II OSK 1778/11 Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 11 października 2012 r.
Wyrok
Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie
z dnia 11 października 2012 r.
II OSK 1778/11
Pojęcie służby wojskowej w rozumieniu ustawy z 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego.
TEZA aktualna
Interpretacji pojęcia "służby wojskowej" w rozumieniu art. 11 pkt 2 ustawy z 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego, należy dokonywać z uwzględnieniem przepisów prawa polskiego regulujących powszechny obowiązek wojskowy,obowiązujących w dacie wstąpienia do służby wojskowej w państwie obcym.
UZASADNIENIE
Skład orzekający
Przewodniczący: Sędzia NSA Małgorzata Dałkowska-Szary (spr.).
Sędziowie NSA: Andrzej Jurkiewicz, del. Zygmunt Zgierski.
Sentencja
Naczelny Sąd Administracyjny po rozpoznaniu w dniu 27 września 2012 r. na rozprawie w Izbie Ogólnoadministracyjnej skargi kasacyjnej B. D. od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 5 maja 2011 r. sygn. akt IV SA/Wa 2259/10 w sprawie ze skargi B. D. na decyzję Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia (...) października 2010 r. nr (...) w przedmiocie odmowy stwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego oddala skargę kasacyjną.
Uzasadnienie faktyczne
Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie wyrokiem z dnia 5 maja 2011 r., sygn. akt IV SA/Wa 2259/10, oddalił skargę B. D. na decyzję Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia (...) października 2010 r. w przedmiocie odmowy stwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego.
Zaskarżoną decyzją Minister, po rozpatrzeniu odwołania zmarłego w toku postępowania odwoławczego w dniu (...) sierpnia 2005 r. A. D., w miejsce którego wstąpili jego następcy prawni - synowie B. D. i A. D., utrzymał w mocy decyzję Wojewody Małopolskiego z dnia (...) czerwca 2004 r.
W uzasadnieniu rozstrzygnięcia organ wyjaśnił, że w dniu (...) czerwca 2004 r. Wojewoda Małopolski stwierdził utratę obywatelstwa polskiego i odmówił wydania poświadczenia posiadania obywatelstwa polskiego na nazwisko A. (L.) D., s. A. M. i F. zd. S., urodzonego (...) grudnia 1913 r. w K. Następnie Prezes Urzędu do Spraw Repatriacji i Cudzoziemców decyzją z dnia (...) kwietnia 2006 r., po rozpoznaniu odwołania A. D. z dnia 15 lutego 2005 r., uchylił ww. decyzję Wojewody oraz stwierdził posiadanie obywatelstwa polskiego przez L. D. (A. D.). Decyzją z dnia (...) stycznia 2010 r. Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji stwierdził nieważność decyzji Prezesa Urzędu z dnia (...) kwietnia 2006 r.
W związku z powyższym rozstrzygnięciem nieważnościowymMinister, jako organ właściwy od dnia 20 lipca 2007 r. w sprawach obywatelstwa polskiego, rozpatrując ponownie odwołanie z dnia 15 lutego 2005 r. wskazał, iż dla ustalenia podstawy nabycia i utraty obywatelstwa polskiego miarodajne są przepisy obowiązujące w chwili zdarzenia lub czynności, na skutek których nastąpiło nabycie lub utrata obywatelstwa z mocy prawa lub decyzji właściwego organu. Dla stwierdzenia, czy A. D. posiadał obywatelstwo polskie do dnia zgonu, zgodnie z zasadą ciągłości obywatelstwa polskiego, niezbędne jest ustalenie, czy nabył on obywatelstwo polskie i nie utracił go do dnia (...) sierpnia 2005 r. Rozstrzygnięcie tej sprawy wymagało zastosowania przepisów ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego (Dz. U. RP Nr 7, poz. 44 z późn. zm.), która to ustawa obowiązywała w dacie zaistnienia zdarzeń, mających znaczenie dla określenia statusu obywatelstwa polskiego A. D.
Minister stwierdził następnie, że A. D. urodził się w dniu (...) grudnia 1913 r., jako L. D. - syn A. M. D. i F. D. z domu S. Nabył on obywatelstwo polskie, bowiem zgodnie z art. 2 pkt 1 lit. b ww. ustawy obywatelstwo polskie nabywały osoby osiedlone w Państwie Polskim w dacie jej wejścia w życie, tj. 31 stycznia 1920 r. Do osób niepełnoletnich należało odnosić stan dotyczący ich rodziców. Za osiedlonego w Państwie Polskim w znaczeniu tego przepisu był uważany ten, kto miał prawo swojszczyzny w jednej z gmin na obszarze Państwa Polskiego, stanowiącym poprzednio część składową Państwa Austrjackiego lub Węgierskiego. Z akt sprawy organów I i II instancji wynika, że wnioskodawca nabył obywatelstwo polskie na podstawie art. 2 pkt 1 lit. b ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego gdyż, podobnie jak jego rodzice, miał prawo swojszczyzny w K. Organ stwierdził dalej, że w aktach sprawy brak jest dowodów, iż A. D. spełnił przesłanki z art. 11 pkt 1 ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego, skutkujące utratą obywatelstwa polskiego w okresie od nabycia obywatelstwa polskiego do przybycia do Palestyny w 1946 r. Ponadto, ponieważ brak jest dowodów na uzyskanie przez A. D. zwolnienia od obowiązku wojskowego, o czym mowa w art. 11 ww. ustawy, nabycie przez niego w 1948 r. obywatelstwa polskiego również nie skutkowało utratą obywatelstwa polskiego.
Organ stwierdził jednak, że utracił on obywatelstwo polskie na podstawie art. 11 pkt 2 ww. ustawy, zgodnie z którym utrata obywatelstwa polskiego następowała z mocy prawa przez przyjęcie urzędu publicznego lub wstąpienie do służby wojskowej w państwie obcym bez zgody właściwego wojewody, wyrażonej, w przypadkach zamiaru wstąpienia do służby wojskowej w państwie obcym, w porozumieniu z właściwym dowódcą okręgu korpusu. Organ ustalił, że A. D. odbył służbę wojskową rezerwową w Izraelu od 21 sierpnia 1950 r. do 29 listopada 1962 r. Podstawą dokonania przez organ tych ustaleń był załączony do akt sprawy izraelski akt zwolnienia z wojska nr (...), z którego wynika, że zwolniony w dniu 31 sierpnia 1962 r. A. D., rozpoczął służbę wojskową w armii izraelskiej w dniu 21 sierpnia 1950 r., zaświadczenie oficjalne Wojska Obrony Izraela z dnia 20 lutego 2006 r. o obowiązku odbycia ćwiczeń wojskowych oraz przedłożone przez następców prawnych zmarłego A. D. zaświadczenie wydane w dniu 23 maja 2010 r. przez Wojsko Obrony Izraela o obowiązku służby rezerwowej w Wojsku Obrony Izraela na nazwisko D. A., nr dow. osob. (...), nr osobowy: (...). Organ wskazał, że z pierwszego ze wskazanych zaświadczeń wynika, że A. D. należał do sił rezerwowych od dnia 21 sierpnia 1950 r. do dnia 29 listopada 1962 r. i nie odbył służby regularnej. Drugie zaświadczenie stwierdza, że w okresie od 15 maja 1948 r. do 19 stycznia 1951 r. A. D. zgłosił się dnia 21 sierpnia 1950 r. celem rejestracji i został zaliczony do służby rezerwowej począwszy od tego dnia do dnia 30 listopada 1962 r. oraz, że w okresie tym nie odbywał czynnej służby rezerwowej. Wskazuje ono również, że zgodnie z przepisami prawa, każdy obywatel i stały mieszkaniec Izraela, który nie jest zaliczany do sił regularnych, przynależy do sił rezerwowych, zaś A. D. nie odbywał żadnej innej służby wojskowej w C. z wyjątkiem wyżej wymienionej.
Dokonując oceny ww. dowodów organ doszedł do wniosku, że wszystkie zaświadczenia miały de facto tożsamą treść, a tym samym nie można stwierdzić, że przedstawione przez następców prawnych zmarłego A. D. zaświadczenie z dnia 23 maja 2010 r. podważa wiarygodność wcześniejszych dokumentów wydanych przez izraelski organ wojskowy. Organ podkreślił przy tym, że w toku wielu równolegle prowadzonych postępowań w podobnych sprawach dostrzeżono istotną niejednolitość i niejednoznaczność używanych sformułowań w przedkładanych przez strony zaświadczeniach o służbie wojskowej w armii izraelskiej dotyczących samych stron lub ich przodków.
Minister stwierdził również, że przez pojęcie służby wojskowej należy rozumieć wszystkie kategorie i formy służb w obcym wojsku i w obcych organizacjach wojskowych. Każde wstąpienie do służby wojskowej w państwie obcym, na które obywatel polski nie otrzymał zezwolenia, bez względu na rodzaj służby, rodzi konsekwencje w postaci utraty z mocy prawa obywatelstwa polskiego na mocy tego przepisu. Tym samym, choć pod rządami ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego A. D. nie został zmobilizowany do regularnej służby w wojsku izraelskim oraz do czynnej służby rezerwowej, to jednak jako obywatel izraelski, a więc osoba posiadająca nie tylko uprawnienia, lecz i obowiązki względem państwa izraelskiego, podlegał on co najmniej od dnia 21 sierpnia 1950 r. powszechnemu obowiązkowi wojskowemu w tym państwie, czego dowodzą ww. zaświadczenia, w których wskazano, iż powołano go do wypełniania potencjalnie lub rzeczywiście obowiązków w formacjach rezerwowych armii izraelskiej, zaliczono go do sił rezerwowych armii izraelskiej w dniu 21 sierpnia 1950 r. Organ wskazał ponadto, że przepisy dotyczące utraty obywatelstwa polskiego przez wstąpienie do służby w obcym wojsku bez zgody właściwego organu polskiego, miały zastosowanie bez względu na to, w jakim stosunku pozostawała Polska do państwa, w którym obywatel polski wstąpił do służby wojskowej. Podkreślił też, że materiał dowodowy zgromadzony w sprawie nie wskazuje, by A. D. w okresie późniejszym nabył obywatelstwo polskie.
Skargą B. D. zaskarżył powyższą decyzję, zarzucając jej naruszenie:
- art. 11 ust. 2 ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego, poprzez: błędną wykładnię, prowadzącą do wniosku, że stricte administracyjne wpisanie na listę sił rezerwy przy jednoczesnym niepodjęciu faktycznej służby w siłach zbrojnych państwa obcego wypełnia hipotezę normy tego artykułu; błędną wykładnię, prowadzącą w sposób sprzeczny z zasadą państwa prawa oraz równego traktowania podmiotów znajdujących się w podobnych sytuacjach, do stwierdzenia, że A. D. utracił obywatelstwo polskie w dniu 21 sierpnia 1950 r. tj. w chwili zarejestrowania jako członka sił rezerwy armii Izraela, natomiast zgodnie z prawodawstwem z okresu 1944-1950, osoby odbywające służbę w wojskach obcych w trakcie II wojny światowej nie były pozbawiane obywatelstwa polskiego;
- art. 11 ust. 2 ww. ustawy w zw. z art. 12 i 13 ustawy z dnia 8 stycznia 1951 r. o obywatelstwie polskim (Dz. U. Nr 4, poz. 25), poprzez niewłaściwe zastosowanie przepisu pierwszej z tych ustaw, podczas gdy wedle norm prawa intertemporalnego, w tym zważywszy na trwałe przeszkody o charakterze siły wyższej w realizacji obowiązku uzyskania zgody właściwych władz polskich na podjęcie służby wojskowej w Izraelu, zastosowanie winny mieć właściwe przepisy ustawy późniejszej, obowiązującej z chwilą ustania przeszkód.
W skardze podniesiono m.in., że w sytuacji, gdy A. D. co najmniej do dnia wejścia w życie ustawy z dnia 8 stycznia 1951 r. o obywatelstwie polskim, tj. do dnia 19 stycznia 1951 r., nie mógł skontaktować się zarówno z odpowiednim organem władzy publicznej, jak i dowódcą korpusu w celu uzyskania ewentualnej zgody wymaganej dla zachowania obywatelstwa polskiego, zastosowanie winny znaleźć przepisy ustawy z dnia 8 stycznia 1951 r. o obywatelstwie polskim. Zaistnienie siły wyższej w postaci wojen i innych konfliktów zawiesiło obowiązek uzyskania zgody, która nie była już nową ustawą wymagana. Nowa ustawa winna mieć również zastosowanie w zakresie postępowania właściwego dla pozbawienia obywatelstwa.
W odpowiedzi na skargę Minister wniósł o jej oddalenie podtrzymując swoje stanowisko w sprawie.
Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie, w uzasadnieniu przywołanego na wstępie wyroku w pełni podzielił argumentację organu II instancji odnośnie utraty przez A. D. obywatelstwa polskiego. Stwierdził, mając na uwadze, że wnioskodawca wstąpił jako obywatel Izraela do obowiązkowej służby rezerwowej w izraelskiej armii, że organ słusznie wywiódł, iż utracił on obywatelstwo polskie z dniem wstąpienia do wojska izraelskiego, ponieważ tym samym spełnił on jedną z przesłanek utraty obywatelstwa polskiego wymienioną w art. 11 pkt 2 ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego. Organ nie naruszył zatem ww. przepisu i dokonał prawidłowej jego wykładni.
Sąd podkreślił również, że rozstrzygnięcie Wojewody z dnia (...) czerwca 2004 r. mocą którego organ stwierdził utratę obywatelstwa polskiego i odmówił wydania poświadczenia posiadania obywatelstwa polskiego, co słusznie zauważył organ odwoławczy, nie odpowiada formalnie treści żądania A. D., którym było stwierdzenie posiadania obywatelstwa polskiego. Tym niemniej podnieść należy, że jakkolwiek sentencja decyzji Wojewody Małopolskiego nie odpowiada ściśle treści art. 17 ust. 4 ustawy z dnia 15 lutego 1962 r. o obywatelstwie polskim, to z jej uzasadnienia wynika wprost, iż Wojewoda odmówił stwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego przez A. D. Zgodzić się trzeba, zdaniem Sądu, z poglądem, że treść rozstrzygnięcia powinna odpowiadać dyspozycji przepisu, stanowiącego jego podstawę prawną. Nie znaczy to jednak, że posłużenie się przez organ formułą językową równoważną treściowo wyrażeniu ustawowemu, a za taką należy uważać "stwierdzenie utraty obywatelstwa polskiego i odmowę poświadczenia posiadania obywatelstwa" oraz "odmowę stwierdzenia posiadania obywatelstwa" stanowi naruszenie prawa, dające podstawę uchylenia zaskarżonej decyzji.
Skargą kasacyjną B. D. zaskarżył w całości powyższe orzeczenie, zarzucając mu naruszenie:
1) prawa procesowego, o istotnym wpływie na wynik sprawy, to jest art. 134 § 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2002 r. Nr 153, poz. 1270 z późn. zm., dalej: p.p.s.a.) poprzez niedochowanie obowiązku wszechstronnego zbadania sprawy tj. nierozpatrzenie (brak ustosunkowania się) istotnych wątków wskazanych przez stronę skarżącą w skardze z dnia 25 listopada 2010 r., czym została wypełniona dyspozycja normy art. 174 § 2p.p.s.a.;
2) prawa procesowego, o istotnym wpływie na wynik sprawy, tj. art. 145 § 1 pkt 1 lit. a w zw. z art. 151p.p.s.a. poprzez jego niezastosowanie tj. oddalenie przez Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie skargi na decyzję administracyjną w sytuacji rażącego naruszenia przepisów prawa materialnego w szczególności art. 11 ust. 2 ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego z 20 stycznia 1920 r. oraz normy prawnej zawartej w art. 11 ust. 2 ww. ustawy w zw. z art. 12 i 13 ustawy z 8 stycznia 1951 r. o obywatelstwie polskim, czym została wypełniona dyspozycja normy art. 174 § 2p.p.s.a.;
3) prawa procesowego, o istotnym wpływie na wynik sprawy, to jest art. 145 § 1 pkt 1 lit. c w zw. z art. 151p.p.s.a. poprzez jego niezastosowanie tj. oddalenie przez Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie skargi na decyzję Ministra z dnia (...) października 2010 r., utrzymującą w mocy decyzję Wojewody Małopolskiego z dnia (...) czerwca 2004 r., w stanie, w którym doszło do istotnego naruszenia przepisów postępowania, w tym art. 7 , art. 77 oraz art. 107 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (tekst jedn.: Dz. U. z 2000 r. Nr 98, poz. 1071 z późn. zm., dalej: k.p.a.), w szczególności polegających na błędnym ustaleniu przez organ stanu faktycznego w sprawie i niedostatecznym jego omówieniu, co doprowadziło do naruszeń prawa materialnego wskazanych w zarzutach kolejnych, czym została wypełniona dyspozycja normy art. 174 § 2p.p.s.a.;
4) prawa materialnego o istotnym wpływie na wynik sprawy, to jest art. 11 ust. 2 ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego, poprzez jego błędną wykładnię, prowadzącą do wniosku że stricte administracyjne wpisanie na listę sił rezerwy przy jednoczesnym niepodjęciu faktycznej służby w siłach zbrojnych państwa obcego wypełnia hipotezę normy tegoż artykułu, czym została wypełniona dyspozycja normy art. 174 § 1p.p.s.a.;
5) prawa materialnego o istotnym wpływie na wynik sprawy, to jest art. 11 ust. 2 ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego, poprzez błędną jego wykładnię, prowadzącą w sposób sprzeczny z zasadą państwa prawa oraz równego traktowania podmiotów znajdujących się w podobnych sytuacjach, do stwierdzenia, że A. D. utracił obywatelstwo polskie w dniu 21 sierpnia 1950 r. tj. w chwili zarejestrowania jako członka sił rezerwy armii Izraela, natomiast zgodnie z prawodawstwem z okresu 1944-1950, osoby odbywające służbę w wojskach obcych w trakcie II Wojny Światowej nie były pozbawiane obywatelstwa polskiego, czym została wypełniona dyspozycja normy art. 174 § 1p.p.s.a.;
6) prawa materialnego o istotnym wpływie na wynik sprawy, to jest art. 11 ust. 2 o obywatelstwie Państwa Polskiego w zw. z art. 12 i 13 ustawy z 8 stycznia 1951 r. o obywatelstwie polskim, poprzez niewłaściwe zastosowanie przepisu pierwszej z tych ustaw, podczas gdy wedle norm prawa intertemporalnego, w tym zważywszy na trwałe przeszkody o charakterze siły wyższej w realizacji obowiązku uzyskania zgody właściwych władz polskich na podjęcie służby wojskowej w Izraelu, zastosowanie mieć winny właściwe przepisy ustawy późniejszej, obowiązującej z chwilą ustania tych przeszkód, czym została wypełniona dyspozycja normy art. 174 § 1p.p.s.a.
W związku z powyższym wniesiono o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości, a także w konsekwencji, o ile zajdą do tego przesłanki, uchylenie skarżonej decyzji w całości, z uwagi na wskazane naruszenia prawa materialnego, które miały istotny wpływ na wynik sprawy a także zasądzenie kosztów postępowania w obu instancjach według norm przepisanych.
W uzasadnieniu skargi kasacyjnej podniesiono, że Sąd I instancji zaniechał rozpatrywania aspektów intertemporalnych związanych z procedurą pozbawienia obywatelstwa, jak i zaniechał przeprowadzenia teleologicznej i historycznej wykładni przepisów prawa materialnego w powiązaniu z podnoszonymi w skardze argumentami, związanymi z odmiennym stosowaniem tych samych norm prawnych wobec obywateli polskich, służących w obcych armiach w trakcie II Wojny Światowej oraz obywateli, którzy po zakończeniu tej wojny stali się - również bez takiego zamiaru oraz możliwości przewidzenia tego skutku - mieszkańcami (nie obywatelami) Izraela, zobowiązanymi do służby wojskowej. Wskutek tego zaniechania Sąd doprowadził do dyskryminacyjnego zastosowania przepisów prawa dawnego, odmiennego od praktyki wykształconej w praktycznym stosowaniu ustawy w okresie jej obowiązywania wobec obywateli polskich służących w armiach obcych (w tym obywateli ze Śląska, służących w niemieckich siłach zbrojnych), a prawo dawne zastosowane zostało w sposób sprzeczny z zasadą państwa prawa oraz równego traktowania podmiotów, znajdujących się w podobnych sytuacjach.
Ponadto, zdaniem skarżącego, Sąd pominął istotne dla rozstrzygnięcia sprawy okoliczności faktyczne. Skarżący wskazał, że na mocy decyzji o charakterze politycznym, A. D. umożliwiono wyjazd z Europy. Wybrał on emigrację na tereny Palestyny, będącej wówczas pod mandatem brytyjskim. A. D. przebywał na terenie Palestyny, co najmniej od (...) sierpnia 1946 r., kiedy to zawarł związek małżeński z M. B., było to prawie 2 lata przed proklamowaniem państwa Izrael. W owym czasie A. D. nie był obywatelem Izraela, ani nie mógł przypuszczać, że kiedyś się nim stanie, a co za tym idzie, że będzie objęty obowiązkiem służby wojskowej. Państwo Izrael zostało proklamowane 14 maja 1948 r. Nowo utworzone państwo targane było konfliktami etnicznymi i międzynarodowymi, wbrew przyjętym i możliwym do przewidzenia normom prawa obowiązującym w innych krajach, do służby wojskowej zobowiązano wówczas nie tylko obywateli byłego protektoratu, ale również stale zamieszkujących na jego terenie. Stąd 26 maja 1948 r. został wydany akt prawny o siłach obrony Izraela, na mocy którego wydano powszechny zaciąg obowiązkowy do służby obrony Armii Izraela. Dokument ten dotyczył wszystkich obywateli i mieszkańców Izraela. Skarżący podniósł, że w okresie od 15 maja 1948 r. do 14 lipca 1952 r. A. D. nie posiadał innego, niż polskie obywatelstwo. Obywatelstwo Państwa Izrael zostało mu nadane z mocą wsteczną na podstawie samego prawa tj. ust. 3 ustawy o obywatelstwie uchwaloną przez Kneset 1 kwietnia 1952 r. (publikacja odbyła się 6 kwietnia 1952 r.), która na mocy ust. 19 weszła w życie 14 lipca 1952 r. Zdaniem skarżącego za wysoce niesprawiedliwe należy uznać wyciąganie negatywnych konsekwencji wobec obywateli w sytuacji, w której państwo ograniczając swobodę w powzięciu decyzji niejako przymusiło podjęcie pewnych czynności - takich, jak wyjazd z kraju ojczystego, czy późniejsze zdarzenia o charakterze nadzwyczajnym, jak proklamowanie państwa Izrael i powstanie obowiązku służby wojskowej, a nie wzięcie tych okoliczności pod uwagę, przy ustalaniu stanu faktycznego sprawy stanowi naruszenie prawa procesowego, o istotnym wpływie na wynik sprawy.
W skardze kasacyjnej podniesiono również, że wykładnia językowa art. 11 pkt 2 ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego prowadzi do wniosku, że dla utraty obywatelstwa polskiego konieczna jest własna, suwerenna decyzja obywatela, poparta aktywnym działaniem prowadzącym do podjęcia służby wojskowej. Niedostateczne jest samo podleganie rejestracji w silach rezerwy - brak jest tu bowiem nie tylko aktywnego działania i woli obywatela polskiego, ale również brak jest możliwości uniknięcia przez niego tego skutku. Nie wykazano również, aby A. D. złożył przysięgę, co w świetle ratio legis art. 11 ust. 2 ww. ustawy warunkuje utratę obywatelstwa. Jedynie bowiem złożenie przysięgi żołnierskiej na wierność obcemu krajowi rodzi konflikt interesów o charakterze obiektywnym. Bezzasadny jest również, zdaniem skarżącego, wniosek, że aktywne nabycie obywatelstwa Izraela stanowiło domniemaną zgodę na rejestrację w siłach rezerwy. Nie może być w szczególności mowy o możliwości przewidzenia zmian w zasadach działania sił zbrojnych Izraela, który nie istniał nawet w dacie osiedlenia się przez A. D. w Palestynie.
Obywatelstwo Izraela A. D. nabył dopiero na podstawie ustawy Knesetu z dnia 1 kwietnia 1952 r. Wcześniejsze obowiązki związane z obronnością Izraela ciążyły na nim wyłącznie na podstawie samego faktu jego zamieszkiwania na dawnym terytorium brytyjskiego mandatu Palestyny. Co więcej, przybywszy do kraju w chwili gdy nie obowiązywały w nim żadne przepisy ustanawiające obowiązkową służbę wojskową lub służbę w rezerwie, A. D. został pozbawiony prawa do jego opuszczenia z chwilą wejścia w życie ustawy opublikowanej 15 września 1948 r. o służbie w Siłach Obrony, która zakazywała opuszczania nowoutworzonego państwa przez zamieszkujące je osoby w wieku przewidzianym dla służby w rezerwie. Istotne znaczenie ma też okoliczność, że A. D. nie podjął służby w siłach rezerwy - został tam niejako "przypisany" na mocy decyzji administracyjnej. Skarżący wskazał także, powołując się na orzecznictwo NSA, że istotne znaczenie dla prawidłowej i zgodnej z zasadą równego traktowania wykładni stosowanych przepisów prawa materialnego ma okoliczność, że w podobnych przypadkach dotyczących ludności polskiej objętej działaniami wojennymi związanymi z II Wojną Światową oraz okupacją hitlerowską, judykatura w sposób liberalny podchodziła do zagadnienia służby w obcych siłach zbrojnych i organizacjach wojskowych.
Skarżący podniósł również, że w przedmiotowym stanie faktycznym zastosowanie winny znaleźć przepisy ustawy z dnia 8 stycznia 1951 r. o obywatelstwie polskim. Zaistnienie siły wyższej w postaci wojen i innych konfliktów (w tym zagrożeń terrorystycznych nowej państwowości i jej obywateli), zawiesiło obowiązek uzyskania zgody na wstąpienie do służby wojskowej, wynikający z ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego. Uchylenie zaś tej ustawy przed ustaniem siły wyższej, spowodowało wygaśnięcie obowiązku uzyskania zgody, która nie była już nową ustawą wymagana. Nowa ustawa powinna mieć również zastosowanie w zakresie postępowania właściwego dla pozbawienia obywatelstwa.
Uzasadnienie prawne
Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje: Skarga kasacyjna nie zawiera usprawiedliwionych podstaw.
W rozpoznawanej sprawie problem prawny dotyczy prawidłowości dokonanej przez Sąd I instancji wykładni art. 11 ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego, jak również zastosowania tego przepisu w stanie faktycznym sprawy.
W art. 11 ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego uregulowano dwie niezależne przesłanki utraty obywatelstwa polskiego.
Pierwszą z nich było nabycie obcego obywatelstwa, z tym zastrzeżeniem, że osoby obowiązane do czynnej służby wojskowej mogły nabyć obywatelstwo obce jedynie po uzyskaniu zwolnienia od powszechnego obowiązku wojskowego, zgodnie z obowiązującymi przepisami, w przeciwnym razie nadal były uważane wobec Państwa Polskiego za obywateli polskich (art. 11 pkt 1 w zw. z art. 11 zd. 2 ustawy).
Drugą przesłanką utraty obywatelstwa było przyjęcie urzędu publicznego lub wstąpienie do służby wojskowej w państwie obcym bez zgody właściwego wojewody, wyrażonej w porozumieniu z właściwym dowódcą okręgu korpusu (art. 11 pkt 2 ustawy).
Sąd I instancji prawidłowo przyjął, iż w okolicznościach faktycznych przedmiotowej sprawy ojciec skarżącego spełniał przesłankę utraty obywatelstwa, o której mowa w art. 11 pkt 2 ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego, bowiem wstąpił do służby wojskowej w państwie obcym.
Zarówno Sąd I instancji, jak i organy administracji rozpatrujące sprawę oparły się na treści przedstawionych przez skarżącego zaświadczeń, w tym z dnia 20 lutego 2006 r. i 23 maja 2010 r. wydanych przez Wojsko Obrony Izraela. Z dokumentów tych wynika, że ojciec skarżącego - A. D. podlegał siłom rezerwowym od dnia 21 sierpnia 1950 r. do 29 listopada 1962 r.
Ustalenie przez Sąd pierwszej instancji, że ojciec skarżącego odbywał służbę wojskową, albowiem powołanie do służby rezerwowej było jednym z rodzajów służby wojskowej w Siłach Obrony Izraela, było w pełni uzasadnione, skoro bezpośrednio opierało się na treści przedłożonego organowi administracji przez stronę zaświadczenia urzędowego. Naczelny Sąd Administracyjny nie podziela zarzutu skarżącego, że Sąd I instancji wadliwie zastosował przepis art. 11 pkt 2 ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego, co do rozumienia sformułowania "wstąpienie do służby wojskowej". Wojewódzki Sąd Administracyjny słusznie uznał, że wstąpienie do każdego rodzaju służby wojskowej w państwie obcym, w tym do służby rezerwowej, na które obywatel polski nie otrzymał zgody właściwego organu, powodowało utratę z mocy prawa obywatelstwa polskiego.
Stanowisko, zgodnie z którym art. 11 pkt 2 ustawy nie ogranicza pojęcia "służby wojskowej" do czynnej służby wojskowej jest jednolicie przyjmowane w dotychczasowym orzecznictwie Naczelnego Sądu Administracyjnego (por. wyrok NSA z dnia 28 października 2010 r. sygn. 1700/09, wyrok NSA z dnia 15 czerwca 2010 r. sygn. II OSK 786/09; wyrok NSA z dnia 23 kwietnia 2010 r. sygn. II OSK 393/09; wyrok NSA z dnia 18 lutego 2009 r. sygn. II OSK 246/08; wyrok NSA z dnia 1 kwietnia 2008 r. sygn. II OSK 322/07; wyrok NSA z dnia 21 grudnia 2007 r. sygn. II OSK 1783/06). Naczelny Sąd Administracyjny w składzie rozpoznającym niniejszą sprawę nie znajduje podstaw, by powyższy pogląd uznać za błędny i w konsekwencji od niego odstąpić.
Interpretacji pojęcia "służby wojskowej" w rozumieniu art. 11 pkt 2 ustawy, należy dokonywać z uwzględnieniem przepisów prawa polskiego regulujących powszechny obowiązek wojskowy (obowiązujących w dacie wstąpienia do służby wojskowej w państwie obcym).
Za prawidłowe uznać należy stanowisko Sądu I instancji, że wstąpienie ojca skarżącego do służby rezerwowej w państwie izraelskim spowodowało utratę przez niego obywatelstwa polskiego, skoro tego rodzaju służbę przepisy prawa polskiego zaliczały do służby wojskowej.
W myśl art. 36 ust. 1 ustawy z dnia 4 lutego 1950 r. o powszechnym obowiązku wojskowym, wykonywanie powszechnego obowiązku wojskowego polegało bowiem na odbywaniu albo zasadniczej służby wojskowej, albo służby wojskowej w rezerwie. W świetle przepisów tej ustawy, traktowanie służby rezerwowej jako służby o charakterze wojskowym nie mogło budzić wątpliwości z uwagi na ściśle wojskowe obowiązki nałożone na osoby pozostające w rezerwie, w tym przede wszystkim zobowiązanie do (czynnej) służby wojskowej zarządzonej w interesie obrony Państwa, w razie mobilizacji lub w czasie wojny (art. 51 ust. 1 pkt 3 i 4 cyt. ustawy).
Z przedłożonego przez skarżącego w toku postępowania administracyjnego zaświadczenia wydanego przez Wojsko Obrony Izraela również wynika, że służba rezerwowa - podobnie jak w prawie polskim - była rodzajem służby wojskowej w tym państwie. W zaświadczeniu stwierdzono, że ojciec skarżącego podlegał siłom rezerwowym w okresie 21/08/1950 do dnia 29/11/1962 z mocy Ustawy o Służbie Bezpieczeństwa nakładającej obowiązek służby wojskowej na każdego obywatela i stałego mieszkańca państwa Izrael oraz, ze wyżej wymieniony nie odbywał służby regularnej. Odrzucić jednocześnie należy podjętą przez skarżącego próbę odróżniania faktu wstąpienia do służby rezerwowej i formalnej rejestracji (zaewidencjonowania) w siłach rezerwy.
Rozróżnienie takie jest nieusprawiedliwione przede wszystkim dlatego, że zarejestrowanie skarżącego jako żołnierza służby rezerwowej oznaczało, iż zaczął on podlegać w pełnym zakresie obcym władzom wojskowym i ustanowionym przez nie zasadom. To, czy zostały na niego nałożone określone obowiązki wojskowe w trakcie służby (np. odbywanie czynnej służby rezerwowej, stawienie się do regularnej służby wskutek przydziału mobilizacyjnego) nie miało więc znaczenia o tyle, że powinność zastosowania się do nich, na wezwanie władz wojskowych, z uwagi na status osoby należącej do Sił Obrony Izraela, nie może budzić wątpliwości, co wynika z treści przytoczonego wyżej zaświadczenia. Okoliczność, że przywoływane obowiązki nie musiały pozostawać w kolizji z interesem Państwa Polskiego ma wymiar jedynie faktyczny, albowiem utrata obywatelstwa polskiego z mocy prawa nie była uzależniona ani od charakteru obowiązków, jakie się wiążą ze służbą w siłach zbrojnych obcego państwa, ani od stanu jego relacji z Państwem Polskim.
Zasadnie uznano w zaskarżonym wyroku, powołując na poparcie tego stanowiska ustalenia zawarte w wyroku NSA z dnia 12 września 2007 r. sygn. II OSK 1693/06, że zarzut braku ustalenia, czy rejestracja wojskowa skarżącego odbyła się zgodnie z jego wolą, czy też miała charakter przymusowy jest nietrafny z tego względu, że dobrowolność przyjęcia przez skarżącego obywatelstwa izraelskiego przesądza o dobrowolności wstąpienia do służby wojskowej w Izraelu.
Nie można się zgodzić ze stanowiskiem skarżącego że mieszkańcy Izraela, mimo powstania w dniu 15 maja 1948 r. Państwa Izrael nie posiadali obywatelstwa izraelskiego do 1952 r. Należy wskazać, że obywatelstwo jest ściśle powiązane z państwem - jest to węzeł prawny łączący osobę fizyczną z państwem, nie można bowiem mówić o istnieniu państwa bez obywateli. Jednocześnie należy podkreślić, że podstawową zasadą obowiązującą w prawie międzynarodowym jest to, że sprawy nabywania i utraty obywatelstwa należą do wyłącznej kompetencji danego państwa, co wynika z jego suwerenności. Każde państwo ustala też samodzielnie, kogo uznaje za swojego obywatela. Oznacza to, że prawo wewnętrzne danego państwa reguluje sprawę obywatelstwa i że w indywidualnych wypadkach tylko jego organy orzekają o tym, czy określona osoba jest obywatelem tego państwa.
W aktach sprawy znajduje się kopia zaświadczenia z dnia 19 lutego 2003 r. wystawionego przez właściwe organy Państwa Izrael - Ministerstwo Spraw Wewnętrznych, w którym stwierdzono, że A. D. nabył obywatelstwo izraelskie w dniu 15 maja 1948 r. Co prawda dokument powołuje się na ustawę z 1952 r. o obywatelstwie izraelskim, jednakże z jego treści wynika, że ustawa ta jedynie potwierdziła nabycie przez A. D. obywatelstwa izraelskiego w 1948 r. Zgodnie z art. 1 Konwencji w sprawie pewnych zagadnień dotyczących kolizji ustaw o obywatelstwie oraz protokołem dotyczącym przypadku bezpaństwowości, podpisanej w Hadze dnia 12 kwietnia 1930 r. (Dz. U. RP z 1937 r. Nr 47, poz. 361) ratyfikowanej zgodnie z ustawą z dnia 5 marca 1934 r. - Dz. U. RP Nr 27, poz. 217 i obowiązującej do dnia dzisiejszego - każde państwo władne jest określić w swym ustawodawstwie, kto jest jego obywatelem i ustawodawstwo to winno być przyjęte przez inne Państwa, byleby było zgodne z umowami międzynarodowymi i zasadami prawnymi ogólnie przyznanymi w przedmiocie obywatelstwa. Natomiast przepis art. 2 Konwencji stanowi, że wszelkie kwestie dotyczące tego, czy ktoś posiada obywatelstwo danego Państwa, winny być rozstrzygnięte zgodnie z ustawodawstwem tego Państwa. Biorąc powyższe pod uwagę należy stwierdzić, że jeżeli w urzędowym zaświadczeniu o posiadaniu obywatelstwa izraelskiego stwierdza się, że A. D. nabył obywatelstwo izraelskie w dniu 15 maja 1948 r., to polskie organy i sądy nie są uprawnione do zakwestionowania tej daty. Za chybione należy zatem uznać zarzuty kasacji podważające zarówno datę jak i "dobrowolność" nabycia obywatelstwa izraelskiego przez A. D. - ojca skarżącego.
Nie mogą także odnieść zamierzonego skutku podniesione w skardze kasacyjnej zarzuty kwestionujące zastosowanie w niniejszej sprawie przepisów ustawy z 1920 r., w tym przepisu art. 11 pkt 2. Jak bowiem wskazano wyżej i co prawidłowo ustalono w niniejszej sprawie - zdarzenie, które obowiązująca w chwili jego zaistnienia ustawa wiązała z utratą obywatelstwa polskiego (podjęcie służby wojskowej w wojsku obcym) miało miejsce w dniu 21 sierpnia 1950 r., a więc w okresie obowiązywania ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie państwa polskiego (Dz. U. Nr 7, poz. 44 z późn. zm.). Przepisy obowiązującej od dnia 20 stycznia 1951 r. ustawy z dnia 8 stycznia 1951 r. o obywatelstwie polskim (Dz. U. Nr 4, poz. 25) nie mogą mieć więc zastosowania w niniejszej sprawie, tym bardziej, że unormowania w niej zawarte dotyczą osób, które posiadają obywatelstwo polskie na podstawie dotychczasowych przepisów (art. 2 pkt 1 ustawy z 1951 r.).
Równocześnie nie można uznać, aby okoliczności niniejszej sprawy związane z nabyciem przez ojca skarżącego obywatelstwa izraelskiego i podjęciem służby w wojsku izraelskim odbiegały od innych, będących przedmiotem oceny we wskazanych wyżej wyrokach Naczelnego Sądu Administracyjnego, w których przyjmowano, że wstąpienie do każdego rodzaju służby wojskowej w państwie obcym, w tym do służby rezerwowej, na które obywatel polski nie otrzymał zgody właściwego organu, powodowało utratę z mocy prawa obywatelstwa polskiego. Natomiast powołany przez skarżącego w skardze kasacyjnej wyrok NSA z dnia 8 grudnia 2008 r. II OSK 1328/07 zapadł w sprawie dotyczącej odmiennego stanu faktycznego i prawnego, dotyczy bowiem obywateli polskich zamieszkałych na obszarach Polski wcielonych przemocą przez okupanta do Rzeszy Niemieckiej.
Za chybione należy uznać podniesione w skardze kasacyjnej zarzuty naruszenia przepisów postępowania. Sąd I instancji w zaskarżonym wyroku odniósł się do podnoszonych w skardze zarzutów naruszenia zarówno prawa materialnego jak i procesowego. Ocenił zgromadzony w sprawie materiał dowodowy i dokonał oceny prawnej ustalonego stanu faktycznego szczegółowo uzasadniając swoje stanowisko z przytoczeniem stanowiska doktryny i orzecznictwa.
To, że Sąd I instancji dokonał w uzasadnieniu wyroku oceny określonych okoliczności faktycznych, która różni się od stanowiska prezentowanego przez skarżącego nie oznacza jeszcze, że oceny tej dokonano sprzecznie z prawem.
Mając powyższe na uwadze, Naczelny Sąd Administracyjny, na podstawie art. 184p.p.s.a., orzekł jak w sentencji.
