Wyrok
Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie
z dnia 6 października 2016 r.
II OSK 3263/14
UZASADNIENIE
Skład orzekający
Przewodniczący: Sędzia NSA Włodzimierz Ryms (spr.).
Sędziowie NSA: Andrzej Jurkiewicz del Jerzy Stankowski.
Sentencja
Naczelny Sąd Administracyjny po rozpoznaniu w dniu 6 października 2016 r. na rozprawie w Izbie Ogólnoadministracyjnej sprawy ze skargi kasacyjnej Ministra Spraw Wewnętrznych od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 4 września 2014 r. sygn. akt IV SA/Wa 1209/14 w sprawie ze skargi Y. S. na decyzję Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia (...) kwietnia 2014 r. nr (...) w przedmiocie odmowy stwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego
1. uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania Wojewódzkiemu Sądowi Administracyjnemu w Warszawie;
2. zasądza od skarżącej Y. S. na rzecz Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji kwotę 340 (trzysta czterdzieści) zł tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie faktyczne
Zaskarżonym wyrokiem z dnia 4 września 2014 r. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie uchylił zaskarżoną decyzję Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia (...) kwietnia 2014 r. w przedmiocie odmowy stwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego.
W uzasadnieniu wyroku Sąd przytoczył następujące okoliczności faktyczne i prawne sprawy.
Decyzją z dnia (...) kwietnia 2014 r. Minister Spraw Wewnętrznych, po rozpatrzeniu odwołania, utrzymał w mocy decyzję Wojewody Mazowieckiego z dnia 17 września 2010 r. odmawiającą stwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego przez skarżącą Y. S. Organ wskazał, że skarżąca urodziła się w dniu (...) stycznia 1951 r. w R. (Izrael) jako córka N. K. (obywatela polskiego). W ocenie organów brak jest wystarczających podstaw do przyjęcia, że skarżąca jest dzieckiem ślubnym, w rozumieniu art. 5 ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego (Dz. U. z 1920 r. Nr 7, poz. 44 z późn. zm.), a zatem nie można uznać, że nabyła przez urodzenie obywatelstwo ojca. Sam akt urodzenia, z którego wynika, że skarżąca jest dzieckiem S. i N. K. nie jest dowodem na zawarcie przez rodziców skarżącej związku małżeńskiego. Z treści orzeczenia Okręgowego Sądu Rabinackiego R. z dnia (...) stycznia 2010 r. wynika, że rodzice skarżącej (S. K. i N. K.) pobrali się na początku 1948 r. w H. Matka skarżącej złożyła w 2006 r. oświadczenie przed Sądem Rabinackim, że związek małżeński zawarła z N. K. w 1948 r. we Włoszech, następnie w 2009 r. zmieniła swoje oświadczenie podając, że związek małżeński zawarła w Hajfie. Jednocześnie z akt sprawy wynika, że ojciec skarżącej przybył do Izraela dopiero w dniu 4 maja 1950 r. (decyzja Wojewody Łódzkiego, wyciąg z izraelskiego rejestru ludności). Skarżąca nie wykazała, że jej rodzice podróżowali do Izraela z Włoch i przebywali w Izraelu w 1948 r. W konsekwencji organ uznał, że nie jest wiarygodne, że rodzice skarżącej zawarli małżeństwo w 1948 r. w Hajfie, ponieważ przybyli do Izraela dopiero w 1950 r. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie, po rozpoznaniu skargi, uchylił zaskarżoną decyzję, stwierdzając że orzeczenie Okręgowego Sądu Rabinackiego w R. z dnia (...) stycznia 2012 r. orzekające, że K. S. poślubiła swojego męża w 1948 r. w Hajfie, potwierdza, że rodzice skarżącej pozostawali w związku małżeńskim w chwili narodzin skarżącej. Oznacza to, że skarżąca urodziła się jako dziecko ślubne, którego ojciec w dacie narodzin córki posiadał obywatelstwo polskie. Orzeczenie sądu państwa obcego, w świetle art. 1145 k.p.c. staje się skuteczne w Polsce co do zasady w tym samym momencie, w którym zaczyna wywoływać skutki w państwie pochodzenia, pod warunkiem że spełnione są przesłanki jego uznania. Organ nie może polemizować z orzeczeniem wydanym przez sąd wyznaniowy i dokonywać ustaleń wbrew jego treści. Złożone bowiem orzeczenie Sądu Rabinackiego jest skuteczne na terytorium RP i ma moc obowiązującą na równi z orzeczeniami sądów krajowych. Organ, odmawiając skuteczności na terytorium polski orzeczeniu sądu zagranicznego, powinien wskazać konkretną przesłankę wymienioną w art. 1146 § 1 k.p.c. W innym przypadku organ administracji nie jest władny kwestionować wydanego przez Sąd Rabinacki orzeczenia i zaprzeczać ustaleniom tego Sądu, że rodzice zawarli związek małżeński w 1948 r. w Hajfie.
W skardze kasacyjnej Minister Spraw Wewnętrznych zarzucił naruszenie art. 3 § 1, art. 133 § 1, art. 141 § 4, art. 145 § 1 pkt 1 lit. c i art. 151 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2012 r. poz. 270 z późn. zm.), dalej p.p.s.a., art. 7, 76 § 3, art. 77 § 1 i art. 80 k.p.a. oraz art. 1145 i 1146 k.p.c. Organ podniósł, że art. 76 § 3 k.p.a. przewiduje możliwość przeprowadzenia dowodów przeciwko dokumentom urzędowym, w szczególności przeciwko treści orzeczenia Okręgowego Sądu Rabinackiego w R. Sąd pierwszej instancji błędnie uznał, że brak jest możliwości dokonywania przez organ ustaleń wbrew treści orzeczenia Sądu Rabinackiego. Wojewódzki Sąd Administracyjny, pomijając inne dowody, jedynie w oparciu o orzeczenie Okręgowego Sądu Rabinackiego stwierdził, że rodzice skarżącej zawarli małżeństwo w Hajfie, co wywołało skutki cywilnoprawne w świetle prawa polskiego i w konsekwencji skarżąca jest dzieckiem ślubnym. Tymczasem całokształt materiału dowodowego zebranego w sprawie nie pozwala na stwierdzenie, że rodzice skarżącej zawarli ślub w Hajfie, gdyż w tym czasie tam nie przebywali. Organ zobowiązany jest do podjęcia wszelkich kroków niezbędny do dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego oraz załatwienia sprawy. Skarżąca nie złożyła odpisu aktu małżeństwa swoich rodziców, a przedłożyła jedynie deklaratoryjne orzeczenie sądu wyznaniowego obcego państwa. Zawarcie małżeństwa nie zostało udokumentowane poprzez sporządzenie aktu stanu cywilnego w przepisanej formie. Organ ocenił dowód w postaci orzeczenia Okręgowego Sądu Rabinackiego i dokonał oceny treści orzeczenia co do określenia miejsca zawarcia małżeństwa, w świetle całokształtu materiału dowodowego. Z przedłożonego wyciągu rejestru ludności wydanego przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznych Izraela wynika, że ojciec skarżącej przybył do Izraela dopiero w dniu 4 maja 1950 r.
Przytaczając takie podstawy kasacyjnej organ wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Wojewódzkiemu Sądowi Administracyjnemu w Warszawie oraz o zasądzenie kosztów postępowania.
Uzasadnienie prawne
Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:
Zasadniczy problem w rozpoznawanej sprawie sprowadza się do tego, jakie znaczenie prawne ma przedłożone przez skarżącą orzeczenie Okręgowego Sądu Rabinackiego w R. z dnia (...) stycznia 2012 r. dotyczące zawarcia związku małżeńskiego przez rodziców skarżącej w celu ustalenia, czy rodzice skarżącej w dniu jej narodzin byli małżeństwem. Okoliczność ta ma decydujące znaczenie przy ustaleniu nabycia obywatelstwa przez urodzenie, w świetle art. 5 ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego, zgodnie z którym przez urodzenie dzieci ślubne nabywają obywatelstwo ojca, dzieci nieślubne - obywatelstwo matki.
Podstawowym dowodem zdarzeń z zakresu stanu cywilnego są akty stanu cywilnego. Akty stanu cywilnego mają charakter wpisów deklaratoryjnych, a nie konstytutywnych. Oznacza to, że fakty z dziedziny stanu cywilnego istnieją i wywierają skutki prawne od chwili, gdy nastąpiło zdarzenie fizyczne lub gdy dokonano określonej czynności prawnej, a nie od chwili dokonania wpisu do ksiąg stanu cywilnego (sporządzenia aktu). Od wejścia w życie dekretu z dnia 25 września 1945 r. Prawo o aktach stanu cywilnego (dekret wszedł w życie z dniem 1 stycznia 1946 r.), akty stanu cywilnego są przede wszystkim kwalifikowanym dowodem zdarzeń w nich stwierdzonych. Mając na uwadze, że rodzice skarżącej zawarli małżeństwo niedługo po zakończeniu II wojny światowej oraz sytuację osobistą osób pochodzenia żydowskiego w okresie wojny i tuż po jej zakończeniu, organy i Sąd pierwsze instancji prawidłowo przyjęły, że brak aktu małżeństwa rodziców skarżącej nie stoi na przeszkodzie dowodzenia, że rodzice skarżącej zawarli małżeństwo innymi dowodami niż akt małżeństwa, w szczególności orzeczeniem Okręgowego Sądu Rabinackiego w R. Zgromadzone w toku postępowania administracyjnego dowody powinny być ocenione łącznie i na podstawie takiej łącznej oceny powinno być dokonane ustalenie, czy rodzice skarżącej zawarli małżeństwo. Nie można jednak z góry przyjąć, jak to uczynił Sąd pierwszej instancji, że skoro w aktach sprawy znajduje się orzeczenie Okręgowego Sądu Rabinackiego w R. z dnia (...) stycznia 2010 r. dotyczące potwierdzenia zawarcia małżeństwa przez rodziców skarżącej, to oznacza, że skarżąca była dzieckiem ślubnym. Sąd pierwszej instancji, powołując się na art. 1145 k.p.c., uznał, że orzeczenie Okręgowego Sądu Rabinackiego w R. podlega uznaniu, a zatem wywołuje skutki prawne jak orzeczenie sądu polskiego, a zatem organ nie może polemizować z tym orzeczeniem i dokonywać ustaleń wbrew jego treści. Jednakże stanowisko Sądu pierwszej instancji nie zostało poprzedzone wcześniejszą analizą treści tego orzeczenia.
W świetle art. 1145 k.p.c. zasadą jest, że orzeczenia sądów państw obcych wydawane w sprawach cywilnych podlegają uznaniu w Polsce z mocy prawa (uznanie ex lege), chyba że istnieją przeszkody określone w art. 1146 k.p.c. Istota instytucji uznania zagranicznych orzeczeń sądowych sprowadza się do przeniesienia skutków prawnych orzeczenia wydanego w jednym państwie, na obszar innego państwa. System automatycznego uznania zagranicznego orzeczenia oznacza, że nie jest konieczne przeprowadzenie odrębnego postępowania i wydanie władczego aktu przez polski organ państwowy, aby zagraniczne orzeczenie wywoływało skutki prawne na terytorium Polski. Ocena, czy orzeczenie zagraniczne staje się skuteczne dokonywana jest ad hoc przez polski organ państwowy, przed którym toczy się postępowanie, dla którego wyniku znaczenie ma zagraniczne orzeczenie. Każdy organ państwowy samodzielnie ocenia, czy dane orzeczenie spełnia przesłanki uznania. Ocena orzeczenia sądu zagranicznego w zakresie skutków prawnych jakie ono wywołuje wiąże się z koniecznością ustalenia, o jakich kwestiach rozstrzyga to orzeczenie. Oznacza to, że aby wywodzić skutki prawne z orzeczenia sądu zagranicznego w pierwszej kolejności należy badać, co rozstrzyga to orzeczenie.
W tej sprawie Wojewódzki Sąd Administracyjny nie dokonał wnikliwej oceny treści orzeczenia Okręgowego Sądu Rabinackiego w R., pozwalającej na ustalenie jakie skutki prawne mogą z niego wypływać. Sąd pierwszej instancji z góry przyjął, że orzeczenie to rozstrzyga o tym, iż rodzice skarżącej zawarli związek małżeński w Hajfie w 1948 r. Tymczasem analiza tego orzeczenia, której nie dokonał Sąd pierwszej instancji, wskazuje, że w orzeczeniu tym zawarto oświadczenie matki skarżącej - "poznałam swego męża w Polsce jeszcze jako dziecko, pobraliśmy się w 1948 r., sądzę że ślub odbył się we Włoszech." - na podstawie którego Sąd Rabinacki orzekł, że "K. N. (...) oraz K. S. (...) pozostają w związku małżeńskim". Następnie w orzeczeniu tym stwierdzono, że matka skarżącej w 2009 r. "oświadczyła przed Sądem, iż jej poprzednie oświadczenie nie było dokładne. Co prawda ślub z mężem wzięła w roku 1948, jednakże ślub odbył się w Hajfie, a nie we Włoszech" i przedłożyła na tę okoliczność oświadczenie świadka, który wskazał, że był "na ślubie Powódki K. S. z N. na początku roku1948, który to ślub odbył się w Hajfie". Po czym w orzeczeniu Okręgowego Sądu Rabinackiego w R. z dnia (...) stycznia 2010 r. stwierdzono, że "W związku z powyższym Sąd Rabinacki nadaje moc orzeczenia powyższemu oświadczeniu". W konsekwencji takiej treści orzeczenia powstaje pytanie jak rozumieć stwierdzenie Sądu Rabinackiego "nadaje moc orzeczenia powyższemu oświadczeniu". Analiza treści orzeczenia Okręgowego Sądu Rabinackiego w R. wymaga oceny, o czym rozstrzyga to orzeczenie, w szczególności, czy potwierdza jedynie samo zawarcie małżeństwa przez rodziców skarżącej, czy rozstrzyga także o dacie i miejscu zawarcia tego związku, a także co oznacza stwierdzenie "nadaje moc orzeczenia powyższemu oświadczeniu" i o którym oświadczeniu jest mowa w tym orzeczeniu. Bez wyjaśnienia jaka jest rzeczywista treść orzeczenia Okręgowego Sądu Rabinackiego w R., Sąd pierwszej instancji nie miał wystarczających podstaw do stwierdzenia, że bezsporne jest, iż orzeczenie to rozstrzyga o tym, iż K. S. poślubiła swojego męża w 1948 r. w Hajfie. Nie została bowiem przeprowadzona przez Sąd pierwszej instancji wnikliwa analiza treści orzeczenia Okręgowego Sądu Rabinackiego w R. z dnia (...) stycznia 2010 r. w kontekście tego, o czym rzeczywiście rozstrzyga to orzeczenie.
Mając powyższe względy na uwadze należy wskazać, że konieczne jest w pierwszej kolejności ustalenie rzeczywistej treści orzeczenia Okręgowego Sądu Rabinackiego, ale także skonfrontowanie tego orzeczenia z innymi dowodami i wyjaśnieniami skarżącej. Okoliczności wynikające z poszczególnych dokumentów, w tym orzeczenia Okręgowego Sądu Rabinackiego i ich łączne rozważenie powinny być podstawą oceny, czy organy miały podstawy do dokonania ustalenia, że nie zostało wykazane, iż rodzice skarżącej zawarli małżeństwo przed urodzeniem skarżącej i skarżąca jako dziecko ślubne nabyła obywatelstwo ojca na podstawie art. 5 ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego, jeżeli jej ojciec posiadał obywatelstwo polskie w dniu jej narodzin.
W tym stanie rzeczy Naczelny Sąd Administracyjny, na podstawie art. 185 § 1 p.p.s.a., orzekł jak w sentencji.
O kosztach postępowania kasacyjnego, Naczelny Sąd Administracyjny orzekł na podstawie art. 203 pkt 2 p.p.s.a.
