Wyrok
Naczelnego Sądu Administracyjnego
z dnia 25 kwietnia 2008 r.
II OSK 172/07
TEZA
Stwierdzenie, że osoba, która w czasie wejścia w życie Traktatu pokoju między Polską a Rosją i Ukrainą podpisanego w Rydze dnia 18 marca 1921 r. (Dz.U. R.P. Nr 49, poz. 300) nie miała ukończonych 18 lat, nabyła obywatelstwo polskie na podstawie art. 2 pkt 1 lit. a) ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego (Dz.U. R.P. Nr 7, poz. 44 ze zm.), wymaga ustalenia, że ta osoba była zapisana lub miała prawo być zapisana do ksiąg stałej ludności b. Królestwa Polskiego, ewentualnie, że jej rodzice spełniali ten warunek i w drodze opcji nie wybrali obywatelstwa rosyjskiego lub ukraińskiego na mocy art. VI ust. 1 Traktatu ryskiego.
TEZA
1. W celu stwierdzenia mocy dowodowej dokumentu urzędowego należy odróżnić część "zaświadczającą" od pozostałej części dokumentu oraz właściwy zakres zaświadczenia. Reguła ta odnosi się zarówno do dokumentów polskich, jak i obcych dokumentów urzędowych.
2. Nie odmawiając mocy dowodowej złożonemu do akt sprawy np. aktowi małżeństwa należy uznać, że stanowi on jedynie dowód faktu, miejsca i daty zawarcia związku małżeńskiego przez oznaczone w tym akcie z imienia i nazwiska osoby. Nie stanowi on dowodu na okoliczność miejsca urodzenia skarżącego, jego zamieszkania czy obywatelstwa.
UZASADNIENIE
Skład orzekający
Przewodniczący: sędzia NSA Włodzimierz Ryms.
Sędziowie: NSA Jacek Chlebny (sprawozdawca), del. WSA Jacek Fronczyk.
Sentencja
Naczelny Sąd Administracyjny oddalił na podstawie art. 184 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz.U. Nr 153, poz. 1270 ze zm.) skargę kasacyjną Izaaka vel Yizhaka V. od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 27 października 2006 r. w sprawie ze skargi Izaaka vel Yizhaka V. na decyzję Prezesa Urzędu do Spraw Repatriacji i Cudzoziemców z dnia 4 lipca 2006 r. w przedmiocie odmowy stwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego.
Uzasadnienie faktyczne
Zaskarżonym wyrokiem z dnia 27 października 2006 r. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie oddalił skargę Izaaka vel Yizhaka V. na decyzję Prezesa Urzędu do Spraw Repatriacji i Cudzoziemców z dnia 4 lipca 2006 r. w przedmiocie odmowy stwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego. W uzasadnieniu wyroku Sąd przytoczył następujące okoliczności faktyczne i prawne sprawy:
Wnioskiem z dnia 23 maja 2005 r. skarżący wystąpił do Wojewody Mazowieckiego o stwierdzenie posiadania obywatelstwa polskiego. Wyjaśnił, że urodził się w dniu 10 stycznia 1905 r. w W. jako syn Dawida i Towy i tam, na ul. K.K., mieszkał do 1923 r. W 1923 r. wyemigrował na pobyt stały do Palestyny, a z dniem 15 maja 1948 r. nabył obywatelstwo izraelskie. Do wniosku dołączył zaświadczenie Urzędu Stanu Cywilnego w W. wskazujące na brak aktu urodzenia na nazwisko Izaak (Ichak) V., akt naturalizacji na nazwisko V., dokument o przebiegu służby wojskowej w wojsku izraelskim oraz akt małżeństwa zawartego w dniu 23 grudnia 1934 r. w Izraelu. W ramach przeprowadzonego postępowania wyjaśniającego Wojewoda Mazowiecki ustalił, że w Archiwum Państwowym Akt Dawnych oraz Żydowskim Instytucie Historycznym brak jest jakichkolwiek dokumentów potwierdzających dane wnioskodawcy. Wojewoda zatem zwrócił się do strony o nadesłanie dodatkowych dokumentów, na podstawie których możliwe byłoby potwierdzenie posiadania przez niego obywatelstwa polskiego. W odpowiedzi organ otrzymał informację, że skarżący nie dysponuje dokumentami polskimi, takimi jak paszport lub książeczka wojskowa. W tym stanie rzeczy, decyzją z dnia 31 stycznia 2006 r. Wojewoda Mazowiecki odmówił stronie stwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego. Decyzję tę utrzymał w mocy Prezes Urzędu do Spraw Repatriacji i Cudzoziemców decyzją z dnia 4 lipca 2006 r.
W ocenie Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie, wyniki przeprowadzonego postępowania administracyjnego nie pozwalały na uznanie, że skarżący posiadał obywatelstwo polskie. Nie odnaleziono żadnych dokumentów pozwalających na ustalenie, że skarżący mieszkał w W. i legitymował się polskimi dokumentami. Także sam skarżący nie dołączył do wniosku wystarczających dowodów wskazujących na posiadanie przez niego obywatelstwa polskiego. Zgodnie zaś z wyciągiem z Centralnego Archiwum Syjonistycznego skarżący, przybywając do Palestyny w 1923 r., posiadał obywatelstwo rosyjskie, co jednoznacznie wskazuje, że nie posiadał obywatelstwa polskiego.
W skardze kasacyjnej Izaak V. zawarł zarzut naruszenia art. 1 § 1 i 2 ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. - Prawo o ustroju sądów administracyjnych (Dz.U. Nr 153, poz. 1269) i art. 3 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz.U. Nr 153, poz. 1270 ze zm.) przez błędne uznanie, że wyniki przeprowadzonego postępowania administracyjnego nie pozwalały na potwierdzenie posiadania przez niego obywatelstwa polskiego. Zdaniem strony, w urzędowych dokumentach izraelskich znajdujących się w aktach sprawy (poświadczenie obywatelstwa palestyńskiego, akt małżeństwa) znajdują się adnotacje wskazujące na posiadanie obywatelstwa polskiego. Dokumenty te, zgodnie z art. 76 § 1 K.p.a. oraz art. 1 i 2 Konwencji haskiej z dnia 5 października 1961 r. znoszącej wymóg legalizacji zagranicznych dokumentów urzędowych (Dz.U. z 2005 r. Nr 112, poz. 938), mają taką samą moc dowodową jak dokumenty polskie. Dokumenty te są istotne, ponieważ archiwa polskie nie mogły potwierdzić faktu zamieszkiwania skarżącego w W. przed 1923 r., i to nie z powodu braku stosownej adnotacji w księgach, lecz z powodu braku ksiąg meldunkowych z ulicy K.K. Zdaniem strony, podane w skardze kasacyjnej okoliczności wskazują, że obywatelstwo polskie zostało nabyte na podstawie art. 2 pkt 1 ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego (Dz.U. R.P. Nr 7, poz. 44 ze zm.). Zasada ciągłości obywatelstwa, wyrażona w art. 1 ustawy z dnia 15 lutego 1962 r. o obywatelstwie polskim, wymaga, aby wobec braku okoliczności powodujących utratę obywatelstwa polskiego skarżący otrzymał poświadczenie posiadania tego obywatelstwa. Z powołanych względów strona wniosła o uchylenie w całości zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania przez Sąd pierwszej instancji.
Uzasadnienie prawne
Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie zawiera uzasadnionych podstaw.
Żądanie potwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego Izaak V. wywodzi z faktu nabycia przez niego tego obywatelstwa z mocy prawa z tytułu stałego zamieszkania (domicylu) na terytorium odrodzonego po I wojnie światowej państwa polskiego na podstawie art. 2 pkt 1 ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego (Dz.U. R.P. Nr 7, poz. 44 ze zm.). Należy więc zauważyć, że Traktat pokoju między Głównemi Mocarstwami sprzymierzonymi i stowarzyszonymi a Polską, podpisany w Wersalu dnia 28 czerwca 1919 r. (Dz.U. R.P. z 1920 r. Nr 110, poz. 728), jako tytuł do generalnego uznania obywatelstwa polskiego z mocy prawa dotychczasowych obywateli państw zaborczych ustanowił stałe zamieszkanie na terytorium Polski (art. 3) lub urodzenie się na tym terytorium (art. 4 i 6). Zgodnie z art. 3 Traktatu, Polska uznała za obywateli polskich, z samego prawa i bez żadnych formalności, tych obywateli niemieckich, austriackich i węgierskich lub rosyjskich, którzy w chwili uzyskania przez Traktat mocy obowiązującej posiadali stałe zamieszkanie (domicilies) na terytorium uznanym lub które zostało uznane za część składową Polski, jednak z zastrzeżeniem wszelkich właściwych postanowień Traktatów pokoju z Niemcami lub Austrią co do osób posiadających stałe zamieszkanie na tym terytorium po pewnej określonej dacie. Osoby mające więcej niż 18 lat mogły dokonać wyboru (opcji) każdej innej przynależności dla nich dostępnej. Prawo opcji zatem nie dotyczy bezpośrednio skarżącego, który w dniu wejścia w życie Traktatu Wersalskiego (10 stycznia 1920 r.) nie miał ukończonych 18 lat. Jednakże zgodnie z treścią powołanego tu przepisu, wybór dokonywany przez męża rozciągał się również na żonę, a wybór rodziców - na dzieci poniżej 18 lat. Obywatelstwo obce w drodze opcji zatem mogli nabyć rodzice skarżącego, jeśli spełniali warunki wskazane w art. 3 zdanie pierwsze Traktatu.
Domicyl, czyli osiedlenie się, jest pojęciem prawnym, którego treść nie została ustalona w ogólnym prawie międzynarodowym ani też w traktacie. W piśmiennictwie przyjęto, że traktat posługuje się tym terminem jako oznaczającym pojęcie określone w ustawodawstwach miejscowych (S. Rundstein: Ustawa o obywatelstwie państwa polskiego, wyd. II, Warszawa 1927, s. 97, cyt. [w:] W. Ramus: Instytucje prawa o obywatelstwie polskim, Warszawa 1980, s. 55). Ustawodawca polski zdefiniował pojęcie osiedlenia się na terytorium państwa polskiego w art. 2 pkt 1 ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego. Za osiedlonego w Państwie Polskim w znaczeniu tej ustawy był uważany ten, kto: a) był zapisany lub miał prawo być zapisanym do ksiąg stałej ludności b. Królestwa Polskiego; b) miał prawo swojszczyzny w jednej z gmin na obszarze Państwa Polskiego, stanowiącym poprzednio część składową Państwa Austriackiego lub Węgierskiego; c) miał już przed 1 stycznia 1908 r. z tytułu obywatelstwa niemieckiego stałe miejsce zamieszkania na obszarze Państwa Polskiego, stanowiącym poprzednio część składową Państwa Pruskiego; d) był zapisany do gminy miejskiej lub wiejskiej albo do jednej z organizacji stanowych na ziemiach b. Cesarstwa Rosyjskiego, jakie wchodziły w skład Państwa Polskiego.
W rozpoznawanej sprawie znaczenie mogłaby mieć wyłącznie przesłanka wskazana w art. 2 pkt 1 lit. a) ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego, ponieważ skarżący wywodzi swoje prawo do nabycia obywatelstwa polskiego z faktu zamieszkiwania w W., a więc na ziemiach byłego zaboru rosyjskiego wchodzących w skład b. Cesarstwa Rosyjskiego w ramach b. Królestwa Polskiego. Dla udokumentowania więc, że skarżący nabył obywatelstwo polskie na podstawie art. 3 Traktatu Wersalskiego i art. 2 pkt 1 ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego, niezbędne było wykazanie, że był zapisany lub miał prawo być zapisanym do ksiąg stałej ludności b. Królestwa Polskiego. Kwestię zapisu do ksiąg stałej ludności w b. Królestwie Polskim oceniać należało według przepisów obowiązujących na tych ziemiach za rządów b. zaborcy rosyjskiego. Osoby osiedlone na terytorium państwa polskiego w rozumieniu art. 2 pkt 1 lit. a) ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego nabyły z mocy prawa obywatelstwo polskie niezależnie od tego, czy mieszkały w kraju, czy poza granicami Polski (W. Ramus: op.cit., s. 69-70). Zmiany w tym stanie prawnym wprowadził Traktat pokoju między Polską a Rosją i Ukrainą, podpisany w Rydze dnia 18 marca 1921 r. (Dz.U. R.P. Nr 49, poz. 300). Na jego mocy wszystkie osoby, które ukończyły 18 lat i w chwili ratyfikacji tego traktatu (30 kwietnia 1921 r.) znajdowały się na obszarze Polski, a w dniu 1 sierpnia 1914 r. posiadały obywatelstwo byłego Imperium Rosyjskiego i m.in. były zapisane lub miały prawo być zapisanymi do ksiąg ludności stałej byłego Królestwa Polskiego (w rozważanym przypadku nie wchodzi w grę przesłanka zapisania do gminy miejskiej lub wiejskiej albo jednej z organizacji stanowych byłego Imperium Rosyjskiego), miały prawo zgłosić życzenie w przedmiocie opcji obywatelstwa rosyjskiego lub ukraińskiego (art. VI ust. 1 wskazanego Traktatu). Wybór męża rozciągał się na żonę i dzieci do lat 18. W świetle tych postanowień, które nie odbiegają od postanowień Traktatu Wersalskiego dotyczących prawa do wyboru przynależności państwowej, nie jest wykluczone, że nawet jeśli rodzice skarżącego byli zapisani lub mieli prawo być zapisanymi do ksiąg ludności stałej byłego Królestwa Polskiego, w drodze opcji nabyli obywatelstwo rosyjskie, a taki wybór rozciągał się na ich małoletniego syna. Traktat zawarty w Rydze, w przeciwieństwie do Traktatu Wersalskiego (art. 3 ust. 3), nie przewidywał bezwzględnego obowiązku przeniesienia się do państwa, którego obywatelstwo dane osoby wybrały.
Stwierdzenie zatem, że skarżący, który w czasie wejścia w życie Traktatu ryskiego nie miał ukończonych 18 lat, nabył obywatelstwo polskie na podstawie art. 2 pkt 1 lit. a) ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego, jest uzasadnione w razie ustalenia, że był zapisany lub miał prawo być zapisanym do ksiąg stałej ludności b. Królestwa Polskiego, ewentualnie że jego rodzice spełniali ten warunek, a zarazem w drodze opcji, na mocy art. VI ust. 1 Traktatu ryskiego, nie wybrali obywatelstwa rosyjskiego lub ukraińskiego.
Istota sporu w sprawie zatem sprowadza się do ustalenia, czy informacje dotyczące miejsca urodzenia oraz zamieszkania skarżącego przed przyjazdem do Palestyny, zawarte w złożonych do akt sprawy dokumentach izraelskich, wobec braku odpowiednich dokumentów polskich mogły stanowić dowód wskazujący na nabycie przez stronę obywatelstwa polskiego na podstawie art. 2 pkt 1 ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego, co uzasadniałoby wydanie decyzji poświadczającej posiadanie tego obywatelstwa.
Przepis art. 76 § 1 K.p.a., którego naruszenie zgłoszono w skardze kasacyjnej, stanowi, że dokumenty urzędowe sporządzone w przepisanej formie przez powołane do tego organy państwowe w ich zakresie działania stanowią dowód tego, co zostało w nich urzędowo stwierdzone. W celu stwierdzenia mocy dowodowej dokumentu urzędowego należy odróżnić część "zaświadczającą" od pozostałej części dokumentu oraz właściwy zakres zaświadczenia (J. Krajewski: glosa do wyroku SN z dnia 16 marca 1974 r. sygn. akt II CR 46/74, cyt. w Komentarzu do K.p.c. pod red. T. Erecińskiego, Warszawa 2004, tom I, s. 513). Reguła ta odnosi się zarówno do dokumentów polskich, jak i obcych dokumentów urzędowych. A zatem, nie odmawiając mocy dowodowej złożonemu do akt sprawy na przykład aktowi małżeństwa, należało uznać, że stanowi on jedynie dowód faktu, miejsca i daty zawarcia związku małżeńskiego przez oznaczone w tym akcie z imienia i nazwiska osoby. Nie stanowi on dowodu na okoliczność miejsca urodzenia skarżącego, jego zamieszkania czy obywatelstwa. Dokument poświadczający nabycie obywatelstwa izraelskiego zaś stanowi dowód nabycia przez skarżącego z dniem 15 maja 1948 r. obywatelstwa izraelskiego. Pozostałe dane zatem, zawarte w złożonych do akt sprawy dokumentach izraelskich, dotyczące miejsca urodzenia, zamieszkania czy obywatelstwa polskiego/rosyjskiego, jako niewchodzące w zakres działań organów izraelskich, podlegają ocenie nie na podstawie art. 76 § 1 K.p.a., ale na podstawie zasad ogólnych. Strona jednak nie wskazała przepisów postępowania, którym uchybienie mogło spowodować przyjęcie nieprawidłowego stanu faktycznego w sprawie, a zatem nie wskazała zasad, jakich naruszenie doprowadziło do bezpodstawnej odmowy mocy dowodowej dokumentów izraelskich na okoliczność nabycia przez skarżącego obywatelstwa polskiego na podstawie art. 2 pkt 1 ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego.
Do uwzględnienia skargi kasacyjnej nie mogły przyczynić się zarzuty naruszenia art. 1 i 2 Konwencji haskiej dnia 5 października 1961 r. znoszącej wymóg legalizacji zagranicznych dokumentów urzędowych (Dz.U. z 2005 r. Nr 112, poz. 938). Przedstawione bowiem przez stronę urzędowe dokumenty izraelskie zostały dopuszczone przez organy i podlegały ich ocenie, a zatem nie uchybiono konwencyjnej zasadzie nakazującej zwolnienie tych dokumentów z obowiązku legalizacji. Odmowa nadania im znaczenia w sprawie zatem nie wiązała się z odmową uznania autentyczności podpisu, charakteru, w jakim działała osoba podpisująca te dokumenty, ewentualnie tożsamości pieczęci lub stempla (art. 2 Konwencji haskiej).
Mając więc na względzie, że Naczelny Sąd Administracyjny rozpoznaje skargę kasacyjną w granicach sformułowanych w niej podstaw kasacyjnych, co wynika z art. 183 § 1 zdanie pierwsze ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz.U. Nr 153, poz. 1270 ze zm.), należało przyjąć, że Sąd pierwszej instancji nie dopuścił się zarzucanych mu w skardze kasacyjnej uchybień, natomiast prawidłowo przyjął, iż materiał dowodowy zgromadzony w rozpoznawanej sprawie nakazywał stwierdzić, że odmowa poświadczenia posiadania przez skarżącego obywatelstwa polskiego była zasadna. W wyniku postępowania wyjaśniającego nie odnaleziono dokumentów pozwalających na ustalenie, że skarżący posiadał obywatelstwo polskie. Skarżący również nie przedstawił takich dokumentów.
Należy podkreślić, że wystąpienie z wnioskiem o potwierdzenie posiadania obywatelstwa polskiego wiąże się z obowiązkiem współpracy wnioskodawcy z organem prowadzącym postępowanie w celu ustalenia wszystkich niezbędnych w tym zakresie okoliczności faktycznych, skoro nieudowodnienie określonych okoliczności może prowadzić do wydania decyzji niekorzystnej dla strony. Należy ponadto zauważyć, że informacje zawarte w dokumentach zgromadzonych w aktach sprawy są rozbieżne, niektóre z nich wskazują na posiadanie przez skarżącego, w dniu przyjazdu do Palestyny, obywatelstwa rosyjskiego, czego w świetle dokonanej powyżej analizy przepisów materialnoprawnych nie można również wykluczyć.
Reasumując, ustalony przez Sąd I instancji i niezakwestionowany skutecznie w skardze kasacyjnej stan faktyczny sprawy nakazywał oddalić zarzut naruszenia art. 2 pkt 1 ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego.
Uwzględniając powyższe, Naczelny Sąd Administracyjny na podstawie art. 184 P.p.s.a. orzekł jak w sentencji.
