II OSK 633/10 - Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie
LEX nr 1071290
Wyrok
Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie
z dnia 26 stycznia 2011 r.
II OSK 633/10
UZASADNIENIE
Skład orzekający
Przewodniczący: Sędzia NSA Włodzimierz Ryms.
Sędziowie NSA: Jacek Chlebny (spr.), del. Janina Kosowska.
Sentencja
Naczelny Sąd Administracyjny po rozpoznaniu w dniu 26 stycznia 2011 r. na rozprawie w Izbie Ogólnoadministracyjnej sprawy ze skargi kasacyjnej Z.Y.A.H. od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 19 listopada 2009 r. sygn. akt IV SA/Wa 1533/09 w sprawie ze skargi Z.Y.A.H. na decyzję Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia (...) lipca 2009 r. nr (...) w przedmiocie odmowy stwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego oddala skargę kasacyjną.
Uzasadnienie faktyczne
Zaskarżonym wyrokiem z 19 listopada 2009 r. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie oddalił skargę Z.Y.A.H. na decyzję Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z (...) lipca 2009 r. o odmowie stwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego.
Wyrok ten został wydany w następującym stanie faktycznym i prawnym sprawy.
Rozpoznając wniosek Z.Y.A.H., obywatela Izraela, Wojewoda Mazowiecki decyzją z (...) czerwca 2009 r., działając na podstawie art. 17 ust. 4 ustawy z dnia 15 lutego 1962 r. o obywatelstwie polskim (Dz. U. z 2000 r. Nr 28, poz. 353 ze zm.), odmówił stwierdzenia posiadania przez wnioskodawcę obywatelstwa polskiego. Organ przyjął, że nie jest możliwe rozstrzygnięcie o zasadności zgłoszonego żądania, albowiem z uwagi na nieprzedłożenie przez wnioskodawcę dokumentów, o które został wezwany, nie można zweryfikować danych osobowych ojca wnioskodawcy, pozwalających na określenie jego obywatelstwa. Wojewoda Mazowiecki uznał za niezbędne w szczególności wyjaśnienie rozbieżności zachodzących pomiędzy dokumentami polskimi a izraelskimi, w których mowa jest zarówno o P.H., urodzonym w 1916 r. oraz P.H. urodzonym w 1909 r.
Nie uwzględniając odwołania Z.Y.A.H., Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji zaskarżoną do Sądu decyzją z (...) lipca 2009 r. utrzymał w mocy decyzję Wojewody Mazowieckiego z (...) czerwca 2009 r. Organ odwoławczy wyjaśnił, że nie podziela stanowiska Wojewody odnośnie do tego, iż materiał dowodowy zebrany w sprawie nie pozwalał na ustalenie statusu obywatelstwa wnioskodawcy ze względu na wątpliwości odnoszące się do osoby jego ojca. W ocenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji, z całokształtu materiału dowodowego wynika, że P.H. i P.H. to ta sama osoba, niezależnie od występujących rozbieżności w dacie jego urodzin oraz przyjmowanego, odmiennego zapisu formy jego imienia. Powyższa okoliczność nie skutkowała jednakże zmianą rozstrzygnięcia, albowiem znajdowało ono podstawę w pozostałych ustaleniach poczynionych w toku postępowania wyjaśniającego. Wykazało ono, że Z.Y.A.H., syn P.H. i H.H. z domu M., urodził się w dniu 27 marca 1953 r. w K. (Izrael). Rozstrzygnięcie wniosku o stwierdzenie posiadania obywatelstwa polskiego, w świetle art. 6 oraz art. 8 w związku z art. 9 ustawy z dnia 8 stycznia 1951 r. o obywatelstwie polskim (Dz. U. Nr 4, poz. 25), było uzależnione od ustalenia, że przynajmniej jeden z rodziców wnioskodawcy był obywatelem polskim w dniu jego narodzin. Zdaniem organu odwoławczego, zgromadzone w toku postępowania dowody nie pozwalały na przyjęcie tego rodzaju oceny, albowiem z zaświadczeń dotyczących (nie)odbywania przez P.H. służby wojskowej w Siłach Zbrojnych Izraela (zaświadczenia z 14 września 2006 r. i z 27 lipca 2008 r.), po jego wyjeździe do Izraela i nabyciu jego obywatelstwa w dniu 15 listopada 1949 r., nie wynikało, że nie pozostawał on zarejestrowany w siłach rezerwowych armii izraelskiej pomiędzy 1949 a 1951 r. Okoliczność wstąpienia do służby wojskowej w państwie obcym bez zgody właściwego organu, do której nawiązuje art. 11 pkt 2 ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego (Dz. U. Nr 7, poz. 44 ze zm.), skutkująca utratą obywatelstwa polskiego z mocy prawa, nie została w rozpoznawanej sprawie wyjaśniona ze względu na fragmentaryczność zaświadczeń nie dokumentujących pełnego przebiegu służby wojskowej, jak również odmowę przedłożenia przez wnioskodawcę stosownych dokumentów, które pozwalałyby określić, jakim obowiązkom wojskowym ojciec wnioskodawcy podlegał w trakcie obowiązywania ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego z 1920 r. Brak jakichkolwiek dowodów pozwalających określić obywatelstwo matki wnioskodawcy uniemożliwiało, według Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji, rozstrzyganie o jego wpływie na posiadanie przez wnioskodawcę obywatelstwa polskiego.
Oddalając skargę na powyższą decyzję, Wojewódzki Sąd Administracyjny wskazał, że kwestią sporną w sprawie było stwierdzenie, czy ojciec skarżącego utracił obywatelstwo polskie na podstawie art. 11 pkt 2 ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego wskutek wstąpienia do służby wojskowej w Izraelu. Sąd wskazał, że skarżący w trakcie postępowania przed organami administracji przedłożył dwa zaświadczenia organów wojskowych, z których wynikało, iż ojciec skarżącego zgodnie z komputerowym oraz tradycyjnym wykazem nie został powołany do służby w Siłach Zbrojnych Izraela. Dowody te, ze względu na swoją bardzo ogólną, lakoniczną treść, zdaniem Sądu, nie stanowiły wystarczającej podstawy do przyjęcia, że ojciec skarżącego nie utracił obywatelstwa polskiego przez wstąpienie do służby wojskowej, skoro nie dało się w oparciu o nie ustalić przebiegu służby wojskowej, rodzaju tejże służby, a także czasu jej trwania.
Zdaniem Sądu, trafnie przyjął organ pierwszej instancji, że brak było podstaw do uznania, iż skarżący nabył przez urodzenie obywatelstwo polskie po matce, albowiem nie zostały przedłożone, pomimo wezwania, dokumenty wskazujące, że matka skarżącego posiadała obywatelstwo polskie w dacie jego narodzin.
Na powyższy wyrok skargę kasacyjną do Naczelnego Sądu Administracyjnego złożył Z.Y.A.H., wnosząc o uchylenie zaskarżonego wyroku oraz decyzji organów obu instancji. Zaskarżonemu wyrokowi, stosownie do art. 174 pkt 1 i 2p.p.s.a., zarzucił naruszenie:
1)art. 184 Konstytucji RP oraz art. 1 § 1 i 2 ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. - Prawo o ustroju sądów administracyjnych (Dz. U. Nr 153, poz. 1269 ze zm.), dalej: p.u.s.a., poprzez zaniechanie dokonania przez Sąd kontroli zaskarżonej decyzji, pomimo wydania jej z naruszeniem art. 7 ,76 § 2 , 77 , 80 i 138§ 2 k.p.a.,
2)art. 3 § 1 i2 , art. 141 § 4 , art. 145 § 1 pkt 1 lit. c , art. 151 oraz art. 135p.p.s.a. poprzez błędne ustalenie przez Sąd stanu faktycznego w sprawie, połączone z nieodniesieniem się do podniesionych w skardze zarzutów naruszenia wskazanych przepisów k.p.a.
W uzasadnieniu skargi kasacyjnej skarżący podniósł, że Sąd I instancji błędnie ocenił, iż przedłożone w postępowaniu zaświadczenie organu wojskowego z 27 lipca 2008 r. nie przedstawia pełnej i jednoznacznej informacji na temat służby ojca skarżącego w Siłach Obrony Izraela. Z jego treści wynika, że P.H. nie został powołany do służby wojskowej oraz nie nadano mu stopnia wojskowego, co świadczy o niewcieleniu go do wojska w państwie obcym. W toku postępowania nie zostały przytoczone żadne argumenty, które mogłyby podważać pełność i wiarygodność ww. zaświadczenia. Sąd I instancji nie odniósł się również do zarzutu skargi oraz do dołączonych do skargi dowodów wskazujących, że Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji w innych, analogicznych postępowaniach uznawał przedłożone zaświadczenie za jednoznaczne, pełne i wiarygodne. Zarzut ten należy łączyć z niedopuszczalnym różnicowaniem sytuacji prawnej skarżącego i innych osób występujących z wnioskami o stwierdzenie posiadania obywatelstwa polskiego. Wnoszący skargę kasacyjną wskazał jednocześnie, że na podstawie zebranego materiału dowodowego nie powinno budzić wątpliwości ustalenie, że rodzice skarżącego zawarli związek małżeński przed 19 stycznia 1951 r. Dysponując paszportem oraz informacją o wcześniejszym miejscu zamieszkania H.H. organ mógł samodzielnie przeprowadzić czynności wyjaśniające w zakresie danych ewidencyjnych (archiwalnych) celem potwierdzenia tejże okoliczności. Skarżący zauważył, że okoliczność posiadania przez jego matkę polskiego obywatelstwa, w świetle art. 13 ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego, nie miała jednakże decydującego znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy.
Uzasadnienie prawne
Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna podlega oddaleniu.
Wbrew stanowisku wnoszącego skargę kasacyjną, w rozpoznawanej sprawie Sąd I instancji nie dopuścił się naruszenia art. 184 Konstytucji oraz art. 1 § 1 i 2p.u.s.a. Oba powołane w skardze przepisy zawierają normy o charakterze ustrojowym, które określają funkcję sądów administracyjnych polegającą na sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości przez kontrolę działalności administracji publicznej, która dokonywana jest pod względem zgodności z prawem. Zarzut naruszenia powołanych przepisów mógłby stanowić podstawę skargi kasacyjnej, gdyby sąd administracyjny rozpoznał skargę z uwzględnieniem innych kryteriów niż zgodność z prawem.
Skarżący wskazuje, że Sąd I instancji nie dostrzegł, iż zaskarżona decyzja Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji wydana została z naruszeniem przepisów postępowania administracyjnego. Z tym jednak nie można się zgodzić, mając na uwadze ustalenia faktyczne przyjęte w toku kontrolowanego postępowania, w oparciu o które rozstrzygana była sporna kwestia nabycia przez skarżącego przez urodzenie obywatelstwa polskiego. Przedmiotem zasadniczej rozbieżności pomiędzy stanowiskiem strony skarżącej a ustaleniami przyjętymi przez Wojewódzki Sąd Administracyjny pozostaje ocena zaświadczeń wydanych przez władze wojskowe Państwa Izrael dokumentujących przebieg służby ojca skarżącego w Siłach Obrony Izraela. Wnoszący skargę kasacyjną dowodzi, że P.H., nie będąc "powołany do służby w Siłach Obrony Izraela, zgodnie z komputerowym oraz tradycyjnym wykazem Sił Obrony Izraela" (zaświadczenie z 27 lipca 2008 r.), jest osobą, która nie wstąpiła do służby wojskowej w państwie obcym, stosownie do art. 11 pkt 2 ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego (a contrario), wobec czego nie można mówić o utracie przez wymienionego obywatelstwa polskiego. Takie stanowisko skarżącego nie zasługuje jednak na akceptację, ponieważ uznawanie ojca skarżącego za osobę, do której nie odnoszą się warunki utraty obywatelstwa, o których mowa w art. 11 pkt 2 ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego, jest sprzeczne z zebranym w sprawie materiałem dowodowym. Zważyć trzeba bowiem, że z akt sprawy wynika jedynie ta okoliczność, iż ojciec skarżącego nie został powołany do służby w izraelskich siłach zbrojnych.
W dotychczasowym orzecznictwie Naczelnego Sądu Administracyjnego nie budzi wątpliwości twierdzenie, że w stanie prawnym wyznaczonym przepisami ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego sformułowania "wstąpienie do służby wojskowej" nie można ograniczać jedynie do wypełniania przez obywatela polskiego w państwie obcym obowiązków wojskowych w sposób "czynny" (por. wyrok NSA z 15 czerwca 2010 r. sygn. II OSK 786/09; wyrok NSA z 8 września 2010 r. sygn. II OSK 1616/09). Interpretacja analizowanego pojęcia powinna być dokonywana z uwzględnieniem przepisów prawa polskiego regulujących powszechny obowiązek wojskowy (obowiązujących w dacie wstąpienia do służby wojskowej w państwie obcym), z tym jednakże zastrzeżeniem, że podleganie przez daną osobę obowiązkom wojskowym w państwie trzecim w formie nieznanej prawu polskiemu nie wyłączało możliwości stwierdzenia utraty przez nią obywatelstwa. Omawiane zastrzeżenie odnoszone jest do sytuacji, gdy rodzaj służby, zasady jej odbywania, a przede wszystkim zobowiązania, jakie na siebie nakłada dana osoba, wstępując do struktur wojska innego państwa, kreuje pomiędzy tymi podmiotami stosunek wymuszający posłuszeństwo i zależność takiej osoby od władz państwa trzeciego a nie Polski (por. wyrok NSA z 21 grudnia 2007 r. sygn. II OSK 1783/06; wyrok NSA z 28 października 2010 r. sygn. II OSK 1700/09).
Uwzględniając powyższe, błędnym jest twierdzenie skarżącego sformułowane w uzasadnieniu skargi, że osoba, która nie została powołana do służby wojskowej nie mogła wykonywać jakichkolwiek w niej obowiązków (argument a maiori ad minus). Niepowołanie ojca skarżącego do służby w Siłach Obrony Izraela, zgodnie z treścią przedstawionego przez stronę w toku postępowania zaświadczenia, nie może bowiem stanowić o niewstąpieniu przez niego do służby wojskowej w tychże siłach zbrojnych, skoro powołanie do odbycia służby, w świetle prawa polskiego - mając na uwadze tak art. 7 ustawy z dnia 9 kwietnia 1938 r. o powszechnym obowiązku wojskowym (Dz. U. Nr 6, poz. 46 ze zm.), jak i art. 10 ustawy z dnia 4 lutego 1950 r. o powszechnym obowiązku wojskowym (Dz. U. Nr 6, poz. 46 ze zm.) - było tylko jedną form podlegania powszechnemu obowiązkowi wojskowemu. Powołanie do służby wojskowej przepisy cyt. ustawy o powszechnym obowiązku wojskowym z 1950 r. traktowały jako jeden ze sposobów wykonania powszechnego obowiązku wojskowego, odnosząc je do powołania do zasadniczej służby wojskowej oraz służby wojskowej w rezerwie (art. 36 ust. 1), a też powołania w warunkach zarządzenia mobilizacji lub w czasie wojny (art. 56), co dotyczyło w tym przypadku także kobiet (art. 61 ust. 1 ustawa). Osoba, która nie została powołana do służby wojskowej (zasadniczej, kadrowej, terytorialnej, zastępczej) nie przestawała podlegać wszystkim pozostałym obowiązkom wojskowym. Nie miało w tym względzie znaczenia nawet zwolnienie z powszechnego obowiązku wojskowego wskutek niezdolności do służby wojskowej, czy ukończenia przewidzianego prawem wieku, albowiem także te osoby w szczególnych wypadkach mogły być zobowiązane do stawienia się do poboru albo powołane do służby wojskowej (art. 56 pkt 10 ustawy). Pomimo wezwania organu, skarżący nie przedstawił dowodów, w oparciu o które zostałoby ustalone, czy jego ojciec do czasu wejścia w życie ustawy dnia 8 stycznia 1951 r. o obywatelstwie polskim podlegał na podstawie przepisów Państwa Izrael innym obowiązkom wojskowym, aniżeli odbywanie służby w siłach zbrojnych. Z treści przedłożonych zaświadczeń w żaden sposób w szczególności nie wynika, czy wymieniony (ojciec skarżącego), spełniając warunki przewidziane prawem izraelskim, został zarejestrowany w Siłach Obrony Izraela (stawał do poboru) po przybyciu do tego państwa i nabyciu obywatelstwa izraelskiego, jak też do jakiego konkretnego rodzaju służby wojskowej odnosi się zaświadczenie z 27 lipca 2008 r. (zaświadczenie z 14 września 2006 r. dotyczy, jak wskazano - zmobilizowania do służby regularnej).
Przedstawione w toku postępowania dokumenty mają charakter zbyt ogólny, co czyni niemożliwym, jak trafnie przyjął Sąd I instancji, stanowcze stwierdzenie, że ojciec skarżącego nie utracił obywatelstwa polskiego na podstawie art. 11 pkt 2 ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego. W tym kontekście nie przekonuje przytoczony w uzasadnieniu skargi kasacyjnej zarzut bezpodstawności przyjmowania przez organy orzekające w sprawie, że każda osoba przybyła do Państwa Izrael przed 19 stycznia 1951 r. podlegała obowiązkowi służby wojskowej. Formułując taki zarzut, skarżący nie dostrzega, że jakkolwiek postępowanie dowodowe prowadzone jest przez organ administracji, to fakt niepodlegania obowiązkom wojskowym w państwie obcym powinien zostać wykazany przez obywatela tego państwa, w którym służba wojskowa miałaby być odbywana, a zatem to na skarżącym spoczywał ciężar procesowy udowodnienia dostępnymi mu środkami dowodowymi, że jego ojciec nabył obywatelstwo izraelskie, niemniej nie służył w siłach zbrojnych Izraela ani też nie ciążyły na nim jakiekolwiek obowiązki wojskowe w czasie, gdy w świetle przepisów prawa polskiego wstąpienie do służby wojskowej w państwie obcym skutkowało utratą obywatelstwa polskiego.
Naczelny Sąd Administracyjny nie doszukał się wadliwości w przeprowadzonej przez Sąd I instancji ocenie stanu faktycznego sprawy, co sprawia, że zaskarżona decyzja Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji przyjmująca, że zgromadzone w sprawie materiały dowodowe są niewystarczające do stwierdzenia posiadania przez wnioskodawcę obywatelstwa polskiego, w trybie art. 17 ust. 4 ustawy o obywatelstwie polskim, musi być traktowana jako prawidłowa. Oceny tej nie zmienia uznanie zarzutu naruszenia art. 141 § 4p.p.s.a. (w części dotyczącej nieodniesienia się przez Sąd do kwestii różnicowania sytuacji prawnej osób występujących z wnioskami o stwierdzenie posiadania obywatelstwa polskiego) za uzasadniony. Wojewódzki Sąd Administracyjny zobowiązany był odnieść się do zarzutu, w którym skarżący wskazał, że w innych równolegle prowadzonych postępowaniach administracyjnych organ odwoławczy nie poddawał w wątpliwość zaświadczeń o treści analogicznej, jak załączone w kontrolowanej sprawie, przyjmując, że zachodzi podstawa do stwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego przez zainteresowanego.
Jakkolwiek nie wszystkie sprawy, na które wskazał skarżący, wspierają twierdzenie o nadawaniu różnej wartości dowodowej zaświadczeniom wystawionym przez izraelskie władze wojskowe (w sprawach prowadzonych pod sygnaturami DOiR.I.627/123/09/PO i DOiR.I.627/5019/08/MS powołano się na nieujęcie danej osoby w rejestrach wojskowych z uwagi na krótki okres czasu pomiędzy nabyciem obywatelstwa izraelskiego a uchyleniem przepisów ustawy z 1920 r. oraz złym stanem zdrowia tej osoby skutkującym demobilizacją z Wojska Polskiego), to uznanie zarzutu za zasadny i potwierdzenie wadliwej praktyki organu administracji w analizowanym zakresie nie mogło doprowadzić do uchylenia zaskarżonego wyroku, albowiem ustalenia, na których została oparta kontrolowana decyzja Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji, były - jak to zostało wcześniej wyjaśnione - prawidłowe. Należy zauważyć, że zasady związania organu administracji zajętym wcześniej stanowiskiem nie można interpretować w sposób zakładający, że uchyleniu podlega każda decyzja, w której organ rozstrzygnął określone zagadnienie w sposób odmienny (od wcześniej przyjętego stanowiska). Akceptacja takiego poglądu musiałaby bowiem prowadzić do odebrania organom administracji prawo do weryfikacji i korekty raz przyjętych ocen, co skutkowałoby wadliwym stosowaniem przepisów administracyjnego prawa materialnego, godząc w konstytucyjną zasadę praworządności (art. 7 Konstytucji RP).
Okoliczność posiadania polskiego obywatelstwa przez matkę skarżącego, w świetle art. 13 ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego, przyjmującego zasadę jednolitości obywatelstwa małżonków i ich małoletnich dzieci, nie miała, jak zresztą trafnie przyjął sam skarżący, znaczenia dla stwierdzenia posiadania przez wnioskodawcę obywatelstwa polskiego. Błędne stanowisko, jakie sformułował w tym zakresie Sąd I instancji, nie miało zatem wpływu na wynik sprawy. Wbrew twierdzeniu Sądu, oceny, iż skarżący nie nabył obywatelstwa polskiego przez urodzenie po matce nie wyraził organ I instancji lecz Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji. Rozważając przywołaną w skardze kasacyjnej kwestię, Sąd zobowiązany był uwzględnić to, że zaistnienie określonych zdarzeń nie musi być na gruncie kodeksu postępowania administracyjnego w każdym przypadku wykazane za pomocą dowodów wskazujących na te zdarzenia bezpośrednio. Okoliczności te mogą wynikać także z innych ustalonych faktów na podstawie wnioskowań. Jeżeli akt urodzenia skarżącego wskazywał, że rodzice (H.H. i P.H.) w dniu jego narodzin byli małżeństwem, a jednocześnie z paszportu polskiego ojca strony w chwili jego wyjazdu z Polski wynikało, że był on żonaty, to opierając się na zasadach doświadczenia życiowego i logicznego myślenia, przyjąć trzeba, że ustalenie, iż w dacie narodzin skarżącego jego matka pozostawała w związku małżeńskim z jego ojcem nie było niewiarygodne i nie naruszało granic swobodnej oceny dowodów. Z powyższej przyczyny organ odwoławczy nie miał podstaw, by żądać dokumentów wskazujących na zawarcie związku małżeńskiego pomiędzy rodzicami skarżącego, skoro chodziłoby o poszukiwanie dowodów potwierdzających fakty już ustalone, niemające przy tym istotnego znaczenia dla kierunku rozstrzygnięcia.
Przyjmując, że pomimo częściowo błędnego uzasadnienia zaskarżone orzeczenie odpowiada prawu, Naczelny Sąd Administracyjny na podstawie art. 184p.p.s.a. orzekł jak w sentencji.
