Orzecznictwo

II OSK 50/10 - Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie

LEX nr 1252091

Wyrok
Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie
z dnia 30 listopada 2010 r.
II OSK 50/10
UZASADNIENIE

Skład orzekający

Przewodniczący: Sędzia NSA Włodzimierz Ryms.

Sędziowie: NSA Jacek Chlebny (spr.), del. WSA Maciej Dybowski.

Sentencja

Naczelny Sąd Administracyjny po rozpoznaniu w dniu 30 listopada 2010 r. na rozprawie w Izbie Ogólnoadministracyjnej sprawy ze skargi kasacyjnej S.S.H.A. od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 17 września 2009 r. sygn. akt IV SA/Wa 848/09 w sprawie ze skargi S.S.H.A. na decyzję Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia (...) kwietnia 2009 r. nr DOiR.I.627/927/09/PO w przedmiocie odmowy stwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego oddala skargę kasacyjną.

Uzasadnienie faktyczne

Zaskarżonym wyrokiem z 17 września 2009 r. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie oddalił skargę S.S.H.A. na decyzję Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z (...) kwietnia 2009 r. w przedmiocie odmowy stwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego.

Sąd orzekał w następującym stanie faktycznym i prawnym sprawy.

S.S.H.A. urodził się 11 czerwca 1938 r. w Q. (Ekwador) jako dziecko ślubne L.H. i S. Obywatelstwo polskie nabył przez urodzenie na podstawie art. 4 pkt 1 w związku z art. 5 ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego (Dz. U. Nr 7, poz. 44). Ojciec wnioskodawcy L.H. (urodzony 23 września 1895 r., według polskich dokumentów L.H.) nabył obywatelstwo polskie w dniu wejścia w życie ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r. - na podstawie art. 2, który stanowił, iż z chwilą ogłoszenia ww. ustawy prawo obywatelstwa polskiego służyło każdej osobie bez różnicy płci, wieku wyznania i narodowości, która była osiedlona na obszarze Państwa Polskiego, o ile jej nie służyło obywatelstwo innego państwa. Rodzice wnioskodawcy wyemigrowali na pobyt stały do Ekwadoru, gdzie nabyli obywatelstwo ekwadorskie: L. (L.) H. 8 listopada 1933 r., zaś S.E.A.H. 25 czerwca 1950 r.

Rozpoznając przedmiotową sprawę, organy administracji wskazały, że dla stwierdzenia czy S.S.H.A. posiada obecnie obywatelstwo polskie niezbędne było ustalenie czy nie nastąpiły zdarzenia, które przerwały ciągłość posiadania przez wnioskodawcę obywatelstwa polskiego.

W ocenie organów takim zdarzeniem było wejście w życie 29 maja 1950 r. ustawy z dnia 4 lutego 1950 r. o powszechnym obowiązku wojskowym (Dz. U. Nr 6, poz. 46), która skracała okres podlegania obowiązkowi wojskowemu do 50 roku włączenie. Z tą datą ojciec wnioskodawcy - mając 55 lat - przestał podlegać powszechnemu obowiązkowi wojskowemu i na podstawie art. 11 ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r. utracił obywatelstwo polskie.

Na podstawie zaś art. 13 powołanej ustawy, w dacie utraty obywatelstwa polskiego przez ojca wnioskodawcy, obywatelstwo polskie utracił jego syn - małoletni wówczas - S.S.H.A.

Oddalając skargę Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie stwierdził, że zaskarżona decyzja nie narusza prawa. Organ prawidłowo przyjął, że dla stwierdzenia czy skarżący posiada obywatelstwo polskie niezbędne jest najpierw ustalenie nabycia przez niego obywatelstwa polskiego z dniem urodzenia, tj. z dniem 11 czerwca 1938 r. na podstawie art. 4 pkt 1 ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r., a dopiero w dalszej perspektywie dokonanie oceny ewentualnej jego utraty lub posiadania. Jako że z akt sprawy wynika, że skarżący był dzieckiem ślubnym, więc zgodnie z art. 5 ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r. po urodzeniu nabył obywatelstwo ojca. Natomiast dla ustalenia nabycia obywatelstwa polskiego przez skarżącego z dniem narodzin, niezbędne było rozważenie, czy w tej dacie obywatelstwo polskie posiadał jego ojciec - L.H., Zdaniem Sądu pierwszej instancji, bezsporne jest, że ojciec skarżącego L.H. był obywatelem polskim, a 8 listopada 1933 r. uzyskał obywatelstwo ekwadorskie. Nigdy nie występował do właściwych władz polskich o uzyskanie zwolnienia od powszechnego obowiązku wojskowego, ani takiej zgody w inny sposób nie uzyskał. Nabywając obywatelstwo ekwadorskie w 1933 r. miał 38 lat i zgodnie z art. 88 ustawy z dnia 23 maja 1924 r. o powszechnym obowiązku wojskowym (Dz. U. Nr 61, poz. 609) podlegał powszechnemu obowiązkowi wojskowemu. Nie mając zwolnienia od tego obowiązku, mimo nabycia obcego obywatelstwa, nadal wobec Państwa Polskiego uważany był za obywatela polskiego. W konsekwencji taki sam status posiadał jego syn S.S.H.A.

W ocenie Sądu organ prawidłowo ustalił, iż utrata obywatelstwa polskiego przez ojca wnioskodawcy nastąpiła 29 maja 1950 r. W dniu tym weszła w życie ustawa z dnia 4 lutego 1950 r. o powszechnym obowiązku wojskowym, która w art. 9 ust. 1 stanowiła, że powszechnemu obowiązkowi wojskowemu podlegają mężczyźni-obywatele polscy - w wieku od 18 do 50 lat życia włącznie. W dacie wejścia w życie cyt. ustawy ojciec skarżącego miał 55 lat, co oznacza iż z tym dniem przestał podlegać obowiązkowi wojskowemu. W tej sytuacji, z tą datą, posiadając od 1933 r. obywatelstwo ekwadorskie, na podstawie art. 11 pkt 1 ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r. utracił on z mocy prawa obywatelstwo polskie. Powyższy fakt wpłynął bezpośrednio na sytuację prawną skarżącego, który na podstawie art. 5 powołanej ustawy nabył obywatelstwo polskie od ojca. W konsekwencji związania statusu obywatelskiego skarżącego ze statusem obywatelskim jego ojca - w dniu 29 maja 1950 r. na skarżącego, mającego niepełne 12 lat, rozciągnięty został, na podstawie art. 13 powołanej ustawy skutek prawny w postaci utraty obywatelstwa polskiego przez L.H.

Sąd uznał tym samym za prawidłową wykładnię art. 11 pkt 1 ustawy z 20 stycznia 1920 r. dokonaną przez organ administracji.

W uzasadnieniu zaskarżonego wyroku podniesiono ponadto, że orzeczenie o utracie obywatelstwa mogło mieć wyłącznie deklaratoryjny charakter.

Sąd nie podzielił również zarzutu naruszenia art. 111 ustawy z dnia 4 lutego 1950 r. o powszechnym obowiązku wojskowym oraz art. 11, 12 i 13 ustawy z dnia 8 stycznia 1951 r. o obywatelstwie polskim (Dz. U. Nr 4, poz. 25), wskazując, iż powołane przepisy nie miały w sprawie zastosowania.

Od powyższego wyroku skargę kasacyjną do Naczelnego Sądu Administracyjnego wniósł S.S.H.A. Jako podstawę skargi kasacyjnej wskazał naruszenie prawa materialnego polegające na:

1. błędnej wykładni art. 11 ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r. poprzez przyjęcie, ze utrata obywatelstwa polskiego następuje z mocy prawa, podczas, gdy z treści art. 12 i13 ustawy, a także z treści rozporządzenia wykonawczego wynika, że utrata obywatelstwa polskiego może nastąpić na mocy postanowienia Ministra, zaś polski ustawodawca nie zna pojęcia utraty obywatelstwa ex lege, na co wskazują również przepisy ustawy z dnia 31 marca 1938 r. o pozbawieniu obywatelstwa (Dz. U. Nr 22, poz. 191),
2. błędnej wykładni art. 12 i 13 wyżej wymienionej ustawy poprzez wadliwe przyjęcie, że decyzja Ministra w przedmiocie nadania bądź utraty obywatelstwa miała charakter jedynie deklaratoryjny, czemu przeczy zarówno treść tych przepisów, jaki ich ratio legis oraz treść Instrukcji Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 8 sierpnia 1920 r., L.A.P. 2778/5 w przedmiocie obywatelstwa polskiego,
3. błędnej wykładni art. 111 ustawy z dnia 4 lutego 1950 r. o powszechnym obowiązku wojskowym, poprzez przyjęcie, że utrata obywatelstwa polskiego przez ojca skarżącego nastąpiła z mocy prawa z chwilą wejścia w życie tej ustawy, podczas, gdy z treści przytoczonego przepisu wynika, że osoby przebywające za granicą bez wymaganego zezwolenia mogą być dopiero pozbawione obywatelstwa polskiego, a tryb postępowania w tych sprawach określi Minister,
4. pominięciu w niniejszej sprawie przepisów art. 11, art. 12 i art. 13 ustawy z dnia 8 stycznia 1951 r. o obywatelstwie polskim, przy wykładni art. 11 ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r., czego konsekwencją było wadliwe założenie, że ojciec skarżącego utracił obywatelstwo polskie z mocy prawa, podczas, gdy z treści wymienionych przepisów wynika jednoznacznie, że utrata obywatelstwa polskiego nigdy nie następuje ex lege, lecz tylko na skutek orzeczenia właściwego organu, po przeprowadzeniu stosownego postępowania.

W oparciu o powyższe zarzuty, autor skargi kasacyjnej wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości oraz przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania, a także o zwrot kosztów postępowania według norm przepisanych.

Uzasadnienie prawne

Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

Skarga kasacyjna nie ma usprawiedliwionych podstaw.

Zasadniczą kwestią wymagająca rozstrzygnięcia w przedmiotowej sprawie było ustalenie - zgodnie z zasadą ciągłości obywatelstwa wyrażoną w art. 1 ustawy z dnia 15 lutego 1962 r. o obywatelstwie polskim (Dz. U. z 2000 r. Nr 28, poz. 353 z późn. zm.) - czy miały miejsce zdarzenia skutkujące utratą obywatelstwa polskiego przez skarżącego. Poza sporem pozostają bowiem ustalenia, że skarżący nabył obywatelstwo polskie z chwilą urodzenia, w myśl art. 4 pkt 1 w zw. z 5 ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r.

W dacie zaistnienia zdarzeń mających znaczenie dla nabycia, stwierdzenia posiadania oraz utraty obywatelstwa polskiego przez skarżącego obowiązywała ustawa z dnia 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego oraz rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 7 czerwca 1920 r. w przedmiocie wykonania ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego (Dz. U. Nr 52, poz. 320 z późn. zm.). Z art. 11 - w brzmieniu nadanym mu przez rozporządzenie Prezydenta RP z dnia 3 grudnia 1932 r. w sprawie zmiany ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego (Dz. U. Nr 109, poz. 896) - wynikało, że utrata obywatelstwa polskiego następowała przez: nabycie obywatelstwa obcego (pkt 1), przyjęcie urzędu publicznego lub wstąpienie do służby wojskowej w państwie obcym bez zgody właściwego wojewody (komisarza Rządu m. st. Warszawy), wyrażanej w przypadkach zamiaru wstąpienia do służby wojskowej w państwie obcym, w porozumieniu z właściwym dowódcą okręgu korpusu (pkt 2). Warunkiem nabycia obywatelstwa państwa obcego przez osoby zobowiązane do czynnej służby wojskowej w Polsce, było uzyskanie zwolnienia od powszechnego obowiązku wojskowego, zgodnie z obowiązującymi przepisami. W przeciwnym razie, osoby te nie przestawały być uważane wobec Państwa Polskiego za obywateli polskich (art. 11 zdanie drugie ustawy). Natomiast art. 6 rozporządzenia wykonawczego - w brzmieniu nadanym mu przez rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 28 lutego 1938 r. o zmianie rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 7 czerwca 1920 r. w przedmiocie wykonania ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa polskiego (Dz. U. Nr 16, poz. 114) stanowił, iż obywatelstwo polskie traci ten, kto nabył obywatelstwo państwa innego (...) oraz że osoby podlegające powszechnemu obowiązkowi wojskowemu, tracą obywatelstwo polskie wskutek nabycia obywatelstwa państwa innego po zwolnieniu ich od takiego obowiązku. Powyższy stan prawny obowiązywał do czasu wejścia w życie ustawy z dnia 8 stycznia 1951 r. o obywatelstwie polskim. Artykuł 11 pkt 1 powołanej ustawy przewidywał więc zasadę, że nabycie obywatelstwa obcego skutkuje automatycznie utratą obywatelstwa polskiego. Wyjątek od tej zasady odnosił się tylko do osób podlegających obowiązkowi wojskowemu, które nie zostały z tego obowiązku zwolnione na podstawie obowiązujących w tym zakresie przepisów. Stwierdzić zatem należy, że podleganie powszechnemu obowiązkowi wojskowemu stanowiło swego rodzaju skutek zawieszający utraty obywatelstwa polskiego z mocy prawa z dniem nabycia obywatelstwa obcego. Jednak z dniem ustania tego obowiązku osoby takie traciły obywatelstwo polskie. Przy zastosowaniu zaś wykładani celowościowej art. 11 ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r. i art. 6 rozporządzenia wykonawczego należy rozumieć w ten sposób, iż w razie nabycia przez obywatela polskiego obywatelstwa państwa obcego, w czasie, kiedy obywatel ten podlegał powszechnemu obowiązkowi wojskowemu od którego nie został zwolniony, skutek w postaci utraty obywatelstwa polskiego z mocy prawa następuje z dniem zwolnienia takiego obywatela od powszechnego obowiązku wojskowego (por. wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 20 grudnia 1994 r., sygn. akt V SA 2237/93, niepubl.).

Zagadnienie obowiązku czynnej służby wojskowej należy rozpatrywać w oparciu o przepisy normujące sprawy powszechnego obowiązku wojskowego, które w czasie obowiązywania ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r. zmieniały się kilkakrotnie. Dla przedmiotowej sprawy znaczenie ma ustawa z dnia 4 lutego 1950 r. o powszechnym obowiązku wojskowym (weszła w życie 29 maja 1950 r.). W myśl art. 9 ust. 1 powszechnemu obowiązkowi wojskowemu podlegali mężczyźni w wieku od 18 do 50 lat życia włącznie.

Obowiązujące przepisy przewidywały zatem dwa przypadki utraty obywatelstwa polskiego przez osoby podlegające powszechnemu obowiązkowi wojskowemu w Polsce. W pierwszym przypadku osoby te traciły obywatelstwo polskie na skutek nabycia obywatelstwa obcego dopiero po zwolnieniu ich od tego obowiązku przez właściwe władze polskie, określone w tych przepisach. Niezależnie od powyższych uregulowań, zwolnienie od powszechnego obowiązku wojskowego następowało z mocy prawa po osiągnięciu przez obywatela polskiego wieku określonego w przepisach.

W przypadku więc nabycia przez obywatela polskiego, podlegającego powszechnemu obowiązkowi wojskowemu, obywatelstwa obcego bez zwolnienia go z tego obowiązku, nie tracił on obywatelstwa polskiego, dopóki nie wygasł w stosunku do niego z uwagi na określony wiek obowiązek służby wojskowej w rezerwie lub pospolitym ruszeniu (zob. W. Ramus, Instytucje prawa o obywatelstwie polskim, Warszawa 1980, s. 245).

Przenosząc powyższe rozważania na grunt przedmiotowej sprawy, stwierdzić należy, że poza sporem pozostaje fakt, iż ojciec skarżącego z dniem nabycia obywatelstwa ekwadorskiego miał 38 lat i podlegał obowiązkowi wojskowemu w Polsce zgodnie z przepisami ustawy z dnia 23 maja 1924 r. o powszechnym obowiązku służby wojskowej. Natomiast w dniu wejścia w życie ustawy z dnia 4 lutego 1950 r. o powszechnym obowiązku wojskowym, tj. 29 maja 1950 r. (która skracała okres podlegania obowiązkowi wojskowemu do 50 roku życia), ojciec skarżącego miał 55 lat, a zatem przestał podlegać powszechnemu obowiązkowi wojskowemu w Polsce. Słusznie więc Sąd pierwszej instancji stwierdził, że w tej sytuacji, ojciec skarżącego posiadając od 1933 r. obywatelstwo ekwadorskie, na podstawie art. 11 pkt 1 utracił obywatelstwo polskie z mocy prawa 29 maja 1950 r. - tj. z dniem zwolnienia go z powszechnego obowiązku wojskowego. Ze wskazanych wyżej przyczyn Naczelny Sąd Administracyjny nie podzielił zarzutu błędnej wykładni art. 11 powołanej ustawy.

W skardze kasacyjnej podniesiono również zarzut błędnej wykładni art. 12 ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r., który stanowił, że o nadaniu i utracie obywatelstwa polskiego rozstrzyga Minister Spraw Wewnętrznych. Uszło jednak uwadze autora skargi kasacyjnej, iż w dacie utraty obywatelstwa polskiego przez ojca skarżącego art. 12 obowiązywał w innym brzmieniu. Przepis ten został znowelizowany na mocy art. 4 rozporządzenia Prezydenta RP z dnia 28 grudnia 1934 r. o unormowaniu właściwości władz i trybu postępowania w niektórych działach administracji państwowej (Dz. U. Nr 110, poz. 976 z późn. zm.) i od 31 stycznia 1935 r. obowiązywał w brzmieniu "O nadaniu obywatelstwa polskiego rozstrzyga Minister Spraw Wewnętrznych, po zasięgnięciu opinii gminy, w której dana osoba jest zamieszkała, tudzież właściwej władzy administracji ogólnej. Minister Spraw Wewnętrznych jest władny przekazać uprawnienia, wynikające z niniejszego artykułu, wojewodom i Komisarzowi Rządu na m. st. Warszawę". Z literalnego brzmienia znowelizowanego przepisu wynika, że Minister Spraw Wewnętrznych utracił kompetencję do orzekania o utracie obywatelstwa polskiego. W tej sytuacji wykładnia art. 13 ustawy z 20 stycznia 1920 r., wbrew twierdzeniom skarżącego, pozwala przyjąć, że odnosił się on również do przypadku utraty obywatelstwa ex lege. W tym kontekście zarzut naruszenia art. 12 i 13 powołanej ustawy Naczelny Sąd Administracyjny uznał za nieuzasadniony.

Na marginesie podnieść jedynie należy, że - jak wywiedziono wyżej - wykładania art. 11 powołanej ustawy prowadzi do stwierdzenia, iż utrata obywatelstwa polskiego następowała z mocy prawa po spełnieniu przez obywatela polskiego przesłanek wymienionych w tym przepisie. Zatem orzeczenie o utracie obywatelstwa wydawane na podstawie art. 12 ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r. (w wersji obowiązującej do 31 stycznia 1935 r.) miało charakter wyłącznie deklaratoryjny, potwierdzający trwanie skutków prawnych powstałych z mocy prawa.

Niesłuszny jest także zarzut błędnej wykładni art. 111 ustawy z dnia 4 lutego 1950 r. o powszechnym obowiązku wojskowym. Przepis ten stanowił, że osoby, przebywające za granicą, które uchylają się od wykonania obowiązku wojskowego, oraz osoby, przebywające za granicą bez wymaganego zezwolenia władz wojskowych (art. 75), mogą być pozbawione obywatelstwa polskiego. Z treści przepisu wynika, że miał on zastosowanie do obywateli polskich przebywających za granicą podlegających powszechnemu obowiązkowi wojskowemu. Tymczasem w przedmiotowej sprawie, ojciec skarżącego zwolniony został z obowiązku służby wojskowej z dniem wejścia w życie powołanej ustawy. Zatem art. 111 powołanej ustawy nie miał w sprawie zastosowania.

Zamierzonego przez wnoszącego skargę kasacyjną skutku nie mógł odnieść również zarzut naruszenia art. 11, 12 i 13 ustawy z dnia 8 stycznia 1951 r. o obywatelstwie polskim poprzez ich pominięcie, bowiem przepisy te w dacie utraty obywatelstwa przez ojca skarżącego jeszcze nie obowiązywały, a więc nie mogły mieć zastosowania w przedmiotowej sprawie.

Konkludując, Naczelny Sąd Administracyjny w pełni podzielił pogląd wyrażony w uzasadnieniu Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie, że ojciec skarżącego utracił obywatelstwo polskie z mocy prawa na podstawie art. 11 pkt 1 ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r., zaś powyższy fakt, zgodnie z zasadą utraty obywatelstwa w sposób pochodny wyrażoną w art. 13 powołanej ustawy, wpłynął bezpośrednio na sytuację prawną skarżącego, co skutkowało odmową stwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego przez wnioskodawcę.

Mając na uwadze powyższe, Naczelny Sąd Administracyjny na podstawie art. 184p.p.s.a. orzekł jak w sentencji.