Orzecznictwo

II OSK 37/16 - Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie

LEX nr 2400192

Wyrok
Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie
z dnia 19 września 2017 r.
II OSK 37/16

Status:

orzeczenie prawomocne

UZASADNIENIE

Skład orzekający

Przewodniczący: Sędzia NSA Zofia Flasińska (spr.).

Sędziowie: NSA Andrzej Jurkiewicz, del. WSA Piotr Korzeniowski.

Sentencja

Naczelny Sąd Administracyjny po rozpoznaniu w dniu 19 września 2017 r. na rozprawie w Izbie Ogólnoadministracyjnej skargi kasacyjnej H. C. K. od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 1 października 2015 r. sygn. akt IV SA/Wa 2053/15 w sprawie ze skargi H. C. K. na decyzję Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia (...) lutego 2013 r. nr (...) w przedmiocie odmowy stwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego oddala skargę kasacyjną

Uzasadnienie faktyczne

Wyrokiem z dnia 1 października 2015 r., sygn. akt IV SA/Wa 2053/15 Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie oddalił skargę H. C. K. na decyzję Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia (...) lutego 2013 r. w przedmiocie odmowy stwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego.

Wyrok ten został wydany w następującym stanie faktycznym i prawnym sprawy.

Decyzją z (...) października 2012 r. Wojewoda (...) odmówił potwierdzenia posiadania obywatelstwa przez H. C. C. z d. R., ur. (...) kwietnia 1947 r., w B. T., córki I. i D. z d. S. Uznał, że nie zostało wykazane w toczącym się postępowaniu, aby skarżąca była dzieckiem ślubnym, jak również i to, że jej rodzice posiadali polskie obywatelstwo. Organ stwierdził, że nawet gdyby te dokumenty zostały dołączone to i tak skarżąca utraciłaby obywatelstwo polskie z uwagi na nabycie obywatelstwa izraelskiego przez jej rodziców, co miało miejsce (...) grudnia 1948 r. Podstawę odmowy stanowiły przepisy ustawy z 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego (Dz. U. RP Nr 7, poz. 44), dalej zwana ustawą z 1920 r.

W wyniku odwołania Minister Spraw Wewnętrznych decyzją z dnia (...) lutego 2013 r. orzekł o utrzymaniu w mocy decyzji organu I instancji. Organ ustalił, że skarżąca urodziła się (...) kwietnia 1947 r. w B. T. jako H. K. R., córka I. R. z d. S. i D. R. Z dniem (...) grudnia 1948 r. nabyła wraz z matką obywatelstwo izraelskie. W dniu 1 maja 1974 r. zawarła związek małżeński, a obecnie nosi nazwisko K. i zamieszkuje w Izraelu.

Zgodnie z art. 4 pkt 1 tej ustawy dzieci ślubne nabywały obywatelstwo ojca, a dzieci nieślubne obywatelstwo matki.

Organ ustalił, że rodzice skarżącej nie zawarli ważnego związku małżeńskiego, a jedynie związek o charakterze wyznaniowym, co miało miejsce (...) września 1945 r. w Ł. Organ uznał, że skoro rodzice skarżącej zawarli religijny związek małżeński w Polsce, dla oceny skutku jego zawarcia należy stosować przepisy prawa polskiego. Powołując się na dekrety z dnia 25 września 1946 r. Prawo małżeńskie (Dz. U. Nr 48, poz. 270), Prawo wprowadzające prawo małżeńskie (Dz. U. Nr 48, poz. 271) i Prawo o aktach stanu cywilnego (Dz. U. Nr 48, poz. 272), organ stwierdził, że tylko małżeństwo zawarte przed urzędnikiem stanu cywilnego wywierało skutki prawne (art. 12 § 2 dekretu prawo małżeńskie).

Dokumenty na okoliczność takiego zdarzenia prawnego nie zostały przez stronę przedstawione, a ciężar dowodowy w tym zakresie spoczywa na wnioskującej. Wyjątek stanowi sytuacja, w której uzyskanie tych dokumentów przez wnioskodawcę napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody.

Pełnomocnik strony, pismem z 12 listopada 2012 r., został zobowiązany do przedłożenia stosownych dokumentów potwierdzających, że jej rodzice pozostawali w związku małżeńskim. W odpowiedzi na powyższe organ uzyskał informację, że ta okoliczność nie jest istotna, ponieważ w dacie urodzenia skarżącej oboje rodzice posiadali obywatelstwo polskie. Pomimo ponownego wezwania pismem z 10 stycznia 2013 r. do złożenia dokumentów potwierdzających zawarcie związku małżeńskiego przez rodziców skarżącej, a w przypadku ich braku wykazania obywatelstwa matki, takie nie zostały złożone. Organ przyjął, że rodzice skarżącej zawarli jedynie wyznaniowy związek małżeński, który nie był ważny w świetle art. 12 § 2 dekretu prawo małżeńskie z 25 września 1945 r.; nabycie przez skarżącą obywatelstwa polskiego w takiej sytuacji było możliwe, gdyby matka skarżącej takie obywatelstwo posiadała w dacie jej urodzenia - art. 4 pkt 1 w zw. z art. 5 ustawy z 1920 r.; ze znajdującego się w aktach tymczasowego zaświadczenia tożsamości matki skarżącej nie da się uzyskać informacji na temat obywatelstwa matki; skarżąca nie dołączyła dokumentów potwierdzających dane i informacje zawarte we wniosku, dotyczące posiadania przez rodziców skarżącej obywatelstwa polskiego, co uzasadniało utrzymanie w mocy zaskarżonej decyzji.

Skarżąca wniosła na powyższe rozstrzygnięcie skargę do Sądu, zarzucając naruszenie art. 4 pkt 1 w zw. z art. 5 ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego poprzez nieustalenie nabycia przez skarżącą obywatelstwa polskiego; art. 55 ust. 1 ustawy z dnia 2 kwietnia 2009 r. poprzez odmowę potwierdzenia przez skarżącą obywatelstwa polskiego spowodowane błędną oceną stanu faktycznego i prawnego sprawy; art. 7, 75, 76, 78, 80 k.p.a. w zw. z art. 10 ust. 3 ustawy z dnia 2 kwietnia 2009 poprzez błąd w ustaleniach faktycznych spowodowany błędną oceną materiału dowodowego i nie w pełni zgromadzonym materiałem dowodowym, pomimo istniejących możliwości dowodowych; błędną wykładnię art. 56 ust. 2 ustawy poprzez przerzucenie w całości na skarżącą obowiązku zgromadzenia materiału dowodowego niezbędnego do rozstrzygnięcia sprawy.

WSA w Warszawie - wyrokiem z dnia 13 czerwca 2013 r. sygn. akt IV SA/Wa 607/13 - uchylił decyzję Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia (...) lutego 2013 r. Na skutek skargi kasacyjnej Ministra Spraw Wewnętrznych Naczelny Sąd Administracyjny - wyrokiem z dnia 8 maja 2015 r., sygn. akt II OSK 2406/13 - uchylił wyrok Sądu I instancji i sprawę przekazał do ponownego rozpoznania.

NSA uznał, że WSA rozpoznając sprawę przedwcześnie przyjął, że zaskarżona decyzja została wydana z nienależytym wyjaśnieniem okoliczności sprawy tj. z naruszeniem art. 7, 77 § 1 i 107 § 3 k.p.a. Zdaniem Sądu I instancji organy nie poczyniły wystarczających ustaleń co do obywatelstwa rodziców skarżącej. Kluczowym było ustalenie, na gruncie ustawy z 1920 r. czy rodzice byli małżeństwem w rozumieniu przepisów tej ustawy. NSA przyznał, że na gruncie ustawy z 1920 r. nie było wymagane, aby fakt zawarcia małżeństwa mógł być udowodniony tylko aktem stanu cywilnego. Organ nie tylko zobowiązał do przestawienia dowodów, ale także samodzielnie poszukiwał dokumentów. NSA uznał, że żaden dowód ani przeprowadzony przez organ, ani zgłoszony przez stronę nie wskazywał na zawarcie małżeństwa przez rodziców skarżącej przed urzędnikiem stanu cywilnego. Zgodnie z art. 12 § 2 dekretu z 25 września 1945 r. Prawo małżeńskie (Dz. U. Nr 48, poz. 270), jedynie małżeństwo zawarte przed urzędnikiem stanu cywilnego wywołuje skutki prawne. Sąd podkreślił, że w świetle art. 5 ustawy z 1920 r. pojęcie "dziecko ślubne" należy rozumieć jako "dziecko pochodzące z małżeństwa zawartego na podstawie przepisów tego dekretu". W związku z tym nie można skutecznie zarzucić organowi, że nienależycie wyjaśnił sprawę w zakresie małżeństwa rodziców skarżącej. Sąd uznał jednocześnie, że z przedłożonych dowodów brak było takich, z których wynikałoby, że w dacie urodzenia skarżącej przedłożono przy rejestracji dokumenty, z których wynikałoby, aby rodzice skarżącej zawarli skuteczny związek małżeński. Mimo, że NSA podzielił pogląd WSA o tym, że nie ma podstaw do przyjęcia, że jedynie akt małżeństwa rodziców mógł być dowodem na pochodzenie dziecka z małżeństwa, to wskazał, że organy przeprowadziły inne dowody mogące potwierdzać tę okoliczność i je ocenił. Dokonanie przez WSA odmiennej oceny dowodów musiałoby prowadzić do stwierdzenia naruszenia nie przepisów postępowania, ale przepisów prawa materialnego (art. 4 pkt 1 i 5 ustawy z 1920 r.) - co sąd rozpoznający sprawę musi wziąć pod uwagę ponownie rozpoznając sprawę. NSA nie podzielił poglądu WSA o tym, że organy nie poczyniły żadnych ustaleń co do posiadania przez matkę skarżącej obywatelstwa polskiego. Organy oceniły Tymczasowe Zaświadczenie Tożsamości i uznały, że ten dokument nie może stanowić podstawy do przyjęcia polskiego obywatelstwa matki skarżącej. Stwierdził zatem, że zadaniem Sądu I instancji, było rozważenie czy ocena ta została przeprowadzona w sposób prawidłowy czy należało ją pogłębić lub uzupełnić materiał dowodowy w tym zakresie. Wytyczne w tym zakresie były lakoniczne, a sąd nie wskazał jakich dowodów organy nie oceniły. NSA podzielił ocenę Sądu I instancji co do oceny dowodów w zakresie obywatelstwa matki, jednakże stwierdził, że Sąd I instancji powinien ocenić czy naruszenie to miało wpływ na wynik sprawy.

W wytycznych NSA wskazał, że obowiązkiem Sądu będzie ocena czy materiał dowodowy złożony przez wnioskodawcę i zgromadzony przez organ pozwala na przyjęcie, że wnioskodawczyni jest "dzieckiem ślubnym" w rozumieniu art. 5 ustawy z 1920 r., mając przy tym na uwadze treść art. 12 ust. 2 dekretu Prawo małżeńskie. Ocena czy skarżąca jest dzieckiem ślubnym winna skutkować uznaniem czy materiał dowodowy pozwala na przyjęcie, że ojciec wnioskodawczyni był obywatelem polskim, przy czym organ w tym zakresie nie przeprowadziły żadnych ustaleń. Jeżeli natomiast sąd oceni jako prawidłowe ustalenia organów co do nieślubnego pochodzenia skarżącej, to rozważy czy zebrane dowody pozwalają na stwierdzenie czy D. R. posiadała obywatelstwo polskie, uwzględniając treść art. 11 pkt 1 i art. 13 ustawy z 1920 r. Ponownie rozpoznając sprawę, Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie uznał, że skarga nie jest zasadna. Sąd stwierdził, że z mocy art. 190 p.p.s.a. sąd któremu sprawa została przekazana związany jest wykładnią prawa dokonaną przez NSA.

Podstawą prawną do wydania zaskarżonej decyzji, a więc ustalenia posiadania przez skarżącą obywatelstwa polskiego, stanowiły przepisy ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego. Wynikało to z faktu jej urodzenia - (...) kwietnia 1947 r. tj, pod rządami tej ustawy. Obywatelstwo polskie, zgodnie z art. 4 pkt 1 tej ustawy nabywało się przez urodzenie. Zgodnie z art. 5 dzieci ślubne nabywały obywatelstwo ojca a nieślubne obywatelstwo matki. W ocenie Sądu I instancji, wbrew wywodom skargi z aktu urodzenia skarżącej nie da się wyprowadzić wniosku o małżeńskim pochodzeniu dziecka, którego akt dotyczy. Akty stanu cywilnego stanowią dowód zdarzeń w nich stwierdzonych. W przypadku aktu urodzenia stanowią dowód na okoliczność urodzenia się dziecka w określonym dniu i miejscu i z określonych rodziców, którzy nie muszą pozostawać w związku małżeńskim. Akt urodzenia skarżącej nie został sporządzony w Polsce, jak również brak jest dowodu na to, aby został wpisany do właściwych ksiąg na mocy zezwolenia okręgowej władzy nadzorczej - zgodnie z art. 28 dekretu z 25 września 1945 r. Z tych powodów nie można z niego wywodzić skutku w postaci małżeńskiego pochodzenia skarżącej, ponieważ dokument w postaci niemieckiego aktu urodzenia nie wywiera skutków w świetle prawa polskiego z uwagi na brak jego transkrypcji do polskich ksiąg stanu cywilnego. Reguły, o jakich mowa w art. 1145 k.p.c. w brzmieniu obowiązującym po 1 lipca 2009 r. dotyczą wyłącznie orzeczeń sądów państw obcych w sprawach cywilnych.

NSA przesądził, że ustalenia organu w zakresie możliwości wywiedzenia z tego aktu urodzenia faktu skutecznego zawarcia związku małżeńskiego są prawidłowe. Potwierdza to także pismo z Wydziału Konsularnego Ambasady RP w B. z 8 stycznia 2013 r., z którego wynika, że przy rejestracji urodzenia dziecka nie przedłożono aktu małżeństwa rodziców, a zapisy w tym akcie oparte były o oświadczenia rodziców dziecka. Sąd w pełni podziela ustalenia organów co do braku wiarygodnego dowodu na zawarcie przez rodziców skarżącej małżeństwa przed urzędnikiem stanu cywilnego - zgodnie z regułami wyżej powołanej ustawy Prawo małżeńskie z 1945 r.

Przyjęcie przez organ, że wyłącznym dowodem na zawarcie związku małżeńskiego jest akt stanu cywilnego, na gruncie ustawy z 1920 r. jest nieuprawnione, na co także zwrócił uwagę Naczelny Sąd Administracyjny. Uchybienie to, wobec braku innych dowodów, nie miało jednak istotnego wpływu na treść rozstrzygnięcia. Organ dokonał bowiem oceny zaświadczenia Żydowskiego Zrzeszenia Religijnego z 2 sierpnia 1946 r. o zawarciu związku religijnego, kart emigranta z których wpisano zamężna/żonaty oraz pisma z Ambasady Polskiej w B. i prawidłowo uznał, że z dokumentów tych nie wynika, aby rodzice skarżącej zawarli związek małżeński przed urzędnikiem stanu cywilnego. Także sama wnioskodawczyni nie twierdziła, aby takie zdarzenie miało miejsce. We wniosku jednoznacznie wskazała, że rodzice zawarli religijne małżeństwo w dniu (...) lipca w Ł. W tych okolicznościach nie sposób przyjąć, aby oprócz związku o charakterze religijnym rodzice wnioskodawczyni zawarli prawnie skuteczny związek małżeński przed urzędnikiem stanu cywilnego, zgodnie z przepisami prawa małżeńskiego z 1945 r.

Skarżąca, powołując się na orzecznictwo NSA, wywodziła, że zagraniczny akt stanu cywilnego jest dokumentem urzędowym i skoro w akcie wpisano nazwisko dziecka po ojcu, to stanowi to dowód tego, że małżonkowie zawarli skuteczny związek małżeński. Istotnie na gruncie oceny skuteczności zagranicznych aktów stanu cywilnego pojawiła się w orzecznictwie i doktrynie koncepcja, że jeżeli akt urodzenia wskazuje, że w dacie urodzenia dziecka jego rodzice byli małżonkami i jednocześnie potwierdzają to inne dowody (życiorys, kopia dowodu osobistego w których stwierdzono tę okoliczność), to opierając się na zasadach doświadczenia życiowego i logicznego myślenia stwierdzić należy, że stanowi to podstawę do ustalenia, iż małżonkowie w dacie narodzin skarżącej byli małżeństwem (por. wyrok NSA z 17 stycznia 2013 r., sygn. akt II OSK 2528/12). W ocenie Sądu I instancji, koncepcja ta ma zastosowanie w sytuacji, gdy akt stanu cywilnego nie jest sporządzany wyłącznie na podstawie oświadczenia rodziców i w sytuacji, w której rodzice zawarli religijny związek małżeńskie, a prawo wymaga dla skuteczności tego aktu oświadczenia przed urzędnikiem stanu cywilnego. W takiej bowiem sytuacji oświadczenie rodziców o zawartym związku małżeńskim generalnie jest w ich przekonaniu prawdziwe, choć nie wywołuje skutków prawnych na gruncie ówczesnego prawa małżeńskiego.

W toku rozprawy pełnomocnik wniósł o przeprowadzenie dowodu z orzeczenia Sądu Rabinackiego z (...) czerwca 2015 r. wraz z zaświadczeniem o jego prawomocności oraz odpisu z księgi urodzeń wraz z zaświadczeniem z 11 sierpnia 2015 r. wydanym przez Urząd Okręgowy T. - S. w B. na okoliczność "ślubnego" pochodzenia skarżącej. Odnosząc się do mocy dowodowej orzeczenia Okręgowego Sądu Rabinackiego z (...) czerwca 2015 r. Sąd wskazał, że istotnie z mocy art. 1145 k.p.c. orzeczenie to jest obecnie skuteczne na terytorium Polski. Jednakże zgodnie z art. 145 § 1 pkt 1b p.p.s.a. uchylenie decyzji organu jest możliwe m.in. wtedy gdy doszło do naruszenia prawa dającego podstawę do wznowienia postępowania administracyjnego. Z kolei z art. 145 § 1 pkt 5 k.p.a. postępowanie w sprawie wznawia się gdy wyjdą na jaw nowe istotne okoliczności lub nowe dowody istniejące w dniu wydania decyzji, nie znane organowi, który wydał decyzję. Złożenie w tym postępowaniu dokumentu z 2015 r. nie mieści się w dyspozycji tego przepisu. Taką samą argumentację można odnieść do odpisu z księgi urodzeń z zaświadczeniem z 11 sierpnia 2015 r.

W związku z tym zasadnie zostało przez organ przyjęte "nieślubne" pochodzenie wnioskodawczyni. Skarżąca mogła zatem nabyć obywatelstwo po matce. Jak wynika z zebranego materiału dowodowego, co potwierdził NSA, organy dokonały ustaleń co do posiadania przez matkę skarżącej obywatelstwa polskiego. Oceniły Tymczasowe Zaświadczenie Tożsamości wydane przez Zarząd Miejski w Z. W. i zasadnie uznały, że dokument ten nie może stanowić dowodu na posiadanie obywatelstwa polskiego przez matkę wnioskodawczyni.

Sąd zwrócił uwagę, że w aktach znajduje się także informacja z Międzynarodowej Służby Poszukiwawczej, z której wynika, że D. R. ur. (...). 09. 1906 r. - w więc w dacie podanej przez wnioskodawczynię, była bezpaństwowcem. W dokumencie tym mowa jest także o D. F. R. z d. S., ur. (...). 08.1910 r. w Z. W. Organ ocenił ten dokument jako niewiarygodny z uwagi na brak możliwości zweryfikowana źródła pochodzenia informacji tam zawartych. Sąd podziela ocenę tego dowodu. Z dokumentu tego nie wynika bowiem na podstawie jakich dowodów zostały podane zawarte w nim informacje na temat wskazanej osoby. Gdyby nawet przyjąć, że D. R. ur. (...). 09. 1906 r. w Z. W. to matka skarżącej, to nie ma tam informacji na temat jej polskiego obywatelstwa. Wprost przeciwnie mowa jest o tym, że jest bezpaństwowcem. W dokumencie mowa jest jeszcze o D. F.-R., narodowości polskiej, ale urodzonej w innej dacie. Ponadto na k. 30 akt znajduje się "statement" dt D. F., ale urodzonej 15.... 1910 r. A więc dane na temat D. F. nie są zgodne z danymi dotyczącymi urodzenia matki skarżącej. W związku z tym organ prawidłowo uznał, że dokument ten nie może stanowić wiarygodnego źródła informacji na temat polskiego obywatelstwa matki skarżącej.

W ocenie Sądu, konsekwencją uznania, że akt urodzenia skarżącej nie stanowi dowodu na jej pochodzenie ze związku małżeńskiego, co przesądził NSA, a którą to wykładnią przepisów Wojewódzki Sąd Administracyjny jest związany, prawidłowe jest przyjęcie przez organ, że inne przeprowadzone dowody nie uzasadniają przyjęcia, iż było inaczej tzn. że skarżąca jest dzieckiem ślubnym. Wbrew wywodom skargi z pisma Wydziału Konsularnego Ambasady RP w B., który to dokument został oceniony przez organ, nie wynika fakt zawarcia małżeństwa przez rodziców skarżącej. Jak wskazał organ z pisma tego wynika, że dane dotyczące rodziców zostały zamieszczone na podstawie ich oświadczeń, a nie dokumentów. Nie można zatem, mimo że istotnie akt urodzenia jest dokumentem urzędowym, wywodzić, że skoro dziecko nosi nazwisko ojca to bez wątpienia rodzice są małżonkami.

Przedłożone, ze skargą przez skarżącą akty urodzenia innych osób, nie mogą w ocenie Sądu stanowić dowodu na potwierdzenie "ślubnego" pochodzenia skarżącej choćby z tego powodu, że jej nie dotyczą a dotyczą zupełnie innych osób. Z obiektywnego punktu widzenia oczywistym jest, że skoro rodzice wnioskodawczyni zawarli religijny związek małżeński to czuli się w myśl zasad ich religii małżonkami. Konsekwencją tego było podanie przy akcie urodzenia i w innych dokumentach, w tym migracyjnych, że są małżonkami a w związku z tym ich córka pochodzi ze związku małżeńskiego. Nie byli jednak małżonkami w myśl polskiego prawa małżeńskiego. Powoływane przez skarżącą dokumenty z Bad Arolsen (Międzynarodowa Służba Poszukiwawcza) czy też wyciągi z rejestru ludności zawierające te samem nazwiska zostały przez organ ocenione - w szczególności dokumenty z Bad Arolsen i ocena ta jest przekonująca, o czym była mowa wyżej.

Zgodnie z art. 56 ust. 2 ustawy z dnia 2 kwietnia 2009 r. o obywatelstwie polskim podmiot, który występuje obecnie z wnioskiem o potwierdzenie posiadania lub utraty obywatelstwa polskiego ma obowiązek dołączyć dokumenty potwierdzające dane i informacje zawarte we wniosku. Wyjątek stanowi sytuacja, gdy uzyskanie tych dokumentów napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody. Postępowanie to jest obecnie sformalizowane, a nieprzedłożenie przez zainteresowaną stronę dokumentów potwierdzających treść wniosku wywołuje negatywne konsekwencje dla strony. Ma oczywiście rację skarżąca, że nie zwalnia to organu od konieczności ustalenia stanu faktycznego i jego oceny. Z mocy art. 10 ust. 1,2,3, ustawy z 2009 r. w sprawach o potwierdzenie obywatelstwa polskiego stosuje się przepisy kodeksu postępowania administracyjnego, o ile ustawa nie stanowi inaczej. Organ, pismami z października 2012 r. i 10 stycznia 2013 r. wzywał stronę do przedłożenia tego rodzaju dokumentów. Sam zwrócił się do Ambasady Polskiej w Niemczech o podanie informacji dt. okoliczności związanych z zarejestrowaniem urodzenia skarżącej w Niemczech. Pełnomocnik strony wynosił o przeprowadzenie bliżej nieokreślonych dowodów z urzędu (ogólny wniosek o zwrócenie się organu do archiwów), a następnie o wydanie decyzji na podstawie zgromadzonych już dowodów.

Oceniając sposób procedowania organu Sąd uznał, że w świetle art. 56 ust. 2 ustawy z 2009 r. nie było podstaw do przeprowadzania tych dowodów z urzędu, ponieważ wniosek nie został należycie sformułowany, a po drugie nie zostało wykazane, że uzyskanie dokumentów archiwalnych napotykało trudności nie do przezwyciężenia. Oczywistym jest, że to strona a nie organ, ma wiedzę na temat istnienia dowodów istotnych z punktu widzenia żądania potwierdzenia obywatelstwa. Wynika to z tego, że to wyłącznie strona ma informacje na temat losów danej osoby a wiedza organu w tym zakresie jest wtórna, uzyskana na podstawie informacji od strony lub przedłożonych przez nią dokumentów. Dlatego to zainteresowana strona powinna wskazać organowi dowody, na podstawie których organ będzie mógł w sposób nie budzący wątpliwości ustalić rzeczywisty stan rzeczy.

W związku z tym, Sąd uznał, że organ prawidłowo zaniechał przeprowadzenia bliżej nie określonych dowodów z urzędu, choć wadliwie nie odniósł się do nich w formie procesowej. Uchybienie to nie miało jednak istotnego wpływu na treść rozstrzygnięcia. Czyni to niezasadnym zarzut naruszenia art. 56 ust. 2 ustawy z 2009 r. Zebrane przez organ dowody nie pozwalały na ustalenie, aby D. R. posiadała w dacie urodzenia córki obywatelstwo polskie. W związku z tym organ prawidłowo zaniechał ustalenia okoliczności związanych z obywatelstwem ojca, gdyż znaczenie miało obywatelstwo matki, jako że skarżąca była dzieckiem "nieślubnym".

Sąd wskazał ponadto, że w art. 11 ustawy z 20 stycznia 1920 r. wymieniono przesłanki utraty obywatelstwa polskiego. Pierwszą z nich było nabycie obywatelstwa obcego, drugą było przyjęcie urzędu publicznego lub wstąpienie do służby wojskowej w państwie obcym bez zgody właściwego wojewody, wyrażonej w porozumieniu z właściwym dowódcą okręgu korpusu (art. 11 pkt 2). W ocenie Sądu uzasadnione jest przyjęcie, że matka skarżącej, nawet gdyby posiadała obywatelstwo polskie, która to okoliczność na podstawie zebranych dowodów nie dała się ustalić to i tak utraciła je nabywając obywatelstwo izraelskie na podstawie art. 11 pkt 1 i 13 ustawy o obywatelstwie polskim z 1920 r. Zgodnie z art. 13 utrata i nadanie obywatelstwa polskiego rozciąga się na małżonka i dzieci do lat 18. Jak wynika z załączonych do wniosku dokumentów (k 23, 32). rodzice skarżącej nabyli obywatelstwo izraelskie (...) grudnia 1948 r., a więc bez względu na to czy skarżąca wcześniej posiadała obywatelstwo polskie i tak by je utraciła razem z rodzicami. Co prawda organ tych okoliczności nie rozważał wnikliwie, choć dokumenty te pozostawały w aktach sprawy administracyjnej, co stanowi o naruszeniu art. 77 § 1 i 80 k.p.a., to nawet gdyby je ocenił, doszedłby do przekonania, że nie było merytorycznych podstaw do uwzględnienia wniosku. Uchybienie w zakresie oceny materiału dowodowego w tym zakresie nie miało zatem wypływu na treść rozstrzygnięcia.

Skargę kasacyjną od tego wyroku wniosła przez H. C. K., podnosząc zarzuty naruszenia:

1)art. 153 p.p.s.a. poprzez wyrażenie odmiennej oceny prawnej odnośnie mocy dowodowej aktu urodzenia skarżącej i brak wszechstronnej oceny zebranego w sprawie materiału dowodowego odnośnie ustalenia "ślubnego" pochodzenia skarżącej niż wynikająca z oceny prawnej i pomimo wskazań co do dalszego postępowania wynikających z wyroku NSA z dnia 8 maja 2015 r.,

2)art. 106 § 3 p.p.s.a. w zw. z art. 145 § 1 pkt 1b p.p.s.a. poprzez uznanie, iż załączone pismem procesowym z dnia 28 września 2015 r. dokumenty nie mogą zostać wzięte pod uwagę w postępowaniu sądowym, gdyż nie istniały w dniu wydania zaskarżonej decyzji,

3)art. 3 § 1 i 2 , art. 141 § 4 , art. 145 § 1 pkt 1 lit. a-c , art. 134 , art. 151 p.p.s.a. (Dz. U. Nr 153, poz. 1270 z późn. zm.) oraz art. 7 , 75 , 76 , 77 , 80 , 107 § 3 i 138 § 2 k.p.a. poprzez:

a) niedokonanie ustaleń w zakresie posiadania przez ojca skarżącej obywatelstwa polskiego,

b) błędne ustalenie nieposiadania przez matkę skarżącej obywatelstwa polskiego, a także poprzez niewłaściwe uzasadnienie stanowiska w tym zakresie,

c) brak wyjaśnienia podstawy prawnej stwierdzenia, iż skarżąca z mocy art. 11 i 13 ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego traciłaby polskie obywatelstwo wraz z rodzicami z chwilą nabycia przez nich obywatelstwa obecnego (izraelskiego),

d) niezakwestionowanie stanowiska Ministra Spraw Wewnętrznych w zakresie ustalenia pochodzenia skarżącej i posiada przez jej rodziców obywatelstwa polskiego.

4) błędną wykładnię art. 11 i 13 ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego polegającą na uznaniu, iż małoletnia zawsze traci obywatelstwo polskie z chwilą utraty obywatelstwa polskiego przez jej rodziców podczas gdy prawidłowa wykładnia prowadzi do wniosku, iż do utraty obywatelstwa przez "ślubne" małoletnie dziecko dochodzi z chwilą utraty obywatelstwa polskiego przez ojca dziecka, a utrata obywatelstwa polskiego przez matkę małoletniego "nieślubnego" dziecka nie prowadzi jednocześnie do utraty obywatelstwa polskiego tego dziecka,

5) art. 4 pkt 1 w zw. z art. 5 względnie art. 4 pkt 2 w zw. z art. 6 ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego poprzez niewłaściwe zastosowanie i nieustalenie nabycia przez skarżącą obywatelstwa polskiego pomimo posiadania przez oboje rodziców w chwili jej urodzenia obywatelstwa polskiego.

W uzasadnieniu zarzutów pełnomocnik skarżącej kasacyjnie wskazał, że Sąd I instancji nie wykonał wskazań wynikających z wyroku NSA z dnia 8 maja 2015 r., bowiem pominął dowody załączone pismem procesowym z dnia 28 września 2015 r., które miały przyczynić się do ustalenia "ślubnego" pochodzenia skarżącej oraz posiadania przez matkę skarżącej obywatelstwa polskiego. Załączone orzeczenie Sądu Rabinackiego z dnia (...) czerwca 2015 r. wraz z zaświadczeniem z dnia 4 sierpnia 2015 r. o jego prawomocności podlega uznaniu z mocy prawa na mocy art. 1145 k.c. w zw. art. 1147 § 1 k.p.a. Zatem orzeczenie sądu zagranicznego z (...) czerwca 2015 r. stanowiło nową, istotną dla sprawy okoliczność, potwierdzając zawarcie związku małżeńskiego przez rodziców skarżącej oraz fakt, że skarżąca jest "ślubnym" dzieckiem. Fakt ten wynikał ponadto z dokumentów w postaci: odpisu z księgi urodzeń dołączonej do pisma z 28 września 2015 r., zaświadczenia Urzędu Okręgowego T. -S. z 11 sierpnia 2015 r., wypisu z księgi ludności miasta Z. W. Wynikało to również ze zgromadzonych polskich i zagranicznych dokumentów, w tym z Międzynarodowej Służby Poszukiwawczej Bad Arolsen i praktyki właściwych władz i urzędów. Powyższe dokumenty w dacie wydania wyroku przez NSA z dnia 8 maja 2015 r. nie były znane sądowi, zatem ocena prawna i wskazania NSA co do dalszego postępowania nie zostały dotrzymane w kontekście wszechstronnej analizy zebranego w sprawie materiału dowodowego. Wskazując na powyższe zarzuty, strona skarżąca wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości oraz decyzji Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia (...) lutego 2013 r. oraz o zasądzenie kosztów postępowania.

Uzasadnienie prawne

Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

Skarga kasacyjna nie ma usprawiedliwionych podstaw.

Strona skarżąca zarzuciła naruszenie przez Sąd I instancji art. 106 § 3 p.p.s.a. w zw. z art. 145 § 1 pkt 1b p.p.s.a. poprzez uznanie, iż załączone przez nią wraz z pismem procesowym z dnia 28 września 2015 r. dokumenty nie mogą zostać wzięte pod uwagę w postępowaniu sądowym, gdyż nie istniały w dniu wydania zaskarżonej decyzji. Z akt sprawy wynika, że Sąd I instancji na rozprawie w dniu 1 października 2015 r. postanowił - na podstawie art. 106 § 3 p.p.s.a. - dopuścić uzupełniający dowód z dokumentów wymienionych w piśmie procesowym pełnomocnika skarżącego z dnia 28 września 2015 r.

Sąd stwierdził jednak w uzasadnieniu wyroku, że dopuszczone jako dowód dokumenty nie podlegają ocenie, gdyż nie mogą prowadzić do uchylenia zaskarżonej decyzji na podstawie art. 145 § 1 pkt 1 lit. b p.p.s.a., bo nie istniały one w dniu jej wydania. Sąd nie naruszył art. 106 § 3 p.p.s.a., gdyż dopuścił jako dowody uzupełniające przedstawione przez stronę nowe dokumenty. Sąd nie dokonał jednak ich oceny, stwierdzając jedynie, że nie istniały one w dniu wydania decyzji i nie mogą stanowić podstawy do jej uchylenia. To stwierdzenie Sąd jest błędne, gdyż zgodnie z art. 145 § 1 pkt 5 k.p.a. podstawą do wznowienia postępowania administracyjnego jest wyjście na jaw istotnych dla sprawy nowych okoliczności faktycznych lub nowych dowodów istniejących w dniu wydania decyzji, nie znanych organowi, który wydał decyzję. W tej sprawie pełnomocnik skarżącej przedstawił następujące dowody: orzeczenie Sądu Rabinackiego z (...) czerwca 2015 r. wraz z zaświadczeniem z dnia 4 sierpnia 2015 r. o jego prawomocności, odpis z księgi urodzeń z dnia 21 kwietnia 1947 r. wraz z zaświadczeniem z Urzędu Okręgowego T. - S. w B. z dnia 11 sierpnia 2015 r. oraz kserokopie z Akt miasta Z. W. znajdujących się w Archiwum Państwowym w Ł. Nie można się zgodzić z Sądem I instancji, że wszystkie te dowody powstały po wydaniu decyzji, gdyż z całą pewnością przed wydaniem decyzji ((...) lutego 2013 r.) powstał odpis z księgi urodzeń z dnia 21 kwietnia 1947 r. oraz Akta miasta Z. W. W ocenie Naczelnego Sądu Administracyjnego, przedstawione przez stronę dowody nie są jednak istotne dla rozstrzygnięcia sprawy. Z odpisu z księgi urodzeń z dnia 21 kwietnia 1947 r. wynika, że rodzice skarżącej zawarli małżeństwo (...) czerwca 1946 r. w Ł.

Chodzi tu jednak o małżeństwo zawarte w formie religijnej, co potwierdzają również dokumenty z Sądu Rabinackiego, wskazując datę i miejsce zawarcia małżeństwa: (...) lipca 1946 r., Ł. Ta sama data ((...) lipca 1946 r.) jest wskazana w zaświadczeniu Żydowskiego Zrzeszenia Religijnego w Ł. z dnia 2 sierpnia 1946 r. Zbieżność daty i miejsca zawarcia małżeństwa (choć istnieje różnica co do miesiąca) wskazuje, iż chodzi tu o małżeństwo religijne. Z odpisu z księgi urodzeń z dnia 21 kwietnia 1947 r. w żaden sposób nie wynika więc, że związek małżeński rodziców skarżącej był skutecznie zawarty w świetle polskiego prawa cywilnego.

Natomiast z kserokopii z Akt miasta Z. W. znajdujących się w Archiwum Państwowym w Ł. wynika wzmianka, że D. Z., córka A. i Z. z A., ur. (...) września 1906 r. w Z. W. otrzymała dowód osobisty w dniu 23 listopada 1922 r. Zdaniem pełnomocnika skarżącej, fakt ten potwierdza posiadanie przez nią obywatelstwa polskiego. Z materiału dowodowego zgromadzonego w tej sprawie nie sposób jednak ustalić, czy D. Z., córka A. i Z. z A., ur.(...) września 1906 r. w Z. W. posiadała obywatelstwo polskie w dacie urodzenia skarżącej. Z zaświadczenia Żydowskiego Zrzeszenia Religijnego w Ł. z dnia 2 sierpnia 1946 r. wynika, że D. F., ur. (...) września 1906 r. w Z. W., córka A. Z. i CH. C. z domu A., wdowa, zawarła związek religijny z I. R. W aktach znajduje się informacja z Międzynarodowej Służby Poszukiwawczej, z której wynika, że D. R. ur. (...). 09. 1906 r. była bezpaństwowcem. W dokumencie tym mowa jest także o D. F. R. z d. S., ur. (...).08.1910 r. w Z. W. W aktach sprawy znajduje się też tymczasowe zaświadczenie tożsamości nr (...) D. F., z którego nie wynika ani jaka była jej data urodzenia, ani nazwisko panieńskie. Ponadto w aktach sprawy znajduje się "Statement" dt D. F., ale urodzonej 15.... 1910 r. Z dokumentów tych wynikają rozbieżne informacje w zakresie daty urodzenia D. F. (R.), jak i jej obywatelstwa. W związku z tym Sąd i instancji prawidłowo uznał, że dokumenty te nie może stanowić wiarygodnego źródła informacji na temat polskiego obywatelstwa matki skarżącej. Również z Akt miasta Z. W. nie wynika, że D. Z., córka A. i Z. z A., ur. (...) września 1906 r. w Z. W. posiadała obywatelstwo polskie w dacie urodzenia skarżącej, tj. (...) kwietnia 1947 r. Przeczy temu informacja z Międzynarodowej Służby Poszukiwawczej, z której wynika, że D. R. ur. (...). 09. 1906 r. była bezpaństwowcem. Podkreślenia wymaga, że obywatelstwo to więź prawna osoby z państwem, która gwarantuje tej osobie wiele uprawnień w danym państwie, które nie przysługują cudzoziemcom. Stwierdzenie posiadania obywatelstwa polskiego powoduje w zasadzie nieodwracalne skutki, gdyż - zgodnie z art. 34 ust. 2 Konstytucji RP - obywatel polski nie może utracić obywatelstwa polskiego, chyba że sam się go zrzeknie. Dlatego stwierdzenie w tej sprawie zaistnienia przesłanek z art. 4 ust. 1 i art. 5 ustawy z 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego powinno być oparte na niezbitych dowodach, a takich w tej sprawie nie udało się zgromadzić.

Jak wskazano powyżej, Sąd I instancji wprawdzie nie dokonał oceny przedstawionych przez stronę dowodów w sprawie, lecz uchybienie to nie miało wpływu na wynik sprawy, gdyż dowody te nie stanowią potwierdzenia okoliczności ani zawarcia związku małżeńskiego przez rodziców skarżącej skutecznego w świetle ówczesnego prawa polskiego, ani posiadania obywatelstwa polskiego przez matkę skarżącej w dacie urodzenia H. C. K.

Nie jest zasadny zarzut naruszenia przez Sąd I instancji art. 153 p.p.s.a. poprzez nieuwzględnienie oceny prawnej i wskazań co do dalszego postępowania wynikających z wydanego w tej sprawie wyroku NSA z dnia 8 maja 2015 r. Naczelny Sąd Administracyjny wskazał w tym wyroku, iż Sąd I instancji powinien ocenić czy materiał dowodowy, który został złożony przez wnioskodawczynię oraz zgromadzony przez organy pozwala na przyjęcie, że wnioskodawczyni jest "dzieckiem ślubnym" w rozumieniu art. 5 ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego z 1920 r. To wskazanie Naczelnego Sądu Administracyjnego dotyczyło oceny materiału dowodowego, który został złożony przez wnioskodawczynię oraz zgromadzony przez organy przed wydaniem zaskarżonej decyzji. Trudno, aby Naczelny Sąd Administracyjny nakazywał Sądowi I instancji dokonanie oceny dowodów, które strona może hipotetycznie złożyć w przyszłości. Zatem nie można uznać, że doszło do naruszenia w tej sprawie art. 153 p.p.s.a.

Niezasadne są również zarzuty naruszenia przez Sąd I instancji art. 3 § 1 i 2, art. 141 § 4, art. 145 § 1 pkt 1 lit. a-c, art. 134, art. 151 p.p.s.a. (Dz. U. Nr 153, poz. 1270 z późn. zm.) oraz art. 7, 75, 76, 77, 80, 107 § 3 i 138 § 2 k.p.a. Sąd I instancji słusznie uznał, że w świetle zgromadzonego w tej sprawie materiału dowodowego nie jest możliwe ustalenie posiadania obywatelstwa polskiego przez matkę skarżącej w dacie jej urodzenia. A skoro rodzice skarżącej nie zawarli związku małżeńskiego przed urzędnikiem stanu cywilnego (art. 12 § 2 dekretu z 25 września 1945 r. Prawo małżeńskie), to skarżąca może swoje obywatelstwo wywodzić jedynie od matki (art. 4 ust. 1 ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego). Nie było więc konieczne dokonywanie przez organy ustaleń w zakresie posiadania obywatelstwa polskiego przez jej ojca.

Trafny jest zarzut dokonania przez Sąd I instancji błędnej wykładni art. 11 i 13 ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego polegającej na uznaniu, iż osoba małoletnia zawsze traci obywatelstwo polskie z chwilą utraty obywatelstwa polskiego przez jej rodziców. Zgodnie z art. 5 powołanej ustawy przez urodzenie dzieci ślubne nabywają obywatelstwo ojca, dzieci nieślubne - obywatelstwo matki. W myśl natomiast art. 13 tej ustawy nadanie i utrata obywatelstwa polskiego, o ile inaczej nie zastrzeżono w akcie nadania lub w orzeczeniu o utracie obywatelstwa, rozciąga się na żonę nabywającego lub tracącego obywatelstwo polskie, tudzież na jego dzieci, w wieku do lat 18. Pełnomocnik skarżącej słusznie wskazał, że do utraty obywatelstwa przez "ślubne" małoletnie dziecko dochodzi z chwilą utraty obywatelstwa polskiego przez jego ojca na podstawie art. 13 ustawy. Natomiast tej samej zasady nie sposób odnieść do utraty obywatelstwa przez dziecko "nieślubne" w przypadku utraty obywatelstwa przez jego matkę, gdyż nie wynika to wprost z tego przepisu. Skoro obywatelstwo takiego dziecka nie było pochodną obywatelstwa ojca i jego utrata nie była powiązana z utratą obywatelstwa przez matkę, to przesłanki utraty obywatelstwa polskiego (art. 11 ustawy) należało odnosić do tego dziecka. Trudno bowiem przyjąć, że w takiej sytuacji prawnej małoletni obywatel polski w ogóle nie mógłby utracić obywatelstwa polskiego, nawet jeżeli spełniałby przesłankę z art. 11 pkt 1 ustawy (spełnienie przez małoletniego przesłanki z art. 11 pkt 2 ustawy z uwagi na wiek nie było możliwe). W tej sprawie ustalono, że rodzice skarżącej nabyli obywatelstwo izraelskie (...) grudnia 1948 r. Tym samym zarówno matka skarżącej, jak i skarżąca (jako kobiety niepodlegające obowiązkowi służby wojskowej) utraciły obywatelstwo polskie na podstawie art. 11 pkt 1 ustawy (przy założeniu, że w ogóle je posiadały). Sąd błędnie wskazał, że w tej sprawie utrata obywatelstwa przez dzieci była pochodna od utraty obywatelstwa przez rodziców w dniu (...) grudnia 1948 r., gdyż nie ustalono czy ojciec skarżącej w ogóle posiadał obywatelstwo polskie i kiedy je utracił, a ponadto należy przyjąć, że utrata obywatelstwa polskiego przez dziecko "nieślubne" nie była pochodną utraty obywatelstwa przez jego matkę, tylko następowała z mocy prawa na podstawie art. 11 pkt 1 ustawy z chwilą nabycia przez dziecko obywatelstwa państwa obcego. Jednak konkluzja Sądu jest prawidłowa, iż nawet jeżeli matka skarżącej i skarżąca posiadały obywatelstwo polskie, to i tak je utraciły na podstawie art. 11 pkt 1 ustawy z 1920 r. w dniu (...) grudnia 1948 r.

W związku z powyższym, za niezasadne należy uznać zarzuty naruszenia przez Sąd I instancji art. 4 pkt 1 w zw. z art. 5 względnie art. 4 pkt 2 w zw. z art. 6 ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego poprzez niewłaściwe zastosowanie i nieustalenie nabycia przez skarżącą obywatelstwa polskiego. Zebrane w tej sprawie dowody nie wskazują na to, aby skarżąca była dzieckiem "ślubnym" w rozumieniu art. 5 ustawy oraz aby jej matka posiadała obywatelstwo polskie. Nawet jeśli matka skarżącej i skarżąca posiadały obywatelstwo polskie, to i tak je utraciły na podstawie art. 11 pkt 1 ustawy z dniem nabycia obywatelstwa izraelskiego.

Mając na uwadze powyższe, Naczelny Sąd Administracyjny na podstawie art. 184 p.p.s.a. orzekł jak w sentencji.