II OSK 1846/09 - Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie
LEX nr 746827
Wyrok
Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie
z dnia 30 listopada 2010 r.
II OSK 1846/09
TEZA aktualna
Wstąpienie do każdego rodzaju służby wojskowej w państwie obcym, w tym do służby rezerwowej, na które obywatel polski nie otrzymał zgody właściwego organu, powodowało utratę z mocy prawa obywatelstwa polskiego.
UZASADNIENIE
Skład orzekający
Przewodniczący: Sędzia NSA Włodzimierz Ryms (spr.).
Sędziowie: NSA Jacek Chlebny, del. WSA Maciej Dybowski.
Sentencja
Naczelny Sąd Administracyjny po rozpoznaniu w dniu 30 listopada 2010 r. na rozprawie w Izbie Ogólnoadministracyjnej sprawy ze skargi kasacyjnej E. A. od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 11 sierpnia 2009 r. sygn. akt IV SA/Wa 581/09 w sprawie ze skargi E. A. na decyzję Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia (...) lutego 2009 r. nr (...) w przedmiocie odmowy stwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego oddala skargę kasacyjną.
Uzasadnienie faktyczne
Zaskarżonym wyrokiem z dnia 11 sierpnia 2009 r. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie oddalił skargę E. A. na decyzję Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia (...) lutego 2009 r. w przedmiocie odmowy stwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego.
W uzasadnieniu wyroku Sąd przytoczył następujące okoliczności faktyczne i prawne sprawy.
Skarżący E. A. urodził się w dniu (...) marca 1945 r. w T. A. w Izraelu, jako syn M. A. (poprzednio przed zmianą nazwiska M. T.) i E. z domu P. W dniu 15 maja 1948 r. nabył obywatelstwo izraelskie i obecnie zamieszkuje w Izraelu. Ojciec skarżącego urodził się jako obywatel polski w dniu (...) lipca 1921 r. w L., jako syn I. i S. z d. P. W dniu 15 maja 1948 r. ojciec skarżącego nabył obywatelstwo izraelskie. W okresie od 24 października 1949 r. do dnia 14 stycznia 1966 r. pełnił służbę rezerwową w Wojsku Obrony Izraela. Organy obu instancji ustalił, że w dacie urodzin skarżącego jego ojciec posiadał obywatelstwo polskie, w związku z czym skarżący nabył przez urodzenie obywatelstwo polskie na podstawie art. 4 pkt 1 w związku z art. 5 ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego (Dz. U. Nr 7, poz. 44 ze zm.). Ojciec skarżącego w dacie nabycia obywatelstwa izraelskiego miał 27 lat, a więc podlegał obowiązkowi wojskowemu zgodnie z przepisami ustawy z dnia 9 kwietnia 1938 r. o powszechnym obowiązku wojskowym (Dz. U. Nr 25, poz. 220 ze zm.). W ocenie organów obu instancji ojciec skarżącego utracił obywatelstwo polskie na podstawie art. 11 pkt 2 ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego, ponieważ z przedłożonego przez skarżącego zaświadczenia z dnia 20 lutego 2006 r. wydanego przez Siły Obrony Izraela wynika, iż A. M. należał do sił rezerwowych w okresie od dnia 24 października 1948 r. do 14 stycznia 1966 r. Tym samym małoletni wówczas skarżący utracił obywatelstwo polskie na podstawie art. 13 ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego. W tym stanie faktycznym Sąd pierwszej instancji, oddalając skargę, podzielił stanowisko organów, iż ojciec skarżącego utracił obywatelstwo polskie na podstawie art. 11 pkt 2 ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego, z dniem wstąpienia do służby wojskowej w państwie obcym bez zgody właściwego wojewody wyrażonej w porozumieniu z właściwym dowódcą okręgu korpusu. W ocenie tego Sądu dobrowolne nabycie obywatelstwa izraelskiego oznaczało przyjęcie obowiązku obrony tego państwa, a wobec tego zgłoszenie się do odbycia służby wojskowej i zaliczenie ojca skarżącego do żołnierzy sił rezerwowych Wojska Obrony Izraela oznacza, że wstąpił do służby wojskowej w państwie obcym. Powszechny obowiązek wojskowy, w świetle ustawy z dnia 4 lutego 1950 r. o powszechnym obowiązku wojskowym (Dz. U. Nr 6, poz. 46), która obowiązywała w dacie powołania ojca skarżącego do służby rezerwowej w wojsku izraelskim obejmował nie tylko zasadniczą służbę wojskową, ale także służbę wojskową w rezerwie. Dla oceny zaś spełnienia przesłanki wstąpienia do służby wojskowej w państwie obcym miarodajne są przepisy prawa polskiego, a nie prawa innego państwa. Utrata obywatelstwa polskiego przez ojca skarżącego pociągała za sobą utratę obywatelstwa polskiego przez małoletniego wówczas skarżącego.
W skardze kasacyjnej skarżący jako podstawy kasacyjne wskazał naruszenie przepisów o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (art. 3 § 1 i 2, art. 106 § 3, art. 135, art. 141 § 4, art. 145 § 1 pkt 1 lit. a i c, art. 151) oraz przepisów postępowania administracyjnego (art. 7, 77, 81, 107 i 138 § 2 k.p.a.), przepisów art. 11 pkt 2 ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego i art. 115 ust. 1 ustawy z dnia 9 kwietnia 1938 r. o powszechnym obowiązku wojskowym, a także art. 184 Konstytucji i art. 1 § 1 i 2 Prawa o ustroju sądów administracyjnych. Zdaniem skarżącego naruszenie wskazanych przepisów polegało na tym, że Sąd I instancji zaniechał dokonania kontroli zaskarżonej decyzji, pomimo że została wydana z naruszeniem przepisów k.p.a., nie odniósł się do podnoszonych w skardze zarzutów, nie uwzględnił wniosku o przeprowadzenie dowodu na okoliczność treści przepisów prawa izraelskiego i jego stosowania co do powoływania, odbywania służby wojskowej w Izraelu i wydawania zaświadczeń przez organy Wojsk Obrony Izraela, a przede wszystkim wadliwie przyjął, że zapisanie do sił rezerwy Izraela jest tożsame z wstąpieniem do służby wojskowej w państwie obcym, co skarżący wiąże z wadliwym ustaleniem, że ojciec skarżącego przyjął określone obowiązki w obcym wojsku, a zwłaszcza, że uczynił to dobrowolnie.
Wskazując takie podstawy kasacyjne skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku oraz decyzji organów I i II instancji, a także zasądzenie kosztów postępowania.
Uzasadnienie prawne
Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie zawiera usprawiedliwionych podstaw.
Wbrew zarzutom skargi kasacyjnej, stanowisko przyjęte przez Sąd I instancji w zaskarżonym wyroku zasługuje na aprobatę, albowiem ustalenie, że ojciec skarżącego spełniał przesłankę utraty obywatelstwa, o której mowa w art. 11 pkt 2 ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego nie jest sprzeczne z zebranym w sprawie materiałem dowodowym, ponieważ z akt sprawy wynika, iż ojciec skarżącego wstąpił do służby wojskowej w państwie obcym. Zarówno Sąd I instancji, jak i organy administracji rozpatrujące sprawę oparły się na treści przedstawionego przez skarżącego zaświadczenia z dnia 20 lutego 2006 r. wydanego przez Siły Obrony Izraela. Z dokumentu tego wynikało, że ojciec skarżącego był zarejestrowany w siłach rezerwowych od dnia 24 października 1948 r. do 14 stycznia 1966 r. Twierdzenie skargi kasacyjnej, że Sąd I instancji wadliwie ocenił zaświadczenia dotyczące służby wojskowej, co miało przyczynić się do błędnych ustaleń faktycznych, musi zostać odrzucone jako nieuprawnione, ponieważ Wojewódzki Sąd Administracyjny w uzasadnieniu wyroku szczegółowo omówił zaświadczenia przedłożone przez stronę w toku sprawy i dokładnie przeanalizował ich treść. Konstatacja Sądu, że skarżący odbywał służbę wojskową, albowiem powołanie do służby rezerwowej było jednym z rodzajów służby wojskowej w Siłach Obrony Izraela, była w pełni uzasadniona, skoro bezpośrednio opierała się na treści przedłożonego organowi administracji przez stronę zaświadczenia z dnia 20 lutego 2006 r. Natomiast zaświadczenie z dnia 15 lipca 2008 r., w którym wskazano, że ojciec skarżącego nie został zmobilizowany do służby w Siłach Obrony Izraela nie jest wystarczające do podważenia ustaleń przyjętych przez organy i zaakceptowanych przez Sąd, ponieważ nie określa, czy odnosi się do wszystkich rodzajów służby (zawodowej, czynnej, rezerwowej). Dysponując zatem zaświadczeniem z dnia 20 lutego 2006 r., którego prawidłowości skarżący nie kwestionuje, zarówno organy administracji, jak i Sąd pierwszej instancji miały podstawy do przyjęcia, iż ojciec skarżącego wstąpił do służby wojskowej w państwie obcym (został zarejestrowany w siłach rezerwowych).
Naczelny Sąd Administracyjny nie podziela twierdzenia skarżącego, że Sąd I instancji wadliwie zastosował przepis art. 11 pkt 2 ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego w powiązaniu z art. 115 ust. 1 ustawy o powszechnym obowiązku wojskowym, co do rozumienia sformułowania "wstąpienie do służby wojskowej". Wojewódzki Sąd Administracyjny słusznie uznał, że wstąpienie do każdego rodzaju służby wojskowej w państwie obcym, w tym do służby rezerwowej, na które obywatel polski nie otrzymał zgody właściwego organu, powodowało utratę z mocy prawa obywatelstwa polskiego. Stanowisko, zgodnie z którym art. 11 pkt 2 powołanej ustawy nie ogranicza pojęcia "służby wojskowej" do czynnej służby wojskowej jest jednolicie przyjmowane w dotychczasowym orzecznictwie Naczelnego Sądu Administracyjnego (por. wyrok NSA z dnia 15 czerwca 2010 r. sygn. II OSK 786/09; wyrok NSA z dnia 23 kwietnia 2010 r. sygn. II OSK 393/09; wyrok NSA z dnia 18 lutego 2009 r. sygn. II OSK 246/08; wyrok NSA z dnia 1 kwietnia 2008 r. sygn. II OSK 322/07; wyrok NSA z dnia 21 grudnia 2007 r. sygn. II OSK 1783/06). Naczelny Sąd Administracyjny w składzie rozpoznającym niniejszą sprawę nie znajduje podstaw, by powyższy pogląd uznać za błędny i w konsekwencji od niego odstąpić. Regulacja kwestii związanych z obywatelstwem, czyli więzią prawną łączącą daną osobę fizyczną z państwem, należy co do zasady do wyłącznych kompetencji tego państwa. Każde państwo decyduje o przesłankach nabycia i utraty swojego obywatelstwa, w związku z czym - wbrew odmiennemu stanowisku skarżącego - nie można przyjąć, by o tym, czy dana osoba wstąpiła do służby wojskowej w innym kraju, przesądzać mogła jedynie treść lub wykładnia przepisów prawa państwa trzeciego. Wniosek tego rodzaju prowadziłby do konsekwencji nie do pogodzenia z celem analizowanej regulacji. Gdyby bowiem uznać, że wstąpienie do określonego rodzaju formacji o charakterze militarnym w państwie trzecim, nie stanowiło o zaistnieniu sytuacji normowanej art. 11 ust. 2 ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego tylko dlatego, że dany rodzaj służby nie jest formalnie traktowany przez to państwo jako służba wojskowa, to ustanowiony w ustawie o obywatelstwie Państwa Polskiego zakaz pozbawiony byłby w istocie realnej gwarancji jego przestrzegania. Wychodząc z powyższego założenia, uznać trzeba, że interpretacji pojęcia "służby wojskowej" w rozumieniu art. 11 pkt 2 ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego, należy dokonywać z uwzględnieniem przepisów prawa polskiego regulujących powszechny obowiązek wojskowy (obowiązujących w dacie wstąpienia do służby wojskowej w państwie obcym), z tym jednakże zastrzeżeniem, że podleganie przez daną osobę obowiązkom wojskowym w państwie trzecim w formie nieznanej prawu polskiemu nie wyłącza możliwości stwierdzenia utraty przez nią obywatelstwa. Omawiane zastrzeżenie odnoszone być powinno do sytuacji, gdy rodzaj służby, zasady jej odbywania, a przede wszystkim zobowiązania, jakie na siebie nakłada dana osoba, wstępując do struktur militarnych (wojska) innego państwa, kreuje pomiędzy tymi podmiotami stosunek wymuszający posłuszeństwo i zależność takiej osoby od władz państwa trzeciego a nie Polski. Zapatrywanie zbieżne z tym stanowiskiem wyraził Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 21 grudnia 2007 r. sygn. II OSK 1783/06. Na ten wyrok powołuje się także wnoszący skargę kasacyjną, wiążąc go z treścią formułowanej przez siebie argumentacji, niemniej jednak kluczowe rozważania z tego orzeczenia zostały wadliwie, jak można wnosić, odczytane, skoro skarżący uznaje, że wspierają one jego stanowisko. Strona skarżąca przytoczyła w formie cytatów te wypowiedzi Sądu, w których NSA stwierdził, że przy dokonywaniu wykładni przepisu art. 11 pkt 2 ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego nie można ograniczyć rozważań wyłącznie do przepisów krajowych, a ponadto, że chodzi o rzeczywiste wstąpienie do obcego wojska (nie chodzi o samo podleganie obowiązkowi służby woskowej), wiążące się z przyjęciem określonych w nim obowiązków (m.in. złożeniem przysięgi wojskowej). To trafne zapatrywanie, na co nie zwróciła uwagi strona skarżąca, odniesione zostało przez Sąd jednakże wyłącznie do tych rodzajów (form) służby wojskowej, których nie znają przepisy prawa polskiego. Naczelny Sąd Administracyjny stwierdził bowiem, że pojęcia sformułowane w przepisie art. 11 pkt 2 ustawy, w tym pojęcie "służby wojskowej" należy oceniać na podstawie przepisów polskich, a regulacje prawne innego państwa powinny być wzięte posiłkowo pod uwagę jedynie w sytuacji, gdy nie jest możliwe określenie charakteru obowiązków nieznanych prawu polskiemu. Tak więc w tej sprawie prowadzenie dowodów na okoliczność treści prawa izraelskiego w zakresie odbywania służby wojskowej w tym państwie było zbędne.
Mając to na uwadze, za w pełni prawidłowe uznać należy stanowisko Sądu I instancji, że wstąpienie ojca skarżącego do służby rezerwowej w państwie izraelskim spowodowało utratę przez niego obywatelstwa polskiego, skoro tego rodzaju służbę przepisy prawa polskiego zaliczały do służby wojskowej. W myśl art. 7 ust. 1 ustawy z dnia 9 kwietnia 1938 r. o powszechnym obowiązku wojskowym, wykonywanie powszechnego obowiązku wojskowego polegało bowiem na odbywaniu zasadniczej służby wojskowej, służby wojskowej w rezerwie, służby wojskowej w pospolitym ruszeniu, pomocniczej służby wojskowej oraz uzupełniającej służby wojskowej. W świetle przepisów tej ustawy, traktowanie służby rezerwowej jako służby o charakterze wojskowym nie mogło budzić wątpliwości z uwagi na stricte wojskowe obowiązki nałożone na osoby pozostające w rezerwie, w tym przede wszystkim zobowiązanie do (czynnej) służby wojskowej w razie mobilizacji i w czasie wojny oraz w przypadkach, gdy wymaga tego interes obrony Państwa stwierdzony uchwałą Rady Ministrów (art. 86 ust. 2 ustawy z dnia 9 kwietnia 1938 r. o powszechnym obowiązku wojskowym). Odrzucić jednocześnie należy podjętą przez skarżącego próbę odróżniania faktu wstąpienia do służby rezerwowej i formalnej rejestracji (zaewidencjonowania) w siłach rezerwy. Rozróżnienie takie jest nieusprawiedliwione z tego podstawowego powodu, że zarejestrowanie ojca skarżącego jako żołnierza służby rezerwowej oznaczało, iż zaczął on podlegać w pełnym zakresie obcym władzom wojskowym i ustanowionym przez nie zasadom. To, czy zostały na niego nałożone określone obowiązki wojskowe w trakcie służby (np. odbywanie czynnej służby rezerwowej, stawienie się do regularnej służby wskutek przydziału mobilizacyjnego) nie miało więc znaczenia o tyle, że powinność zastosowania się do nich, na wezwanie władz wojskowych, z uwagi na status osoby należącej do Sił Obrony Izraela, nie może budzić wątpliwości. Okoliczność, że przywoływane obowiązki nie musiały pozostawać w kolizji z interesem Państwa Polskiego ma wymiar jedynie faktyczny, albowiem utrata obywatelstwa polskiego z mocy prawa nie była uzależniona ani od charakteru obowiązków, jakie się wiążą ze służbą w siłach zbrojnych obcego państwa, ani od stanu jego relacji z Państwem Polskim. Zarzut braku ustalenia, czy rejestracja wojskowa ojca skarżącego odbyła się zgodnie z jego wolą, czy też miała charakter przymusowy jest chybiony z tego względu, że dobrowolność przyjęcia przez ojca skarżącego obywatelstwa izraelskiego przesądza o dobrowolności wstąpienia do służby wojskowej w Izraelu. W wyroku z dnia 12 września 2007 r. sygn. II OSK 1693/06 Naczelny Sąd Administracyjny wyjaśnił, że utrata obywatelstwa polskiego na podstawie art. 11 pkt 2 ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego w związku ze "wstąpieniem do służby wojskowej w państwie obcym", bez zgody właściwych organów polskich, następowała nie tylko w razie podjęcia przez obywatela polskiego służby wojskowej w obcym państwie w charakterze ochotnika, lecz również w przypadku odbycia przez niego obowiązkowej służby wojskowej, będącej konsekwencją dobrowolnego nabycia przez niego obywatelstwa obcego państwa. Obowiązek wojskowy ciąży tylko na obywatelach danego państwa, dlatego w przypadku dobrowolnego nabycia obywatelstwa państwa obcego przez daną osobę należy uznać, że wyraża ona zgodę na wypełnianie wojskowego obowiązku obrony tego państwa.
Nieprzeprowadzenie dowodów zmierzających do ustalenia przepisów prawa izraelskiego, regulujących poszczególne rodzaje służby wojskowej w tym państwie, nie naruszało art. 106 § 3p.p.s.a., albowiem, jak już wskazano powyżej, oceny czy dana osoba "wstąpiła do służby wojskowej" w rozumieniu art. 11 pkt 2 ustawy należało dokonywać z uwzględnieniem przepisów prawa polskiego.
Mając powyższe względy na uwadze należy uznać, że Sąd pierwszej instancji zasadnie podzielił stanowisko organów, iż skarżący utracił obywatelstwo polskie, na podstawie art. 13 ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego, z uwagi na utratę obywatelstwa polskiego przez ojca skarżącego w związku z wstąpieniem do służby wojskowej w państwie obcym bez zgody właściwych organów polskich.
Mając powyższe na uwadze, Naczelny Sąd Administracyjny, na podstawie art. 184p.p.s.a., orzekł jak w sentencji.
