II OSK 1592/09 - Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie
LEX nr 746670
Wyrok
Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie
z dnia 5 listopada 2010 r.
II OSK 1592/09
TEZA aktualna
Pojęcia sformułowane w przepisie art. 11 pkt 2 ustawy z 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego, w tym pojęcie "służby wojskowej" należy oceniać na podstawie przepisów polskich, a regulacje prawne innego państwa powinny być wzięte posiłkowo pod uwagę jedynie w sytuacji, gdy nie jest możliwe określenie charakteru obowiązków nieznanych prawu polskiemu.
UZASADNIENIE
Skład orzekający
Przewodniczący: Sędzia NSA Andrzej Gliniecki.
Sędziowie: NSA Małgorzata Dałkowska-Szary (spr.), del. WSA Grzegorz Czerwiński.
Sentencja
Naczelny Sąd Administracyjny po rozpoznaniu w dniu 5 listopada 2010 r. na rozprawie w Izbie Ogólnoadministracyjnej sprawy ze skargi kasacyjnej I. W. od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 7 lipca 2009 r. sygn. akt IV SA/Wa 683/09 w sprawie ze skargi I. W. na decyzję Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia (...) marca 2009 r. nr (...) w przedmiocie odmowy stwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego oddala skargę kasacyjną.
Uzasadnienie faktyczne
Zaskarżonym wyrokiem z dnia 7 lipca 2009 r. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie oddalił skargę I. W. na decyzję Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia (...) marca 2009 r., którą została utrzymana w mocy decyzja Wojewody Łódzkiego z dnia (...) sierpnia 2008 r. odmawiająca potwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego przez skarżącego.
W uzasadnieniu wyroku Sąd pierwszej instancji przytoczył następujące okoliczności faktyczne i prawne sprawy.
Skarżący I. W. urodził się (...) listopada 1920 r. w S., nabył i posiadał obywatelstwo polskie co najmniej do czasu wyjazdu z Polski w 1949 r. co potwierdza uwierzytelniona za zgodność z oryginałem kopia zaświadczenia Państwowego Urzędu Repatriacyjnego nr (...), z okresem ważności 27 lipca 1948 r. - 11 sierpnia 1948 r., jego polski dokument tożsamości Seria (...) - z okresem ważności 29 listopada 1949 r. - 1 marca 1950 r., który stanowił podstawę wyjazdu z Polski i wydane przez Śródmiejsko-Łódzkiego Starostę Grodzkiego w dniu (...) grudnia 1949 r. poświadczenie jego obywatelstwa Państwa Polskiego. W 1949 r. skarżący wyjechał do Izraela nabywając w dniu 10 stycznia 1950 r. obywatelstwo izraelskie.
Z przedłożonych przez skarżącego zaświadczeń wydanych przez izraelskie organy wojskowe z dnia 9 lipca 2007 r. i z dnia 18 listopada 2008 r. wynika, iż skarżący w okresie od 14 sierpnia 1950 r. do 25 czerwca 1975 r. był powołany (pierwsze zaświadczenie) lub też zaliczony (drugie zaświadczenie) w poczet sił rezerwy wojska izraelskiego i pełnił tę służbę aż do dnia zwolnienia go z niej przez władze wojskowe w dniu 25 czerwca 1979 r.
W tym stanie faktycznym Sąd pierwszej instancji podzielił stanowisko organów, iż skarżący utracił obywatelstwo polskie na podstawie art. 11 pkt 2 ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego (Dz. U. Nr 7, poz. 44 ze zm.), z dniem wstąpienia do służby wojskowej w państwie obcym bez zgody właściwego wojewody wyrażonej w porozumieniu z właściwym dowódcą okręgu korpusu.
W ocenie tego Sądu dobrowolne nabycie obywatelstwa izraelskiego oznaczało przyjęcie obowiązku obrony tego państwa, a wobec tego zgłoszenie się do odbycia służby wojskowej i zaliczenie skarżącego do żołnierzy sił rezerwowych Wojska Obrony Izraela oznacza, że wstąpił do służby wojskowej w państwie obcym. Powszechny obowiązek wojskowy, w świetle ustawy z dnia 4 lutego 1950 r. o powszechnym obowiązku wojskowym (Dz. U. Nr 6, poz. 46), która obowiązywała w dacie powołania skarżącego do służby rezerwowej w wojsku izraelskim obejmował nie tylko zasadniczą służbę wojskową, ale także służbę wojskową w rezerwie. Dla oceny zaś spełnienia przesłanki wstąpienia do służby wojskowej w państwie obcym miarodajne są przepisy prawa polskiego, a nie prawa innego państwa.
Na powyższy wyrok skargę kasacyjną do Naczelnego Sądu Administracyjnego wniósł I. W., reprezentowany przez pełnomocnika. Wniósł o uchylenie w całości zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy WSA w Warszawie do ponownego rozpoznania oraz zasądzenie kosztów postępowania.
Wyrokowi zarzucono:
- naruszenie prawa materialnego przez błędną jego wykładnię, w szczególności art. 1 ustawy z dnia 15 lutego 1962 r. o obywatelstwie polskim (tj. Dz. U. z 2000 r. Nr 28, poz. 353 ze zm.) w zw. z art. 2 pkt 1 ustawy z dnia 8 stycznia 1951 r. o obywatelstwie polskim (Dz. U. Nr 4, poz. 25) w zw. z art. 11 pkt 2 ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego (Dz. U. Nr 7, poz. 44, ze zm.) w zw. z art. 10 , art. 36 ust. 1 , art. 37 ust. 2 oraz art. 51 - 54 ustawy z dnia 4 lutego 1950 r. o powszechnym obowiązku wojskowym (Dz. U. Nr 6, poz. 46, ze zm.),
- naruszenie przepisów postępowania mające istotny wpływ na wynik sprawy, w szczególności art. 106 § 3 p.p.s.a.
W uzasadnieniu skargi kasacyjnej skarżący, powołując się na orzeczenie Naczelnego Sądu Administracyjnego z 21 grudnia 2007 r. o sygn. akt II OSK 1783/06, stwierdził, że o tym, czy dany rodzaj sytuacji oceniać należy jako służbę wojskową w rozumieniu przepisu art. 11 pkt 2 ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego z 1920 r. decydować będzie porównanie materialnoprawnej treści właściwych polskich przepisów o służbie wojskowej z ich odpowiednikami w prawie obcym. W związku z tym w niniejszej sprawie należy porównać treść obowiązujących w sierpniu 1950 r. izraelskich przepisów o służbie w rezerwie z treścią ustawy z dnia 4 lutego 1950 r. o powszechnym obowiązku wojskowym. Skarżący wskazał, że odbywanie służby wojskowej w rezerwie w tym czasie w Polsce regulowały przepisy art. 37 ust. 2 oraz art. 51 - 54 ustawy o powszechnym obowiązku wojskowym z 1950 r. Zgodnie z art. 37 ust. 2 przywołanej wyżej ustawy do odbycia służby wojskowej w rezerwie są obowiązani żołnierze, który odbyli zasadniczą służbę wojskową i zostali zaliczeni do rezerwy oraz żołnierze zaliczeni z mocy szczególnego przepisu do rezerwy. Materialną treść służby określał art. 51 ust. 1 tej ustawy, zgodnie z którym służba polega na obowiązku odbywania przeszkolenia zawodowego, obowiązku odbywania ćwiczeń wojskowych, odbywania czynnej służby wojskowej w przypadkach, gdy tego wymaga interes obrony Państwa oraz obowiązku odbywania czynnej służby wojskowej w razie mobilizacji lub w czasie wojny. W art. 51 ust. 2 oraz art. 52 - 54 tej ustawy doprecyzowano wskazane wcześniej obowiązki, w szczególności wymiar czasowy ich trwania, częstotliwość oraz kwestie z nimi związane. Z pisma Wojsk Obrony Izraela z dnia 23 czerwca 2009 r., które zostało zawnioskowane przez pełnomocnika skarżącego pismem z dnia 6 lipca 2009 r. wynika tymczasem, że ówczesne prawo izraelskie nie przewidywało w stosunku do poborowych wliczonych do sił rezerwy Wojsk Obrony Izraela generalnego obowiązku odbycia przeszkolenia wojskowego lub ćwiczeń wojskowych (tj. czynnej służby w rezerwie) albo czynnej regularnej służby wojskowej, lecz jedynie wprowadzało potencjalną możliwość powołania do tego rodzaju służby. Wskazuje na to treść § 7 (b) i § 8 lit. a prawa o służbie bezpieczeństwa 5709-1949. Skarżący wskazał, że zgodnie z powyższym należy stwierdzić, iż materialna treść obowiązków wynikających z rejestracji i zaliczenia do służby w rezerwie w Izraelu nie jest tożsama z odbywaniem służby wojskowej w rezerwie wedle przepisów art. 51 - 54 ustawy o powszechnym obowiązku wojskowym z 1950 r. Ponadto materialna treść obowiązków wynikających z przywołanych izraelskich przepisów o służbie w rezerwie odpowiada raczej sytuacji osób, które zostały zarejestrowane w wykonaniu powszechnego obowiązku wojskowego i oczekują na wezwanie poboru, a zatem nie spełnią one jeszcze służby wojskowej (art. 10 ustawy o powszechnym obowiązku wojskowym z 1950 r.). Zdaniem skarżącego WSA naruszył dyspozycję art. 106 § 3 p.p.s.a. nie przeprowadzając uzupełniającego dowodu z dokumentów nadesłanych przez pełnomocnika skarżącego pismem z 6 lipca 2009 r., w tym kluczowego dla niniejszej sprawy pisma Wojsk Obrony Izraela z 23 czerwca 2009 r. Wskazane uchybienie prawa procesowego doprowadziło, zdaniem skarżącego, do naruszenia przepisów prawa materialnego, tj. art. 1 ustawy o obywatelstwie polskim z 1962 r. w zw. z art. 2 pkt 1 ustawy o obywatelstwie polskim z 1951 r. w zw. z art. 11 pkt 2 ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego z 1920 r. w zw. z art. 10, art. 36 ust. 1, art. 37 ust. 2 oraz art. 51 - 54 ustawy o powszechnym obowiązku wojskowym z 1950 r. Konsekwencją tej błędnej wykładni i zastosowania przepisów ustawy o powszechnym obowiązku wojskowym z 1950 r. było niezasadne przyjęcie, że skarżący utracił z dniem 14 sierpnia 1950 r. obywatelstwo polskie zgodnie z art. 11 pkt 2 ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego z 1920 r., co z kolei doprowadziło do nieuzasadnionego odmówienia stwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego, a więc do naruszenia art. 1 ustawy o obywatelstwie polskim z 1962 r. w zw. z art. 2 pkt 1 ustawy o obywatelstwie polskim z 1951 r.
Uzasadnienie prawne
Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie zawiera usprawiedliwionych podstaw.
W rozpoznawanej sprawie problem prawny dotyczy prawidłowości dokonanej przez Sąd I instancji wykładni art. 11 ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego.
W art. 11 ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego uregulowano dwie niezależne przesłanki utraty obywatelstwa polskiego. Pierwszą z nich było nabycie obcego obywatelstwa, z tym zastrzeżeniem, że osoby obowiązane do czynnej służby wojskowej mogły nabyć obywatelstwo obce jedynie po uzyskaniu zwolnienia od powszechnego obowiązku wojskowego, zgodnie z obowiązującymi przepisami, w przeciwnym razie nadal były uważane wobec Państwa Polskiego za obywateli polskich (art. 11 pkt 1 w zw. z art. 11 zd. 2 ustawy). Drugą przesłanką utraty obywatelstwa było przyjęcie urzędu publicznego lub wstąpienie do służby wojskowej w państwie obcym bez zgody właściwego wojewody, wyrażonej w porozumieniu z właściwym dowódcą okręgu korpusu (art. 11 pkt 2 ustawy).
Sąd I instancji prawidłowo przyjął, iż w okolicznościach faktycznych przedmiotowej sprawy skarżący spełniał przesłankę utraty obywatelstwa, o której mowa w art. 11 pkt 2 ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego, skarżący bowiem wstąpił do służby wojskowej w państwie obcym.
Zarówno Sąd I instancji, jak i organy administracji rozpatrujące sprawę oparły się na treści przedstawionych przez skarżącego zaświadczeń z dnia 9 lipca 2007 r. oraz z dnia 18 listopada 2008 r. wydanych przez Siły Obrony Izraela. Z dokumentów tych wynikało, że skarżący był zarejestrowany (został powołany, zaliczał się) w siłach rezerwowych od dnia 14 sierpnia 1950 r. do 25 czerwca 1975 r. Wojewódzki Sąd Administracyjny w uzasadnieniu wyroku szczegółowo omówił oba zaświadczenia przedłożone przez stronę w toku sprawy i dokładnie przeanalizował ich treść. Ustalenie przez Sąd, że skarżący odbywał służbę wojskową, albowiem powołanie do służby rezerwowej było jednym z rodzajów służby wojskowej w Siłach Obrony Izraela, było w pełni uzasadnione, skoro bezpośrednio opierało się na treści przedłożonych organowi administracji przez stronę zaświadczeń urzędowych.
Naczelny Sąd Administracyjny nie podziela zarzutu skarżącego, że Sąd I instancji dokonał błędnej wykładni przepisu art. 11 pkt 2 ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego. Wojewódzki Sąd Administracyjny słusznie uznał, że wstąpienie do każdego rodzaju służby wojskowej w państwie obcym, w tym do służby rezerwowej, na które obywatel polski nie otrzymał zgody właściwego organu, powodowało utratę z mocy prawa obywatelstwa polskiego. Stanowisko, zgodnie z którym art. 11 pkt 2 ustawy nie ogranicza pojęcia "służby wojskowej" do czynnej służby wojskowej jest jednolicie przyjmowane w dotychczasowym orzecznictwie Naczelnego Sądu Administracyjnego (por. wyrok NSA z dnia 28 października 2010 r. sygn. II OSK 1700/09, wyrok NSA z dnia 15 czerwca 2010 r. sygn. II OSK 786/09; wyrok NSA z dnia 23 kwietnia 2010 r. sygn. II OSK 393/09; wyrok NSA z dnia 18 lutego 2009 r. sygn. II OSK 246/08; wyrok NSA z dnia 1 kwietnia 2008 r. sygn. II OSK 322/07; wyrok NSA z dnia 21 grudnia 2007 r. sygn. II OSK 1783/06). Naczelny Sąd Administracyjny w składzie rozpoznającym niniejszą sprawę nie znajduje podstaw, by powyższy pogląd uznać za błędny i w konsekwencji od niego odstąpić.
Jak to podkreślono w wyroku NSA z dnia 28 października 2010 r. sygn. II OSK 1700/09, regulacja kwestii związanych z obywatelstwem, czyli więzią prawną łączącą daną osobę fizyczną z państwem, należy co do zasady do wyłącznych kompetencji tego państwa. Każde państwo decyduje o przesłankach nabycia i utraty swojego obywatelstwa, w związku z czym - wbrew odmiennemu stanowisku skarżącego - nie można przyjąć, by o tym, czy dana osoba wstąpiła do służby wojskowej w innym kraju, przesądzać mogła jedynie treść lub wykładnia przepisów prawa państwa trzeciego. Wniosek tego rodzaju prowadziłby do konsekwencji nie do pogodzenia z celem analizowanej regulacji. Gdyby bowiem uznać, że wstąpienie do określonego rodzaju formacji o charakterze militarnym w państwie trzecim, nie stanowiło o zaistnieniu sytuacji normowanej art. 11 ust. 2 ustawy tylko dlatego, że dany rodzaj służby nie jest formalnie traktowany przez to państwo jako służba wojskowa, to ustanowiony w ustawie o obywatelstwie Państwa Polskiego zakaz pozbawiony byłby w istocie realnej gwarancji jego przestrzegania. Wychodząc z powyższego założenia, uznać trzeba, że interpretacji pojęcia "służby wojskowej" w rozumieniu art. 11 pkt 2 ustawy, należy dokonywać z uwzględnieniem przepisów prawa polskiego regulujących powszechny obowiązek wojskowy (obowiązujących w dacie wstąpienia do służby wojskowej w państwie obcym), z tym jednakże zastrzeżeniem, że podleganie przez daną osobę obowiązkom wojskowym w państwie trzecim w formie nieznanej prawu polskiemu nie wyłącza możliwości stwierdzenia utraty przez nią obywatelstwa.
Zastrzeżenie to odnosi się do sytuacji, gdy rodzaj służby, zasady jej odbywania, a przede wszystkim zobowiązania, jakie na siebie nakłada dana osoba, wstępując do struktur militarnych (wojska) innego państwa, kreuje pomiędzy tymi podmiotami stosunek wymuszający posłuszeństwo i zależność takiej osoby od władz państwa trzeciego a nie Polski. Zapatrywanie zbieżne z tym stanowiskiem wyraził Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 21 grudnia 2007 r. sygn. II OSK 1783/06. Na ten wyrok powołuje się także wnoszący skargę kasacyjną, wiążąc go z treścią formułowanej przez siebie argumentacji. Strona skarżąca przytoczyła w formie cytatów te wypowiedzi Sądu, w których NSA stwierdził, że przy dokonywaniu wykładni przepisu art. 11 pkt 2 ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego nie można ograniczyć rozważań wyłącznie do przepisów krajowych, a ponadto, że chodzi o rzeczywiste wstąpienie do obcego wojska (nie chodzi o samo podleganie obowiązkowi służby woskowej), wiążące się z przyjęciem określonych w nim obowiązków (m.in. złożeniem przysięgi wojskowej).
To trafne zapatrywanie, na co nie zwróciła uwagi strona skarżąca, odniesione zostało przez Sąd jednakże wyłącznie do tych rodzajów (form) służby wojskowej, których nie znają przepisy prawa polskiego. Naczelny Sąd Administracyjny stwierdził bowiem, że pojęcia sformułowane w przepisie art. 11 pkt 2 ustawy, w tym pojęcie "służby wojskowej" należy oceniać na podstawie przepisów polskich, a regulacje prawne innego państwa powinny być wzięte posiłkowo pod uwagę jedynie w sytuacji, gdy nie jest możliwe określenie charakteru obowiązków nieznanych prawu polskiemu. Tak więc w tej sprawie prowadzenie dowodów na okoliczność treści prawa izraelskiego w zakresie odbywania służby wojskowej w tym państwie było zbędne.
Uwzględniając powyższe, za prawidłowe uznać należy stanowisko Sądu I instancji, że wstąpienie skarżącego do służby rezerwowej w państwie izraelskim spowodowało utratę przez niego obywatelstwa polskiego, skoro tego rodzaju służbę przepisy prawa polskiego zaliczały do służby wojskowej. W myśl art. 36 ust. 1 ustawy z dnia 4 lutego 1950 r. o powszechnym obowiązku wojskowym, wykonywanie powszechnego obowiązku wojskowego polegało bowiem na odbywaniu albo zasadniczej służby wojskowej, albo służby wojskowej w rezerwie. W świetle przepisów tej ustawy, traktowanie służby rezerwowej jako służby o charakterze wojskowym nie mogło budzić wątpliwości z uwagi na ściśle wojskowe obowiązki nałożone na osoby pozostające w rezerwie, w tym przede wszystkim zobowiązanie do (czynnej) służby wojskowej zarządzonej w interesie obrony Państwa, w razie mobilizacji lub w czasie wojny (art. 51 ust. 1 pkt 3 i 4 cyt. ustawy).
Z przedłożonych przez skarżącego w toku postępowania administracyjnego zaświadczeń wydanych przez Siły Obrony Izraela również wynika, że służba rezerwowa - podobnie jak w prawie polskim - była rodzajem służby wojskowej w tym państwie. W zaświadczeniach stwierdzono, że zgodnie z obowiązującym stanem prawnym każdy obywatel lub osoba posiadająca prawo pobytu w Izraelu, która nie zostanie powołana do odbycia zasadniczej służby wojskowej, jest zaliczana w poczet sił rezerwy. Odrzucić jednocześnie należy podjętą przez skarżącego próbę odróżniania faktu wstąpienia do służby rezerwowej i formalnej rejestracji (zaewidencjonowania) w siłach rezerwy. Rozróżnienie takie jest nieusprawiedliwione z tego podstawowego powodu, że zarejestrowanie skarżącego jako żołnierza służby rezerwowej oznaczało, iż zaczął on podlegać w pełnym zakresie obcym władzom wojskowym i ustanowionym przez nie zasadom. To, czy zostały na niego nałożone określone obowiązki wojskowe w trakcie służby (np. odbywanie czynnej służby rezerwowej, stawienie się do regularnej służby wskutek przydziału mobilizacyjnego) nie miało więc znaczenia o tyle, że powinność zastosowania się do nich, na wezwanie władz wojskowych, z uwagi na status osoby należącej do Sił Obrony Izraela, nie może budzić wątpliwości, co wynika z treści przytoczonych wyżej zaświadczeń. Okoliczność, że przywoływane obowiązki nie musiały pozostawać w kolizji z interesem Państwa Polskiego ma wymiar jedynie faktyczny, albowiem utrata obywatelstwa polskiego z mocy prawa nie była uzależniona ani od charakteru obowiązków, jakie się wiążą ze służbą w siłach zbrojnych obcego państwa, ani od stanu jego relacji z Państwem Polskim.
W wyroku z dnia 12 września 2007 r. sygn. II OSK 1693/06 Naczelny Sąd Administracyjny wyjaśnił, że utrata obywatelstwa polskiego na podstawie art. 11 pkt 2 ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego w związku ze "wstąpieniem do służby wojskowej w państwie obcym", bez zgody właściwych organów polskich, następowała nie tylko w razie podjęcia przez obywatela polskiego służby wojskowej w obcym państwie w charakterze ochotnika, lecz również w przypadku odbycia przez niego obowiązkowej służby wojskowej, będącej konsekwencją dobrowolnego nabycia przez niego obywatelstwa obcego państwa. Obowiązek wojskowy ciąży tylko na obywatelach danego państwa, dlatego w przypadku dobrowolnego nabycia obywatelstwa państwa obcego przez daną osobę należy uznać, że wyraża ona zgodę na wypełnianie wojskowego obowiązku obrony tego państwa.
Nieprzeprowadzenie dowodów zmierzających do ustalenia przepisów prawa izraelskiego, regulujących poszczególne rodzaje służby wojskowej w tym państwie, nie naruszało art. 106 § 3 p.p.s.a., albowiem, jak już wskazano powyżej, oceny czy dana osoba "wstąpiła do służby wojskowej" w rozumieniu art. 11 pkt 2 ustawy należało dokonywać z uwzględnieniem przepisów prawa polskiego.
Ponadto, wbrew zarzutom skargi kasacyjnej pełnomocnik skarżącego nie złożył w Wojewódzkim Sądzie Administracyjnym w Warszawie żadnych dokumentów, których nieuwzględnienie zarzuca, wskazując na naruszenie art. 106 § 3 p.p.s.a. Do akt sprawy wpłynął jedynie w przeddzień wyznaczonej rozprawy, w dniu 6 lipca 2009 r. o godz. 16.11 faks z nieczytelnymi załącznikami, co odnotowano w protokole rozprawy.
Faks ten nie został potwierdzony żadnym pismem. Pełnomocnik skarżącego nie stawił się na rozprawie i nie złożył żadnych dokumentów, ani wniosku o ich dopuszczenie. Dokumentów takich nie przedłożono także w dalszym toku postępowania.
Mając powyższe na uwadze, Naczelny Sąd Administracyjny, na podstawie art. 184 p.p.s.a., orzekł jak w sentencji.
