Litwa Środkowa
Do powstania tego tworu państwowego doszło 12 października 1920 r. po zaaranżowanym przez Józefa Piłsudskiego buncie 1 Dywizji Litewsko-Białoruskiej pod dowództwem generała Lucjana Żeligowskiego (tzw. Bunt Żeligowskiego). Poprzez zajęcie terenów Wileńszczyzny doprowadzono do zerwania zawartej dwa dni wcześniej w Suwałkach umowy, która wytyczała tymczasową granicę polsko-litewską.
2 października 1920 gen. Lucjan Żeligowski wydał dekret, w którym ogłosił, że będzie sprawować władzę zwierzchnią na terenie Litwy Środkowej jako naczelny dowódca wojska, a funkcje rządu obejmie powołana przez niego Tymczasowa Komisja Rządząca. Akty prawne wydawane przez Naczelnego Dowódcę i Tymczasową Komisję Rządzącą były obowiązującym prawem na terenie Litwy Środkowej.
Wytyczne dotyczące nadawania obywatelstwa zawarto w poniższym akcie prawnym:
Dekret nr 56 Naczelnego Dowódcy Wojsk Litwy Środkowej z dnia 7 stycznia 1921 r. - Przepisy tymczasowe dotyczące ustalenia obywatelstwa Litwy Środkowej
Według art. 1 dekretu, za obywateli Litwy Środkowej uznawanie były:
- - osoby wpisane do wykazów lub ksiąg miejscowej ludności: gminnych, miejskich lub stanowych na terytorium obecnie stanowiącym Litwę Środkową, jak również i dzieci tych osób. Obywatelstwo mogły jednak uzyskać jedynie małoletnie dzieci tych osób;
- - osoby urodzone na terytorium Litwy Środkowej lub posiadające na tym terytorium nieruchomość, jeżeli zamieszkiwały w kraju przed dniem 1 stycznia 1919 r.,
- - osoby, które przed dniem 1 sierpnia 1914 r. mieszkały na terytorium Litwy Środkowej nie mniej niż 5 lat, z wyjątkiem osób, których podstawowym zajęciem w kraju była służba państwowa rosyjska,
- - osoby, które mieszkały na terytorium Litwy Środkowej od dnia 1 stycznia 1918 r. i miały tam stałe miejsce zamieszkania,
- - osoby pracujące w instytucjach państwowych lub samorządowych.
Warto zwrócić uwagę, że Najwyższy Trybunał Administracyjny, który w tamtym czasie orzekał między innymi o sprawach obywatelstwa, w wyroku z 4 kwietnia 1928 roku (rej. 1114/26; O.S.P.t.VII, r. 1928, Nr. 504) stwierdził, iż do nabycia obywatelstwa Litwy Środkowej przez osoby, które w dniu wejścia w życie dekretu nr 56 pracowały tam w instytucjach państwowych, bez znaczenia jest okoliczność jak długo i czy w ogóle ten stosunek pracy trwał później.
W kwietniu 1922 roku, na podstawie ustawy z dnia 6 kwietnia 1922 r. o objęciu władzy państwowej nad Ziemią Wileńską, terytorium Litwy Środkowej zostało przyłączone do Polski.
Sytuację obywatelstwa mieszkańców Litwy Środkowej uregulowano na mocy poniższego rozporządzenia:
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 sierpnia 1922 r. zawierające przepisy przechodnie w przedmiocie obywatelstwa na obszarze Ziemi Wileńskiej
Osoby, które na obszarze powiatów: wileńskiego, oszmiańskiego, święciańskiego i trockiego w dniu 24 marca 1922 r. posiadały przynależność państwową do Litwy Środkowej, stały się obywatelami polskimi.
Od tej pory o nabyciu i utracie obywatelstwa tych osób rozstrzygano zgodnie z ustawą z dnia 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego.
źródło: Orzecznictwo Najwyższego Trybunału Administracyjnego za lata 1922-1929 w opracowaniu Tadeusza Sikorskiego, Wyd. Księgarnia Prawnicza w Warszawie.
