II OSK 216/10 - Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie
LEX nr 1251914
Wyrok
Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie
z dnia 18 listopada 2010 r.
II OSK 216/10
UZASADNIENIE
Skład orzekający
Przewodniczący: Sędzia NSA Krystyna Borkowska.
Sędziowie: NSA Małgorzata Dałkowska-Szary (spr.), del. WSA Leszek Kamiński.
Sentencja
Naczelny Sąd Administracyjny po rozpoznaniu w dniu 18 listopada 2010 r. na rozprawie w Izbie Ogólnoadministracyjnej sprawy ze skargi kasacyjnej D.N. od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 30 września 2009 r., sygn. akt IV SA/Wa 997/09 w sprawie ze skargi D.N. na decyzję Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia (...) czerwca 2009 r., nr (...) w przedmiocie odmowy stwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego: oddala skargę kasacyjną
Uzasadnienie faktyczne
Zaskarżonym wyrokiem z dnia 30 września 2009 r. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie oddalił skargę D.N. na decyzję Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia (...) czerwca 2009 r., którą została utrzymana w mocy decyzja Wojewody Mazowieckiego z dnia (...) maja 2009 r. odmawiająca potwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego przez skarżącego.
W uzasadnieniu wyroku Sąd pierwszej instancji przytoczył następujące okoliczności faktyczne i prawne sprawy.
Skarżący D.N. urodził się 6 czerwca 1961 r. w T., jako syn A. i B. z domu K. Obecnie zamieszkuje w Izraelu i posiada paszport izraelski. Rodzice skarżącego nabyli przed jego urodzeniem obywatelstwo polskie na podstawie przepisów ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego (Dz. U. RP Nr 7, poz. 44) - ustalić więc należało, czy w dacie urodzenia się skarżącego nadal je posiadali. Z przedłożonego przez skarżącego zaświadczenia wydanego 7 października 2008 r. przez Siły Obrony Izraela, w którym wskazano, że ojciec skarżącego stawił się celem zapisu i rejestracji w siłach rezerwy dnia 30 sierpnia 1950 r. i był zaliczany w poczet sił rezerwy od tej daty do dnia 30 października 1951 r., wynika, że ojciec skarżącego został powołany w poczet sił rezerwy.
W tym stanie faktycznym Sąd pierwszej instancji podzielił stanowisko organów, iż ojciec skarżącego utracił obywatelstwo polskie na podstawie art. 11 pkt 2 ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego (Dz. U. Nr 7, poz. 44 z późn. zm.), z dniem wstąpienia do służby wojskowej w państwie obcym bez zgody właściwego wojewody wyrażonej w porozumieniu z właściwym dowódcą okręgu korpusu.
W ocenie tego Sądu dobrowolne nabycie obywatelstwa izraelskiego oznaczało przyjęcie obowiązku obrony tego państwa, a wobec tego zgłoszenie się do odbycia służby wojskowej i zaliczenie ojca skarżącego do żołnierzy sił rezerwowych Wojska Obrony Izraela oznacza, że wstąpił do służby wojskowej w państwie obcym. Powszechny obowiązek wojskowy, w świetle ustawy z dnia 4 lutego 1950 r. o powszechnym obowiązku wojskowym (Dz. U. Nr 6, poz. 46), która obowiązywała w dacie powołania ojca skarżącego do służby rezerwowej w wojsku izraelskim obejmował nie tylko zasadniczą służbę wojskową, ale także służbę wojskową w rezerwie. Dla oceny zaś spełnienia przesłanki wstąpienia do służby wojskowej w państwie obcym miarodajne są przepisy prawa polskiego, a nie prawa innego państwa.
Wraz z ojcem skarżącego obywatelstwo polskie utraciła, na podstawie art. 13 ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego, jego żona - matka skarżącego. W efekcie w dniu urodzenia skarżącego, tj. w dniu 6 czerwca 1961 r. żadne z jego rodziców nie posiadało obywatelstwa polskiego. Stąd też obywatelstwa tego nie mógł nabyć przez urodzenie - na podstawie art. 6, art. 8 w związku z art. 9 ustawy o obywatelstwie polskim z 1951 r. - sam skarżący.
D.N. w skardze kasacyjnej, w której wniósł o uchylenie w całości powyższego wyroku oraz poprzedzających go decyzji organów I i II instancji, zarzucił ww. orzeczeniu naruszenie:
1)art. 184 Konstytucji RP oraz art. 1 i 2 ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. Prawo o ustroju sądów administracyjnych (Dz. U. Nr 153, poz. 1269 z późn. zm.) przez to, iż Sąd I instancji zaniechał dokonania kontroli zaskarżonej decyzji, pomimo wydania jej z naruszeniem art. 7 ,77 , 81 , 107 i 138 § 2 k.p.a.,
2)art. 3 § 1 i2 , art. 135 , art. 141 § 4 , art. 145 § 1 pkt 1 lit. a i c , art. 151 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. Nr 153, poz. 1270 z późn. zm., dalej: p.p.s.a.), ponieważ Sąd I instancji nie odniósł się do podniesionych w skardze zarzutów naruszenia wskazanych przepisów k.p.a. i oddalił skargę na decyzję organu odwoławczego zamiast uchylić tę decyzję oraz utrzymaną nią wadliwą decyzję organu I instancji,
3)art. 106 § 3p.p.s.a. poprzez nieustosunkowanie się i nieuwzględnienie złożonego w trakcie postępowania administracyjnego i sądowoadministracyjnego wniosku dowodowego zmierzającego do ustalenia Prawa o służbie obronnej Izraela według stanu prawnego na dzień 12 listopada 1950 r. oraz wykładni prawa i praktyki Izraela w zakresie powoływania, odbywania i wydawania zaświadczeń z Wojska Obrony Izraela w odniesieniu do wszystkich rodzajów służby i ich zakresu pojęciowego, w sytuacji, gdy ten dowód był niezbędny do prawidłowego ustalenia stanu faktycznego w sprawie,
4) art. 11 pkt 2 ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego z 1920 r. oraz art. 115 ust. 1 ustawy o powszechnym obowiązku wojskowym z 1938 r. przez błędną wykładnię tych przepisów i niewłaściwe ich zastosowanie polegające na tym, że Sąd I instancji utożsamił zapisanie do sił rezerwy w Izraelu z wstąpieniem do służby wojskowej w państwie obcym, pomimo tego, że brak było podstaw do przyjęcia, że ojciec skarżącego przyjął określone obowiązki w obcym wojsku, a zwłaszcza, że uczynił to dobrowolnie.
Skarżący w uzasadnieniu skargi kasacyjnej wskazał, powołując się na orzecznictwo Naczelnego Sądu Administracyjnego (wyrok z 21 grudnia 2007 r., sygn. akt II OSK 1783/06), że podleganie służbie wojskowej czy też zapisanie do rejestrów wojskowych nie jest równoznaczne ze wstąpieniem bądź tez przyjęciem określonych obowiązków wojskowych. Ponadto stwierdził, że przy dokonywaniu wykładni przepisu art. 11 pkt 2 ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego z 1920 r. nie można ograniczyć rozważań wyłącznie do przepisów krajowych. Skarżący podkreślił również, że w trakcie postępowania nie przeprowadzono żadnych czynności zmierzających do ustalenia przepisów prawa Izraela regulujących poszczególne rodzaje służby wojskowej, zasady powoływania do nich i ich odbycia, wykładni prawa i praktyki Izraela w zakresie wydawania zaświadczeń z Wojska Obrony Izraela i ich zakresu pojęciowego. W związku z powyższym skarżący uznał ustalenia Sądu oraz organów administracji za sprzeczne z materiałem dowodowym zebranym w sprawie, bądź co najmniej przedwczesne. Dokumenty na które powołał się organ II instancji, a co wadliwie zaakceptował Sąd pierwszej instancji, nie stanowią wystarczającej podstawy do przyjęcia, iż A.N. wstąpił do służby w Wojsku Izraela. Nie nadano mu również stopnia wojskowego, ani nie przydzielono mu żadnej jednostki.
Uzasadnienie prawne
Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie zawiera usprawiedliwionych podstaw.
W rozpoznawanej sprawie problem prawny dotyczy prawidłowości dokonanej przez Sąd I instancji wykładni art. 11 ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego.
W art. 11 ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego uregulowano dwie niezależne przesłanki utraty obywatelstwa polskiego. Pierwszą z nich było nabycie obcego obywatelstwa, z tym zastrzeżeniem, że osoby obowiązane do czynnej służby wojskowej mogły nabyć obywatelstwo obce jedynie po uzyskaniu zwolnienia od powszechnego obowiązku wojskowego, zgodnie z obowiązującymi przepisami, w przeciwnym razie nadal były uważane wobec Państwa Polskiego za obywateli polskich (art. 11 pkt 1 w zw. z art. 11 zd. 2 ustawy). Drugą przesłanką utraty obywatelstwa było przyjęcie urzędu publicznego lub wstąpienie do służby wojskowej w państwie obcym bez zgody właściwego wojewody, wyrażonej w porozumieniu z właściwym dowódcą okręgu korpusu (art. 11 pkt 2 ustawy).
Sąd I instancji prawidłowo przyjął, iż w okolicznościach faktycznych przedmiotowej sprawy ojciec skarżącego spełniał przesłankę utraty obywatelstwa, o której mowa w art. 11 pkt 2 ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego, A.N.bowiem wstąpił do służby wojskowej w państwie obcym.
Zarówno Sąd I instancji, jak i organy administracji rozpatrujące sprawę oparły się na treści przedstawionego przez skarżącego zaświadczenia z dnia 7 października 2008 r. wydanego przez Siły Obrony Izraela. Z dokumentu tego wynika, że ojciec skarżącego - A. N. - był zarejestrowany w siłach rezerwowych od dnia 30 sierpnia 1950 r. do 30 października 1951 r. Twierdzenie skargi kasacyjnej, że Sąd I instancji nie ocenił zaświadczenia precyzującego przebieg służby wojskowej, co miało przyczynić się do błędnych ustaleń faktycznych, musi zostać odrzucone jako nieuprawnione, ponieważ Wojewódzki Sąd Administracyjny w uzasadnieniu wyroku szczegółowo omówił zaświadczenie przedłożone przez stronę w toku sprawy i dokładnie przeanalizował jego treść. Ustalenie przez Sąd, że ojciec skarżącego odbywał służbę wojskową, albowiem powołanie do służby rezerwowej było jednym z rodzajów służby wojskowej w Siłach Obrony Izraela, było w pełni uzasadnione, skoro bezpośrednio opierało się na treści przedłożonych organowi administracji przez stronę zaświadczeń urzędowych.
Naczelny Sąd Administracyjny nie podziela zarzutu skarżącego, że Sąd I instancji wadliwie zastosował przepis art. 11 pkt 2 ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego, co do rozumienia sformułowania "wstąpienie do służby wojskowej". Wojewódzki Sąd Administracyjny słusznie uznał, że wstąpienie do każdego rodzaju służby wojskowej w państwie obcym, w tym do służby rezerwowej, na które obywatel polski nie otrzymał zgody właściwego organu, powodowało utratę z mocy prawa obywatelstwa polskiego. Stanowisko, zgodnie z którym art. 11 pkt 2 ustawy nie ogranicza pojęcia "służby wojskowej" do czynnej służby wojskowej jest jednolicie przyjmowane w dotychczasowym orzecznictwie Naczelnego Sądu Administracyjnego (por. wyrok NSA z dnia 28 października 2010 r. sygn. 1700/09, wyrok NSA z dnia 15 czerwca 2010 r. sygn. II OSK 786/09; wyrok NSA z dnia 23 kwietnia 2010 r. sygn. II OSK 393/09; wyrok NSA z dnia 18 lutego 2009 r. sygn. II OSK 246/08; wyrok NSA z dnia 1 kwietnia 2008 r. sygn. II OSK 322/07; wyrok NSA z dnia 21 grudnia 2007 r. sygn. II OSK 1783/06). Naczelny Sąd Administracyjny w składzie rozpoznającym niniejszą sprawę nie znajduje podstaw, by powyższy pogląd uznać za błędny i w konsekwencji od niego odstąpić.
Jak to podkreślono w wyroku NSA z dnia 28 października 2010 r. sygn. II OSK 1700/09 regulacja kwestii związanych z obywatelstwem, czyli więzią prawną łączącą daną osobę fizyczną z państwem, należy co do zasady do wyłącznych kompetencji tego państwa. Każde państwo decyduje o przesłankach nabycia i utraty swojego obywatelstwa, w związku z czym - wbrew odmiennemu stanowisku skarżącego - nie można przyjąć, by o tym, czy dana osoba wstąpiła do służby wojskowej w innym kraju, przesądzać mogła jedynie treść lub wykładnia przepisów prawa państwa trzeciego. Wniosek tego rodzaju prowadziłby do konsekwencji nie do pogodzenia z celem analizowanej regulacji. Gdyby bowiem uznać, że wstąpienie do określonego rodzaju formacji o charakterze militarnym w państwie trzecim, nie stanowiło o zaistnieniu sytuacji normowanej art. 11 ust. 2 ustawy tylko dlatego, że dany rodzaj służby nie jest formalnie traktowany przez to państwo jako służba wojskowa, to ustanowiony w ustawie o obywatelstwie Państwa Polskiego zakaz pozbawiony byłby w istocie realnej gwarancji jego przestrzegania.
Wychodząc z powyższego założenia, uznać trzeba, że interpretacji pojęcia "służby wojskowej" w rozumieniu art. 11 pkt 2 ustawy, należy dokonywać z uwzględnieniem przepisów prawa polskiego regulujących powszechny obowiązek wojskowy (obowiązujących w dacie wstąpienia do służby wojskowej w państwie obcym), z tym jednakże zastrzeżeniem, że podleganie przez daną osobę obowiązkom wojskowym w państwie trzecim w formie nieznanej prawu polskiemu nie wyłącza możliwości stwierdzenia utraty przez nią obywatelstwa.
Zastrzeżenie to odnosi się do sytuacji, gdy rodzaj służby, zasady jej odbywania, a przede wszystkim zobowiązania, jakie na siebie nakłada dana osoba, wstępując do struktur militarnych (wojska) innego państwa, kreuje pomiędzy tymi podmiotami stosunek wymuszający posłuszeństwo i zależność takiej osoby od władz państwa trzeciego, a nie Polski.
Zapatrywanie zbieżne z tym stanowiskiem wyraził Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 21 grudnia 2007 r. sygn. II OSK 1783/06. Na ten wyrok powołuje się także wnoszący skargę kasacyjną, wiążąc go z treścią formułowanej przez siebie argumentacji, niemniej jednak kluczowe rozważania z tego orzeczenia zostały wadliwie, jak można wnosić, odczytane, skoro skarżący uznaje, że wspierają one jego stanowisko.
Strona skarżąca przytoczyła w formie cytatów te wypowiedzi Sądu, w których NSA stwierdził, że przy dokonywaniu wykładni przepisu art. 11 pkt 2 ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego nie można ograniczyć rozważań wyłącznie do przepisów krajowych, a ponadto, że chodzi o rzeczywiste wstąpienie do obcego wojska (nie chodzi o samo podleganie obowiązkowi służby woskowej), wiążące się z przyjęciem określonych w nim obowiązków (m.in. złożeniem przysięgi wojskowej).
To trafne zapatrywanie, na co nie zwróciła uwagi strona skarżąca, odniesione zostało przez Sąd jednakże wyłącznie do tych rodzajów (form) służby wojskowej, których nie znają przepisy prawa polskiego. Naczelny Sąd Administracyjny stwierdził bowiem, że pojęcia sformułowane w przepisie art. 11 pkt 2 ustawy, w tym pojęcie "służby wojskowej" należy oceniać na podstawie przepisów polskich, a regulacje prawne innego państwa powinny być wzięte posiłkowo pod uwagę jedynie w sytuacji, gdy nie jest możliwe określenie charakteru obowiązków nieznanych prawu polskiemu. Tak więc w tej sprawie prowadzenie dowodów na okoliczność treści prawa izraelskiego w zakresie odbywania służby wojskowej w tym państwie było zbędne.
Uwzględniając powyższe, za prawidłowe uznać należy stanowisko Sądu I instancji, że wstąpienie ojca skarżącego do służby rezerwowej w państwie izraelskim spowodowało utratę przez niego obywatelstwa polskiego, skoro tego rodzaju służbę przepisy prawa polskiego zaliczały do służby wojskowej. W myśl art. 36 ust. 1 ustawy z dnia 4 lutego 1950 r. o powszechnym obowiązku wojskowym, wykonywanie powszechnego obowiązku wojskowego polegało bowiem na odbywaniu albo zasadniczej służby wojskowej, albo służby wojskowej w rezerwie. W świetle przepisów tej ustawy, traktowanie służby rezerwowej jako służby o charakterze wojskowym nie mogło budzić wątpliwości z uwagi na ściśle wojskowe obowiązki nałożone na osoby pozostające w rezerwie, w tym przede wszystkim zobowiązanie do (czynnej) służby wojskowej zarządzonej w interesie obrony Państwa, w razie mobilizacji lub w czasie wojny (art. 51 ust. 1 pkt 3 i 4 cyt. ustawy).
Z przedłożonego przez skarżącego w toku postępowania administracyjnego zaświadczenia wydanego przez Siły Obrony Izraela również wynika, że służba rezerwowa - podobnie jak w prawie polskim - była rodzajem służby wojskowej w tym państwie. W zaświadczeniu stwierdzono, że ojciec skarżącego stawił się celem zapisu i rejestracji w szeregach sił rezerwowych dnia 30 sierpnia 1950 r. i był zaliczany w poczet sił rezerwy od tej daty do dnia 31 października 1951 r. Odrzucić jednocześnie należy podjętą przez skarżącego próbę odróżniania faktu wstąpienia do służby rezerwowej i formalnej rejestracji (zaewidencjonowania) w siłach rezerwy.
Rozróżnienie takie jest nieusprawiedliwione przede wszystkim dlatego, że zarejestrowanie skarżącego jako żołnierza służby rezerwowej oznaczało, iż zaczął on podlegać w pełnym zakresie obcym władzom wojskowym i ustanowionym przez nie zasadom. To, czy zostały na niego nałożone określone obowiązki wojskowe w trakcie służby (np. odbywanie czynnej służby rezerwowej, stawienie się do regularnej służby wskutek przydziału mobilizacyjnego) nie miało więc znaczenia o tyle, że powinność zastosowania się do nich, na wezwanie władz wojskowych, z uwagi na status osoby należącej do Sił Obrony Izraela, nie może budzić wątpliwości, co wynika z treści przytoczonego wyżej zaświadczenia. Okoliczność, że przywoływane obowiązki nie musiały pozostawać w kolizji z interesem Państwa Polskiego ma wymiar jedynie faktyczny, albowiem utrata obywatelstwa polskiego z mocy prawa nie była uzależniona ani od charakteru obowiązków, jakie się wiążą ze służbą w siłach zbrojnych obcego państwa, ani od stanu jego relacji z Państwem Polskim.
Zarzut braku ustalenia, czy rejestracja wojskowa skarżącego odbyła się zgodnie z jego wolą, czy też miała charakter przymusowy jest chybiony z tego względu, że dobrowolność przyjęcia przez skarżącego obywatelstwa izraelskiego przesądza o dobrowolności wstąpienia do służby wojskowej w Izraelu. W wyroku z dnia 12 września 2007 r. sygn. II OSK 1693/06 Naczelny Sąd Administracyjny wyjaśnił, że utrata obywatelstwa polskiego na podstawie art. 11 pkt 2 ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego w związku ze "wstąpieniem do służby wojskowej w państwie obcym", bez zgody właściwych organów polskich, następowała nie tylko w razie podjęcia przez obywatela polskiego służby wojskowej w obcym państwie w charakterze ochotnika, lecz również w przypadku odbycia przez niego obowiązkowej służby wojskowej, będącej konsekwencją dobrowolnego nabycia przez niego obywatelstwa obcego państwa. Obowiązek wojskowy ciąży tylko na obywatelach danego państwa, dlatego w przypadku dobrowolnego nabycia obywatelstwa państwa obcego przez daną osobę należy uznać, że wyraża ona zgodę na wypełnianie wojskowego obowiązku obrony tego państwa.
Objęty skargą kasacyjną art. 115 ust. 1 ustawy z dnia 9 kwietnia 1938 r. o powszechnym obowiązku wojskowym nie miał w rozpoznawanej sprawie zastosowania, ponieważ w dacie zarejestrowania ojca skarżącego w wojsku izraelskim (30 sierpnia 1950 r.) obowiązywały przepisy ustawy z dnia 4 lutego 1950 r. o powszechnym obowiązku wojskowym, które weszły w życie 29 maja 1950 r.
Nieprzeprowadzenie dowodów zmierzających do ustalenia przepisów prawa izraelskiego, regulujących poszczególne rodzaje służby wojskowej w tym państwie, nie naruszało art. 106 § 3p.p.s.a., albowiem, jak już wskazano powyżej, oceny czy dana osoba "wstąpiła do służby wojskowej" w rozumieniu art. 11 pkt 2 ustawy należało dokonywać z uwzględnieniem przepisów prawa polskiego.
Mając powyższe na uwadze, Naczelny Sąd Administracyjny, na podstawie art. 184p.p.s.a., orzekł jak w sentencji.
