II OSK 2528/12, Akty stanu cywilnego jako dowód w postępowaniu o potwierdzenie posiadania obywatelstwa polskiego. - Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie
Wyrok
Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie
z dnia 17 stycznia 2013 r.
II OSK 2528/12
Akty stanu cywilnego jako dowód w postępowaniu o potwierdzenie posiadania obywatelstwa polskiego.
TEZA aktualna
1. Akt urodzenia, będący zagranicznym aktem stanu cywilnego stanowi wyłączny dowód zdarzeń w nim stwierdzonych, a więc określa pochodzenie określonej osoby od danych rodziców, jej miejsce i datę urodzenia (część zaświadczająca). Jeśli w wydanym przez uprawniony organ w przepisanej formie odpisie aktu urodzenia zaświadczono, że osoba jest synem danego mężczyzny (żonaty) i danej kobiety, urodził się w danym dniu, we wskazanym kraju - to stosownie do art. 4 ustawy z 1986 r. - Prawo o aktach stanu cywilnego - niezgodność z prawdą zdarzeń stwierdzonych w tym akcie może być udowodniona jedynie w postępowaniu sądowym.
2. Jeżeli akt urodzenia skarżącego wskazywał, że rodzice w dniu jego narodzin byli małżeństwem, a jednocześnie potwierdzają to inne dowody (życiorys, kopia dowodu osobistego ojca, w którym w pozycji stan cywilny wpisano "żonaty") - to opierając się na zasadach doświadczenia życiowego i logicznego myślenia, przyjąć należy, że stanowi to podstawę ustalenia, iż w dacie narodzin skarżącego jego matka pozostawała w związku małżeńskim z jego ojcem, a co za tym idzie skarżący był dzieckiem ślubnym.
UZASADNIENIE
Skład orzekający
Przewodniczący: Sędzia NSA Małgorzata Dałkowska-Szary (spr.).
Sędziowie: NSA Maria Czapska-Górnikiewicz, del. WSA Sławomir Wojciechowski.
Sentencja
Naczelny Sąd Administracyjny po rozpoznaniu w dniu 17 stycznia 2013 r. na rozprawie w Izbie Ogólnoadministracyjnej skargi kasacyjnej N. K. od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 3 marca 2011 r. sygn. akt IV SA/Wa 206/11 w sprawie ze skargi N. K. na decyzję Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia (...) grudnia 2010 r. nr (...) w przedmiocie odmowy stwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego
1) uchyla zaskarżony wyrok oraz decyzję Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia (...) grudnia 2010 r. nr (...) i poprzedzającą ją decyzję organu pierwszej instancji,
2) zasądza na rzecz N.K. od Ministra Spraw Wewnętrznych kwotę 800 (osiemset) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania sądowego.
Uzasadnienie faktyczne
Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie wyrokiem z dnia 3 marca 2011 r., sygn. akt IV SA/Wa 206/11, oddalił skargę N. K. na decyzję Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia (...) grudnia 2010 r. nr (...) w przedmiocie odmowy stwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego.
Zaskarżoną decyzją utrzymano w mocy decyzję Wojewody Mazowieckiego z dnia (...) lutego 2010 r., którą odmówiono stwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego przez N. K. W uzasadnieniu decyzji Minister wskazał, że odmowa stwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego wynikała z faktu, iż brak jest dokumentu potwierdzającego pozostawanie rodziców wnioskodawcy w związku małżeńskim na dzień jego urodzenia. Pomimo szeregu wystąpień organu administracji do wnioskodawcy, stosowny dokument potwierdzający tą okoliczność nie został dostarczony. Minister wskazał, iż wprawdzie organ I instancji zbyt szeroko zakreślił zakres braków uniemożliwiających wydanie decyzji potwierdzającej posiadanie obywatelstwa, to nie ulega jednak wątpliwości, iż kluczowe znaczenie ma brak dokumentu potwierdzającego zawarcie związku małżeńskiego w ZSSR w 1940 r. przez rodziców wnioskodawcy.
Minister podkreślił, że wyrokiem z dnia 7 czerwca 2010 r., sygn. akt IV SA/Wa 647/10, WSA w Warszawie uchylił uprzednią decyzję organu w tym samym przedmiocie wskazując, iż w toku postępowania nie zapewniono stronie możliwości wypowiedzenia się co do zebranego materiału dowodowego. Zobowiązano także organ do wystąpienia do Wojewody Łódzkiego o udostępnienie dowodów i materiałów w postępowaniu zakończonym wydaniem decyzji w przedmiocie poświadczenia posiadania obywatelstwa przez J. K. oraz oceny, czy dowody i materiały zgromadzone w tamtej sprawie mają znaczenie w kontekście oceny zasadności wniosku N. K. Akta te zostały załączone a wnioskodawca został poinformowany o zgromadzeniu całości materiału dowodowego. Zainteresowany dwukrotnie skorzystał z prawa zapoznania z aktami, jednakże nie skutkowało to przedłożeniem nowych dowodów ani odniesieniem do zebranych dokumentów i materiałów.
Minister wskazał, że wnioskodawca urodził się jako N. K., syn A. i R. K., (...) grudnia 1946 r. w S., F. w Austrii. W maju 1949 r. przybył do Izraela i z dniem 17 maja 1949 r. nabył obywatelstwo tego kraju. Obecnie tam zamieszkuje i legitymuje się paszportem tego kraju.
Zdaniem Ministra w sprawie zastosowanie mają przepisy ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego (Dz. U. Nr 7, poz. 44 z późn. zm.). W świetle art. 5 ustawy dzieci ślubne nabywają obywatelstwo po ojcu a nieślubne po matce. Zainteresowany opiera posiadanie obywatelstwa na fakcie jego nabycia po ojcu, którego obywatelstwo polskie, zdaniem organu, nie budzi wątpliwości. W takiej sytuacji zainteresowany winien przedłożyć akt małżeństwa rodziców. O ile, według oświadczenia wnioskodawcy, małżeństwo zostało zawarte w ZSRR w 1940 r. to w świetle art. 13 ust. 1 i 2 obowiązującej ówcześnie ustawy z dnia 2 sierpnia 1926 r. o prawie właściwym dla stosunków prywatnych międzynarodowych (Dz. U. Nr 101, poz. 581 z późn. zm.) forma zawarcia małżeństwa podlega prawu obowiązującemu na miejscu zawarcia związku małżeńskiego. Na terytorium ZSRR sprawy małżeńskie regulował Kodeks małżeński, rodzinny i opiekuńczy z 19 listopada 1926 r. W jego świetle obowiązywała świecka forma zawarcia małżeństwa - istnienie małżeństwa uwarunkowane było jego rejestracją w radzieckich organach stanu cywilnego. Wyłącznym dowodem zawarcia małżeństwa jest odpis aktu małżeństwa (wyjaśnienie Wydziału Konsularnego Ambasady RP). Z kolei ustawa z dnia 29 września 1986 r. Prawo o aktach stanu cywilnego (Dz. U. z 2004 r. Nr 161, poz. 1688 z późn. zm.) stanowi w art. 3, iż stan cywilny osoby stwierdza się na podstawie aktów sporządzonych w księgach stanu cywilnego. Z kolei art. 4 przesądza, iż akta stanu cywilnego stanowią wyłączny dowód zdarzeń w nich stwierdzonych.
Organ nie podzielił poglądu, iż fakt zawarcia związku małżeńskiego przez rodziców wnioskodawcy wynika z austriackiego aktu urodzenia - akt urodzenia nie jest bowiem dowodem na okoliczność zawarcia związku małżeńskiego przez rodziców dziecka, lecz jedynie na fakt, miejsce i datę urodzenia. Zdaniem Ministra z dokumentów nie wynika, na jakich podstawach oparł się austriacki USC wskazując, iż A. i R. K. są w związku małżeńskim. Brak informacji o miejscu i dacie zawarcia małżeństwa dowodzi, iż kierowano się wyłącznie oświadczeniami rodziców. Z informacji posiadanych przez organ, w tym przekazywanych przez pełnomocnika wnioskodawcy w innych prowadzonych postępowaniach wynika, iż rejestracja uchodźców w Niemczech, Austrii i Izraelu w latach 40-tych ubiegłego wieku, gdy nie posiadali dokumentów tożsamości, następowała wyłącznie na podstawie oświadczeń stron. Dane dotyczące stanu cywilnego rodziców nie miały istotnego znaczenia z punktu widzenia sporządzenia aktu urodzenia, stąd ich weryfikacja w oparciu o dokumenty nie była niezbędna. Jeżeli zostałby przedłożony akt ślubu, w treści aktu urodzenia winna być wpisana nie tylko data, ale również miejsce zawarcia związku małżeńskiego oraz numer aktu ślubu. Z samego zapisu, iż ojciec dziecka jest żonaty a wpisane nazwisko matki odpowiada nazwisku ojca nie można wnosić, iż fakt ślubu został wykazany austriackiemu USC stosownym odpisem aktu małżeństwa. Wobec braku stosownych dowodów wnioskodawca nie może być traktowany na dzień urodzenia jako dziecko ślubne, co wyklucza przyjęcie, iż nabył on obywatelstwo po ojcu z tym dniem. Także, w świetle art. 18 ust. 1 ustawy o prawie właściwym dla stosunków prywatnych międzynarodowych z 1926 r., o ślubnym pochodzeniu dziecka rozstrzyga prawo ojczyste męża matki z czasu urodzenia się dziecka, przy czym obywatelstwo polskie ojca wnioskodawcy na dzień jego urodzenia jest bezsporne. Zdaniem organu wnioskodawca może uzyskać stosowny dokument zarówno w Austrii jak i w krajach byłego ZSRR.
Organ podniósł ponadto, że dla rozstrzygnięcia sprawy istotnego znaczenia nie mogą mieć akta sprawy zakończonej wydaniem decyzji w przedmiocie obywatelstwa J.K. (brak jego aktu urodzenia nie pozwala potwierdzić, iż był on bratem wnioskodawcy). Akta tej sprawy nie zawierają żadnego dodatkowego wiarygodnego dowodu, iż rodzice wnioskodawcy zawarli związek małżeński. Znajduje się tam jedynie kserokopia austriackiego dowodu osobistego dla obcokrajowców i bezpaństwowców A. K., w którym zamieszczono wzmiankę, że w dniu jego sporządzania (22 września 1947 r.) był on żonaty. Dokument ten nie stanowi aktu stanu cywilnego potwierdzającego fakt zawarcia małżeństwa, nie wskazuje on również miejsca, daty ślubu oraz danych małżonka. Ponadto była to wyłącznie kserokopia dokumentu a takowa nie może być dowodem. Odnotowano także fakt stwierdzenia nieważności decyzji w przedmiocie potwierdzenia obywatelstwa polskiego dla J. K. (decyzja z dnia (...) listopada 2010 r.), bowiem w ocenie Ministra zebrany w sprawie materiał dowodowy był niewystarczający dla potwierdzenia jego obywatelstwa.
Minister wskazał również, że wobec twierdzeń skarżącego, iż był on dzieckiem ślubnym, organ nie prowadził postępowania wyjaśniającego na okoliczność, czy nabył on obywatelstwo polskie po matce, zauważając jedynie, iż brak także dowodów, aby był on dzieckiem nieślubnym. Wprawdzie ustawa z dnia 15 lutego 1962 r. o obywatelstwie polskim (Dz. U. z 2000 r. Nr 28, poz. 353 z późn. zm.) nie wskazuje, jakie dokumenty należy przedłożyć wraz z wnioskiem o wydanie decyzji na zasadzie art. 17 ust. 4, jednak z zasady prawdy obiektywnej wynika obowiązek organu określenia, jakie dokumenty muszą być przedłożone. Obowiązek poszukiwania dowodów ciąży nie tylko na organie administracji lecz także obarcza on stronę, która w swoim dobrze rozumianym interesie powinna wykazywać dbałość o przedstawienie środków dowodowych. Ponieważ natomiast akt ślubu, który wedle twierdzeń wnioskodawcy został zawarty na terenie ZSRR, może być wydany wyłącznie przez organ państwa obcego na wniosek osoby zainteresowanej, jego pozyskanie przez organy obu instancji wykraczało poza ich kompetencje. Stoją temu także na przeszkodzie wewnętrzne regulacje dotyczące ochrony danych osobowych. W rozpoznawanej sprawie jedynie strona może przedstawić dowód istotny dla rozstrzygnięcia. Pomimo prawidłowych wezwań wnioskodawca nie uzupełnił braku w dokumentacji a nawet do dnia wydania niniejszej decyzji nie potwierdził w żaden sposób, że podjął działania w kierunku pozyskania brakującego dokumentu. Jednocześnie żądanie przez organ przedłożenia dowodu przez stronę jest zasadne, gdy nie może on sam uzyskać stosownego dokumentu. Strona wielokrotnie wskazała, iż nie będzie dostarczać żadnych dodatkowych dokumentów, przez co nie wykazała zainteresowania współpracą, co do wyjaśnienia istotnych w sprawie okoliczności. Zdaniem Ministra wobec takiego stanowiska strony, zwracanie się do niej ponownie (po wyroku o sygn. akt IV SA/Wa 647/10) o uzupełnienie materiału dowodowego byłoby bezzasadne.
W skardze N. K. zarzucił powyższej decyzji naruszenie art. 7, 10 i 77 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (tekst jedn.: Dz. U. z 2000 r. Nr 98, poz. 1071 z późn. zm., dalej: k.p.a.) poprzez pozbawienie skarżącego możliwości wypowiedzenia się co do zebranego materiału dowodowego i zgłoszenia żądań przed wydaniem decyzji oraz błędne ustalenie, iż skarżący był dzieckiem nieślubnym w rozumieniu art. 5 ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego z 1920 r. W skardze wniesiono o załączenie do akt sprawy akt administracyjnych organów obu instancji dotyczących brata skarżącego J. K.
W uzasadnieniu skargi skarżący wskazał, iż kiedy zapoznawał się z aktami sprawy nie udostępniono mu akt dotyczących postępowania w przedmiocie stwierdzenia nieważności decyzji dotyczącej obywatelstwa polskiego J. K. (mógł się z nią zapoznać dopiero w dniu 5 stycznia 2011 r.). Nie informowano go o sprawie stwierdzenia nieważności przedmiotowej decyzji a ma ona bezpośredni związek z niniejszą sprawą, co wynika z tez wyroku o sygn. akt IV SA/Wa 647/10. W jego świetle organ miał obowiązek udostępnić akta dotyczące stwierdzenia nieważności oraz informować go o istotnych w sprawie okolicznościach. Zdaniem skarżącego, wobec identycznej sytuacji prawnej i faktycznej wnioskodawcy oraz jego brata J. K. miał on prawo przypuszczać, iż w stosunku do niego zapadnie również decyzja potwierdzająca obywatelstwo polskie. Ponadto w orzecznictwie Naczelnego Sądu Administracyjnego prezentowany jest pogląd, iż brak aktu małżeństwa nie stanowi przeszkody dla poświadczenia obywatelstwa polskiego, skoro w świetle innych dowodów zgromadzonych w sprawie poddanych swobodnej ocenie dowodów okoliczność ta wynikała.
W odpowiedzi na skargę Minister wniósł o jej oddalenie podtrzymując stanowisko zawarte w zaskarżonej decyzji. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie, w uzasadnieniu przywołanego na wstępie wyroku wskazał, że zasadnie uznał organ administracji, iż zgromadzony materiał dowodowy nie pozwala na ustalenie zawarcia przed urodzeniem wnioskodawcy przez jego rodziców w sposób skuteczny związku małżeńskiego. Trafnie też wskazano, iż okoliczność ta powinna być dowiedziona poprzez przedłożenie stosownego dokumentu - aktu małżeństwa, ewentualnie innego potwierdzającego bezpośrednio fakt jego zawarcia (ze stosownego archiwum). Skoro, jak wskazuje wyspecjalizowany w tego rodzaju sprawach organ administracji, a czego nie kwestionuje skarżący, czynności w celu pozyskania stosownych dowodów mogą być podjęte wyłącznie przez stronę, powinna ona przedłożyć stosowne dokumenty pozwalające na ustalenie istotnych dla sprawy okoliczności, do których niewątpliwie należy kwestia, czy wnioskodawca powinien być traktowany w świetle prawa polskiego, jako dziecko ślubne. Nie można podzielić poglądu, iż wystarczającym dla ustalenia tej kluczowej kwestii dowodem może być sam akt urodzenia wydany przez austriacki USC.
Wobec niekwestionowanej w sprawie okoliczności, iż rodzice skarżącego przebywali w Austrii jako uchodźcy i praktyki sporządzania określonych dokumentów wyłącznie na podstawie oświadczeń osób (z uwagi na częsty brak dokumentów dotyczących stanu cywilnego) trafnie organ skonstatował, iż same zapisy w akcie urodzenia nie mogą być uznane za wystarczające dla dowiedzenia faktu pozostawania w związku małżeńskim rodziców skarżącego. Nie można wykluczyć, iż informacje dotyczące zawarcia małżeństwa jak i nazwiska matki skarżącego zostały zamieszczone na podstawie oświadczeń jego rodziców. Możliwe, iż np. zawarli oni ślub wyłącznie w obrządku religijnym (np. hebrajskim) a więc był on nieważny z punktu widzenia prawa polskiego, mającego zastosowanie do ojca wnioskodawcy bądź też wręcz nie zawierali związku małżeńskiego w ogóle, lecz zalegalizowali swój związek dopiero poprzez podanie stosownych danych, jako uchodźcy. Kwestia stanu cywilnego rodziców ma w sprawie kluczowe znaczenie, stąd jej ustalenie wyłącznie w oparciu o określone domniemania (na podstawie dokumentów pośrednio wskazujących pewne okoliczności) może być zasadne dopiero w przypadku obiektywnego braku możliwości pozyskania dowodów wprost potwierdzających określony fakt. Sąd podkreślił przy tym, że w toku postępowania, pomimo szeregu wezwań, wnioskodawca nie podjął żadnych działań w celu uzyskania stosownych dokumentów umożliwiających wyjaśnienie tych wątpliwości. Nie podjęto ani działań w celu poszukiwania dokumentów ani odtworzenia czy sporządzenia aktów stanu cywilnego odpowiednio według porządku prawnego polskiego lub kraju, gdzie miało miejsce domniemane zdarzenie. Z analogicznych przyczyn bezpośrednim dowodem nie może być dowód osobisty ojca wnioskodawcy, zawarty w aktach J. K., gdzie wskazano, iż jest on żonaty, bowiem mógł być on także wystawiony wyłącznie na podstawie stosownego oświadczenia. W tej sytuacji, zdaniem Sądu, uchybieniem niemającym wpływu na wynik sprawy jest powołanie się przez organ na okoliczność, iż dowód ten nie był uwierzytelniony w stosownej formie - o ile dokument ten mógłby mieć istotne znaczenie dla oceny okoliczności faktycznych, organ winien najpierw poinformować stronę o wadliwości dowodu, wyznaczając czas w celu podjęcia stosownych czynności. Jednak wobec wskazanych okoliczności uchybienie to nie miało wpływu na wynik sprawy.
Sąd stwierdził, że bezzasadnie skarżący powołuje się na orzeczenie w sprawie o sygn. akt II OSK 1155/09, gdyż dotyczy ono oceny legalności decyzji w trybie nieważności i wyrażona w nim teza dotyczy oceny orzeczenia w kategoriach rażącego naruszenia prawa nie zaś w trybie zwykłym. O ile dostępny materiał dowodowy nie pozwalał na uznanie, iż wnioskodawca posiada obywatelstwo polskie, zasadna była odmowa wydania decyzji, w myśl art. 17 ust. 4 ustawy o obywatelstwie polskim z 1962 r.
Jednocześnie za chybiony Sąd uznał zarzut, jakoby organ bezpodstawnie uznał, iż wnioskodawca jest dzieckiem nieślubnym - jak wynika z treści uzasadnienia zaskarżonej decyzji, postępowanie wyjaśniające w tym kierunku nie było prowadzone. Organ wskazał jedynie, iż strona nie przedłożyła dowodów koniecznych dla ustalenia, zgodnie z jej wnioskiem, iż jej rodzice pozostawali w związku małżeńskim. Nietrafny jest też zarzut nie zapewnienia stronie udziału w sprawie, bowiem organ odwoławczy zawiadomił wnioskodawcę o zgromadzeniu pełnego materiału dowodowego w sprawie a jak wynika z przedstawionych Sądowi akt ich częścią były kopie akt poprzedzających wydanie decyzji dotyczącej J. K. Strona mogła więc zapoznać się z pełną dokumentacją sprawy i wypowiedzieć co do zebranych dowodów. Nie można przy tym uznać, aby częścią integralną sprawy niniejszej były akta postępowania w przedmiocie stwierdzenia nieważności decyzji dotyczącej statusu J. K., łącznie z wydaną w tym przedmiocie decyzją. Wynik tego postępowania, odzwierciedlony w orzeczeniu w przedmiocie nieważności, nie stanowi dowodu podlegającego ocenie, czy mającego charakter wiążący w niniejszej sprawie. Wytyczne Sądu zawarte w uzasadnieniu wyroku sygn. akt IV SA/Wa 647/10 nie obligowały organu do umożliwiania wypowiadania się stronie co do kwestii przesądzanych w ramach odrębnego postępowania, którego przedmiotem były inne kwestie.
W świetle wskazanych okoliczności, zdaniem Sądu, bezzasadnie skarżący podnosi, iż organ mylnie przyjął jakoby akta sprawy J. K. nie pozwalały uznać pozostawania rodziców wnioskodawcy w związku małżeńskim na dzień jego urodzenia.
Organ administracji, dokonując oceny materiału dowodowego, nie był obowiązany do informowania wnioskodawcy o wynikających stąd konkluzjach w innej formie niż poprzez uzasadnienie orzeczenia w sprawie, co też uczynił. Strona, reprezentowana przez profesjonalnego pełnomocnika, uprzednio kilkukrotnie wzywana do przedłożenia dokumentów potwierdzających fakt zawarcia małżeństwa rodziców, znając zawartość akt sprawy dotyczących statusu J. K. (ich kopie załączone do akt niniejszej sprawy) miała świadomość, iż żądanego dokumentu brak w tych aktach. Skoro była świadoma tego stanu rzeczy nie miała podstaw zakładać, iż zostanie ponownie wezwana do przedłożenia żądanych wcześniej dokumentów, gdyż wykraczałoby to poza ramy wskazane w art. 9 k.p.a. Samo założenie strony, iż wynik sprawy dotyczącej statusu J. K. przesądza o rozstrzygnięciu w sprawie niniejszej okazało się błędne, lecz wina za ten stan rzeczy nie obciąża organu administracji. Nie był on również zobligowany do informowania wnioskodawcy o toczącym się postępowaniu w przedmiocie nieważności decyzji dotyczącej J. K., skoro ani on ani jego pełnomocnik nie był stroną w tamtej sprawie ani też pełnomocnikiem strony. Statusu strony dla skarżącego w tym postępowaniu nie można wywodzić także z tez orzeczenia w sprawie o sygn. akt IV SA/Wa 647/10.
Zdaniem Sądu bez znaczenia jest podnoszona w skardze kwestia zwrócenia się przez stronę z wnioskiem o niewydawanie orzeczenia - jego treść nie mogła być znana organowi przed wydaniem zaskarżonego orzeczenia, bowiem wpłynęło ono do kancelarii urzędu w dniu wydania decyzji. Jednocześnie wydanie decyzji nie było przedwczesne w świetle treści korespondencji między stronami (wezwanie do wydania orzeczenia z 19 listopada 2010 r. i pismo organu z 17 listopada 2010 r.). Sąd podkreślił przy tym, iż z treści pisma z 24 listopada 2010 r. skierowanego do pełnomocnika wynikało, iż sprawa zostanie załatwiona w terminie 7 dni od otrzymania przez niego pisma z 17 listopada 2010 r., co nastąpiło 22 listopada 2010 r. nie zaś, jak to błędnie wydaje się interpretować w skardze strona, pisma z 24 listopada 2010 r.
Sąd pokreślił także, że ujawnienie dowodów potwierdzających okoliczność pozostawania w związku małżeńskim przez rodziców wnioskodawcy w dniu jego urodzenia (jako istniejącą na dzień orzekania) w terminie wskazanym w art. 146 § 1 k.p.a. będzie mogło stanowić podstawę do uchylenia niniejszej decyzji i ponownego orzeczenia w sprawie w następstwie wznowienia postępowania, w związku z treścią art. 145 § 1 pkt 5 k.p.a.
Skargą kasacyjną N. K. zaskarżył powyższy wyrok w całości, zarzucając mu:
1) niewłaściwe zastosowanie art. 5 ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego z 1920 r. polegające na uznaniu, iż skarżąca nie nabyła obywatelstwa polskiego,
2)art. 134 § 1 w zw. z art. 153 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. Nr 153, poz. 1270 z późn. zm., dalej: p.p.s.a.) polegające na nie wzięciu pod uwagę, iż Minister przy ponownym rozpoznaniu sprawy nie wypełnił wytycznych zawartych w wyroku WSA w Warszawie z dnia 7 czerwca 2010 r. (sygn. akt IV SA/Wa 647/10),
3) naruszenie art. 3 § 1 i 2, art. 134 § 1 w zw. z art. 153, art. 141 § 4, art. 145 § 1 pkt 1 lit. c, art. 151, a także art. 135 p.p.s.a. w zw. z art. 7 , 75 , 77 , 80 i 138 § 2 k.p.a., ponieważ Sąd I instancji błędnie ustalił stan faktyczny w sprawie odmawiając przyznania mocy dowodowej załączonym do wniosku dokumentom wskazującym na ślubne pochodzenie skarżącego z powodu braku załączenia źródłowego dokumentu, tj. odpisu aktu małżeństwa rodziców skarżącego co doprowadziło do oddalenia skargi zamiast uchylenia zaskarżonej decyzji i utrzymanej nią w mocy wadliwej decyzji organu I instancji. Zdaniem skarżącego naruszenia te miały istotny wpływ na treść rozstrzygnięcia, gdyż w ich wyniku doszło do oddalenia skargi przez Sąd I instancji.
Z uwagi na powyższe wniesiono o uchylenie w całości zaskarżonego wyroku oraz zaskarżonej decyzji i utrzymanej nią w mocy decyzji Wojewody a także o zasądzenie kosztów postępowania według norm prawem przepisanych.
W uzasadnieniu skargi kasacyjnej podniesiono, że Sąd I instancji nie wziął pod uwagę, iż Minister przy ponownym rozpoznaniu sprawy nie wypełnił wytycznych zawartych w wyroku WSA z dnia 7 czerwca 2010 r. - skarżący został pozbawiony czynnego udziału w postępowaniu z powodu braku możliwości wypowiedzenia się co do zebranych dowodów oraz zgłoszenia żądań przed wydaniem zaskarżonej decyzji. Skarżący podniósł, że Minister nie informował go o przebiegu postępowania, w szczególności o czynnościach związanych z pozyskaniem akt sprawy zakończonej decyzją Wojewody Łódzkiego poświadczającą polskie obywatelstwo jego brata J. K. a także o stwierdzeniu nieważności tej decyzji decyzją Ministra z dnia (...) listopada 2010 r. Podniesiono, że pełnomocnik skarżącego nie miał możliwości zapoznania się z treścią ww. decyzji nieważnościowej ani z aktami tej sprawy. Ponadto zarzucono, iż pomimo zwrócenia się skarżącego o wyjaśnienie przyczyn braku powyższych informacji oraz o przedłużenie terminu zakończenia postępowania w związku z zaistniałą sytuacją, Minister nie oczekując na dalsze stanowisko strony wydał zaskarżoną decyzję.
Skarżący zarzucił również Sądowi I instancji błąd w ustaleniach faktycznych polegający na przyjęciu, iż zgromadzony materiał dowodowy nie pozwalał na ustalenie ślubnego pochodzenia skarżącego i nabycia obywatelstwa polskiego z chwilą urodzenia po swoim ojcu. WSA, oceniając materiał dowodowy, podobnie jak organy, stanął na stricte formalistycznym stanowisku wskazując, iż wyłącznie istnienie w księgach stanu cywilnego wpisu aktu małżeństwa rodziców skarżącego może być podstawą do przyjęcia jego faktycznego zawarcia. Podniesiono, że obowiązująca ustawa o obywatelstwie polskim nie określa dokumentów, które należy złożyć wraz z wnioskiem o stwierdzenie posiadania obywatelstwa polskiego.
Zdaniem skarżącego, wobec braku przepisów szczególnych, do gromadzenia i oceny dowodów załączanych w trakcie postępowania w przedmiocie posiadania obywatelstwa polskiego winny znaleźć zastosowanie ogólne przepisy k.p.a. Przy ocenie materiału dowodowego w niniejszej sprawie nie mógł pozostać bez znaczenia fakt, iż księgi metrykalne z czasów wojny zachowały się jedynie w znikomej części. Stąd też z powodu braków możliwości załączenia aktu małżeństwa rodziców z przyczyn obiektywnych, niezależnych od strony nie mogło być powodem wyciągania dla niej negatywnych konsekwencji w szczególności wówczas, gdy jej twierdzenia znajdują pełne potwierdzenie w treści załączonych do wniosku dokumentów. Skarżący załączył wszelkie, zachowane, będące w jego posiadaniu dokumenty a także przeprowadził wszystkie możliwe czynności zmierzające do wykazania posiadania przez niego i jego rodziców polskiego obywatelstwa.
W skardze kasacyjnej wskazano także, że w aktach sprawy znajdował się szereg dokumentów świadczących o pozostawaniu przez rodziców skarżącego w związku małżeńskim w chwili jego urodzenia. Przy ocenie tych dowodów należy mieć na względzie chwile zawarcia małżeństwa tj. 1940 r. - działania wojenne i trudności z rejestracją małżeństw ze względu na ograniczone możliwości działania władz administracyjnych. Kluczową w niniejszej sprawie powinna być informacja zawarta w niemieckim akcie urodzenia z którego wynika, że rodzice skarżącego zawarli związek małżeński, a władze niemieckie uznały, iż istniejący wówczas materiał dowodowy pozwalał na takie ustalenia. Ponadto skarżący wskazał, że Sąd I instancji nie odniósł się do zarzutu, iż organy administracji nie uwzględniły wniosku o zwrócenie się, w razie wątpliwości co do ślubnego pochodzenia skarżącego, do USC w S. (Austria) o uzyskanie informacji na podstawie akt zbiorowych, czy w świetle prawa austriackiego urodził się on jako ślubne dziecko.
W piśmie procesowym z dnia 5 maja 2012 r. skarżący podtrzymał wszystkie twierdzenia i wnioski zawarte w skardze kasacyjnej. Wskazał, że ze względu na identyczną sytuację w stanie faktycznym w odniesieniu do kwestii ustalenia nabycia obywatelstwa polskiego za celowe uznaje wykorzystanie w niniejszym postępowaniu akt sprawy dotyczącej jego brata.
Postanowieniem z dnia 29 czerwca 2012 r. Naczelny Sąd Administracyjny zawiesił postępowanie do czasu prawomocnego zakończenia postępowania w sprawie o sygn. akt II OSK 1620/11, tj. w sprawie ze skargi kasacyjnej Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 12 kwietnia 2011 r. (sygn. akt IV SA/Wa 389/11), w sprawie ze skargi brata skarżącego - J. K. na decyzję Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia (...) stycznia 2011 r., w przedmiocie stwierdzenia nieważności decyzji Wojewody Łódzkiego z dnia (...) maja 2008 r. stwierdzającej posiadanie przez J. K. obywatelstwa polskiego.
Naczelny Sąd Administracyjny wyrokiem z dnia 13 września 2012 r., sygn. akt II OSK 1620/11, oddalił skargę kasacyjną Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji, w związku z czym postanowieniem z dnia 4 października 2012 r. podjęto postępowanie w sprawie.Uzasadnienie prawne
Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna ma uzasadnione podstawy.
Zasadnie zarzuca skarżący, że przy wydawaniu zaskarżonego wyroku doszło do naruszenia poprzez niewłaściwe zastosowanie przepisu art. 5 ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego.
W wyroku tym bowiem Sąd wadliwie zaakceptował stanowisko organów, które nie dokonały prawidłowych ustaleń dotyczących nabycia przez skarżącego obywatelstwa polskiego przez urodzenie w świetle materiału dowodowego sprawy i przesłanek tego przepisu, a swoje rozstrzygnięcie oparły jedynie na ustaleniach dotyczących nieudowodnienia aktem stanu cywilnego faktu zawarcia przez rodziców skarżącego "skutecznego" małżeństwa.
Na wstępie wskazać należy, że obowiązująca ustawa z dnia 15 lutego 1962 r. o obywatelstwie polskim (Dz. U. z 2000 r. Nr 28, poz. 353 z późn. zm.) przewiduje możliwość stwierdzenia przez wojewodę posiadania i utraty obywatelstwa polskiego (art. 17 ust. 4 ustawy). Stwierdzenie posiadania lub utraty obywatelstwa polskiego wymaga zawsze deklaratoryjnej decyzji administracyjnej, gdy posiadanie lub utrata obywatelstwa nie wynika z posiadanych danych, a wojewoda musi ustosunkować się do zgłoszonego żądania. Decyzja o charakterze deklaratoryjnym nie tworzy wprawdzie nowej sytuacji prawnej, ale stwierdza w stosunku do konkretnego adresata, czy i jaki jest, w danej sytuacji faktycznej, jego stan prawny w sferze prawa administracyjnego. Dopiero wydanie decyzji potwierdza w takiej sytuacji status określonej osoby co do jej obywatelstwa.
Podkreślić również należy, że w obrocie prawnym funkcjonuje - dotycząca brata skarżącego - prawomocna decyzja Wojewody Łódzkiego z dnia (...) maja 2008 r. stwierdzająca, że J. K., syn A. i R. z d. K. posiada obywatelstwo polskie. Decyzja ta była przedmiotem oceny organów i Sądu w trybie nadzwyczajnym. W wyroku z dnia 13 września 2012 r., sygn. akt II OSK 1620/11, którym oddalono skargę kasacyjną MSWiA od wyroku Sądu I instancji uchylającego decyzje MSWiA stwierdzające nieważność przedmiotowej decyzji Wojewody Łódzkiego - Naczelny Sąd Administracyjny podzielił stanowisko tego Sądu, co do dopuszczalności dowodzenia w postępowaniu w sprawie poświadczenia obywatelstwa polskiego takich okoliczności jak data urodzenia, czy pochodzenie ze związku małżeńskiego również poprzez dowody pośrednie. Pomimo, że w aktach sprawy brak było aktu małżeństwa rodziców J. K., NSA uznał, że "w okolicznościach tej sprawy nie ma podstaw do podważenia stanowiska Wojewody, że skarżący nabył przez urodzenie obywatelstwo ojca. Wojewoda, dysponując zgromadzonymi w aktach sprawy dowodami (szczegółowo przytoczonymi w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku), miał podstawy do przyjęcia, że skarżący J. K. urodził się (...) lipca 1943 r. (w decyzji omyłkowo wpisano "1934") jako ślubne dziecko A. (A.) K. i R. K. z domu K."
Stosownie do przepisu art. 4 pkt 1 ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego obywatelstwo polskie nabywa się przez urodzenie. Zgodnie natomiast z art. 5 tej ustawy dzieci ślubne nabywają obywatelstwo ojca, dzieci nieślubne - obywatelstwo matki.
W sprawie bezspornym jest, że ojciec J. K. i N. K. - A. (A.) K., urodzony (...) sierpnia 1905 r. w P. posiadał w chwili urodzenia syna N. obywatelstwo polskie.
Jak już wielokrotnie podkreślano w orzecznictwie Naczelnego Sądu Administracyjnego (por. wyroki NSA z dnia 10 listopada 2011 r. II OSK 2289/10, z dnia 10 kwietnia 2012 r., II OSK 804/11), zarówno ustawa z 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego jak i ustawa o obywatelstwie polskim z 1962 r. nie wymagają aby fakt zawarcia małżeństwa przez rodziców wnioskodawcy mógł być udowodniony tylko aktem stanu cywilnego. Należy więc stosować dla udowodnienia tego faktu ogólne reguły dowodowe określone w przepisach kodeksu administracyjnego (art. 75 i nast.).
Trafnie podnosi skarżący, że przy ocenie tych dowodów i braku formalnego dokumentu należy mieć również na względzie chwilę i miejsce zawarcia małżeństwa, tj. 1940 r. na terenie ZSRR, trudności z rejestracją małżeństw ze względu na ograniczone możliwości działania władz administracyjnych i niekompletność ksiąg stanu cywilnego spowodowaną działaniami wojennymi.
Skarżący, jako dowód na poparcie swego wniosku o stwierdzenie posiadania obywatelstwa polskiego po ojcu, przedłożył między innymi uwierzytelniony odpis austriackiego aktu urodzenia sporządzonego przez Urząd Stanu Cywilnego w S. w dniu (...) stycznia 1947 r. z księgi urodzeń nr (...). Z dokumentu tego, będącego aktem stanu cywilnego, wynika, że N. K., syn A. K. (żonatego) i R. K. z domu K. urodził się w dniu (...) grudnia 1946 r. w S., F. Austria. Organy, a w ślad za nimi Sąd I instancji uznały, że akt urodzenia N. K. nie może być dowodem na nabycie przez niego przez urodzenie obywatelstwa polskiego, gdyż dokument ten poświadcza jedynie datę i miejsca urodzenia wnioskodawcy.
Stanowisko to należy uznać za błędne. Przede wszystkim wskazać bowiem należy na treść art. 1138 k.p.c., który zrównuje zagraniczne dokumenty urzędowe w polskimi dokumentami urzędowymi pod względem ich mocy dowodowej co do zasady nie wymagając ich legalizacji. Według doktryny, zagranicznym dokumentem urzędowym jest dokument sporządzony przez organ państwa obcego, w ramach powierzonych mu kompetencji, we właściwej formie, przy czym miejsce wystawienia dokumentu nie jest istotne. Zagranicznym dokumentem urzędowym jest nie tylko jego oryginał, lecz również jego odpis bądź uwierzytelniony wyciąg (wyrok SN z dnia 31 stycznia 2007 r. II CSK 379/06). Ponadto, zgodnie z przepisem art. 76 § 1 k.p.a. dokumenty urzędowe sporządzone przepisanej formie przez powołane do tego organy państwowe w ich zakresie działania stanowią dowód tego, co zostało w nich urzędowo stwierdzone.
Mając na uwadze powyższe, wskazać należy treść art. 4 ustawy z dnia 29 września 1986 r. Prawo o aktach stanu cywilnego (tekst jedn.: Dz. U. z 2004 r. Nr 161, poz. 1688 z późn. zm.) z którego wynika, że akty stanu cywilnego stanowią wyłączny dowód zdarzeń w nich stwierdzonych, a ich niezgodność z prawdą może być udowodniona jedynie w postępowaniu sądowym. Z zestawienia tych przepisów wynika, że zagraniczne akty stany cywilnego posiadają na terenie Polski moc dowodową taką samą jak polskie akty stanu cywilnego niezależnie od tego czy zostaną transkrybowane do polskich ksiąg stanu cywilnego. Wynika to wprost z treść art. 73 ust. 1 powołanej wyżej ustawy - Prawo o aktach stanu cywilnego.
W świetle powyższego stwierdzić należy, że akt urodzenia, będący zagranicznym aktem stanu cywilnego stanowi wyłączny dowód zdarzeń w nim stwierdzonych, a więc określa pochodzenie określonej osoby od danych rodziców, jej miejsce i datę urodzenia (część zaświadczająca). Skoro zatem w przedłożonym przez skarżącego, wydanym przez uprawniony organ w przepisanej formie odpisie aktu urodzenia zaświadczono, że N. K., syn A. K. (żonatego) i R. K. z domu K. urodził się w dniu (...) grudnia 1946 r. w S., F. Austria-to stosownie do powołanego art. 4 ustawy Prawo o aktach stanu cywilnego - niezgodność z prawdą zdarzeń stwierdzonych w tym akcie (dotyczących pochodzenia skarżącego od A. K. i R. K. z domu K., jego miejsca i daty urodzenia) może być udowodniona jedynie w postępowaniu sądowym.
Akt stanu cywilnego jest równocześnie dokumentem urzędowym w rozumieniu art. 76 § 1 k.p.a. Dokumenty urzędowe mają istotną moc dowodową i stanowią dowód tego, co zostało w nich urzędowo stwierdzone. Organy administracji obowiązane są więc uznać za udowodnione to, co wynika z treści dokumentu urzędowego. Z dokumentem urzędowym związane jest domniemanie prawdziwości jego treści. Organ prowadzący postępowanie nie może wobec tego swobodnie oceniać ani kwestionować treści dokumentu urzędowego, nie przeprowadzając dowodu przeciwko prawdziwości zawartych w nim informacji. Skoro więc w ww. dokumencie urzędowym zawarto informację, że N. K. urodził się jako syn A. K. (żonatego) i R. K. z domu K., to organy nie mogą w sposób gołosłowny i nie poparty żadnymi dowodami kwestionować faktu, że A. K. był w chwili urodzenia syna żonaty z jego matką R. K. Jeżeli organy miały wątpliwości co do podstaw takiego wpisu, winny wystąpić do odpowiednich organów o udzielenie wiążących informacji w przepisanej formie.
W stanie faktycznym sprawy zarówno organy jaki i Sąd powinny uwzględnić, że zaistnienie określonych zdarzeń nie musi być na gruncie kodeksu postępowania administracyjnego w każdym przypadku wykazywane za pomocą dowodów wskazujących na te zdarzenia bezpośrednio. Okoliczności te mogą wynikać także z innych ustalonych faktów na podstawie wnioskowań.
Jeżeli akt urodzenia skarżącego wskazywał, że rodzice (A. K. i R. K. z domu K.) w dniu jego narodzin byli małżeństwem, a jednocześnie potwierdzają to inne dowody (życiorys J. K., kopia dowodu osobistego A. K. wystawionego (...) września 1947 r. w którym w pozycji stan cywilny wpisano "żonaty") - to opierając się na zasadach doświadczenia życiowego i logicznego myślenia, przyjąć należy, że stanowi to podstawę ustalenia, iż w dacie narodzin skarżącego jego matka pozostawała w związku małżeńskim z jego ojcem, a co za tym idzie skarżący był dzieckiem ślubnym. Nie można również pominąć faktu, że w obrocie prawnym nadal funkcjonuje prawomocna decyzja Wojewody Łódzkiego z dnia (...) maja 2008 r. stwierdzająca, że brat skarżącego - J. K., syn A. i R. z d. K. posiada obywatelstwo polskie, które nabył jako ślubne dziecko A. K. i R. K. z domu K. Kwestionowanie więc w niniejszej sprawie przez organy i Sąd I instancji faktu, że N. K. jest dzieckiem ślubnym narusza podstawowe zasady państwa prawnego.
Podniesione w pkt 3 skargi kasacyjnej zarzuty naruszenia wskazanych tam przepisów postępowania są w istocie ściśle związane z zarzutem naruszenia art. 5 ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego z 1920 r. i w tym zakresie, jako stanowiące konsekwencje naruszenia art. 5 ustawy są uzasadnione.
Chybiony jest natomiast zarzut naruszenia art. 134 § 1 w zw. z art. 153 p.p.s.a., co skarżący uzasadnia niewypełnieniem przez organ przy ponownym rozpoznaniu sprawy wytycznych zawartych w wyroku WSA w Warszawie z dnia 7 czerwca 2010 r. sygn. akt IV SA/Wa 647/10. W tym zakresie Naczelny Sąd Administracyjny podziela stanowisko Sądu I instancji zaprezentowane w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku.
Z powyższych względów, Naczelny Sąd Administracyjny uchylił zaskarżony wyrok. Ponieważ Sąd nie stwierdził naruszenia przez Sąd I instancji przepisów postępowania, które mogły mieć istotny wpływ na wynik sprawy, a zachodzi jedynie naruszenie prawa materialnego, Naczelny Sąd Administracyjny, działając na podstawie art. 188 p.p.s.a., rozpoznał skargę N. K. i na podstawie art. 145 § 1 pkt 1 lit. a i lit. c w związku z art. 135 p.p.s.a. uchylił zaskarżoną decyzję Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia (...) grudnia 2010 r. oraz poprzedzającą ją decyzję Wojewody Mazowieckiego z dnia (...) lutego 2010 r.
W toku ponownego rozpoznawania wniosku skarżącego o stwierdzenie posiadania obywatelstwa polskiego organ uwzględni ocenę prawną i wskazania co do dalszego postępowania zawarte w uzasadnieniu wyroku.
O kosztach postępowania Sąd orzekł na podstawie ar. 200 i 203 pkt 1 p.p.s.a., które obejmują zwrot opłat poniesionych przez skarżącego oraz zwrot wynagrodzenia adwokackiego według norm przepisanych.
