II OSK 74/11 - Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie
LEX nr 1252170
Wyrok
Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie
z dnia 21 grudnia 2011 r.
II OSK 74/11
UZASADNIENIE
Skład orzekający
Przewodniczący: Sędzia NSA Włodzimierz Ryms.
Sędziowie NSA: Jacek Chlebny (spr.), del. Janina Kosowska.
Sentencja
Naczelny Sąd Administracyjny po rozpoznaniu w dniu 21 grudnia 2011 r. na rozprawie w Izbie Ogólnoadministracyjnej sprawy ze skargi kasacyjnej E. K. od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 29 września 2010 r. sygn. akt IV SA/Wa 1502/10 w sprawie ze skargi E. K. na decyzję Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia (...) października 2008 r. nr (...) w przedmiocie odmowy stwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego oddala skargę kasacyjną.
Uzasadnienie faktyczne
1. Zaskarżonym wyrokiem Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie oddalił skargę E. K. na decyzję Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z (...) października 2008 r. w przedmiocie odmowy stwierdzenia obywatelstwa polskiego.
2. Wyrok ten został wydany w następującym stanie faktycznym i prawnym sprawy. Prezes Urzędu do Spraw Repatriacji i Cudzoziemców decyzją z (...) listopada 2006 r. utrzymał w mocy decyzję Wojewody Mazowieckiego z (...) maja 2006 r., którą organ odmownie rozpatrzył wniosek E. K. z 13 stycznia 2005 r. o stwierdzenie posiadania obywatelstwa polskiego. W trakcie postępowania administracyjnego ustalono, że wnioskodawca urodził się (...) czerwca 1913 r. w R., jako syn J. i B. z domu J. W dniu 10 listopada 1939 r. opuścił Warszawę i udał się do Lwowa, gdzie został aresztowany przez NKWD i dwa lata spędził w radzieckich łagrach. W 1941 r. zgłosił się ochotniczo do tworzącej się Armii Polskiej w ZSRR, z którą opuścił terytorium ZSRR i znalazł się na terytorium Iranu. W roku 1943 został zwolniony z wojska polskiego jako inwalida wojenny. Następnie w końcu grudnia 1943 r. przybył na terytorium ówczesnej Palestyny. Po powstaniu Państwa Izrael, tj. 15 maja 1948 r., zgodnie z przedłożonym urzędowym zaświadczeniem, nabył obywatelstwo izraelskie i legitymował się paszportem izraelskim do 1978 r., kiedy to nabył obywatelstwo szwajcarskie. Według orzekającego w sprawie organu, zwolnienie wnioskodawcy z Wojska Polskiego w 1943 r. z powodu inwalidztwa wojennego uczyniło go niezdolnym do pełnienia służby wojskowej w rozumieniu art. 10 ustawy z dnia 9 kwietnia 1938 r. o powszechnym obowiązku wojskowym (Dz. U. Nr 25, poz. 220 z późn. zm.). Nabywając obywatelstwo izraelskie w dniu 15 maja 1948 r. wnioskodawca spełnił zatem przesłankę wskazaną w art. 11 pkt 1 ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego (Dz. U. Nr 7, poz. 44 z późn. zm.), zgodnie z którą, obywatel polski niepodlegający obowiązkowi służby wojskowej, traci z mocy prawa obywatelstwo polskie z chwilą nabycia obywatelstwa obcego.
3. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie - na skutek skargi wniesionej przez E. K. - wyrokiem z 4 kwietnia 2007 r. sygn. IV SA/Wa 251/07 uchylił wyżej wymienione decyzje jako wydane z naruszeniem prawa procesowego, tj. art. 7, art. 77 i art. 80 k.p.a. Zdaniem Sądu, przy ponownym rozpoznawaniu wniosku, organy powinny dokładnie wyjaśnić stan faktyczny sprawy, w szczególności ocenić uprawnienia Komisji Lekarskiej, która w dniu 23 sierpnia 1945 r. wydała orzeczenie o inwalidztwie wojennym skarżącego, jak również jej umocowanie do podejmowania ostatecznych orzeczeń, albowiem warunkiem zwolnienia od powszechnego obowiązku było uprawomocnienie się orzeczenia uznającego niezdolność do służby wojskowej. Według Sądu, o wadliwości przeprowadzonego postępowania wyjaśniającego świadczyło również pominięcie przez organy poświadczenia zarejestrowania E. K. w dniu 26 czerwca 1946 r. jako obywatela polskiego przez Konsulat Generalny Rzeczypospolitej Polskiej w Tel - Awiwie.
4. W wyniku ponownego rozpoznania sprawy decyzją z (...) maja 2008 r. Wojewoda Mazowiecki odmówił E. K. stwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego. Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji decyzją z (...) października 2008 r. utrzymał w mocy powyższe rozstrzygnięcie, przyjmując jednakże, iż organ I instancji błędnie ustalił podstawę prawną utraty obywatelstwa polskiego przez wnioskodawcę, co spowodowane było wadliwie przeprowadzonym postępowaniem wyjaśniającym. Organ odwoławczy wskazał, że z informacji Instytutu Polski i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie, nieuwzględnionej przez organ I instancji, wynika, iż w aktach przejętych po Związku Inwalidów Wojennych PSZ został odnaleziony zapis dotyczący przyznania E. K. w Ośrodku Organizacyjnym w G. kat. zdrowia "E" (zupełnie niezdolny do służby wojskowej), zatwierdzonego przez dowódcę Rejonu Etapów Oran ppłk. R. B. w dniu 24 maja 1943 r. Okoliczność tę potwierdza włączona do akt sprawy kserokopia karty ewidencyjnej wnioskodawcy, prowadzonej przez Komendę Uzupełnień nr 3 przy Armii Polskiej w Teheranie, z której wynika, że skarżący na podstawie orzeczenia Wojskowej Komisji Rewizyjno - Lekarskiej przy Dowództwie "Rej. Etap. Iran" z dnia 24 maja 1943 r. został zwolniony od powszechnego obowiązku wojskowego. W świetle zebranej dokumentacji, przyjąć należało, że skarżący utracił obywatelstwo polskie, nabywając obywatelstwo izraelskie, stosownie do art. 11 pkt 1 ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego, bez konieczności ubiegania się o uzyskanie zwolnienia od powszechnego obowiązku wojskowego.
5. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie wyrokiem z 25 marca 2009 r. sygn. IV SA/Wa 2040/08 uchylił decyzję Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z (...) października 2008 r. oraz utrzymaną nią w mocy decyzję Wojewody Mazowieckiego z (...) maja 2008 r. stwierdzając, że kontrolowane rozstrzygnięcie zostało wydane z naruszeniem art. 153p.p.s.a. W ocenie Sądu, utrzymanie w mocy przez organ odwoławczy decyzji organu I instancji przy oparciu się przez organ odwoławczy na innych przesłankach faktycznych i na innym przepisie prawa materialnego niż organ I instancji stanowi naruszenie art. 138 § 1 pkt 1 k.p.a.
6. Wskutek skargi kasacyjnej wniesionej przez Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji, Naczelny Sąd Administracyjny wyrokiem z 23 lipca 2010 r. sygn. II OSK 1143/09 uchylił wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z 25 marca 2009 r. i przekazał sprawę temu Sądowi do ponownego rozpatrzenia. Naczelny Sąd Administracyjny nie stwierdził naruszenia przez organ art. 138 § 1 pkt 1 k.p.a, albowiem - jak wskazał - zmiana podstawy prawnej i faktycznej rozstrzygnięcia przez organ odwoławczy jest dopuszczalna, jeśli odbywa się na podstawie materiału dowodowego, który znajduje się w aktach sprawy i materiał ten był stronom znany. Uzupełnienie materiału dowodowego w sprawie o kartę ewidencyjną wnioskodawcy nie uzasadniało konieczności uchylenia decyzji organu I instancji do ponownego rozpatrzenia, ponieważ karta ta jedynie dodatkowo potwierdzała fakt zwolnienia wnioskodawcy ze służby wojskowej, będącego okolicznością dla wnioskodawcy znaną. W ocenie Naczelnego Sądu Administracyjnego, nie został także naruszony art. 153p.p.s.a. z tego względu, że organ I instancji uznał, iż nie zachodzi konieczność realizacji wytycznych zawartych w wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego z dnia 4 kwietnia 2007 r., gdyż ponownie rozpatrując sprawę odmówił stwierdzenia posiadania obywatelstwa przez wnioskodawcę z innych przyczyn, niż w decyzji z dnia (...) maja 2006 r., która była przedmiotem kontroli Sądu. Organ odwoławczy, ponownie rozpatrując sprawę, nie naruszył zaś powołanego przepisu w stopniu uzasadniającym uchylenie zaskarżonej decyzji. Według Naczelnego Sądu Administracyjnego, nie jest rolą Sądu I instancji dokonywanie interpretacji przepisów prawa izraelskiego dotyczących obywatelstwa. W aktach sprawy znajduje się zaświadczenie o nabyciu przez wnoszącego skargę kasacyjną obywatelstwa izraelskiego. W zaświadczeniu tym wskazana została data nabycia przez skarżącego tego obywatelstwa. Zaświadczenie to jest dla Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego wiążące. Skarżący może podważać jego treść tylko przez organami państwa Izrael. Wojewódzki Sąd Administracyjny, rozpoznając ponownie sprawę, powinien ocenić prawidłowość zastosowania przez organy orzekające w sprawie przepisów prawa materialnego w związku z tym, że przyczyna uchylenia przez Sąd I instancji zaskarżonej decyzji, łącząca się z zarzutem naruszenia przez organ przepisów postępowania, okazała się niezasadna.
7. Oddalając skargę E. K. na decyzję Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z (...) października 2008 r., Wojewódzki Sąd Administracyjny w wyroku z 29 września 2010 r. stwierdził, że w warunkach związania Sądu oceną prawną sprawy dokonaną przez Naczelny Sąd Administracyjnym, zasadniczą okolicznością dla sprawy pozostaje ustalenie, czy skarżący w dacie nabycia obywatelstwa obcego podlegał czynnej służbie wojskowej w rozumieniu ówcześnie obowiązujących przepisów prawa. Stanowisko Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji odnoszące się do powyższej kwestii, zgodnie z którym skarżący nie podlegał w chwili nabycia obywatelstwa izraelskiego tj. w dniu 15 maja 1948 r. obowiązkowi służby wojskowej, w ocenie Sądu I instancji nie budzi zastrzeżeń, skoro jest ono oparte na treści orzeczenia Wojskowej Komisji Rewizyjno-Lekarskiej z 24 maja 1943 r. zwalniającej skarżącego od powszechnego obowiązku wojskowego z powodu niezdolności do służby wojskowej. Organ zastosował przepis art. 11 pkt 1 ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego, albowiem w warunkach rozpoznawanej sprawy nastąpiło zdarzenie warunkujące utratę obywatelstwa polskiego przez skarżącego wymienione w tym przepisie. Okoliczność nabycia przez skarżącego w dniu 15 maja 1948 r. obywatelstwa obcego wynikała z treści zaświadczenia o obywatelstwie izraelskim z 25 października 2006 r., wydanego przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznych Izraela. Jak wskazał Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 23 lipca 2010 r. powyższe zaświadczenie w zakresie wskazanej w nim daty nabycia przez skarżącego obywatelstwa izraelskiego jest dla Sądu I instancji wiążące. Bezspornym jest, że dopiero po czterech latach od proklamowania Państwa Izrael został uchwalony przez parlament izraelski akt prawny regulujący kwestię obywatelstwa izraelskiego, niemniej jednak skutki uzyskania obywatelstwa izraelskiego na mocy tej ustawy rozciągały się co do zasady od daty utworzenia Izraela. Przyznał to zresztą pełnomocnik skarżącego na rozprawie przed Wojewódzkim Sądem Administracyjnym w dniu 29 września 2010 r.
8. Na powyższy wyrok skargę kasacyjną do Naczelnego Sądu Administracyjnego złożył E. K., wnosząc o zmianę zaskarżonego wyroku i uwzględnienie wniesionej do Sądu I instancji skargi poprzez uchylenie zaskarżonej decyzji. Zaskarżonemu wyrokowi skarżący zarzucił naruszenie prawa materialnego poprzez niewłaściwe zastosowanie jako podstawy oddalenia skargi na decyzję Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z (...) października 2008 r. przepisów ustawy z 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego zamiast przepisów ustawy z 8 stycznia 1951 r. o obywatelstwie polskim. Skarżący wskazał, że nabycie obywatelstwa izraelskiego, stanowiące oceniane zdarzenie prawne, nastąpiło w 1952 r., natomiast Wojewódzki Sąd Administracyjny zastosował w sprawie uchyloną już w tamtym czasie ustawę z 1920 r. Według skarżącego, niedopuszczalne jest w polskim porządku prawnym stosowanie przepisów uchylonych w dacie zdarzenia w sytuacji, gdy w sprawach obywatelstwa obowiązywały przepisy nowego aktu prawnego. Działanie obcego prawa wstecz, z jakim mamy do czynienia w przypadku ustawy izraelskiej dotyczącej obywatelstwa z 1952 r., mogłoby być uznane za dopuszczalne w polskim porządku prawnym, gdyby wskutek działania retroaktywnego obcego prawa polski obywatel nabywał wyłącznie uprawnienia, nie zaś tracił prawa stanu. W ocenie skarżącego, skoro w rozumieniu ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego nie nabył (świadomie i dobrowolnie) obywatelstwa izraelskiego w dniu 15 maja 1948 r. ani z mocy deklaracji Ben Guriona, ani z mocy utrwalonego zwyczaju międzynarodowego, uznać trzeba, że mógł posiadać co najwyżej status "mieszkańca" Izraela, czy też obywatela tego państwa "in spe".
9. Helsińska Fundacja Praw Człowieka, dopuszczona do udziału w postępowaniu, w dniu 21 grudnia 2011 r. złożyła opinię prawną, w której przedstawione zostało stanowisko uczestnika postępowania odnośnie do charakteru obywatelstwa oraz zasad nabywania obywatelstwa izraelskiego przez osoby narodowości żydowskiej po powstaniu Państwa Izrael.
Uzasadnienie prawne
Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:
10. Skarga kasacyjna podlega oddaleniu. W myśl art. 176p.p.s.a. skarga kasacyjna powinna czynić zadość wymaganiom przepisanym dla pisma w postępowaniu sądowym oraz zawierać oznaczenie zaskarżonego orzeczenia ze wskazaniem czy jest ono zaskarżone w całości, czy w części, przytoczenie podstaw kasacyjnych i ich uzasadnienie, wniosek o uchylenie lub zmianę orzeczenia z oznaczeniem zakresu żądanego uchylenia lub zmiany. Przez przytoczenie podstaw kasacyjnych należy rozumieć wskazanie tychże podstaw, polegające na określeniu przepisów prawa, które - zdaniem wnoszącego skargę kasacyjną - uległy naruszeniu przez sąd wydający zaskarżone orzeczenie. Określenie przepisów prawa, którym sąd miałby uchybić, powinno wiązać się z podaniem w treści skargi kasacyjnej numeru artykułu, paragrafu, ustępu, punktu oraz innych jednostek redakcyjnych danego aktu prawnego. Skarga kasacyjna jest sformalizowanym środkiem zaskarżenia, w związku z czym ustawodawca w art. 175 § 1p.p.s.a. sporządzenie skargi kasacyjnej powierzył profesjonalnym pełnomocnikom (przymus adwokacko-radcowski). Celem tego działania było zapewnienie skargom kasacyjnym wnoszonym do Naczelnego Sądu Administracyjnego odpowiedniego poziomu merytorycznego i formalnego.
11. W rozpoznawanej sprawie skarga kasacyjna sporządzona przez skarżącego nie w pełni spełnia wymóg, o którym mowa w art. 176p.p.s.a., albowiem nie zawiera przytoczenia podstaw kasacyjnych w sposób wyżej wskazany. Skarżący wprawdzie wyjaśnił, że opiera skargę kasacyjną na zarzucie naruszenia prawa materialnego (art. 174 pkt 1p.p.s.a.), niemniej nie wskazał konkretnych przepisów tego prawa, które - jego zdaniem - naruszył Sąd I instancji, wydając zaskarżony wyrok. Przypisując wadliwość ocenie sformułowanej przez Sąd I instancji w zakresie, w jakim Sąd przyjął, że skarżący nabył obywatelstwo izraelskie w dniu 15 maja 1948 r., tracąc tym samym w tymże dniu obywatelstwo polskie, wnoszący skargę kasacyjną nie określił, w oparciu o jakie przepisy prawa wyraża tego rodzaju zapatrywanie. Poprzestał jedynie na ogólnym stwierdzeniu, że kwestię nabycia obywatelstwa izraelskiego przez skarżącego Sąd I instancji nie powinien rozważać na podstawie przepisów ustawy z 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego, ale przepisów ustawy z 8 stycznia 1951 r. o obywatelstwie polskim. Tego rodzaju ocena nie łączy się ze wskazaniem przez stronę przepisów, które miałyby postulowane działanie interpretacyjne wspierać, niemniej może zostać in favorem uznane za wystarczające do wskazania podstawy kasacyjnej w rozumieniu, jakie temu pojęciu przypisuje ustawa - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. W konsekwencji oznacza to, że rozpatrywana skarga kasacyjna nie podlega odrzuceniu na podstawie art. 180 w związku z art. 176p.p.s.a.
12. Przyjęcie, że podstawę kasacyjną skargi stanowią przepisy ustawy z 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego stanowi o formalnoprawnej poprawności wniesionego środka odwoławczego, nie nadaje mu jednakże cechy skuteczności rozumianej jako wykazanie przez skarżącego wadliwości prawnej zaskarżonego wyroku w stopniu mogącym mieć istotny wpływ na wynik sprawy. Zwrócić należy bowiem uwagę na to, że odwołanie się do przepisów ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego skarżący opiera na kluczowym założeniu, zgodnie z którym nabycie przez niego obywatelstwa polskiego mogło nastąpić dopiero w 1952 r., gdy tymczasem ustalenia faktyczne sprawy wskazują, że data ta powinna zostać wyznaczona na moment wcześniejszy - rok 1948. Okoliczność ta - co należy podkreślić - nie jest przy tym wynikiem podzielenia przez skład Naczelnego Sądu Administracyjnego rozpatrującego niniejszą sprawę poglądu tego Sądu zaprezentowanego w wyroku z 31 stycznia 2008 r. sygn. II OSK 1919/06 odnośnie do daty nabycia obywatelstwa izraelskiego przez osoby narodowości żydowskiej przybyłe do tego państwa z zamiarem stałego osiedlenia się przed uchwaleniem ustawy o obywatelstwie, ale następstwem obowiązywania w niniejszym postępowaniu dyspozycji art. 190p.p.s.a. Skarżący, podnosząc przedstawiony wyżej zarzut pod adresem Sądu I instancji, nie dostrzega, że rozpoznawana sprawa była już przedmiotem rozstrzygnięcia Naczelnego Sądu Administracyjnego, jak i tego, że Sąd, któremu sprawa została przekazana, w świetle przywołanego przepisu, związany jest wykładnią prawa dokonaną w tej sprawie przez Naczelny Sąd Administracyjny, a jednocześnie nie jest dopuszczalne oparcie skargi kasacyjnej od orzeczenia wydanego po ponownym rozpoznaniu sprawy na podstawach sprzecznych z wykładnią prawa ustaloną przez Naczelny Sąd Administracyjny. W wyroku z 23 lipca 2010 r. Naczelny Sąd Administracyjny wskazał, że znajdujące się w aktach sprawy zaświadczenie o obywatelstwie izraelskim skarżącego, stwierdzające, że jest on obywatelem Państwa Izrael od 15 maja 1948 r., jest wiążące dla Sądu i może zostać podważone przez skarżącego jedynie przed właściwymi organami państwa Izrael. Podjęta przez skarżącego próba zwalczenia ustaleń faktycznych poczynionych przez Sąd I instancji w odniesieniu do tejże kwestii nie mogła się zatem powieść poprzez odwołanie się do tego, że pomiędzy 1948 a 1952 r. - w opinii skarżącego - cieszył się on, co najwyżej, statusem "mieszkańca" Izraela, bądź obywatelem in spe tego państwa. Tak wyrażany pogląd pozostaje sprzeczny z wykładnią prawa ustaloną przez Naczelny Sąd Administracyjny w przywołanym wyżej wyroku, w związku z czym musi zostać pominięty, stosownie do art. 190p.p.s.a. Wskazane wyżej względy decydują jednocześnie o tym, że pominięte zostały twierdzenia Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka sformułowane w złożonej przez nią opinii prawnej z 21 grudnia 2011 r., skoro stanowią one w całości polemikę z poglądem prawnym zaprezentowanym przez Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 23 lipca 2010 r.
13. Niedopuszczalność przyjęcia w rozpoznawanej sprawie odmiennego stanowiska odnośnie do tego, że skarżący nabył obywatelstwo izraelskie w 1948 r., czyni niezasadnym postawiony przez wnoszącego skargę kasacyjną zarzut naruszenia przez Sąd I instancji przepisów ustawy z 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego. W sprawie wszczętej wnioskiem o stwierdzenie posiadania obywatelstwa polskiego prawidłowo uznano, że wnioskodawca utracił obywatelstwo polskie wskutek nabycia obywatelstwa obcego, stosownie do art. 11 pkt 1 ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego. Niepodważone ustalenia faktyczne wskazują, że skarżący w dacie nabycia obywatelstwa izraelskiego nie był obowiązany do czynnej służby wojskiej, co sprawiało, że jak prawidłowo przyjął Wojewódzki Sąd Administracyjny, mógł nabyć obywatelstwo obce bez uzyskania zwolnienia od powszechnego obowiązku wojskiego. Data nabycia obywatelstwa obcego przez skarżącego stanowi o poprawności ustaleń walidacyjnych Sądu I instancji, w zakresie w jakim Sąd przyjął, że w stosunku do skarżącego nie miały zastosowania normy zawarte w ustawie z 8 stycznia 1951 r. o obywatelstwie polskim, albowiem zdarzenie prawne, z którym przepisy prawa polskiego wiązały skutek utraty obywatelstwa, nastąpiło pod rządem wcześniej obowiązującej ustawy z 1920 r.
14. Mając na uwadze powyższe, Naczelny Sąd Administracyjny podstawie art. 184p.p.s.a. orzekł jak w sentencji.
