Konwencje z ZSRR dotyczące podwójnego obywatelstwa
Po wytyczeniu nowych granic wskutek II Wojny Światowej wielu Polaków pozostało na terenach Związku Radzieckiego. Władze ZSRR chcąc uniknąć tego stanu rzeczy zdecydowały się na podpisanie z PRL umów międzynarodowych, które miały na celu uregulowanie kwestii obywatelstw.
Pierwsza z nich, podpisana w Warszawie dnia 21 stycznia 1958 r. - Konwencja między Rządem Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej i Rządem Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich w sprawie uregulowania obywatelstwa osób o podwójnym obywatelstwie. Stanowiła lex specialis w stosunku do przepisów ustawy o obywatelstwie polskim z 1951 r.
Osoby zamieszkujące na terytorium ZSRR lub PRL, które według ustawodawstwa obu tych państw byli ich obywatelami, mogli wybrać obywatelstwo jednego z nich.
Osoby te, jeśli zamieszkiwały na terytorium jednego z państw ale chciały wybrać obywatelstwo drugiego z nich, mogły złożyć pisemne oświadczenie w Ambasadzie lub Konsulacie w ciągu jednego roku od dnia wejścia w życie Konwencji.
Oświadczenia o wyborze obywatelstwa składają osoby pełnoletnie (osoby, które ukończyły 18 lat, lub też osoby w wieku poniżej 18 lat, o ile zawarły związek małżeński).
Małoletnie dzieci posiadały obywatelstwo rodziców, o ile oboje rodziców posiadało jednakowe obywatelstwo.
Jeżeli jedno z rodziców było obywatelem ZSRR a drugie PRL - obywatelstwo ich małoletnich dzieci ustalano na podstawie zgodnego oświadczenia rodziców. W przypadku braku zgody rodziców dzieci zachowywały obywatelstwo państwa na terytorium którego zamieszkują.
Jeśli każde z rodziców mieszka na terytorium innego państwa – ich dzieci zachowały obywatelstwo tego z rodziców, który je wychowywał i utrzymywał, o ile rodzice nie postanowili inaczej.
Małoletnie dzieci, posiadające podwójne obywatelstwo, których rodzice zmarli lub miejsce ich pobytu jest nieznane, zachowały obywatelstwo państwa, na terytorium którego mieszkały w dniu upływu jednego roku od dnia wejścia w życie Konwencji.
Małoletnie dzieci, które ukończyły 14 lat, mogły wybrać obywatelstwo składając oświadczenie.
Wybór obywatelstwa na podstawie Konwencji powinien dokonywać się na zasadzie całkowitej dobrowolności.
Osoby które złożyły oświadczenie o wyborze obywatelstwa, uważane są wyłącznie za obywateli państwa, którego obywatelstwo wybrały.
Osoby, które w ciągu jednego roku od dnia wejścia w życie Konwencji, nie złożyły oświadczenia o wyborze obywatelstwa, były uważane wyłącznie za kraju, na terytorium którego zamieszkiwały.
Osoby, które wybrały obywatelstwo drugiej Umawiającej się Strony, mogły pozostać w dotychczasowym miejscu zamieszkania; do osób tych stosowano przepisy o cudzoziemcach.
Umowa ta obowiązuje do dziś.
Biorąc pod uwagę, że Konwencja z 1958 roku nie zawierała postanowień zapobiegających powstawaniu przypadków podwójnego obywatelstwa, konieczne było zawarcie kolejnej umowy – Konwencji między Rządem Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej a Rządem Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich w sprawie zapobiegania powstawaniu przypadków podwójnego obywatelstwa. Dokument podpisano 31 marca 1965 r. i wszedł on w życie 30 stycznia 1966 r.
Jeżeli jedno z rodziców małoletniego dziecka było obywatelem ZSRR a drugie PRL – mogli oni w drodze porozumienia wybrać obywatelstwo dla dziecka urodzonego po wejściu w życie Konwencji.
Wyboru obywatelstwa dla dziecka rodzice dokonywali przez złożenie w ciągu trzech miesięcy od dnia urodzenia się dziecka zgodnego oświadczenia.
Organem właściwym do przyjęcia oświadczenia był:
- - miejscowy organ administracji państwowej, jeżeli wybrano dla dziecka obywatelstwo tego państwa, na którego terytorium ono zamieszkiwało,
- - przedstawicielstwo dyplomatyczne lub urząd konsularny jeżeli zamieszkiwało ono na terytorium innego państwa.
W przypadku braku zgodnego oświadczenia rodziców o wyborze obywatelstwa dla dziecka będzie ono posiadać wyłącznie obywatelstwo państwa, na którego terytorium się urodziło.
Jeżeli dziecko urodziło się na terytorium państwa trzeciego, wówczas w przypadku braku zgodnego oświadczenia rodziców o wyborze dla niego obywatelstwa będzie ono posiadać wyłącznie obywatelstwo tego państwa, na którego terytorium rodzice mieli wspólne miejsce zamieszkania przed wyjazdem do państwa trzeciego, a gdy nie mieli takiego miejsca zamieszkania, będzie posiadać wyłącznie obywatelstwo matki.
Rodzice małoletniego dziecka, posiadającego w dniu wejścia w życie niniejszej Konwencji jednocześnie obywatelstwo zarówno ZSRR i PRL, mogli w drodze porozumienia wybrać dla niego obywatelstwo jednej z tych państw poprzez złożenie oświadczenia.
W przypadku braku zgodnego oświadczenia rodziców o wyborze obywatelstwa dla dziecka posiadało ono wyłącznie obywatelstwo tego państwa, na którego terytorium zamieszkiwało w dniu upływu terminu trzech miesięcy od dnia urodzenia. Jeśli dziecko mieszkało wówczas na terenie państwa innego niż ZSRR czy PRL – uzyskało ono obywatelstwo państwa, na którego terytorium urodziło się (jeśli urodziło się w ZSRR lub PRL), lub na którego terytorium rodzice mieli wspólne miejsce zamieszkania przed wyjazdem do państwa trzeciego, a gdy nie mieli takiego miejsca zamieszkania - wyłącznie obywatelstwo matki (jeśli dziecko urodziło się w państwie trzecim).
Małoletnie dziecko, posiadające jednocześnie obywatelstwo obu stron konwencji, a pozostające pod władzą rodzicielską tylko jednego z rodziców, posiadało od tego dnia wyłącznie jego obywatelstwo.
W przypadku gdy wykonywanie władzy rodzicielskiej nad małoletnim dzieckiem zostało powierzone na mocy orzeczenia sądowego tylko jednemu z rodziców, dziecko posiadało wyłącznie jego obywatelstwo, chyba że rodzice w drodze porozumienia postanowili inaczej.
Małoletnie dziecko, którego rodzice nie żyli bądź nieznane było miejsce ich pobytu, lub dziecko, które pozostawało pod opieką ustanowioną z powodu pozbawienia rodziców władzy rodzicielskiej bądź zawieszenia tej władzy, będzie posiadało wyłącznie obywatelstwo tego państwa, na którego terytorium zamieszkiwało w dniu upływu terminu roku od wejście w życie konwencji.
Inaczej wyglądała sytuacja, jeśli dziecko zamieszkiwało w tym dniu na terytorium państwa trzeciego - uzyskało ono obywatelstwo państwa, na którego terytorium urodziło się (jeśli urodziło się w ZSRR lub PRL), lub na którego terytorium rodzice mieli wspólne miejsce zamieszkania przed wyjazdem do państwa trzeciego, a gdy nie mieli takiego miejsca zamieszkania - wyłącznie obywatelstwo matki (jeśli dziecko urodziło się w państwie trzecim).
Pełnoletnie osoby, zamieszkałe na terytorium państwa trzeciego, posiadające w dniu wejścia w życie Konwencji jednocześnie obywatelstwo obu stron umowy, na które nie rozciągały się postanowienia poprzednio opisanej Konwencji, mogły wybrać obywatelstwo.
Od dnia wejścia w życie Konwencji ani ZSRR ani PRL nie przyjmowały wniosków w sprawie nabycia obywatelstwa przez osoby posiadające obywatelstwo drugiego z krajów. Wyjątkowo można było to uczynić po okazaniu dokumentu stwierdzającego brak przeszkód do zmiany obywatelstwa.
Osoby, które przed dniem wejścia w życie Konwencji nabyły podwójne obywatelstwo posiadały od tego dnia wyłącznie obywatelstwo tego państwa, na którego terytorium mieszkały. Jeżeli osoby mieszkały na terytorium państwa trzeciego, posiadały wyłącznie to obywatelstwo, które nabyły później.
W przypadku wyboru obywatelstwa osoba posiadała od dnia przyjęcia oświadczenia wyłącznie to obywatelstwo, które wybrano.
Konwencja ta utraciła moc obowiązującą dnia 30 kwietnia 2002 r. na skutek jej wypowiedzenia przez Rzeczpospolitą Polską w stosunkach z Ukrainą oraz Białorusią.
Natomiast do uchylenia Konwencji w stosunkach z Federacją Rosyjską doszło na skutek wejścia w życie Protokołu między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Federacji Rosyjskiej sporządzonego w Warszawie dnia 27 lipca 1999 r.
