II OSK 2733/13 - Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie
Wyrok
Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie
z dnia 12 czerwca 2015 r.
II OSK 2733/13
UZASADNIENIE
Skład orzekający
Przewodniczący: Sędzia NSA Robert Sawuła.
Sędziowie NSA: Grzegorz Czerwiński (spr.), del. Zdzisław Kostka.
Sentencja
Naczelny Sąd Administracyjny po rozpoznaniu w dniu 12 czerwca 2015 r. na rozprawie w Izbie Ogólnoadministracyjnej sprawy ze skargi kasacyjnej Ministra Spraw Wewnętrznych od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 26 czerwca 2013 r. sygn. akt IV SA/Wa 501/13 w sprawie ze skargi A. D. na decyzję Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia (...) stycznia 2013 r. nr (...) w przedmiocie odmowy stwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego oddala skargę kasacyjną.
Uzasadnienie faktyczne
Wyrokiem z dnia 26 czerwca 2013 r., sygn. akt IV SA/Wa 501/13 Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie po rozpoznaniu skargi A. D. uchylił decyzję Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia (...) stycznia 2013 r., nr (...) oraz utrzymaną nią w mocy decyzję Wojewody Mazowieckiego z dnia (...) listopada 2012 r., nr (...) w przedmiocie odmowy stwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego.
Powyższy wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie zapadł w następującym stanie faktycznym i prawnym.
Decyzją z dnia (...) stycznia 2013 r. nr (...) Minister Spraw Wewnętrznych po rozpatrzeniu odwołania A. D. od decyzji Wojewody Mazowieckiego z dnia (...) listopada 2012 r., nr (...), orzekającej o odmowie potwierdzenia posiadania przez Skarżącego obywatelstwa polskiego, utrzymał decyzję Wojewody w mocy.
Zaskarżona do Sądu decyzja Ministra wydana została w następującym stanie faktycznym:
Wnioskiem z dnia (...) października 2012 r. skarżący, reprezentowany przez pełnomocnika, zwrócił się do Wojewody o potwierdzenie posiadania obywatelstwa polskiego.
Decyzją z dnia (...) listopada 2012 r. Wojewoda orzekł o odmowie potwierdzenia posiadania przez Skarżącego obywatelstwa polskiego.
Pełnomocnik Skarżącego wniósł do Ministra odwołanie od ww. decyzji Wojewody.
Rozpatrzywszy odwołanie skarżącego od decyzji Wojewody zaskarżoną obecnie decyzją z dnia (...) stycznia 2013 r., Minister na podstawie art. 138 § 1 pkt 1 k.p.a. utrzymał w mocy decyzję Wojewody.
W uzasadnieniu decyzji Minister stwierdził, że postępowanie w sprawie potwierdzenia posiadania przez Skarżącego obywatelstwa polskiego zostało przeprowadzone w trybie uregulowanym w art. 55 i nast. ustawy z dnia 2 kwietnia 2009 r. o obywatelstwie polskim (Dz. U. z 2012 r. poz. 161), dalej "ustawy z 2009 r.".
Skarżący urodził się w dniu (...) sierpnia 1944 r. w miejscowości K. K. w byłym Z. (obecnie K.) jako A. D. (D.), syn A. D. i P. (P.) D. z domu B. Skarżący nie zmienił formalnie imienia nadanego przy urodzeniu na obecnie używane, zaś nazwisko rodowe "D." zmienił administracyjnie z dniu (...) grudnia 1975 r. na obecnie używane "D.". Skarżący nabył obywatelstwo izraelskie w dniu (...) maja 1948 r.
Minister stwierdził, ze rozpatrzenie wniosku skarżącego o potwierdzenie posiadania obywatelstwa polskiego wymaga ustalenia, czy skarżący kiedykolwiek nabył obywatelstwo polskie, a następnie, czy po nabyciu obywatelstwa polskiego, nie utracił go. Stosownie do powyższego ustalenia wymaga, czy skarżący nabył obywatelstwo polskie na podstawie art. 4 pkt 1 i art. 5 ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego (Dz. U. R. P. Nr 7, poz. 44 z późn, zm.) obowiązującej w dniu urodzenia się Skarżącego.
Zgodnie z art. 5 ww. ustawy dziecko ślubne nabywało obywatelstwo ojca, natomiast dziecko nieślubne obywatelstwo matki. W ocenie Wojewody skarżący nie wykazał, że urodził się, jako dziecko ślubne, w konsekwencji czego jego status obywatelski był związany z matką. W ocenie Ministra natomiast fakt, czy skarżący urodził się, jako dziecko ślubne, czy też nieślubne, pozostaje bez istotnego wpływu na rozstrzygnięcie sprawy.
Materiał dowodowy zgromadzony w sprawie nie pozwala na jednoznaczne potwierdzenie stanu cywilnego rodziców skarżącego w czasie jego narodzin. Dowód, który na tę okoliczność przedłożył w postępowaniu administracyjnym skarżący, tj. uwierzytelniona za zgodność z oryginałem kopia majątkowej umowy religijnej (ketuby), nie dowodzi tego, że małżeństwo rodziców skarżącego zostało zawarte zgodnie z ówcześnie obowiązującym prawem polskim i że wywarło przewidziane w nim skutki prawne. Skuteczność zawarcia ślubu religijnego była uzależniona, w świetle przepisów obowiązującego prawa małżeńskiego z 1936 r., od potwierdzenia jego zawarcia w urzędzie stanu cywilnego i wpisania małżeństwa w rejestrze stanu cywilnego. Dokument dowodzi zatem co najwyżej tego, że rodzice skarżącego zawarli w dniu (...) sierpnia 1938 r. ślub religijny, który nie wywoływał automatycznie skutku w prawie cywilnym. Okoliczność ta oznacza, że brak jest podstaw do przyjęcia, iż skarżący urodził się, jako dziecko ślubne. Sformułowanie takiego wniosku nie jest wprawdzie równoznaczne z jednoznacznym wykluczeniem takiej ewentualności, że po zawarciu ślubu religijnego rodzice zawarli ślub cywilny (należy mieć tu na uwadze ewentualność zniszczenia stosownej dokumentacji w trakcie działań wojennych), niemniej jednak brak dowodów w tym zakresie uniemożliwia przyjęcie takiego ustalenia.
Minister wskazał, że niezależnie od uznania skarżącego za dziecko ślubne, czy też nieślubne poprzez urodzenie się, skarżący nabył obywatelstwo polskie na podstawie art. 4 pkt 1 w związku z art. 5 ustawy z 1920 r., albowiem w tym czasie każde z jego rodziców posiadało obywatelstwo polskie. Potwierdza to zebrany w sprawie materiał dowodowy. W związku ze stwierdzeniem, że skarżący nabył obywatelstwo polskie przez urodzenie, zbadać należy, czy utracił on to obywatelstwo na skutek jego utraty przez rodziców. W przypadku, gdyby skarżący był dzieckiem nieślubnym, jego status obywatelski (w zakresie obywatelstwa polskiego) byłby nierozerwalnie związany ze statusem obywatelskim matki. Oznacza to, że skarżący mógł utracić obywatelstwo polskie wyłącznie wówczas, gdy obywatelstwo to utraciła jego matka. W przypadku, gdyby skarżący był dzieckiem ślubnym jego status obywatelski (w zakresie obywatelstwa polskiego) byłby na podstawie art. 13 ustawy z 1920 r. nierozerwalnie związany ze statusem obywatelskim ojca. Oznacza to, że skarżący mógł utracić obywatelstwo polskie wyłącznie wówczas, gdy obywatelstwo to utracił go jego ojciec. Brak jest dowodów na to, aby którekolwiek z rodziców Skarżącego utraciło obywatelstwo polskiego do dnia nabycia obywatelstwa izraelskiego w dniu (...) maja 1948 r. Koniecznym jest więc ustalenie, czy do utraty obywatelstwa polskiego przez rodziców skarżącego doszło w dalszym okresie obowiązywania ustawy z 1920 r., tj. do dnia 19 stycznia 1951 r. Ustalić zatem należy, czy rodzice skarżącego utracili w tym okresie obywatelstwo polskie na podstawie art. 11 pkt 1 ustawy z 1920 r. w konsekwencji nabycia obywatelstwa obcego (izraelskiego).
Organ odwoławczy uznał, że ojciec skarżącego nie utracił obywatelstwa polskiego na tej podstawie. Stosownie bowiem do przywołanej regulacji obywatel polski, który podlegał powszechnemu obowiązkowi wojskowemu, tracił obywatelstwo polskie w konsekwencji nabycia obywatelstwa obcego tylko wtedy, gdy uzyskał zwolnienie od obowiązku wojskowego. W związku z faktem, że ojciec skarżącego, podlegający powszechnemu obowiązkowi wojskowemu w świetle przepisów prawa polskiego, nie legitymował się wskazanym wyżej zwolnieniem, nabycie przez niego w 1948 r. obywatelstwa izraelskiego nie spowodowało utraty obywatelstwa polskiego.
Minister zauważył, że odmiennie przedstawiała się sytuacja matki skarżącego, która w świetle przepisów ustawy z dnia 9 kwietnia 1938 r. o powszechnym obowiązku wojskowym, nie podlegała takiemu obowiązkowi. Nabywając obywatelstwo izraelskie w dniu (...) maja 1948 r., matka skarżącego utraciła zatem obywatelstwo polskie. Skutek ten nastąpił z mocy prawa, w związku z tym do jego wystąpienia nie było konieczne wydawanie orzeczenia administracyjnego.
Mając na uwadze powyższy fakt, przy założeniu, że skarżący jest dzieckiem nieślubnym, Minister wskazał, że należałoby uznać, że skarżący utracił obywatelstwo polskie w konsekwencji utraty tego obywatelstwa przez matkę. Dodał, że zważywszy na specyfikę sprawy (fakt że materiał dowodowy zgromadzony w sprawie nie pozwala na jednoznaczne potwierdzenie stanu cywilnego rodziców skarżącego w dacie jego narodzin), zbadać należało, czy skarżący nie utraciłby obywatelstwa polskiego również przy przyjęciu, że jest on dzieckiem ślubnym, a zatem dzieckiem, którego status obywatelski jest uzależniony od statusu obywatelskiego jego ojca.
Minister wskazał, że analiza akt sprawy w tym kontekście prowadziła do wniosku, że pod rządem ustawy z 1920 r. ojciec skarżącego utracił obywatelstwo polskie na podstawie art. 11 pkt 2 tej ustawy, tj. w związku z pełnieniem służby wojskowej w państwie obcym (Izraelu) bez wymaganej w tym zakresie zgody władz polskich. Z przedłożonej przez pełnomocnika kopii zaświadczenia Sił Zbrojnych Izraela (SOI) z dnia (...) maja 2012 r. wynika bowiem, że dniu (...) listopada 1950 r. ojciec skarżącego stawił się do zapisu i rejestracji w siłach rezerwy SOI, w wyniku czego został zaliczony do sił rezerwowych armii izraelskiej. Pomimo zatem tego, że ojciec skarżącego nie pełnił służby czynnej, to jednak podlegał powszechnemu obowiązkowi wojskowemu w Izraelu, w związku z czym od dnia (...) listopada 1950 r. pozostawał w gotowości do stawienia się w razie konieczności do uczestniczenia w działaniach zbrojnych.
Mając powyższy fakt na uwadze Minister stwierdził, że przy założeniu, że skarżący jest dzieckiem ślubnym, uznać należałoby, że utracił on obywatelstwo polskie na podstawie art. 13 ustawy z 1920 r., tj. w konsekwencji utraty tego obywatelstwa przez ojca.
Powyższe ustalenia, według Ministra, prowadziły do wniosku, że niezależnie od faktu, czy skarżący był dzieckiem ślubnym, czy też nieślubnym, utracił on obywatelstwo polskie pod rządami ustawy z 1920 r., albowiem przyjąwszy, że skarżący był dzieckiem ślubnym, uznać należy, że utracił on obywatelstwo polskie w następstwie utraty tego obywatelstwa przez ojca, natomiast przyjąwszy, że skarżący był dzieckiem nieślubnym, uznać należy, że utracił on obywatelstwo polskie w następstwie utraty tego obywatelstwa przez matkę. Brak przesłanek do uznania, że po utracie obywatelstwa polskiego wskutek okoliczności, o których mowa powyżej, skarżący nabył to obywatelstwo powtórnie. W świetle powyższego organ II instancji uznał, że odmówienie przez Wojewodę potwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego przez Skarżącego było zasadne.
Na powyższą decyzję skargę do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie złożył A. D.
Skarżący zarzucił organowi niewłaściwe zastosowanie art. 13 ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r. poprzez uznanie, że skarżący utracił obywatelstwo polskie wspólnie z którymkolwiek ze swoich rodziców. Skarżący wskazał na błędność wykładni zakładającej, że obywatelstwo na mocy wskazanej normy tracą tak samo dzieci małżeńskie i pozamałżeńskie. W ocenie skarżącego zasada sformułowana w art. 13 ww. ustawy zakładała utratę obywatelstwa żony obywatela tracącego obywatelstwo oraz jego dzieci ale tylko ślubnych, co wynika zdaniem skarżącego zarówno w wykładni literalnej jak i celowościowej przepisu. Oznaczałoby to - przy niemożności udowodnienia, czy skarżący urodził się w świetle prawa polskiego dzieckiem ślubnym - że utrata obywatelstwa przez matkę pozostała bez wpływu na nabyte przez skarżącego obywatelstwo polskie.
W odpowiedzi na skargę Minister wniósł o jej oddalenie, podtrzymując argumenty zawarte w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji.
W piśmie procesowym z dnia (...) maja 2013 r. skarżący podtrzymał dotychczasowe stanowisko.
Wyrokiem z dnia 26 czerwca 2013 r., sygn. akt IV SA/Wa 501/13 Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie po rozpoznaniu skargi A. D. uchylił decyzję Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia (...) stycznia 2013 r., oraz utrzymaną nią w mocy decyzję Wojewody Mazowieckiego z dnia (...) listopada 2012 r. w przedmiocie odmowy stwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego.
W uzasadnieniu wyroku Wojewódzki Sąd Administracyjny stwierdził, że skarga zasługuje na uwzględnienie, albowiem decyzja Ministra oraz utrzymana nią w mocy decyzja Wojewody wydane zostały z naruszeniem art. 80 k.p.a. w związku z art. 5 ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego, które to naruszenie mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy. Przedmiotem postępowania administracyjnego zakończonego wydaniem zaskarżonej decyzji Ministra było potwierdzenie posiadania przez skarżącego obywatelstwa polskiego w trybie uregulowanym w przepisach rozdziału 7 ustawy o obywatelstwie polskim.
Zgodnie z art. 55 ust. 1 wskazanej wyżej ustawy decyzję w sprawie potwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego lub jego utraty wydaje na wniosek osoby, której postępowanie dotyczy, lub podmiotu, który wykaże interes prawny lub ciążący na nim obowiązek uzyskania decyzji, wojewoda właściwy ze względu na miejsce zamieszkania lub ostatnie miejsce zamieszkania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej osoby, której postępowanie dotyczy, a w przypadku braku tej podstawy - wojewoda mazowiecki.
Zgodnie z art. 56 ust. 1 ustawy wniosek o potwierdzenie posiadania lub utraty obywatelstwa polskiego zawiera dane osoby, której potwierdzenie dotyczy, i jej wstępnych do drugiego stopnia oraz informacje o istotnych okolicznościach niezbędnych do ustalenia stanu faktycznego i prawnego.
Zgodnie z art. 56 ust. 2 ustawy osoba i podmiot występujący z wnioskiem o potwierdzenie posiadania lub utraty obywatelstwa polskiego są obowiązani dołączyć dokumenty potwierdzające dane i informacje zawarte we wniosku, chyba że uzyskanie tych dokumentów napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody. Wprawdzie postępowanie w przedmiocie potwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego toczy się w trybie uregulowanym w obecnie obowiązujących przepisach, odnoszących się do szeroko rozumianej kwestii obywatelstwa polskiego, niemniej istotą tego postępowania jest dokonanie przez organ oceny, czy w trakcie trwania życia osoby, której postępowanie dotyczy, wystąpiły zdarzenia, które w świetle obowiązujących w tym czasie przepisów, regulujących kwestię nabywania i utraty obywatelstwa polskiego (a zatem również w świetle tych przepisów o obywatelstwie, które nie obowiązują już w czasie orzekania w przedmiocie potwierdzenia posiadania obywatelstwa), skutkowały nabyciem lub utratą tego obywatelstwa przez taką osobę. Orzeczenie w przedmiocie potwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego nie wywołuje zatem skutku konstytutywnego, tj. nie prowadzi w sposób samoistny do nabycia, czy też utraty obywatelstwa polskiego przez stronę, wywołuje natomiast skutek deklaratoryjny, tj. stwierdza posiadanie, czy też utratę obywatelstwa polskiego w sytuacji, w której posiadanie to, czy też utrata jest wynikiem określonych zdarzeń, mających miejsce w przeszłości, rodzących tego rodzaju skutki w świetle obowiązujących w tym czasie przepisów prawa.
Odnosząc powyższe uwarunkowania do niniejszej sprawy, zdaniem Sądu za trafne należało uznać stanowisko organów orzekających w sprawie, że w pierwszej kolejności należało wyjaśnić, czy skarżący nabył obywatelstwo polskie przez urodzenie na podstawie przepisów art. 4 pkt 1 i art. 5 ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego, tj. ustawy, obowiązującej w czasie urodzenia się skarżącego.
Sąd uznał, że bezsprzecznie trafna była konstatacja organów, że art. 4 pkt 1 i art. 5 zdanie pierwsze ustawy z 1920 r. przewidywały możliwość nabywania obywatelstwa polskiego przez urodzenie, zastrzegając przy tym ważne zróżnicowanie, że dzieci urodzone w małżeństwie ("dzieci ślubne") nabywają obywatelstwo po ojcu, podczas gdy dzieci urodzone poza małżeństwem ("dzieci nieślubne") nabywają obywatelstwo po matce. Powyższe wynikało jednoznacznie z brzmienia przywołanych przepisów (art. 4 pkt 1 ustawy - Obywatelstwo polskie nabywa się przez urodzenie, art. 5 zdanie pierwsze ustawy - Przez urodzenie dzieci ślubne nabywają obywatelstwo ojca, dzieci nieślubne - obywatelstwo matki).
W związku z tak ukształtowanym stanem prawnym, obowiązującym w czasie urodzenia skarżącego istotną kwestią było stwierdzenie, czy skarżący urodził się jako dziecko ślubne, czy też nieślubne. Ostatecznie Minister stwierdził, że kwestii tej nie da się jednoznacznie rozstrzygnąć w oparciu o zebrany w sprawie materiał dowodowy, albowiem wprawdzie dotycząca tego zagadnienia dokumentacja (w postaci majątkowej umowy religijnej - ketuby), którą przedłożył skarżący, potwierdza wyłącznie fakt zawarcia przez rodziców skarżącego ślubu wyznaniowego w dniu (...) sierpnia 1938 r. (niewywołującego skutków w prawie cywilnym w związku z niewykazaniem, że ślub ten nie został potwierdzony na drodze urzędowej), niemniej nie można wykluczyć, że do potwierdzenia ślubu istotnie doszło, a niemożność stwierdzenia tego faktu może być następstwem zniszczeń w dokumentacji archiwalnej, wywołanych działaniami wojennymi. Organ uznał jednakże, że brak jednoznacznych ustaleń w kwestii tego, czy skarżący był dzieckiem ślubnym, czy też nieślubnym nie jest przeszkodą do merytorycznego rozstrzygnięcia kwestii wpływu statusu obywatelskiego rodziców skarżącego na status obywatelski skarżącego (w zakresie obywatelstwa polskiego), albowiem w sytuacji, gdyby status obywatelski każdego z rodziców przedstawiał się na przestrzeni czasu w sposób identyczny, to oznaczałoby to, że dzielił go również skarżący (również w identyczny sposób) bądź to po jednym rodzicu, bądź to po drugim.
Sąd wskazał, że wychodząc w powyższego założenia Minister przyjął, że w sposób niekwestionowany skarżący, traktowany bądź to jako dziecko ślubne, bądź to dziecko nieślubne, nabył obywatelstwo polskie przez urodzenie, albowiem każde z jego rodziców legitymowało się obywatelstwem polskim w czasie jego urodzin. Sąd stwierdził, że prawidłowość ustaleń organu w tym zakresie jest bezsporna. Stwierdziwszy nabycie przez skarżącego obywatelstwa polskiego na podstawie przepisów ustawy z 1920 r., Minister dokonał ustaleń, czy w okresie obowiązywania tego aktu (tekst jedn.: do 19 stycznia 1951 r.), nie doszło do utraty obywatelstwa polskiego przez oboje rodziców skarżącego, co z uwagi na małoletniość skarżącego w tym okresie prowadziłoby do pochodnej utraty tego obywatelstwa również przez skarżącego. W ocenie organu stwierdzenie, że oboje rodzice utracili obywatelstwo polskie powodowałoby utratę obywatelstwa polskiego przez skarżącego niezależnie od tego, czy skarżący był dzieckiem ślubnym, czy też nie (traciłby bowiem to obywatelstwo odpowiednio w ślad za ojcem albo w ślad za matką).
Przeprowadziwszy stosowne ustalenia, Minister uznał, że sytuacja, o której mowa powyżej, wystąpiła. Stosownie do powyższego Minister uznał, że matka skarżącego utraciła obywatelstwo polskie na podstawie art. 11 pkt 1 ustawy z 1920 r., podczas gdy ojciec skarżącego utracił obywatelstwo na podstawie art. 11 pkt 2 ustawy. Tym samym, w ocenie Ministra niezależnie od tego, czy skarżący był dzieckiem ślubnym, czy też nieślubnym, utracił obywatelstwo polskie. W odniesieniu do ewentualności utraty przez skarżącego obywatelstwa polskiego w następstwie utraty tego obywatelstwa przez ojca, Minister wskazał jako podstawę art. 13 ustawy z 1920 r., przewidujący taki skutek wprost, natomiast w odniesieniu do ewentualności utraty przez skarżącego obywatelstwa polskiego w następstwie utraty tego obywatelstwa przez matkę, Minister odwołał się do ogólnej zasady związania statusu obywatelskiego dziecka nieślubnego ze statusem obywatelskim matki, mającą swoje źródło w art. 5 ustawy z 1920 r.
Zdaniem Sądu, stanowisko organu należało zakwestionować w odniesieniu do uznania możliwości utraty przez skarżącego, jako dziecka nieślubnego, obywatelstwa polskiego w sposób pochodny po matce. Wniosek ten wynika z faktu, że przepisy ustawy z 1920 r. nie przewidywały skutku w postaci utraty obywatelstwa polskiego przez dziecko nieślubne w następstwie utraty tego obywatelstwa przez matkę. W ocenie Sądu, w braku w tym zakresie jednoznacznej i wyraźnej normy ustawowej, skutku takiego, mającego daleko idące skutki dla obywatela polskiego, domniemywać, czy też wyinterpretowywać nie można.
Bezsprzecznie art. 5 ustawy z 1920 r. ustanowił pochodność statusu obywatelskiego dziecka nieślubnego od statusu obywatelskiego jego matki, ale wyłącznie w zakresie nabycia tego obywatelstwa, nie zaś jego utraty. W szczególności w ustawie z 1920 r. nie przewidziano odpowiednika (w odniesieniu do relacji dziecko nieślubne - matka) przepisu art. 13, przewidującego utratę przez dziecko ślubne obywatelstwa polskiego w sytuacji utraty tego obywatelstwa przez ojca (Nadanie i utrata obywatelstwa polskiego, o ile inaczej nie zastrzeżono w akcie nadania lub w orzeczeniu o utracie obywatelstwa, rozciąga się na żonę nabywającego lub tracącego obywatelstwo polskie, tudzież na jego dzieci, w wieku do lat 18). Nie może przy tym ulegać wątpliwości, że przepis ten dotyczy wyłącznie relacji ojciec - dzieci (oraz żona), a zatem odnoszenie go, na zasadzie analogii do relacji matka - dziecko nieślubne, jest nieuzasadnione. W konsekwencji powyższego przyjęcie, że skarżący jest dzieckiem nieślubnym musiałoby prowadzić do wniosku, że skarżący nie utracił obywatelstwa polskiego w następstwie utraty tego obywatelstwa przez matkę.
Sąd uznał, że przyjęcie, że skarżący jest dzieckiem nieślubnym jest uzasadnione w braku dowodów na to, że w świetle przepisów prawa polskiego rodzice skarżącego byli małżeństwem w czasie jego urodzenia się. Jak to właściwie oceniono w postępowaniu administracyjnym udowodniony został wyłącznie fakt zawarcia przez rodziców skarżącego ślubu wyznaniowego, brak jest natomiast dowodów na to, że dokonano czynności, od których uzależniona była skuteczność ślubu wyznaniowego w świetle przepisów prawa cywilnego. W konsekwencji uznać należało, że orzeczenia organów obu instancji wydano z naruszeniem wskazanych wyżej przepisów prawa. Z przekroczeniem granic swobodnej oceny dowodów organy uznały za udowodniony fakt utraty obywatelstwa polskiego przez skarżącego w związku z utratą tego obywatelstwa przez jego matkę.
Od powyższego wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie skargę kasacyjną wniósł Minister Spraw Wewnętrznych podnosząc zarzuty naruszenia:
1.art. 5 w zw. z art. 11 ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego (Dz. U. Nr 7, poz. 44 z późn. zm.) poprzez błędną jego wykładnię, polegającą na przyjęciu, że przepisy tej ustawy nie przewidywały skutku w postaci utraty obywatelstwa polskiego przez dziecko nieślubne w następstwie utraty takiego obywatelstwa przez matkę, podczas gdy z przepisów ww. ustawy wynikała zasada związania obywatelstwa polskiego dziecka nieślubnego z posiadaniem obywatelstwa polskiego przez matkę tego dziecka, co oznaczało, że dziecko nieślubne nabywało obywatelstwo polskie tylko w przypadku, gdy obywatelstwo to posiadała jego matka i mogło obywatelstwo utracić tylko wtedy, gdy utraciła je jego matka,
2.art. 145 § 1 pkt 1 lit. c ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r.- Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (tekst jedn.: Dz. U. z 2012 r. poz. 270 ze zm, dalej jako p.p.s.a.) oraz art. 151 p.p.s.a. w zw. z art. 80 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (Dz. U. z 2013 r. poz. 267 tj. z późn. zm, dalej jako k.p.a.) poprzez ich niewłaściwe zastosowanie skutkujące uchyleniem zaskarżonej decyzji, a nie oddaleniem skargi, polegające na błędnym przyjęciu, że istnienie powiązania między obywatelstwem polskim dziecka nieślubnego a faktem posiadania obywatelstwa polskiego przez matkę tego dziecka jest okolicznością podlegającą ustaleniu w toku postępowania dowodowego, a w konsekwencji uznaniu, że organy obu instancji (w tym także Minister Spraw Wewnętrznych) dopuściły się przekroczenia granic swobodnej oceny dowodów, uznając za udowodniony fakt utraty obywatelstwa polskiego skarżącego w związku z utratą tego obywatelstwa przez jego matkę, podczas gdy powiązanie statusu obywatelskiego nieślubnego dziecka oraz jego matki wynika z przepisów ustawy z 1920 r. nie jest zatem okolicznością podlegającą ustaleniu w postępowaniu dowodowym.
Zdaniem Ministra, wprawdzie w ustawie z 1920 r. nie było przepisu, który wprost stanowiłby, że utrata obywatelstwa polskiego przez matkę skutkuje utratą tego obywatelstwa również przez jej nieślubne dziecko, jednakże skutek taki wynika z wykładni systemowej art. 5 i art. 11 tej ustawy. Przepisy ustawy z 1920 r. ustanawiały zasadę jednolitości obywatelstwa małoletniego dziecka z jednym z rodziców, w tym z matką, co zachodziło w przypadku, gdy dziecko urodziło się jako nieślubne z obywatelki polskiej i przed uzyskaniem pełnoletniości nie zostało przysposobione, uznane lub uprawnione przez obywatela polskiego. W art. 5 ustawy z 1920 r. mowa jest bowiem wyraźnie o nabyciu przez dziecko ślubne "obywatelstwa ojca" zaś przez dziecko nieślubne "obywatelstwa matki". Oznacza to, że dziecko nie nabywało obywatelstwa polskiego samodzielnie lecz obywatelstwo polskie dziecka było następstwem obywatelstwa jednego z rodziców dziecka. W przypadku dziecka nieślubnego było to obywatelstwo matki. Obywatelstwo polskie małoletniego nie było więc nabytym w wyniku urodzenia z obywateli polskich "obywatelstwem własnym dziecka", lecz "obywatelstwem pochodnym" związanym ściśle ze statusem obywatelskim rodziców. Ustawa z 1920 r. nie przewidywała możliwości samodzielnego nabycia obywatelstwa polskiego przez małoletniego. Na mocy przepisów tej ustawy małoletni nie mógł także samodzielnie stracić obywatelstwa polskiego lecz mógł jej jedynie utracić wyłącznie w następstwie utraty obywatelstwa prze ojca (w przypadku dziecka ślubnego) lub przez matkę (w przypadku dziecka nieślubnego). Tym samym systemowa wykładnia przepisów ustawy z 1920 r. prowadzi do wniosku, że przepisy te ustanawiały zasadę jednolitości obywatelstwa małoletniego dziecka z obywatelstwem jednego z rodziców korespondującą z przewidzianym w przyjętej przez Ligę Narodów Genewskiej Deklaracji Praw Dziecka z dnia 26 września 1924 r. obowiązkiem otoczenia dzieci opieką oraz wynikającą z niego zasadą wzmacniania więzi pomiędzy rodzicami a dziećmi. W świetle tej zasady status obywatelski dziecka nieślubnego był zatem nierozłącznie związany ze statutem obywatelstwa matki. Dziecko przed dojściem do pełnoletniości nie mogło go samodzielnie utracić. Mogło je utracić tylko wówczas, gdy obywatelstwo to utraciła jego matka na podstawie art. 11 ustawy z 1920 r. Wnioskowi temu nie przeczy brak w ustawie z 1920 r. odpowiednika art. 13 tej ustawy, który przewidywał utratę obywatelstwa polskiego przez dziecko ślubne w przypadku utraty tego obywatelstwa przez ojca dziecka. Przepis ten wiązał się bowiem ze statusem obywatelskim mężczyzny, co wynikało ze szczególnej pozycji mężczyzny jako głowy rodziny w ówczesnym czasie. Przepis ten wprowadzał szczególną zasadę dotyczącą statusu obywatelskiego żony danego mężczyzny oraz jego dzieci ślubnych nie negując przy tym zasady jednolitości obywatelstwa małoletniego dziecka z obywatelstwem jednego z rodziców, która w świetle art. 5 ustawy z 1920 r. miała zastosowanie także do dzieci nieślubnych. Pogląd, zmierzający do przyjęcia, iż w związku z faktem, że skarżący był dzieckiem nieślubnym nie utracił obywatelstwa polskiego pomimo utraty tego obywatelstwa przez jego matkę nie uwzględnia wynikającej z art. 5 ustawy z 1920 r. zasady związania (jednolitości) obywatelstwa nieślubnego dziecka ze statusem obywatelstwa jego matki.
Skarżący kasacyjnie stwierdził, że przedmiotem dowodzenia mogą być wyłącznie okoliczności faktyczne mające znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy. Tymczasem istnienia związku pomiędzy obywatelstwem polskim dziecka nieślubnego a faktem posiadania bądź nie obywatelstwa przez matkę dziecka nie można uznać za podlegającą dowodzeniu okoliczność faktyczną. Jest to bowiem zagadnienie prawne, którego rozstrzygnięcie następuje w drodze wykładni przepisów prawa nie zaś w toku postępowania dowodowego. Nie można przyjąć, że dokonanie przez Ministra określonej wykładni przepisów prawa oznacza przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów. Brak jest tym samym podstaw do przyjęcia, że doszło do naruszenia przez organy administracji art. 80 k.p.a. Konsekwencją błędnego zastosowania art. 80 k.p.a. było bezzasadnie uchylenie zaskarżonej decyzji a nie oddalenie skargi. Tym samym Sąd naruszył art. 145 § 1 pkt 1 lit. c p.p.s.a. oraz art. 151 p.p.s.a. w zw. z art. 80 k.p.a.
Uzasadnienie prawne
Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje.
Skarga kasacyjna nie zasługuje na uwzględnienie.
Na wstępie należy wskazać, że Naczelny Sąd Administracyjny rozpoznaje sprawę tylko w granicach skargi kasacyjnej (art. 183 § 1 p.p.s.a.), z urzędu biorąc pod uwagę jedynie nieważność postępowania, co oznacza związanie przytoczonymi w skardze kasacyjnymi jej podstawami, określonymi w art. 174 p.p.s.a. Nadto, zgodnie z treścią art. 184 p.p.s.a., Naczelny Sąd Administracyjny oddala skargę kasacyjną, jeżeli zaskarżone orzeczenie mimo błędnego uzasadnienia odpowiada prawu.
Zdaniem Naczelnego Sądu Administracyjnego, skarga kasacyjna wniesiona przez Ministra Spraw Wewnętrznych nie ma usprawiedliwionych podstaw.
Za niezasadny uznać należy zarzut naruszenia przez Sąd I instancji przepisów prawa materialnego. W ocenie Naczelnego Sądu Administracyjnego, nie znajduje uzasadnienia prezentowany przez Ministra pogląd, że utrata obywatelstwa przez matkę dziecka nieślubnego skutkowała utratą obywatelstwa również przez to dziecko, jeśli nie ukończyło ono 18 lat. Art. 13 ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego (Dz. U. Nr 7, poz. 44 z późn. zm.) stanowił, że nadanie i utrata obywatelstwa polskiego, o ile inaczej nie zastrzeżono w akcie nadania lub w orzeczeniu o utracie obywatelstwa, rozciągała się na żonę nabywającego lub tracącego obywatelstwo polskie, oraz na jego dzieci, w wieku do lat 18. Wykładnia językowa tego przepisu wskazuje, że wymienione w nim skutki związane były z nabyciem, utratą lub nadaniem obywatelstwa wyłącznie ojcu dziecka, gdyż tylko ojciec w tym przepisie został wymieniony. Uprawniony jest tym samym wniosek, że skutki te nie powstawały w związku z nabyciem, utratą lub nadaniem obywatelstwa przez matkę dziecka. Przyjecie poglądu prezentowanego przez Ministra to jest, że utrata obywatelstwa polskiego przez matkę nieślubnego dziecka powodowała utratę tego obywatelstwa również przez dziecko co można wywieść z wynikającej z art. 5 w zw. z art. 11 ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego zasady jednolitości obywatelstwa małoletniego dziecka z jednym z rodziców, w tym z matką, powodowałoby konieczność przyjęcia, że ustawodawca w dokonał w art. 13 ww. ustawy zbędnego powtórzenia. Skoro bowiem w oparciu o zasadę jednolitości obywatelstwa dziecko dzieliło losy obywatelstwa tak ojca jak i matki, to zbędne byłoby dodatkowe regulowanie kwestii utraty obywatelstwa przez dziecko w związku z utratą obywatelstwa przez ojca. Takie działanie ustawodawcy byłoby działaniem nieracjonalnym zaś wykładnia zakładająca nieracjonalność ustawodawcy jest niedopuszczalna.
Za niezasadnością wykładni proponowanej przez Ministra przemawia również okoliczność, że w ustawie z dnia 31 marca 1938 r. o pozbawianiu obywatelstwa (Dz. U. Nr 22, poz. 191) ustawodawca regulując skutki utraty obywatelstwa wskazał, że utrata obywatelstwa przez dziecko może wiązać się zarówno z utratą obywatelstwa przez ojca jak i z utratą obywatelstwa przez matkę. Art. 3 ust. 1 tej ustawy stanowił, że utrata obywatelstwa polskiego przez męża rozciąga się na jego żonę, zaś ojca (nieślubnej matki) - na jego (jej) dzieci w wieku do lat 18, jeżeli osoby te przebywają za granicą i nie zostały w orzeczeniu o pozbawieniu wyłączone spod utraty obywatelstwa. Treść tego przepisu wskazuje, że jeśli ustawodawca chciał, aby utrata przez matkę dziecka nieślubnego obywatelstwa polskiego rozciągała się również na to dziecko, to dawał temu wprost wyraz w ustawie. Uregulowanie to świadczy również o tym, że ustawodawca uważał, że zasada jednolitości obywatelstwa nie skutkuje tym, że utrata przez matkę dziecka nieślubnego obywatelstwa polskiego rozciągała się również na to dziecko i konieczne było wprowadzenie do porządku prawnego przepisu, z którego skutek taki by wynikał.
Zarzut naruszenia art. 145 § 1 pkt 1 lit. c p.p.s.a. w zw. z art. 80 k.p.a. aczkolwiek zasadny nie mógł być podstawą uwzględnienia skargi kasacyjnej. Zasadnie skarżący kasacyjnie podniósł, że brak było podstaw do przyjęcia, że w postępowaniu zakończonym kontrolowaną przez Sąd I instancji decyzją doszło do naruszenia art. 80 k.p.a. poprzez dokonanie dowolnej oceny materiału dowodowego. W przedmiotowej sprawie materiał dowodowy został prawidłowo zebrany i oceniony. Błędnie natomiast zostały zastosowane przez organy administracji przepisy prawa materialnego. Naruszenie przepisów prawa materialnego samo w sobie uzasadniało konieczność uchylenia przez Wojewódzki Sąd Administracyjny zaskarżonej decyzji oraz utrzymanej nią w mocy decyzji organu I instancji. Stąd też zarzut naruszenia art. 145 § 1 pkt 1 lit. c p.p.s.a. w zw. z art. 80 k.p.a. nie mógł skutkować uchyleniem zaskarżonego wyroku.
Za niezasadny uznać należy zarzut naruszenia przez Sąd I instancji art. 151 p.p.s.a. Z przepisu tego wynika, że w razie nieuwzględnienia skargi sąd skargę oddala. Przepis ten ma charakter swoistej "instrukcji" dla Sądu, jakiej treści rozstrzygnięcie ma wydać, gdy uzna, że skarga nie zasługuje na uwzględnienie. Przepis ten może być więc naruszony tylko wówczas, gdy Sąd uznając, że skarga zasługuje na uwzględnienie wydaje orzeczenie oddalające skargę lub gdy Sąd uznając, że skarga nie zasługuje na uwzględnienie uwzględnia ją. W przedmiotowej sprawie taka sytuacja nie miała miejsca. Sąd uznał, że skarga zasługuje na uwzględnienie, a zatem nie mógł wydać rozstrzygnięcia polegającego na jej oddaleniu.
Z przytoczonych wyżej względów Naczelny Sąd Administracyjny na podstawie art. 184 p.p.s.a. orzekł jak w sentencji.
