II OSK 812/10 - Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie
LEX nr 1080386
Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 23 marca 2011 r. II OSK 812/10 UZASADNIENIE
Skład orzekający
Przewodniczący: Sędzia NSA Włodzimierz Ryms.
Sędziowie: NSA Jacek Chlebny (spr.), del. WSA Marzenna Linska-Wawrzon.
Sentencja
Naczelny Sąd Administracyjny po rozpoznaniu w dniu 23 marca 2011 r. na rozprawie w Izbie Ogólnoadministracyjnej sprawy ze skargi kasacyjnej R.G. od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 18 grudnia 2009 r., sygn. akt IV SA/Wa 1833/09 w sprawie ze skargi R.G. na decyzję Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia (...) października 2009 r. nr (...) w przedmiocie odmowy stwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego oddala skargę kasacyjną.
Uzasadnienie faktyczne
Zaskarżonym wyrokiem z 18 grudnia 2009 r. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie oddalił skargę R.G. na decyzję Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia (...) października 2009 r. o odmowie stwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego.
Wyrok ten został wydany w następującym stanie faktycznym i prawnym sprawy.
Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji zaskarżoną do Sądu decyzją z (...) października 2009 r. utrzymał w mocy decyzję Wojewody Mazowieckiego z (...) września 2009 r. odmawiającą na podstawie art. 17 ust. 4 ustawy z dnia 15 lutego 1962 r. o obywatelstwie polskim (Dz. U. z 2000 r. Nr 28, poz. 353 ze zm.) stwierdzenia posiadania przez R.G. (wcześniej R.G.) obywatelstwa polskiego. W uzasadnieniu tej decyzji organ wskazał, że w sprawie bezspornym było, że wnioskodawczyni, obywatelka Izraela, urodziła się w dniu 28 października 1946 r. w miejscowości H. (Izrael), jako dziecko pochodzące ze związku małżeńskiego J.G. i Y. z domu S. Ojciec skarżącej, urodzony w 1914 r. w K., wyemigrował na pobyt stały do Palestyny w 1938 r., a następnie po powstaniu Państwa Izrael w dniu 15 maja 1948 r. nabył obywatelstwo izraelskie. W związku z tym, że w dacie urodzenia skarżącej jej ojciec był obywatelem polskim, w świetle art. 5 ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego (Dz. U. Nr 7, poz. 44 ze zm.), skarżąca nabyła z mocy prawa przez urodzenie obywatelstwo polskie. W ocenie organów administracji, powyższa okoliczność nie mogła jednak skutkować wydaniem decyzji zgodnej z żądaniem wnioskodawczyni, albowiem istotne znaczenie dla sprawy miało również to, czy w okresie późniejszym nie wystąpiły inne zdarzenia, które przerwały ciągłość posiadania przez wymienioną obywatelstwa polskiego. Zdaniem organu odwoławczego, przedłożone i zgromadzone w toku postępowania dowody wskazywały na tego rodzaju okoliczność, albowiem z zaświadczenia przedstawionego przez stronę (zaświadczenie wystawione przez organy wojskowe Izraela z 28 listopada 2006 r.) wynikało, że ojciec wnioskodawczyni pomiędzy 22 kwietnia 1949 r. a 25 grudnia 1963 r. należał do sił rezerwowych armii izraelskiej.
Okoliczność ta, rozumiana jako wstąpienie do służby wojskowej w państwie obcym, bez zgody właściwego organu, wypełniała, jak wskazał Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji, dyspozycję art. 11 pkt 2 ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego, skutkując utratą przez J.G. obywatelstwa z mocy prawa w dniu wstąpienia do wojska izraelskiego. W dacie utraty przez niego obywatelstwa polskiego obywatelstwo to utraciła również wnioskodawczyni, jako osoba małoletnia, zgodnie z dyspozycją art. 13 cyt. ustawy, rozciągającego przywołany skutek na żonę tracącego obywatelstwo polskie, jak również na jego dzieci, w wieku do lat 18.
Oddalając skargę na powyższą decyzję, Wojewódzki Sąd Administracyjny uznał, że kwestią sporną w sprawie było stwierdzenie, czy ojciec skarżącej utracił obywatelstwo polskie na podstawie art. 11 pkt 2 ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego wskutek wstąpienia do służby wojskowej w Izraelu. Sąd wskazał, iż skarżąca w trakcie postępowania przed organami administracji przedłożyła zaświadczenie organów wojskowych, z którego wynikało, iż ojciec skarżącej był zarejestrowany w siłach rezerwy armii izraelskiej. Zaświadczenie dotyczące służby wojskowej w Wojskach Obrony Izraela ojca skarżącej nie obejmowało okresu od 15 maja 1948 r. do 22 kwietnia 1949 r., to jest do czasu objęcia go obowiązkiem służby wojskowej w siłach rezerwy państwa Izrael, jednakże, Sąd zwrócił uwagę na to, że w momencie zaliczenia do sił rezerwy ojciec wnioskodawczyni posiadał stopień kaprala. Przedstawione zaświadczenie, zdaniem Sądu, stanowiło wystarczającą podstawę do przyjęcia, że ojciec skarżącej utracił obywatelstwo polskie przez wstąpienie do służby wojskowej, albowiem art. 11 pkt 2 cyt. ustawy nie zawężał przesłanki wstąpienia do służby wojskowej w państwie obcym do odbycia szczególnego rodzaju służby (czynnej służby wojskowej). Zdaniem Sądu, nie zachodziła konieczność zwrócenia się w drodze pomocy prawnej do właściwych władz Izraela o nadesłanie żądanych przez skarżącą przepisów prawa (normujących służbę wojskową w Izraelu), skoro nie mogły mieć one zastosowania w sprawie. Uwzględnić bowiem należało, że przy ocenie przesłanek utraty obywatelstwa polskiego poprzez wstąpienie do służby wojskowej w państwie obcym rozważeniu podlegały przepisy ustawy polskiej obowiązującej w dacie zarejestrowania i zaliczenia ojca skarżącej w poczet sił rezerwy w wojsku izraelskim, to jest ustawy z 9 kwietnia 1938 r. o powszechnym obowiązku wojskowym (Dz. U. Nr 25, poz. 220 ze zm.). Na powyższy wyrok skargę kasacyjną do Naczelnego Sądu Administracyjnego złożyła R.G., wnosząc o uchylenie zaskarżonego wyroku oraz decyzji organów obu instancji. Zaskarżonemu wyrokowi, stosownie do art. 174 pkt 1 i 2p.p.s.a., zarzuciła naruszenie:
1)art. 184 Konstytucji RP oraz art. 1 § 1 i 2 ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. - Prawo o ustroju sądów administracyjnych (Dz. U. Nr 153, poz. 1269 ze zm.), dalej: p.u.s.a., poprzez zaniechanie dokonania przez Sąd kontroli zaskarżonej decyzji, pomimo wydania jej z naruszeniem art. 7 ,77 , 107 i 138 § 2 k.p.a.,
2)art. 3 § 1 i2 , art. 141 § 4 , art. 145 § 1 pkt 1 lit. a i c , art. 151 oraz art. 135p.p.s.a. poprzez błędne ustalenie stanu faktycznego w sprawie wskutek nieodniesienia się przez Sąd do podniesionych w skardze zarzutów naruszenia wskazanych przepisów k.p.a. i oddalenie skargi na decyzję organu odwoławczego,
3)art. 106 § 3p.p.s.a. poprzez uznanie za zbędne przeprowadzenia wnioskowanego przez stronę skarżącą dowodu zmierzającego do ustalenia treści Prawa o służbie obronnej Izraela według stanu prawnego na dzień 13 listopada 1950 r. oraz wykładni prawa i praktyki Izraela w zakresie powoływania, odbywania i wydawania zaświadczeń z Wojska Obrony Izraela w odniesieniu do wszystkich rodzajów służby i ich zakresu pojęciowego, w sytuacji, gdy dowód ten był niezbędny do prawidłowego ustalenia stanu faktycznego w sprawie,
4) art. 11 pkt 2 ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego oraz art. 115 ust. 1 ustawy z dnia 9 kwietnia 1938 r. o powszechnym obowiązku wojskowym (Dz. U. Nr 25, poz. 220 ze zm.), przez błędną wykładnię tych przepisów i niewłaściwe ich zastosowanie polegające na tym, że Sąd I instancji utożsamił zapisanie do sił rezerwy w Izraelu z wstąpieniem do służby wojskowej w państwie obcym, pomimo tego, że brak było podstaw do przyjęcia, iż ojciec skarżącej przyjął określone obowiązki w obcym wojsku, a zwłaszcza, że uczynił to dobrowolnie.
Uzasadnienie prawne
Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie ma usprawiedliwionych podstaw.
Jak można wnosić z uzasadnienia skargi kasacyjnej, przedmiotem zasadniczej rozbieżności pomiędzy stanowiskiem strony skarżącej a ustaleniami przyjętymi przez Wojewódzki Sąd Administracyjny pozostaje ocena skutków prawnych, jakie dla ciągłości posiadania przez ojca skarżącej obywatelstwa polskiego wywarł fakt odbywania przez niego służby rezerwowej w Siłach Obrony Izraela. Wbrew zarzutom skargi kasacyjnej, stanowisko przyjęte przez Sąd I instancji w odniesieniu do analizowanego zagadnienia zasługuje na pełną aprobatę. Traktowanie ustalenia Sądu, że J.G. spełniał przesłankę utraty obywatelstwa, o której mowa w art. 11 pkt 2 ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego, za sprzeczne z zebranym w sprawie materiałem dowodowym, bądź co najmniej przedwczesne nie znajduje uzasadnienia, jeżeli się zważy, że z akt sprawy wynika w sposób niebudzący wątpliwości, iż ojciec skarżącej wstąpił do służby wojskowej w państwie obcym. Zarówno Sąd I instancji, jak i organy administracji rozpatrujące sprawę oparły się na treści przedstawionego przez skarżącą zaświadczenia z dnia 28 listopada 2006 r., wydanego przez Siły Obrony Izraela. Z dokumentu tego wynikało, że ojciec skarżącej był zarejestrowany w siłach rezerwy od 22 kwietnia 1949 r. do 25 grudnia 1963 r. Twierdzenie skargi kasacyjnej, że Sąd I instancji wadliwie ocenił zaświadczenie precyzujące przebieg służby wojskowej ojca skarżącej, co miało przyczynić się do błędnych ustaleń faktycznych, musi zostać odrzucone jako nieuprawnione. Konstatacja Sądu, że ojciec skarżącej odbywał służbę wojskową, ponieważ powołanie do służby rezerwowej było jednym z rodzajów służby wojskowej w Siłach Obrony Izraela, była bowiem w pełni uzasadniona. Jest to związane z tym, że Naczelny Sąd Administracyjny nie doszukał się wadliwości w ustaleniach interpretacyjnych przyjętych przez Sąd I instancji w odniesieniu do hipotezy art. 11 pkt 2 ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego. Mając na uwadze prawidłowe rozumienie sformułowania "wstąpienie do służby wojskowej", Wojewódzki Sąd Administracyjny słusznie uznał, że wstąpienie do każdego rodzaju służby wojskowej w państwie obcym, w tym do służby rezerwowej, na które obywatel polski nie otrzymał zgody właściwego organu, powodowało utratę z mocy prawa obywatelstwa polskiego. Nie można podzielić poglądu skarżącej, że z naruszeniem art. 11 pkt 2 ustawy, Sąd przyjął błędną wykładnię przepisu, odnosząc go do jej ojca, zaliczanego w poczet sił rezerwy. Stanowisko, zgodnie z którym art. 11 pkt 2 ustawy nie ogranicza pojęcia "służby wojskowej" do czynnej służby wojskowej jest jednolicie przyjmowane w dotychczasowym orzecznictwie Naczelnego Sądu Administracyjnego (por. wyrok NSA z 8 września 2010 r. sygn. II OSK 1653/09; wyrok NSA z 15 czerwca 2010 r. sygn. II OSK 786/09; wyrok NSA z 23 kwietnia 2010 r. sygn. II OSK 393/09; wyrok NSA z 18 lutego 2009 r. sygn. II OSK 246/08; wyrok NSA z 1 kwietnia 2008 r. sygn. II OSK 322/07; wyrok NSA z 21 grudnia 2007 r. sygn. II OSK 1783/06). Naczelny Sąd Administracyjny w składzie rozpoznającym niniejszą sprawę nie znajduje podstaw, by powyższy pogląd uznać za błędny i w konsekwencji od niego odstąpić. Regulacja kwestii związanych z obywatelstwem, czyli więzią prawną łączącą daną osobę fizyczną z państwem, należy co do zasady do wyłącznych kompetencji tego państwa. Każde państwo decyduje o przesłankach nabycia i utraty swojego obywatelstwa, w związku z czym - wbrew odmiennemu stanowisku skarżącej - nie można przyjąć, by o tym, czy dana osoba wstąpiła do służby wojskowej w innym kraju, przesądzać mogła jedynie treść lub wykładnia przepisów prawa państwa trzeciego. Wniosek tego rodzaju prowadziłby do konsekwencji nie do pogodzenia z celem analizowanej regulacji. Gdyby bowiem uznawać, że wstąpienie do określonego rodzaju formacji o charakterze militarnym w państwie trzecim, nie stanowi o zaistnieniu sytuacji normowanej art. 11 ust. 2 ustawy tylko dlatego, że dany rodzaj służby nie jest formalnie traktowany przez to państwo jako służba wojskowa, ustanowiony w ustawie o obywatelstwie Państwa Polskiego zakaz pozbawiony byłby w istocie realnej gwarancji jego przestrzegania. Wychodząc z powyższego założenia, uznać trzeba, że interpretacji pojęcia "służby wojskowej" w rozumieniu art. 11 pkt 2 ustawy, należy dokonywać z uwzględnieniem przepisów prawa polskiego regulujących powszechny obowiązek wojskowy (obowiązujących w dacie wstąpienia do służby wojskowej w państwie obcym), z tym jednakże zastrzeżeniem, że podleganie przez daną osobę obowiązkom wojskowym w państwie trzecim w formie nieznanej prawu polskiemu nie wyłącza możliwości stwierdzenia utraty przez nią obywatelstwa. Omawiane zastrzeżenie odnoszone być powinno do sytuacji, gdy rodzaj służby, zasady jej odbywania, a przede wszystkim zobowiązania, jakie na siebie nakłada dana osoba, wstępując do struktur militarnych (wojska) innego państwa, kreuje pomiędzy tymi podmiotami stosunek wymuszający posłuszeństwo i zależność takiej osoby od władz państwa trzeciego a nie Polski. Zapatrywanie zbieżne z tym stanowiskiem wyraził Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 21 grudnia 2007 r. sygn. II OSK 1783/06. Powyższy wyrok wnosząca skargę kasacyjną powiązała z treścią formułowanej przez siebie argumentacji, niemniej jednak kluczowe tezy ww. orzeczenia zostały wadliwie, jak można wnosić, zinterpretowane, skoro skarżąca uznaje, że wspierają one jej stanowisko. Strona skarżącą przytoczyła w formie cytatów te zapatrywania Sądu, w których NSA stwierdził, że przy dokonywaniu wykładni przepisu art. 11 pkt 2 ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego nie można ograniczyć rozważań wyłącznie do przepisów krajowych, a ponadto, że chodzi o rzeczywiste wstąpienie do obcego wojska (nie chodzi o samo podleganie obowiązkowi służby woskowej), wiążące się z przyjęciem określonych w nim obowiązków (m.in. złożeniem przysięgi wojskowej). To trafne zapatrywanie, na co nie zwróciła uwagi strona skarżąca, odniesione zostało przez Sąd jednakże wyłącznie do tych rodzajów (form) służby wojskowej, których nie znają przepisy prawa polskiego. Naczelny Sąd Administracyjny stwierdził bowiem kategorycznie, że pojęcia sformułowane w przepisie art. 11 pkt 2 ustawy, w tym pojęcie "służby wojskowej" należy oceniać na podstawie przepisów polskich, a regulacje prawne innego państwa powinny być wzięte posiłkowo pod uwagę jedynie w sytuacji, gdy nie jest możliwe określenie charakteru obowiązków nieznanych prawu polskiemu.
Mając na uwadze powyższe, za w pełni prawidłowe uznać należy stwierdzenie Sądu I instancji, że wstąpienie ojca skarżącej do służby rezerwowej w państwie izraelskim spowodowało utratę przez niego obywatelstwa polskiego, skoro tego rodzaju służbę przepisy prawa polskiego zaliczały do służby wojskowej. W myśl art. 7 ust. 1 lit. b ustawy z dnia 9 kwietnia 1938 r. o powszechnym obowiązku wojskowym, powszechny obowiązek wojskowy odnosił się do odbycia w terminie i w sposób prawem przepisany służby wojskowej, która obejmowała nie tylko zasadniczą służbę wojskową, ale także służbę w rezerwie. W świetle przepisów cytowanej ustawy, traktowanie służby rezerwowej jako służby o charakterze wojskowym nie mogło budzić jakichkolwiek wątpliwości z uwagi na stricte wojskowe obowiązki nałożone na osoby pozostające w rezerwie. Nie dotyczyło one bowiem jedynie obowiązku odbycia przeszkolenia wojskowego oraz odbywania ćwiczeń wojskowych. Zgodnie z art. 86 ust. 2 cyt. ustawy, w razie mobilizacji i w czasie wojny oraz w przypadkach, gdy tego wymagał interes obrony Państwa stwierdzony uchwałą Rady Ministrów, służba wojskowa w rezerwie polegała również na obowiązku odbywania czynnej służby wojskowej. Analogiczną regulację przewidywała także późniejsza ustawa z 4 lutego 1950 r. o powszechnym obowiązku wojskowym, która weszła w życie w dniu 29 maja 1950 r. (art. 36 ust. 1, art. 51 ust. 1 pkt 3 i 4 ustawy).
Odrzucić należy podjętą przez skarżącą próbę odróżniania faktu wstąpienia do służby rezerwowej i formalnej rejestracji (zaewidencjonowania) w siłach rezerwy. Rozróżnienie takie jest nieusprawiedliwione z tego podstawowego powodu, że zarejestrowanie ojca jako żołnierza służby rezerwowej oznaczało, iż zaczął on podlegać w pełnym zakresie obcym władzom wojskowym i ustanowionym przez nie zasadom. To, czy zostały na niego nałożone określone obowiązki wojskowe w trakcie służby (np. odbywanie czynnej służby rezerwowej, stawienie się do regularnej służby wskutek przydziału mobilizacyjnego) nie miało więc znaczenia o tyle, że powinność zastosowania się do nich, na wezwanie władz wojskowych, z uwagi na status osoby należącej do Sił Obrony Izraela, nie może budzić wątpliwości. Okoliczność, że przywoływane obowiązki nie musiały pozostawać w kolizji z interesem Państwa Polskiego ma wymiar jedynie faktyczny, albowiem utrata obywatelstwa polskiego z mocy prawa nie była uzależniona od charakteru obowiązków, jakie się wiążą ze służbą w siłach zbrojnych obcego państwa i stanu jego relacji z Państwem Polskim. Taki pogląd prezentowany był również w doktrynie prawa, w której wskazywano, że wyłączając okres, gdy Państwo Polskie pozostawało w stanie wojny, do utraty obywatelstwa dochodziło w każdym wypadku, bez względu na to, w jakim stosunku pozostawała Polska do państwa, w którym obywatel polski wstąpił do służby wojskowej (por. W. Ramus, Prawo o obywatelstwie polskim, Warszawa 1968, s. 60-61). Zarzut nieustalenia przez Sąd I instancji, czy rejestracja wojskowa jej ojca odbyła się zgodnie z jego wolą, czy też miała charakter przymusowy jest chybiony z tego względu, że dobrowolność przyjęcia przez ojca skarżącej obywatelstwa izraelskiego przesądza o dobrowolności wstąpienia do służby wojskowej w Izraelu. W wyroku z 12 września 2007 r. sygn. II OSK 1693/06 Naczelny Sąd Administracyjny przyjął, że utrata obywatelstwa polskiego na podstawie art. 11 pkt 2 ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego w związku ze "wstąpieniem do służby wojskowej w państwie obcym", bez zgody właściwych organów polskich, następuje nie tylko w razie podjęcia przez obywatela polskiego służby wojskowej w obcym państwie w charakterze ochotnika, lecz również w przypadku odbycia przez niego obowiązkowej służby wojskowej, będącej konsekwencją dobrowolnego nabycia przez niego obywatelstwa obcego państwa. Obowiązek wojskowy ciąży tylko na obywatelach danego państwa, dlatego w przypadku dobrowolnego nabycia obywatelstwa państwa obcego przez daną osobę należy uznać, że wyraża ona domniemaną zgodę na wypełnianie obowiązku obrony tego państwa. Przepisy ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego oraz ustawy o powszechnym obowiązku wojskowym przesłankę utraty obywatelstwa polskiego wiązały ze zdarzeniami, które były skutkiem własnych, suwerennych decyzji osób posiadających obywatelstwo polskie i taki właśnie charakter przypisać należało decyzji ojca skarżącej o rejestracji w służbie rezerwowej armii izraelskiej.
Nieprzeprowadzenie dowodów zmierzających do ustalenia przepisów prawa izraelskiego, regulujących poszczególne rodzaje służby wojskowej w tym państwie, nie naruszało art. 106 § 3p.p.s.a. Jak już wskazano bowiem powyżej, oceny, czy dana osoba "wstąpiła do służby wojskowej" w rozumieniu art. 11 pkt 2 ustawy, należało dokonywać z uwzględnieniem przepisów prawa polskiego. Nie doszło w sprawie do naruszenia art. 115 ust. 1 ustawy z dnia 9 kwietnia 1938 r. o powszechnym obowiązku wojskowym, albowiem ustalenia przyjęte w niniejszej sprawie, wskazujące na odbywanie przez ojca skarżącej służby wojskowej w armii izraelskiej, dawały podstawę do uznania, że wymieniona osoba "przyjęła obowiązki w wojsku obcym", do czego nawiązywał (przy określeniu przesłanki utraty obywatelstwa polskiego) przywołany przepis.
Mając powyższe na uwadze, Naczelny Sąd Administracyjny, na podstawie art. 184p.p.s.a., orzekł jak w sentencji
.
