziowie: Dr. B. Stelmachowski (referent), Dr. K. Flach.
Prokurator: A. Baziński.
Sentencja
W sprawie Skarbu Państwa przeciw Paulinie Z. I voto D. i Brunonowi D. działającego przez zastępcę Henryka K. o uznanie nieważności umowy. Sąd Najwyższy rozpoznawał skargę rewizyjną pozwanych na wyrok; Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 9 czerwca 1927 r.
Uzasadnienie faktyczne
Stan sprawy jest następujący:
Powód twierdzi, że pozwana była w dniu 10 stycznia 1920 r. zapisaną właścicielką nieruchomości Białośliwie karta 38 i 474. Jako wdowa po Juljuszu D., za którego wyszła zamąż w dniu 26 maja 1910 r., pozwana w dniu 8 października 1919 r. wyszła powtórnie zamąż za obecnego męża swego Hermana Z., który jest obywatelem niemieckim.
Majątek jej jako obywatelki niemieckiej podlegał rejestracji w myśl § 1 ustawy z dnia 4 marca 1920 r. (Dz. U. z 1920 r. Nr 25, poz. 153) i podlega likwidacji na zasadzie art. 92 i 297 Traktatu Wersalskiego i ustawy z dnia 15 lipca 1920 r. (Dz. U. z 1920 r. Nr 70, poz. 467) w związku z art. 8 Konwencji Wiedeńskiej. Aktem z dnia 16 listopada 1923 r. pozwana darowała powyższą nieruchomość swemu synowi Brunonowi, na którego nieruchomość tę przepisano w dniu 30 listopada 1923 r. Tranzakcja ta, jako dokonana bez zezwolenia Prezesa Głównego Urzędu Likwidacyjnego, jest nieważna w myśl art. 7 ustawy z dnia 4 marca 1920 r. Prawo żądania unieważnienia w drodze sądowej służy głównemu Urzędowi Likwidacyjnemu. Na tej podstawie powód żąda:
1)
ustalenia, że umowa darowizny z dnia 16 listopada 1923 r., mocą której nieruchomość Białośliwie karta 38 i 474 przeszła z Pauliny Z. I voto D. na jej syna D. wraz z następującempowzdaniem oraz przepisaniem w księdze wieczystej jest w stosunku do powoda nieważna;
2)
zasądzenia pozwanego Brunona D., aby zezwolił na wykreślenie go jako właściciela nieruchomości Białośliwie karta 38 i 474 i na ponowne wpisanie pozwanej Pauliny Z. jako właścicielki tej nieruchomości;
3)
zasądzenia pozwanej Pauliny Z. na zezwolenie wpisania siebie jako właścicielki nieruchomości Białośliwie karta 38 i 474;
4)
nałożenia na pozwanych kosztów sporu;
5)
uznania wyroku za tymczasowo wykonalny.
Pozwani wnoszą o oddalenie skargi na koszt powoda wywodząc, że jest ona nieuzasadniona, ponieważ pozwana Paulina Z. w dniu 10 stycznia 1920 r. była obywatelką polską, albowiem pierwszy jej mąż Juljusz D. urodził się w Polsce z rodziców mieszkających stale na ziemiach przyłączonych do Polski i nigdy nie utracił miejsca zamieszkania w Polsce.
Sąd Okręgowy w Bydgoszczy, wyrokiem z dnia 27 lipca 1926 r., oddalił powoda z żądaniem skargi, wkładając na niego koszty sporu. Na odwołanie powoda Sąd Apelacyjny w Poznaniu orzeczeniem z dnia 9 czerwca 1927 r. zmienił wyrok Sądu Okręgowego i orzekł w myśl żądania skargi. Sąd Apelacyjny ustalił na podstawie zgodnych twierdzeń obydwóch stron procesowych, że pozwana Paulina Z. sprowadziła się na terytorjum przypadłe później Polsce dopiero wskutek zamążpójścia za Juljusza D. w dniu 26 maja 1910 r., przebywając odtąd stale w Białośliwiu. Przedtem miała miejsce zamieszkania w Bensee w Niemczech. Na tej podstawie Sąd Apelacyjny przyjął, że pozwana nie posiadała obywatelstwa polskiego w dniu 10 stycznia 1920 r., albowiem wbrew art. 91 Traktatu Wersalskiego i art. 3 Traktatu z dnia 28 czerwca 1918 r. nie mieszkała na terytorjum Polski conajmniej od dnia 1 stycznia 1908 r. Nie nadano jej też obywatelstwa polskiego.
Przeciwko wyrokowi temu pozwani wnieśli rewizję, żądając uchylenia zaskarżonego wyroku i oddalenia skargi. Skarga rewizyjna zaskarża wprawdzie wyrok Sądu Apelacyjnego tak z powodu prawa formalnego jak i materjalnego, lecz nie podaje żadnych okoliczności, z których ma wynikać obraza prawa procesowego. Z punktu widzenia norm materjalnych rewizja zarzuca obrazę art. 91 Traktatu Wersalskiego, łącznie z art. 2b rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Ministerstwa b. Dzielnicy Pruskiej w porozumieniu z Ministerstwem Spraw Zagranicznych i z Ministerstwem Skarbu z dnia 13 lipca 1920 r. (Dz. U. z 1920 r. Nr 57, poz. 358), tudzież § 1 art. 8 Konwencji z dnia 30 sierpnia 1924 r. (Dz. U. z 1925 r. Nr 21, poz. 148).
Powód wniósł o oddalenie rewizji na koszt pozwanych, zwalczając wywody prawne skargi rewizyjnej.
Uzasadnienie prawne
Po rozpoznaniu sprawy w granicach wniosków rewizyjnych i wysłuchaniu przedstawiciela Prokuratury Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
I. Zarzut obrazy prawa procesowego jest nieuzasadniony, ponieważ rewizja wbrew przepisowi § 554 liczba 2 b.u.p.c. nie przytacza żadnych okoliczności, w których upatruje naruszenie przepisów procesowych.
II. Natomiast słuszne są zarzuty skargi rewizyjnej z punktu widzenia prawa materjalnego.
Według stanu faktycznego zaskarżonego wyroku nie jest spornem między stronami, że pozwana wyszedłszy dnia 26 maja 1910 r. zamąż za Juljusza D. zamieszkała stale w Białośliwiu, na obszarze wcielonym do Polski na zasadzie Traktatu Wersalskiego i zamieszkania tego do dnia 10 stycznia 1920 r. nie utraciła. Dalej jest niespornem że wspomniany wyżej pierwszy mąż pozwanej Juljusz D. posiadał bez przerwy miejsce zamieszkania w Białośliwiu już przed dniem 1 stycznia 1908 r., był więc obywatelem polskim. Wobec tego należy na zasadzie art. 4 liczby 3 ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego z dnia 20 stycznia 1920 r. (Dz. U. z 1920 r. Nr 7, poz. 44) przyjąć, że pozwana przez zamążpójście w dniu 26 maja 1910 r. za Juljusza D. uzyskała warunki do nabycia obywatelstwa polskiego. Wprawdzie pozwana w dniu 8 października 1919 r. wyszła powtórnie zamąż za Hermana Z., nie posiadającego obywatelstwa polskiego. Jednakże w dniu 10 stycznia 1920 r. pozwana sama odpowiadała jeszcze warunkom do nabycia obywatelstwa polskiego. Skutkiem tego w myśl postanowień art. 8 § 1 Konwencji z dnia 30 sierpnia 1924 r. (Dz. U. z 1925 r. Nr 21, poz. 148) nabyła obywatelstwo polskie pomimo, że drugi jej małżonek był obywatelem niemieckim. Wprawdzie pozwana, nabyte w ten sposób obywatelstwo polskie, utraciła znowu z dniem 31 stycznia 1920 r. na rzecz obywatelstwa drugiego męża, utrata ta nie mogła jednak wywrzeć ujemnych skutków prawnych na akt darowizny na rzecz pozwanego syna z pierwszego małżeństwa.
Skoro bowiem pozwana w dniu 10 stycznia 1920 r. posiadała obywatelstwo polskie, majątek jej nie podlegał likwidacji, a zatem nie podpadał też pod przymus rejestracji i zabezpieczenia w myśl przepisów art. 1 ustawy z dnia 4 marca 1920 r. (Dz. U. z 1920 r. Nr 25, poz. 153). Wobec tego pozwana miała prawo swobodnie rozporządzać swym majątkiem. A zatem darowizna, jaką w dniu 16 listopada 1923 r. uczyniła na rzecz syna swego Brunona, jest ważną. Już więc z tej przyczyny okazuje się, że skarga powoda jest nieuzasadnioną i że należało uczynić zadość żądaniu rewizji. Wobec tego można było pominąć badanie dalszego zagadnienia, a w szczególności czy brak podstaw dla skargi powoda nie wynika także z § 23 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 6 maja 1925 r. (Dz. U. z 1925 r. Nr 53, poz. 357).
Rozstrzygnięcie w sprawie kosztów wynika z § 91 u.p.c.
Z tych zasad Sąd Najwyższy wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 9 czerwca 1927 r. uchyla, odwołanie powoda od wyroku Sądu Okręgowego w Bydgoszczy ogłoszonego dnia 22 lipca 1926 r. oddala i wkłada na powoda koszty postępowania drugiej i trzeciej instancji.
