II OSK 1619/11, Ustalenie utraty obywatelstwa polskiego. - Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie
Wyrok
Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie
z dnia 7 września 2012 r.
II OSK 1619/11
Ustalenie utraty obywatelstwa polskiego.
TEZA aktualna
To do organu należy ustalenie zaistnienia którejkolwiek przesłanki z art. 11 pkt 2 ustawy z 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego i to organ, mając w tym względzie wątpliwości, winien dokonać stanowczych ustaleń.
UZASADNIENIE
Skład orzekający
Przewodniczący: Sędzia NSA Andrzej Gliniecki.
Sędziowie: NSA Małgorzata Dałkowska-Szary (spr.), del. WSA Robert Sawuła.
Sentencja
Naczelny Sąd Administracyjny po rozpoznaniu w dniu 7 września 2012 r. na rozprawie w Izbie Ogólnoadministracyjnej sprawy ze skargi kasacyjnej Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 12 kwietnia 2011 r., sygn. akt IV SA/Wa 351/11 w sprawie ze skargi Z.W. na decyzję Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia (...) stycznia 2011 r. nr (...) w przedmiocie odmowy stwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego oddala skargę kasacyjną.
Uzasadnienie faktyczne
Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie wyrokiem z dnia 12 kwietnia 2011 r., sygn. akt IV SA/Wa 351/11, po rozpoznaniu skargi Z. W. na decyzję Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia (...) stycznia 2011 r. nr (...) w przedmiocie odmowy stwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego, uchylił zaskarżoną decyzję oraz utrzymaną nią w mocy decyzję Wojewody Mazowieckiego z dnia (...) lipca 2009 r., stwierdził, że zaskarżona decyzja nie podlega wykonaniu do czasu uprawomocnienia się niniejszego wyroku oraz zasądził od Ministra na rzecz skarżącego zwrot kosztów postępowania sądowego.
Powyższy wyrok zapadł w następujących okolicznościach faktycznych i prawnych sprawy:
Wojewoda Mazowiecki decyzją z dnia (...) lipca 2009 r. odmówił stwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego przez Z. W. ur. (...) kwietnia 1931 r. w Warszawce, syna L. i A. z d. K. W uzasadnieniu organ wskazał, że wnioskodawca mimo wezwań i obarczającego stronę ciężaru dowodowego, nie przedłożył dokumentów na poparcie faktów, z których wyprowadza posiadanie przez siebie obywatelstwa polskiego. W szczególności, na tle informacji wnioskodawcy o jego służbie wojskowej w armii brytyjskiej zakończonej w 1957 r. w stopniu sierżanta, nie wykazał on stosownym dokumentem, iż nie wstąpił do służby w obcej armii w okresie obowiązywania ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego (Dz. U. RP Nr 7, poz. 44 z późn. zm.), co pozwoliłoby wykluczyć wobec strony przesłankę utraty obywatelstwa polskiego przewidzianą w art. 11 pkt 2 tej ustawy, a bez udokumentowania tej kwestii przez wnioskodawcę było to niemożliwe. Oceniając zatem materiał dowodowy Wojewoda uznał, że nie ma podstaw do wydania decyzji stwierdzającej posiadanie obywatelstwa polskiego przez wnioskodawcę.
W odwołaniu od powyższej decyzji Z. W. podniósł, że nie wstąpił do sił brytyjskich - kształcił się w J. będącej częścią Polskich Sił Zbrojnych prowadzonej wspólnie z Brytyjczykami. W ramach uczęszczania do tej szkoły uzyskał wykształcenie i stopień wojskowy.
Decyzją z dnia (...) stycznia 2011 r. Minister utrzymał w mocy decyzję Wojewody. W uzasadnieniu powyższej decyzji ustalono, iż Z. W. nabył przez urodzenie obywatelstwo polskie - jako ślubny syn obywatela polskiego na podstawie art. 4 pkt 1 w zw. z art. 5 ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego. Następnie Minister wskazał, że w okresie od lutego 1940 r. do sierpnia 1942 r. małoletni wówczas Z. W. jako obywatel polski przebywał z rodzicami na zesłaniu w ZSRR. W 1942 r. małoletni zainteresowany wraz z polskim wojskiem pod przywództwem (...) opuścił ZSRR. Wraz z polską armią przybył następnie do Palestyny, gdzie od 1942 r. uczęszczał do polskiej J., stworzonej w 1942 r. i istniejącej do 1948 r. w łonie Polskich Sił Zbrojnych podległych rządowi emigracyjnemu w Londynie.
W ocenie Ministra, okoliczność, iż Z. W. najpierw był deportowany do ZSRR w 1940 r. jako polski mieszkaniec dawnych "Kresów", przebywał na zesłaniu przez ponad dwa lata, wydostał się z ZSRR z polskim wojskiem w 1942 r. i uczęszczał do polskiej J., będącej częścią Polskich Sił Zbrojnych, a więc - pomimo wieku - był polskim żołnierzem, dowodzi jednoznacznie, iż dopuszczalnym było uznanie przez organ I instancji, że wnioskodawca nabył i posiadał obywatelstwo polskie co najmniej do deklarowanego przez niego dnia wystąpienia z J. i wstąpienia w styczniu 1948 r. do technicznej szkoły armii brytyjskiej "A." w C.
Organ wskazał następnie, że w piśmie z dnia 11 maja 2004 r. skierowanym do Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych Z. W. oświadczył, że "około B. Narodzenia w 1947 r. znalazłem się wysłany przez kapitana G. do obozu, gdzie szkoła mechaniczna (z E.) nie miała żadnych zajęć, a była karmiona tylko suchymi kartoflami, grochem i herbatą angielską. Było nas z Kadeckiej dwunastu. Nie było wyboru pomiędzy kopalnią węgla w Walii, lasami w Północnej Szkocji i nauką techniczną, więc wybrałem dalsze kształcenie się. Kontrakt na 8 lat służby w (...), ale za to najpierw 3 lata technologicznego (nieczytelne) stałem się rodzajem technika/inżyniera dla wojska ((...)). Zdawałem egzaminy, ale nie chciałem brać obywatelstwa brytyjskiego. Wobec braku obywatelstwa nie mogłem być oficerem, ale wspiąłem się na stopień sierżanta. Wysłano mnie na wojnę w (...) na 18 miesięcy i po paru latach w (...) znów na (...). Tam powierzono mi zorganizować bazowy warsztat elektryczny i elektroniczny, co bywało funkcją rangi dużo wyższej od mojej (...). Miałem szczęście nigdy nie strzelać do nikogo, choć sami byliśmy obstrzeliwani przez "przyjazny" ogień artylerii brytyjskiej przez pomyłkę.
W ocenie Ministra kluczowym dla stwierdzenia obecnego statusu obywatelstwa polskiego wnioskodawcy jest ustalenie, czy przed 19 stycznia 1951 r. spełnił on przesłankę utraty obywatelstwa polskiego przewidzianą w art. 11 ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego, tj. wstąpił do służby wojskowej (przyjął obowiązki wojskowe) w Wielkiej Brytanii, czyli w państwie, w którym wówczas przebywał i w którym po wystąpieniu z polskiej J. w styczniu 1948 r. podjął naukę w brytyjskiej technicznej szkole wojskowej, kontynuując ją również w dniu uzyskania pełnoletności oraz w nieznanej dacie podpisał kontrakt wojskowy w armii brytyjskiej trwający prawdopodobnie 8 lub 10 lat, zakończony we wrześniu 1957 r. w stopniu sierżanta armii brytyjskiej.
Minister podzielił stanowisko organu I instancji, że przytoczone wyżej oświadczenia strony nie są wystarczające ani do potwierdzenia tej okoliczności, ani jej wykluczenia. Bezsporne jest, iż wnioskodawca nigdy nie przyjął obywatelstwa brytyjskiego i nie miał z tego tytułu obowiązku odbycia służby wojskowej w armii brytyjskiej. Informacje podane przez stronę wskazują, iż niezaprzeczalny jest fakt jego ochotniczej (dobrowolnej) służby w wojsku brytyjskim na skutek podpisania przez niego kontraktu (umowy), którego koniec przypadł na wrzesień 1957 r. Kluczowe znaczenie ma więc, kiedy kontrakt ten zaczął obowiązywać, a daty tej ustalić nie można wobec sprzecznych i nieprecyzyjnych infoMając to wszystko na uwadze Minister wezwał stronę do wyeliminowania braków w materiale dowodowym poprzez przedłożenie precyzyjnego i szczegółowego zaświadczenia, wydanego przez właściwy organ brytyjski, dokumentującego pełny przebieg służby wojskowej (lub jej brak) Z. W. (każdego rodzaju, w tym uwzględniające zarówno naukę w szkole wojskowej, jak i jego służbę kontraktową w brytyjskiej armii, obejmujące okres od zakończenia przez niego nauki w J., istniejącej w latach 1942-48 wchodzącej w skład Polskich Sił Zbrojnych, do 19 stycznia 1951 r. tj. do dnia zmiany stanu prawnego, w którym fakt podjęcia służby wojskowej przez obywatela polskiego w obcym wojsku nie miał wpływu na jego status obywatelstwa). Pomimo wezwań zaświadczenie takie nie zostało organowi przesłane.rmacji zainteresowanego oraz odmowy udokumentowania przez niego tej okoliczności. Zdaniem Ministra szczególnego znaczenia na tym tle nabiera podawany przez wnioskodawcę fakt, iż w dniu (...) stycznia 1948 r. rozpoczął naukę w technicznej szkole armii brytyjskiej, gdzie uczył się przez 3 lata. W ocenie organu, rozstrzygnięcia wymagało więc czy nauka w tej szkole i późniejsza "praktyka" w "(...)" w warsztatach "(...)" były prowadzone przez zainteresowanego w ramach kontraktu wojskowego z armią brytyjską (służby w armii brytyjskiej), który podpisał - jak sam twierdzi - na 8 lub 10 lal przed wystąpieniem z tej służby w 1957 r. w randze sierżanta armii brytyjskiej. Z akt sprawy wynika, że już organ I instancji kierował do pełnomocnika wnioskodawcy wezwanie do przedłożenia precyzyjnego zaświadczenia o pełnym, przebiegu służby wojskowej Z. W. w armii brytyjskiej, wobec faktu, że kształcił się on w technicznej uczelni armii brytyjskiej i kontynuował służbę wojskową w tej armii do 26 roku życia. Wojewoda zauważył także, iż "zgodnie z wówczas obowiązującymi przepisami polskimi nauka w wyższej szkole wojskowej była równoznaczna z odbywaniem służby wojskowej (ustawa z dnia 23 czerwca 1939 r. o Wojskowej Szkole Głównej Inżynierii Dz. U. z 1939 r. Nr 57, poz. 368, dekret z dnia 22 października 1947 r. o utworzeniu Akademii Sztabu Generalnego Dz. U. z 1947 r. Nr 65, poz. 379).
Mając to wszystko na uwadze Minister wezwał stronę do wyeliminowania braków w materiale dowodowym poprzez przedłożenie precyzyjnego i szczegółowego zaświadczenia, wydanego przez właściwy organ brytyjski, dokumentującego pełny przebieg służby wojskowej (lub jej brak) Z. W. (każdego rodzaju, w tym uwzględniające zarówno naukę w szkole wojskowej, jak i jego służbę kontraktową w brytyjskiej armii, obejmujące okres od zakończenia przez niego nauki w J., istniejącej w latach 1942-48 wchodzącej w skład Polskich Sił Zbrojnych, do 19 stycznia 1951 r. tj. do dnia zmiany stanu prawnego, w którym fakt podjęcia służby wojskowej przez obywatela polskiego w obcym wojsku nie miał wpływu na jego status obywatelstwa). Pomimo wezwań zaświadczenie takie nie zostało organowi przesłane.
W związku z powyższym Minister stwierdził, że zgromadzony w toku postępowania przed organami I i II instancji materiał dowodowy nie pozwala na ustalenie, czy przed 19 stycznia 1951 r. Z. W. spełnił przesłankę utraty obywatelstwa polskiego przewidzianą w art. 11 pkt 2 ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego.
Skargą Z. W. zaskarżył powyższą decyzję w całości wnosząc o jej uchylenie oraz o uchylenie poprzedzającej ją decyzji Wojewody, zarzucając organowi II instancji naruszenie art. 1 ustawy z dnia 15 lutego 1962 r. o obywatelstwie polskim (tekst jedn.: Dz. U. z 2000 r. Nr 28, poz. 353 z późn. zm.) poprzez uznanie, iż zebrany w sprawie materiał dowodowy nie pozwalał na stwierdzenie posiadania przez skarżącego obywatelstwa polskiego oraz naruszenie art. 7 i 77 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (tekst jedn.: Dz. U. z 2000 r. Nr 98, poz. 1071 z późn. zm., dalej: k.p.a.) poprzez wyciągnięcie dla skarżącego negatywnych konsekwencji prawnych z powodu obiektywnej niemożliwości przedłożenia zaświadczenia o przebiegu służby wojskowej w Wojsku Brytyjskim odpowiadającego treści żądania Ministra.
W odpowiedzi na skargę Minister wniósł o jej oddalenie, podtrzymując stanowisko zawarte w zaskarżonej decyzji. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie, w uzasadnieniu przywołanego na wstępie wyroku podkreślił, że orzekające w sprawie organy stwierdziły, iż zgromadzony w toku postępowania materiał dowodowy nie pozwala na ustalenie, czy przed 19 stycznia 1951 r. Z. W. spełnił przesłankę utraty obywatelstwa polskiego przewidzianą w art. 11 pkt 2 ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego. Jednocześnie wskazały, iż strona jest zobowiązana do współudziału w obowiązku zebrania materiału dowodowego i nastąpić to może wtedy, gdy to konstrukcja przepisów materialnoprawnych wymusza udowodnienie przez nią określonych, najczęściej zgodnych z twierdzeniem tejże strony, faktów oraz że pomimo wielokrotnych wezwań kierowanych do strony nie przedłożyła ona żądanego zaświadczenia przebiegu służby w wojsku brytyjskim.
Zdaniem Sądu ze stanowiskiem organu nie sposób się zgodzić. Stosownie bowiem do treści art. 7 i 77 k.p.a. ciężar dowodu spoczywa przede wszystkim na organie. Zgodnie z art. 7 k.p.a. w toku postępowania organy administracji publicznej stoją na straży praworządności i podejmują wszelkie kroki niezbędne do dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego oraz do załatwienia sprawy, mając na względzie interes społeczny i słuszny interes obywateli. Zgodnie z tą zasadą organ prowadzący postępowanie ma obowiązek zebrania i rozpatrzenia materiału dowodowego, aby ustalić stan faktyczny sprawy zgodny z rzeczywistością. Wprawdzie w orzecznictwie przyjmuje się, iż strona nie powinna pozostawać bierna w prowadzonym postępowaniu administracyjnym, nie ma jednak przepisu który nakładałby na nią obowiązek dostarczania organowi konkretnych dowodów. Ponadto organ obowiązany jest dokonać wszechstronnej oceny okoliczności konkretnego przypadku na podstawie analizy całego materiału dowodowego, a stanowisko wyrażone w decyzji uzasadnić w sposób wymagany przez przepisy k.p.a. W ocenie Sądu organ naruszył przepisy postępowania dokonując oceny zebranego w sprawie materiału dowodowego z naruszeniem art. 80 k.p.a.
Sąd stwierdził, że organ nie mógł poprzestać na stwierdzeniu, iż zgromadzony w toku postępowania materiał dowodowy nie pozwala na ustalenie, czy przed 19 stycznia 1951 r. Z. W. spełnił przesłankę utraty obywatelstwa polskiego przewidzianą w art. 11 pkt 2 ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego, tj. wstąpił do służby wojskowej (dobrowolnie przyjął obowiązki wojskowe) w Wielkiej Brytanii, czyli w państwie, w którym wówczas przebywał i w którym po wystąpieniu z polskiej J. w styczniu 1948 r. podjął naukę w brytyjskiej technicznej szkole wojskowej, kontynuując ją również w dniu uzyskania pełnoletności. W ocenie Sądu, w sprawie zgromadzony został obszerny materiał dowodowy, który powinien być poddany ocenie orzekających w sprawie organów. Podkreślenia przy tym wymaga, iż o ile organ w sposób jednoznaczny nie jest w stanie wykazać, iż skarżący rzeczywiście utracił obywatelstwo polskie poprzez rozpoczęcie służby wojskowej w armii brytyjskiej, brak jest podstaw do stwierdzenia iż obywatelstwo to utracił. Skargą kasacyjną Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji zaskarżył powyższy wyrok w całości, zarzucając mu naruszenie:
1) prawa materialnego przez błędną wykładnię art. 17 ust. 4 w zw. z art. 1 ustawy o obywatelstwie polskim oraz art. 11 pkt 2 ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego z 1920 r.
2) przepisów postępowania mającego istotny wpływ na wynik sprawy, poprzez naruszenie art. 145 § 1 pkt 1 lit. c ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. Nr 153, poz. 1270, dalej: p.p.s.a.) w zw. z art. 7 , 77 i 80 k.p.a. polegające na błędnym stwierdzeniu, że decyzja Ministra z dnia (...) stycznia 2011 r. została wydana bez dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego sprawy.
Z uwagi na powyższe wniesiono o uchylenie zaskarżonego wyroku i oddalenie skargi, względnie uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do rozpoznania Sądowi I instancji oraz zasądzenie kosztów postępowania. W uzasadnieniu skargi kasacyjnej podniesiono, że obowiązująca ustawa o obywatelstwie polskim nie określa dokumentów, które należy złożyć wraz z wnioskiem o stwierdzenie posiadania lub utraty obywatelstwa polskiego. Podkreślono przy tym, że w postępowaniu administracyjnym obowiązuje zasada, że ciężar dowodu spoczywa na tym, kto z określonego faktu wyprowadza skutki prawne. Oznacza to, że obowiązek poszukiwania dowodów ciąży nie tylko na organie administracji, ale obarcza także stronę, która w swym dobrze rozumianym interesie, powinna wykazywać dbałość o przedstawienie środków dowodowych. Strona może być zobowiązana przez organ prowadzący postępowanie do współudziału w obowiązku zebrania materiału dowodowego i nastąpić to może wtedy, gdy to konstrukcja przepisów materialnoprawnych wymusza udowodnienie przez nią określonych, najczęściej zgodnych z twierdzeniem tejże strony, faktów. Należy mieć zatem na uwadze, że gdy strona powołuje się na okoliczności, z których wynikają dla niej określone, pozytywne skutki prawne, dopuszczalne jest zobowiązanie jej do udowodnienia tych okoliczności, szczególnie w sytuacji, gdy organ nie ma możliwości przeprowadzić niezbędnych czynności wyjaśniających we własnym zakresie. Bezsprzecznie z tego rodzaju sytuacją mamy do czynienia w przedmiotowej sprawie - dokumenty (zaświadczenia, rejestry archiwalne), na podstawie których możliwe byłoby ustalenie, czy zainteresowany wstąpił do służby wojskowej w państwie obcym, są wydawane wyłącznie przez właściwe instytucje państwa obcego - Wielkiej Brytanii, tylko na wniosek osób zainteresowanych, ich pozyskanie we własnym zakresie przez organy I i II instancji wykraczało poza kompetencje polskich organów. Dodatkowo stały temu na przeszkodzie wewnętrzne przepisy Wielkiej Brytanii. O powyższym fakcie wnioskodawca został poinformowany za pośrednictwem jego pełnomocnika, któremu przekazano, pozyskaną z akt innej sprawy, kopię wyjaśnień Konsulatu Generalnego RP w Londynie z dnia 3 listopada 2005 r. oraz załączonego do nich pisma jednej z formacji wojskowych armii brytyjskiej ((...)) dotyczącego innej, również nieposiadającej obywatelstwa brytyjskiego, osoby. Z ich treści wynikało, że o podanie danych dotyczących przebiegu służby musi się zwrócić osoba, której bezpośrednio to dotyczy.
Organ podniósł również, że w żaden sposób nie jest istotne w niniejszej sprawie, czy wnioskodawca podlegał obowiązkowi wojskowemu w Wielkiej Brytanii, czy też nie. Nigdy też tego nie twierdził organ II instancji. Istotne jest, że zainteresowany ochotniczo i dobrowolnie służył w wojsku brytyjskim, uzyskując w nim nawet stopień sierżanta. Nieznana pozostaje jednak data rozpoczęcia przez niego tej służby co ma istotne znaczenie w sprawie, gdyż okoliczności podawane przez wnioskodawcę nie wykluczają, iż mogło to nastąpić przed 19 stycznia 1951 r., a więc pod rządami ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego z 1920 r.
Minister podkreślił, iż bezsprzecznie umożliwiono wnioskodawcy uzupełnienie braku w materiale dowodowym poprzez przedłożenie stosownego dokumentu z instytucji brytyjskich. Nie tylko wskazano mu bardzo szczegółowo zakres brakującego dowodu, podano jego przykładową formę, ale nawet przesłano przykładową kopię takiego dokumentu, usiłując zachęcić do podjęcia jakichkolwiek czynności zmierzających do uzyskania dokumentu potwierdzającego jego gołosłowne twierdzenia. Pomimo tego pełnomocnik wnioskodawcy odmówił współpracy twierdząc, że jego mocodawca nie jest obywatelem brytyjskim co warunkuje wydanie mu w Wielkiej Brytanii brakującego zaświadczenia. Zdaniem Ministra jest to stanowisko całkowicie pozbawione racji i oderwane od rzeczywistości. Pełnomocnik strony ani jego mocodawca nie zadali sobie nawet trudu wystąpienia do jakiejkolwiek instytucji w Wielkiej Brytanii z zapytaniem w omawianym zakresie, w przeciwnym razie otrzymaliby wymagany dokument lub co najmniej pisemną odmowę jego wydania. Odmawiając przedłożenia jakiegokolwiek dokumentu odzwierciedlającego przebieg służby skarżącego w armii brytyjskiej w okresie od dnia (...) kwietnia 1949 r., tj. od daty uzyskania przez niego pełnoletniości do dnia 19 stycznia 1951 r. strona nie skorzystała zatem z prawa i możliwości wykazania korzystnych dla niej okoliczności.
Uzasadnienie prawne
Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie zawiera usprawiedliwionych podstaw.
Nie jest trafny zarzut naruszenia przepisu art. 145 § 1 pkt 1 lit. c p.p.s.a. w związku z art. 7 i 77 i 80 k.p.a. Zarzut ten sprowadza się do zakwestionowania ustalenia Sądu, że zaskarżona decyzja i poprzedzająca ją decyzja organu I instancji zostały wydane bez dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego sprawy, przy czym organ w istocie polemizuje ze stwierdzeniami i wytycznymi zawartymi w uzasadnieniu wyroku.
Odnosząc się do tego zarzutu wskazać należy, że z art. 133 p.p.s.a. wynika, iż sąd orzeka wedle stanu faktycznego i prawnego istniejącego w dacie wydania zaskarżonego aktu lub podjęcia zaskarżonej czynności, a wynikającego z akt sprawy. Ma zatem obowiązek ocenić, czy zebrany w postępowaniu administracyjnym materiał dowodowy jest pełny, został prawidłowo zebrany i jest wystarczający do ustalenia stanu faktycznego, jaki stan faktyczny sprawy wynika z akt sprawy i czy w świetle istniejącego wówczas stanu prawnego podjęte przez organ rozstrzygnięcie sprawy jest zgodne z obowiązującym prawem. Mówiąc innymi słowy sąd administracyjny bada, czy ustalenia faktyczne dokonane w postępowaniu przed organami administracyjnymi, odpowiadają prawu (por. wyrok NSA z 23 stycznia 2007 r., II FSK 72/06, ONSAiWSA 2008, Nr 2, poz. 31). Wbrew zarzutom kasacji Sąd I instancji dopełnił właśnie tych obowiązków, a jego ocena, że organy nieprawidłowo ustaliły stan faktyczny sprawy znajduje uzasadnienie w aktach sprawy. Tym samym należało uznać, że zarzut naruszenia art. 7, 77 i 80 k.p.a. w związku z art. 145 § 1 pkt 1 lit. c p.p.s.a. jest nieuzasadniony.
Przedmiotem oceny Sądu I instancji była - wydana na podstawie art. 138 § 1 pkt 1 k.p.a. i art. 17 ust. 4 ustawy z dnia 15 lutego 1962 r. o obywatelstwie polskim - decyzja Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia (...) stycznia 2011 r. utrzymująca w mocy decyzję Wojewody Mazowieckiego z (...) lipca 2019 r., którą odmówiono stwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego przez Z. W. urodzonego w dniu (...) kwietnia 1931 r. w Warszawce, s. L. i A. z d. K.
Dla rozstrzygnięcia przedmiotowej sprawy zastosowanie znajdowały przede wszystkim przepisy ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego (Dz. U. RP Nr 7, poz. 44 z późn. zm.), która to ustawa obowiązywała w chwili zaistnienia zdarzeń mających znaczenie dla stwierdzenia nabycia, posiadania lub utraty obywatelstwa polskiego przez Z. W.
Przed wydaniem decyzji stwierdzającej posiadanie obywatelstwa polskiego należało więc dokonać jednoznacznych ustaleń czy i na jakiej podstawie Z. W. nabył obywatelstwo polskie (ustaleń tych dokonano) i czy nie nastąpiła utrata tego obywatelstwa. W badanej sprawie organy ostatecznie ustaliły, że Z. W. nabył obywatelstwo polskie z chwilą urodzenia w dniu (...) kwietnia 1931 r. na podstawie art. 4 pkt 1 w zw. z art. 5 ustawy z 20 stycznia 1920 r. i posiadał je co najmniej do stycznia 1948 r., kiedy to w wieku niespełna 17 lat wystąpił z J. i wstąpił do technicznej szkoły armii brytyjskiej "A." w C. Organy ustaliły też w sposób jednoznaczny, że zainteresowany nie nabył obywatelstwa brytyjskiego. Wątpliwości organów budzi przede wszystkim charakter nauki zainteresowanego w technicznej szkole armii brytyjskiej "A." w C., gdyż - w ich ocenie - nie można wykluczyć, że stanowiła ona służbę wojskową w państwie obcym, co może stanowić przesłankę utraty obywatelstwa polskiego. Nie przedstawienie więc przez stronę na żądanie organu jednoznacznych dowodów świadczących o wstąpieniu przez Z. W. do służby wojskowej w państwie obcym bez odpowiedniej zgody uniemożliwia, w ocenie organów, ustalenie czy nie utracił on obywatelstwa polskiego, co w konsekwencji doprowadziło do odmowy potwierdzenia posiadania tego obywatelstwa.
Przepis art. 11 pkt 2 ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego, która obowiązywała do dnia 18 stycznia 1951 r., stanowił, że obywatel polski traci obywatelstwo polskiego z mocy prawa, jeżeli wstąpił do służby wojskowej w państwie obcym bez zgody właściwych organów. Przepis ten wyraźnie wiązał sankcję w postaci utraty obywatelstwa polskiego z wstąpieniem do służby wojskowej w państwie obcym, przy czym wstąpienie do służby wojskowej w państwie obcym było konsekwencją własnych działań obywatela polskiego, będących realizacją jego woli. W orzecznictwie Naczelnego Sądu Administracyjnego wyjaśniono, że wola wstąpienia do służby wojskowej w państwie obcym mogła być następstwem przyjęcia obywatelstwa innego państwa, z czym związane było objęcie tej osoby obowiązkiem służby wojskowej w państwie, którego obywatelstwo osoba ta przyjęła (wyrok NSA z dnia 23 marca 2011 r., sygn. akt II OSK 746/10). Przepis art. 11 pkt 2 ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego, został uzupełniony przepisem art. 115 ustawy z dnia 9 kwietnia 1938 r. o powszechnym obowiązku wojskowym (Dz. U. Nr 25, poz. 220), który stanowił, że obywatel polski podlegający obowiązkowi wojskowemu, traci obywatelstwo polskie, jeżeli przyjmuje obowiązki w wojsku obcym lub obcej organizacji wojskowej bez zgody polskiej władzy. Również ten przepis wskazywał, że sankcja w postaci utraty obywatelstwa polskiego dotyczyła obywatela polskiego, który przyjmuje obowiązki w wojsku obcym, a więc osoby, która na skutek własnych działań, będących wyrazem jej woli przyjęła obowiązki w wojsku obcym. Dotyczy to oczywiście osób, które podlegają obowiązkowi wojskowemu, a więc mających ukończone 18 lat.
Jak podkreślono w wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 26 stycznia 2012 r., sygn. akt II OSK 162/11, tak rozumiane przepisy nie mogą być stosowane bez uwzględnienia sytuacji obywateli polskich w okresie II wojny światowej. Losy obywateli polskich w tym okresie często nie zależały od ich woli, lecz były następstwem zdarzeń wojennych oraz jednostronnych działań państw obcych. Dlatego też w doktrynie (W. Ramus, Instytucje prawa o obywatelstwie polskim), a także w orzecznictwie (np. wyrok NSA z dnia 8 grudnia 2008 r., sygn. akt II OSK 1328/07) przyjęto, iż jakkolwiek przepisy te obowiązywały w czasie II wojny światowej, to jednak ich stosowanie nie mogło pomijać nadzwyczajnych okoliczności związanych z wojną, okupacją Polski i działaniem państw obcych. Należy podzielić pogląd W. Ramusa, że dosłowne rozumienie i stosowanie tych przepisów byłoby sprzeczne z ich ratio legis i z interesem państwa polskiego (W. Ramus, Instytucje prawa o obywatelstwie polskim, PWN 1980, str. 258). Władze polskie, po II wojnie światowej nie stosowały tej podstawy utraty obywatelstwa polskiego, nawet wobec tych obywateli polskich, którzy w wyniku zgłoszenia przynależności do narodowości niemieckiej w latach 1939-1945 wcieleni zostali do wojska niemieckiego, o czym świadczą regulacje ustawowe dotyczące tych osób, podjęte po zakończeniu II wojny światowej.
W tym też kontekście należy dokonywać oceny, czy podjęcie w styczniu 1948 r. przez niespełna 17 letniego Z. W. 3 letniej nauki w technicznej szkole armii brytyjskiej "A." w C., mogło spowodować w okresie do 18 stycznia 1951 r. utratę obywatelstwa polskiego na podstawie art. 11 pkt 2 ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego. Trafnie wskazał Sąd I instancji w zaskarżonym wyroku, że w świetle zasad określonych przepisami art. 7 i 77 k.p.a. w stanie faktycznym sprawy, to do organu należało ustalenie zaistnienia którejkolwiek przesłanki z art. 11 ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego i że to organ, mając w tym względzie wątpliwości winien dokonać stanowczych ustaleń co do charakteru nauki w technicznej szkole armii brytyjskiej "A." w C.
Wbrew zarzutom kasacji, nie można uznać za prawidłowe stanowiska organu, że nie przedstawienie przez stronę na żądanie organu jednoznacznych dowodów świadczących o wstąpieniu przez Z. W. do służby wojskowej w państwie obcym bez odpowiedniej zgody zwalnia organ od obowiązku prowadzenia postępowania dowodowego we własnym zakresie i - przy jednoczesnym braku dowodów mogących świadczyć o utracie obywatelstwa polskiego przez zainteresowanego w badanym okresie - stwarza domniemanie utraty tego obywatelstwa. Takie rozumowanie stanowi odwrócenie podstawowych zasad postępowania dowodowego określonych w przepisach art. 7, 8, 77 § 1, 80 k.p.a., co prawidłowo podniesiono w zaskarżonym wyroku.
Zasadnie więc uznał Sąd I instancji, że w niniejszej sprawie organy dysponując obszernym zgromadzonym materiałem dowodowym (w tym opinią Ministerstwa Obrony Narodowej k. 109 akt adm.) powinny dokonać jego jednoznacznej oceny w świetle przesłanki utraty obywatelstwa określonej w art. 11 pkt 2 ustawy - a nie opierać się tylko na nieuprawnionych przypuszczeniach co do ewentualności jej zaistnienia. Ocena ta powinna być dokonana zgodnie z wymogami podstawowych zasad postępowania administracyjnego określonymi w art. 7, 77 § 1 i 80 k.p.a., a więc z uwzględnieniem interesu społecznego i słusznego interesu strony. Nie można zatem skutecznie czynić Sądowi zarzutu, że uchylając decyzje organów obu instancji naruszył przepis art. 145 § 1 pkt 1 lit. c p.p.s.a. w zw. z art. 7 i 77 i 80 k.p.a. Stąd zarzut podniesiony w pkt 2 kasacji nie może być uwzględniony.
Natomiast zawarty w pkt 1 skargi kasacyjnej zarzut naruszenia prawa materialnego przez błędną wykładnię art. 17 ust. 4 w zw. z art. 1 ustawy o obywatelstwie polskim oraz art. 11 pkt 2 ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego z 1920 r. nie został w żaden sposób uzasadniony, a ponadto Sąd I instancji nie dokonywał wykładni wskazanych przepisów w zaskarżonym wyroku, co czyni zbędnym ustosunkowywanie się do tak postawionego zarzutu.
Z powyższych względów Naczelny Sąd Administracyjny na podstawie art. 184 p.p.s.a. oddalił skargę kasacyjną jako pozbawioną usprawiedliwionych podstaw.
