II OSK 609/10 - Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie
LEX nr 1127467
Wyrok
Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie
z dnia 23 marca 2011 r.
II OSK 609/10
UZASADNIENIE
Skład orzekający
Przewodniczący: Sędzia NSA Włodzimierz Ryms (spr.).
Sędziowie: NSA Jacek Chlebny, del. WSA Marzenna Linska-Wawrzon.
Sentencja
Naczelny Sąd Administracyjny po rozpoznaniu w dniu 23 marca 2011 r. na rozprawie w Izbie Ogólnoadministracyjnej sprawy ze skargi kasacyjnej N. K. od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 13 listopada 2009 r., sygn. akt IV SA/Wa 1532/09 w sprawie ze skargi N. K. na decyzję Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia (...) lipca 2009 r. nr (...) w przedmiocie odmowy stwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego oddala skargę kasacyjną.
Uzasadnienie faktyczne
Zaskarżonym wyrokiem z dnia 13 listopada 2009 r. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie oddalił skargę N. K. na decyzję Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia (...) lipca 2009 r. w przedmiocie odmowy stwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego.
W uzasadnieniu wyroku Sąd przytoczył następujące okoliczności faktyczne i prawne sprawy.
Skarżąca N. K. (poprzednio K.) urodziła się w dniu (...) grudnia 1946 r. w T. A. w Izraelu, jako córka S, K. i H. z domu T. W dniu 15 maja 1948 r. nabyła obywatelstwo izraelskie i obecnie zamieszkuje w Izraelu. Ojciec skarżącej urodził się jako obywatel polski w dniu (...) marca 1907 r. w miejscowości B., jako syn J. i M. z domu W. W dniu 15 maja 1948 r. ojciec skarżącej nabył obywatelstwo izraelskie. W okresie od 13 listopada 1950 r. do dnia 30 stycznia 1957 r. pełnił służbę rezerwową w Wojsku Obrony Izraela. Organy obu instancji ustalił, że w dacie urodzin skarżącej jej ojciec posiadał obywatelstwo polskie, w związku z czym skarżąca nabyła przez urodzenie obywatelstwo polskie na podstawie art. 4 pkt 1 w związku z art. 5 ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego (Dz. U. Nr 7, poz. 44 ze zm.). Ojciec skarżącej w dacie nabycia obywatelstwa izraelskiego miał 41 lat, a więc podlegał obowiązkowi wojskowemu zgodnie z przepisami ustawy o powszechnym obowiązku wojskowym. W ocenie organów obu instancji ojciec skarżącej utracił obywatelstwo polskie na podstawie art. 11 pkt 2 ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego, ponieważ z przedłożonego przez skarżącą zaświadczenia z dnia 1 lutego 2005 r. wydanego przez Wojsko Obrony Izraela wynika, iż S. K. należał do sił rezerwowych w okresie od dnia 13 listopada 1950 r. do dnia 30 stycznia 1957 r. Tym samym małoletnia wówczas skarżąca utraciła obywatelstwo polskie na podstawie art. 13 ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego. W tym stanie faktycznym Sąd pierwszej instancji, oddalając skargę, podzielił stanowisko organów, iż ojciec skarżącej utracił obywatelstwo polskie na podstawie art. 11 pkt 2 ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego, z dniem wstąpienia do służby wojskowej w państwie obcym bez zgody właściwego wojewody wyrażonej w porozumieniu z właściwym dowódcą okręgu korpusu. W ocenie tego Sądu dobrowolne nabycie obywatelstwa izraelskiego oznaczało przyjęcie obowiązku obrony tego państwa, a wobec tego zgłoszenie się do odbycia służby wojskowej i zaliczenie ojca skarżącej do żołnierzy sił rezerwowych Wojska Obrony Izraela oznacza, że wstąpił do służby wojskowej w państwie obcym. Powszechny obowiązek wojskowy, w świetle ustawy z dnia 4 lutego 1950 r. o powszechnym obowiązku wojskowym (Dz. U. Nr 6, poz. 46), która obowiązywała w dacie powołania ojca skarżącej do służby rezerwowej w wojsku izraelskim obejmował nie tylko zasadniczą służbę wojskową, ale także służbę wojskową w rezerwie. Dla oceny zaś spełnienia przesłanki wstąpienia do służby wojskowej w państwie obcym miarodajne są przepisy prawa polskiego, a nie prawa innego państwa. Utrata obywatelstwa polskiego przez ojca skarżącej pociągała za sobą utratę obywatelstwa polskiego przez małoletnią wówczas skarżącą.
W skardze kasacyjnej skarżąca jako podstawy kasacyjne wskazała naruszenie przepisów o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (art. 3 § 1 i 2, art. 106 § 3, art. 135, art. 141 § 4, art. 145 § 1 pkt 1 lit. "a" i "c", art. 151) oraz przepisów postępowania administracyjnego (art. 7, 77, 81, 107 i 138 § 2 k.p.a.), przepisów art. 11 pkt 2 ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego i art. 115 ust. 1 ustawy z dnia 9 kwietnia 1938 r. o powszechnym obowiązku wojskowym (Dz. U. Nr 25, poz. 220 ze zm.), a także art. 184 Konstytucji i art. 1 § 1 i 2 Prawa o ustroju sądów administracyjnych. Zdaniem skarżącej naruszenie wskazanych przepisów polegało na tym, że Sąd I instancji zaniechał dokonania kontroli zaskarżonej decyzji, pomimo że została wydana z naruszeniem przepisów k.p.a., nie odniósł się do podnoszonych w skardze zarzutów, nie uwzględnił wniosku o przeprowadzenie dowodu na okoliczność treści przepisów prawa izraelskiego i jego stosowania co do powoływania, odbywania służby wojskowej w Izraelu i wydawania zaświadczeń przez organy Wojsk Obrony Izraela, a przede wszystkim wadliwie przyjął, że zapisanie do sił rezerwy Izraela jest tożsame z wstąpieniem do służby wojskowej w państwie obcym, co skarżąca wiąże z wadliwym ustaleniem, że ojciec skarżącej przyjął określone obowiązki w obcym wojsku, a zwłaszcza, że uczynił to dobrowolnie.
Wskazując takie podstawy kasacyjne skarżąca wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku oraz decyzji organów I i II instancji, a także zasądzenie kosztów postępowania.
Uzasadnienie prawne
Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie zawiera usprawiedliwionych podstaw.
Wbrew zarzutom skargi kasacyjnej, stanowisko przyjęte przez Sąd I instancji w zaskarżonym wyroku zasługuje na aprobatę, albowiem ustalenie, że ojciec skarżącej spełniał przesłankę utraty obywatelstwa, o której mowa w art. 11 pkt 2 ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego nie jest sprzeczne z zebranym w sprawie materiałem dowodowym, ponieważ z akt sprawy wynika, iż ojciec skarżącej wstąpił do służby wojskowej w państwie obcym. Zarówno Sąd I instancji, jak i organy administracji rozpatrujące sprawę oparły się na treści przedstawionego przez skarżącą zaświadczenia z dnia 1 lutego 2005 r. wydanego przez Siły Obrony Izraela. Z dokumentu tego wynikało, że ojciec skarżącej był zarejestrowany w siłach rezerwowych od dnia 13 listopada 1950 r. do dnia 30 stycznia 1957 r. Twierdzenie skargi kasacyjnej, że Sąd I instancji wadliwie ocenił zaświadczenia z dnia 1 lutego 2005 r. oraz z dnia 17 maja 2009 r. dotyczące służby wojskowej, co miało przyczynić się do błędnych ustaleń faktycznych, musi zostać odrzucone jako nieuprawnione, ponieważ Wojewódzki Sąd Administracyjny w uzasadnieniu wyroku szczegółowo omówił zaświadczenia przedłożone przez stronę w toku sprawy i dokładnie przeanalizował ich treść. Konstatacja Sądu, że ojciec skarżącej odbywał służbę wojskową, albowiem powołanie do służby rezerwowej było jednym z rodzajów służby wojskowej w Siłach Obrony Izraela, była w pełni uzasadniona, skoro bezpośrednio opierała się na treści przedłożonego organowi administracji przez stronę zaświadczenia z dnia 1 lutego 2005 r. Natomiast zaświadczenie z dnia 17 maja 2009 r., w którym wskazano, że "szeregowy S. K., nr osób. (...), nr tożsamości (...) nie służył w siłach rezerwowych w okresie 13 listopada 1950 r. - 30.01.1957" nie jest wystarczające do podważenia ustaleń przyjętych przez organy i zaakceptowanych przez Sąd. Dysponując bowiem zaświadczeniem z dnia 1 lutego 2005 r., którego prawidłowości skarżąca nie kwestionuje, zarówno organy administracji, jak i Sąd pierwszej instancji miały podstawy do przyjęcia, iż ojciec skarżącej wstąpił do służby wojskowej w państwie obcym (został zarejestrowany w siłach rezerwowych). Okoliczność, że ojciec skarżącej, będąc zarejestrowanym w Siłach Obrony Izraela, otrzymawszy stopień szeregowca nie podejmował czynności bezpośrednio związanych ze służbą wojskową nie zmienia faktu, że wstąpił do służby wojskowej w państwie obcym i przyjął na siebie obowiązki z tym związane.
Naczelny Sąd Administracyjny nie podziela twierdzenia skarżącej, że Sąd I instancji wadliwie zastosował przepis art. 11 pkt 2 ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego, co do rozumienia sformułowania "wstąpienie do służby wojskowej". Wojewódzki Sąd Administracyjny słusznie uznał, że wstąpienie do każdego rodzaju służby wojskowej w państwie obcym, w tym do służby rezerwowej, na które obywatel polski nie otrzymał zgody właściwego organu, powodowało utratę z mocy prawa obywatelstwa polskiego. Stanowisko, zgodnie z którym art. 11 pkt 2 powołanej ustawy nie ogranicza pojęcia "służby wojskowej" do czynnej służby wojskowej jest jednolicie przyjmowane w dotychczasowym orzecznictwie Naczelnego Sądu Administracyjnego (por. wyrok NSA z dnia 15 czerwca 2010 r. sygn. II OSK 786/09; wyrok NSA z dnia 23 kwietnia 2010 r. sygn. II OSK 393/09; wyrok NSA z dnia 18 lutego 2009 r. sygn. II OSK 246/08; wyrok NSA z dnia 1 kwietnia 2008 r. sygn. II OSK 322/07; wyrok NSA z dnia 21 grudnia 2007 r. sygn. II OSK 1783/06). Naczelny Sąd Administracyjny w składzie rozpoznającym niniejszą sprawę nie znajduje podstaw, by powyższy pogląd uznać za błędny i w konsekwencji od niego odstąpić. Regulacja kwestii związanych z obywatelstwem, czyli więzią prawną łączącą daną osobę fizyczną z państwem, należy co do zasady do wyłącznych kompetencji tego państwa. Każde państwo decyduje o przesłankach nabycia i utraty swojego obywatelstwa, w związku z czym - wbrew odmiennemu stanowisku skarżącej - nie można przyjąć, by o tym, czy dana osoba wstąpiła do służby wojskowej w innym kraju, przesądzać mogła jedynie treść lub wykładnia przepisów prawa państwa trzeciego. Wniosek tego rodzaju prowadziłby do konsekwencji nie do pogodzenia z celem analizowanej regulacji. Gdyby bowiem uznać, że wstąpienie do określonego rodzaju formacji o charakterze militarnym w państwie trzecim, nie stanowiło o zaistnieniu sytuacji normowanej art. 11 ust. 2 ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego tylko dlatego, że dany rodzaj służby nie jest formalnie traktowany przez to państwo jako służba wojskowa, to ustanowiony w ustawie o obywatelstwie Państwa Polskiego zakaz pozbawiony byłby w istocie realnej gwarancji jego przestrzegania. Wychodząc z powyższego założenia, uznać trzeba, że interpretacji pojęcia "służby wojskowej" w rozumieniu art. 11 pkt 2 ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego, należy dokonywać z uwzględnieniem przepisów prawa polskiego regulujących powszechny obowiązek wojskowy (obowiązujących w dacie wstąpienia do służby wojskowej w państwie obcym), z tym jednakże zastrzeżeniem, że podleganie przez daną osobę obowiązkom wojskowym w państwie trzecim w formie nieznanej prawu polskiemu nie wyłącza możliwości stwierdzenia utraty przez nią obywatelstwa. Omawiane zastrzeżenie odnoszone być powinno do sytuacji, gdy rodzaj służby, zasady jej odbywania, a przede wszystkim zobowiązania, jakie na siebie nakłada dana osoba, wstępując do struktur militarnych (wojska) innego państwa, kreuje pomiędzy tymi podmiotami stosunek wymuszający posłuszeństwo i zależność takiej osoby od władz państwa trzeciego a nie Polski. Zapatrywanie zbieżne z tym stanowiskiem wyraził Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 21 grudnia 2007 r. sygn. II OSK 1783/06. Na ten wyrok powołuje się także wnosząca skargę kasacyjną, wiążąc go z treścią formułowanej przez siebie argumentacji, niemniej jednak kluczowe rozważania z tego orzeczenia zostały wadliwie, jak można wnosić, odczytane, skoro skarżąca uznaje, że wspierają one jej stanowisko. Strona skarżąca przytoczyła w formie cytatów te wypowiedzi Sądu, w których NSA stwierdził, że przy dokonywaniu wykładni przepisu art. 11 pkt 2 ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego nie można ograniczyć rozważań wyłącznie do przepisów krajowych, a ponadto, że chodzi o rzeczywiste wstąpienie do obcego wojska (nie chodzi o samo podleganie obowiązkowi służby wojskowej), wiążące się z przyjęciem określonych w nim obowiązków (m.in. złożeniem przysięgi wojskowej). To trafne zapatrywanie, na co nie zwróciła uwagi strona skarżąca, odniesione zostało przez Sąd jednakże wyłącznie do tych rodzajów (form) służby wojskowej, których nie znają przepisy prawa polskiego. Naczelny Sąd Administracyjny stwierdził bowiem, że pojęcia sformułowane w przepisie art. 11 pkt 2 ustawy, w tym pojęcie "służby wojskowej" należy oceniać na podstawie przepisów polskich, a regulacje prawne innego państwa powinny być wzięte posiłkowo pod uwagę jedynie w sytuacji, gdy nie jest możliwe określenie charakteru obowiązków nieznanych prawu polskiemu. Tak więc w tej sprawie prowadzenie dowodów na okoliczność treści prawa izraelskiego w zakresie odbywania służby wojskowej w tym państwie było zbędne.
Mając to na uwadze, za w pełni prawidłowe uznać należy stanowisko Sądu I instancji, że wstąpienie ojca skarżącej do służby rezerwowej w państwie izraelskim spowodowało utratę przez niego obywatelstwa polskiego, skoro tego rodzaju służbę przepisy prawa polskiego zaliczały do służby wojskowej. W myśl art. 36 ust. 1 ustawy z dnia 4 lutego 1950 r. o powszechnym obowiązku wojskowym, wykonywanie powszechnego obowiązku wojskowego polegało bowiem na odbywaniu albo zasadniczej służby wojskowej albo służby wojskowej w rezerwie. W świetle przepisów tej ustawy, traktowanie służby rezerwowej jako służby o charakterze wojskowym nie mogło budzić jakichkolwiek wątpliwości z uwagi na stricte wojskowe obowiązki nałożone na osoby pozostające w rezerwie, w tym przede wszystkim zobowiązanie do (czynnej) służby wojskowej zarządzonej w interesie obrony Państwa, w razie mobilizacji lub w czasie wojny (art. 51 ust. 1 pkt 3 i 4 powołanej ustawy z dnia 4 lutego 1950 r.). Odrzucić jednocześnie należy podjętą przez skarżącą próbę odróżniania faktu wstąpienia do służby rezerwowej i formalnej rejestracji (zaewidencjonowania) w siłach rezerwy. Rozróżnienie takie jest nieusprawiedliwione z tego podstawowego powodu, że zarejestrowanie ojca skarżącej jako żołnierza służby rezerwowej oznaczało, iż zaczął on podlegać w pełnym zakresie obcym władzom wojskowym i ustanowionym przez nie zasadom. To, czy zostały na niego nałożone określone obowiązki wojskowe w trakcie służby (np. odbywanie czynnej służby rezerwowej, stawienie się do regularnej służby wskutek przydziału mobilizacyjnego) nie miało więc znaczenia o tyle, że powinność zastosowania się do nich, na wezwanie władz wojskowych, z uwagi na status osoby należącej do Sił Obrony Izraela, nie może budzić wątpliwości. Okoliczność, że przywoływane obowiązki nie musiały pozostawać w kolizji z interesem Państwa Polskiego ma wymiar jedynie faktyczny, albowiem utrata obywatelstwa polskiego z mocy prawa nie była uzależniona ani od charakteru obowiązków, jakie się wiążą ze służbą w siłach zbrojnych obcego państwa, ani od stanu jego relacji z Państwem Polskim. Taki pogląd prezentowany był również w doktrynie prawa, w której wskazywano, że wyłączając okres, gdy Państwo Polskie pozostawało w stanie wojny, do utraty obywatelstwa dochodziło w każdym wypadku, bez względu na to, w jakim stosunku pozostawała Polska do państwa, w którym obywatel polski wstąpił do służby wojskowej (por. W. Ramus, Prawo o obywatelstwie polskim, Warszawa 1968, s. 60-61).
Zarzut braku ustalenia, czy rejestracja wojskowa ojca skarżącej odbyła się zgodnie z jego wolą, czy też miała charakter przymusowy jest chybiony z tego względu, że dobrowolność przyjęcia przez ojca skarżącego obywatelstwa izraelskiego przesądza o dobrowolności wstąpienia do służby wojskowej w Izraelu. W wyroku z dnia 12 września 2007 r. sygn. II OSK 1693/06 Naczelny Sąd Administracyjny wyjaśnił, że utrata obywatelstwa polskiego na podstawie art. 11 pkt 2 ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego w związku ze "wstąpieniem do służby wojskowej w państwie obcym", bez zgody właściwych organów polskich, następowała nie tylko w razie podjęcia przez obywatela polskiego służby wojskowej w obcym państwie w charakterze ochotnika, lecz również w przypadku odbycia przez niego obowiązkowej służby wojskowej, będącej konsekwencją dobrowolnego nabycia przez niego obywatelstwa obcego państwa. Obowiązek wojskowy ciąży tylko na obywatelach danego państwa, dlatego w przypadku dobrowolnego nabycia obywatelstwa państwa obcego przez daną osobę należy uznać, że wyraża ona zgodę na wypełnianie wojskowego obowiązku obrony tego państwa.
Objęty skargą kasacyjną art. 115 ust. 1 ustawy z dnia 9 kwietnia 1938 r. o powszechnym obowiązku wojskowym nie miał w rozpoznawanej sprawie zastosowania, ponieważ w dacie zarejestrowania ojca skarżącego w wojsku izraelskim (13 listopada 1950 r.) obowiązywały przepisy ustawy z 4 lutego 1950 r. o powszechnym obowiązku wojskowym, które weszły w życie 29 maja 1950 r.
Nieprzeprowadzenie dowodów zmierzających do ustalenia przepisów prawa izraelskiego, regulujących poszczególne rodzaje służby wojskowej w tym państwie, nie naruszało art. 106 § 3p.p.s.a., albowiem, jak już wskazano powyżej, oceny czy dana osoba "wstąpiła do służby wojskowej" w rozumieniu art. 11 pkt 2 ustawy należało dokonywać z uwzględnieniem przepisów prawa polskiego.
Mając powyższe względy na uwadze należy uznać, że Sąd pierwszej instancji zasadnie podzielił stanowisko organów, iż skarżąca utraciła obywatelstwo polskie, na podstawie art. 13 ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego, z uwagi na utratę obywatelstwa polskiego przez ojca skarżącej w związku z wstąpieniem do służby wojskowej w państwie obcym bez zgody właściwych organów polskich.
W tym stanie rzeczy Naczelny Sąd Administracyjny, na podstawie art. 184p.p.s.a., orzekł jak w sentencji.
