Wyrok
Naczelnego Sądu Administracyjnego
z dnia 29 września 2010 r.
II OSK 1617/09
TEZA aktualna
Utrata obywatelstwa polskiego na podstawie art. 11 pkt 2 ustawy z 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego w związku ze "wstąpieniem do służby wojskowej w państwie obcym" bez zgody właściwych organów polskich następowała nie tylko w razie podjęcia przez obywatela polskiego służby wojskowej w obcym państwie w charakterze ochotnika, lecz również w przypadku odbycia przez niego obowiązkowej służby wojskowej, będącej konsekwencją dobrowolnego nabycia przez niego obywatelstwa obcego państwa. Obowiązek wojskowy ciąży tylko na obywatelach danego państwa, dlatego w przypadku dobrowolnego nabycia obywatelstwa państwa obcego przez daną osobę należy uznać, że wyraża ona zgodę na wypełnianie obowiązku obrony tego państwa.
UZASADNIENIE
Skład orzekający
Przewodniczący: Sędzia NSA Wiesław Kisiel.
Sędziowie NSA: Bożena Walentynowicz, del. Zofia Flasińska (spr.).
Sentencja
Naczelny Sąd Administracyjny po rozpoznaniu w dniu 29 września 2010 r. na rozprawie w Izbie Ogólnoadministracyjnej sprawy ze skargi kasacyjnej E. R. od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 19 czerwca 2009 r. sygn. akt IV SA/Wa 604/09 w sprawie ze skargi E. R. na decyzję Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia (...) lutego 2009 r. nr (...) w przedmiocie odmowy stwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego oddala skargę kasacyjną.
Uzasadnienie faktyczne
Wyrokiem z dnia 19 czerwca 2009 r. (sygn. akt IV SA/Wa 604/09) Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie oddalił skargę E. R. na decyzję Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 26 lutego 2009 r., utrzymującą w mocy decyzję Wojewody Mazowieckiego z 30 maja 2008 r. o odmowie stwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego przez E. R.
Z ustaleń dokonanych przez organ administracji, przyjętych przez Sąd I instancji za podstawę faktyczną rozstrzygnięcia wynika, iż wnioskodawczyni urodziła się (...) czerwca 1940 r. w miejscowości A. (Palestyna, późniejszy Izrael) jako E. L., córka C. i D. zd. M. W dniu (...) maja 1948 r. nabyła obywatelstwo izraelskie. Obecnie legitymuje się paszportem izraelskim wydanym na imię i nazwisko E. R.
Ojciec skarżącej C. L. urodził się (...) października 1914 r. w miejscowości Zduńska Wola i w dniu (...) stycznia 1920 r. nabył obywatelstwo polskie na podstawie art. 2 pkt 1 lit. a ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego (Dz. U. Nr 7, poz. 44, ze zm.). W dniu (...) lutego 1936 r. przybył do Palestyny, legitymując się polskim paszportem wydanym 2 października 1935 r. i deklarując obywatelstwo polskie. Po powstaniu państwa Izrael (...) maja 1948 r. nabył obywatelstwo izraelskie. Organ stwierdził, że brak dowodów na to, że ojciec wnioskodawczyni utracił obywatelstwo polskie do dnia narodzin córki, co oznacza, iż E. R. nabyła obywatelstwo polskie przez urodzenie na podstawie art. 5 ustawy z 1920 r.
Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie wskazał, iż dla oceny aktualnego posiadania obywatelstwa polskiego przez skarżącą należało odwołać się do regulacji obowiązujących w okresie zaistnienia zdarzeń mających znaczenie dla stwierdzenia posiadania lub utraty przez nią obywatelstwa polskiego, a więc do ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego (Dz. U. Nr 7, poz. 44, ze zm.).
Zdaniem Sądu, organ prawidłowo przyjął, że skarżąca nabyła o obywatelstwo polskie z dniem urodzenia, tj. 21 czerwca 1940 r. na podstawie art. 4 pkt 1 ustawy z 1920 r. Zgodnie z art. 5 tej ustawy dzieci ślubne nabywały przez urodzenie obywatelstwo ojca. Sąd stwierdził, że w tej sprawie bezsporne jest, że skarżąca była dzieckiem pochodzącym ze związku małżeńskiego, a jej ojciec w dacie jej narodzin był obywatelem polskim.
Kwestią sporną w tej sprawie było natomiast to, czy ojciec skarżącej utracił obywatelstwo polskie na podstawie art. 11 pkt 2 ustawy z 1920 r., co skutkowało utratą obywatelstwa polskiego przez skarżącą na podstawie art. 13 ustawy z 1920 r., który stanowił, iż utrata obywatelstwa polskiego rozciągała się na dzieci tracącego obywatelstwo w wieku do lat 18. Zgodnie z art. 11 pkt 1 powołanej ustawy utrata obywatelstwa polskiego z mocy prawa następowała na skutek wstąpienia do służby wojskowej w państwie obcym bez zgody właściwego wojewody (Komisarza Rządu m. st. Warszawy), wyrażonej, w przypadkach zamiaru wstąpienia do obcej służby wojskowej, w porozumieniu z właściwym dowódcą okręgu korpusu.
Sąd wskazał, iż skarżąca w trakcie postępowania przed organami administracji przedłożyła trzy zaświadczenia: z (...) lutego, (...) lipca i (...) grudnia 2008 r. wydane przez Siły Obrony Izraela. Z treści zaświadczeń wynikało, iż ojciec skarżącej był zarejestrowany w siłach rezerwy od (...) października 1950 r. do (...) grudnia 1963 r. Nadto w ostatnim z przedłożonych zaświadczeń z (...) grudnia 2008 r. podano, iż ojciec skarżącej "odbywał czynną służbę rezerwową po raz pierwszy (...) grudnia 1951 r. (...) oraz, że "nie odbywał innych rodzajów służby wojskowej w Siłach Obrony". Sąd stwierdził, iż z zaświadczeń tych wynika, że ojciec skarżącej należał do sił rezerwy wojsk obrony Izraela od (...) października 1950 r. i odbywał czynną służbę rezerwową od (...) grudnia 1951 r. Zaś fakt, że powołanie do służby rezerwowej rozumiano jako jeden z rodzajów służby wojskowej w wojsku izraelskim wynika zarówno z zaświadczenia z (...) grudnia 2008 r., w którym, w punkcie 4 zauważa się, iż "ww. osoba nie odbywała innych rodzajów służby wojskowej w Siłach Obrony", jak i tytułów wszystkich przedłożonych dokumentów określanych indywidualnie jako "Zaświadczenie o obowiązkowej służbie rezerwowej".
W ocenie Sądu I instancji, organ odwoławczy prawidłowo więc przyjął, że ojciec skarżącej utracił obywatelstwo polskie przez wstąpienie do służby rezerwowej w wojsku izraelskim. Słusznie też organ podkreślił, iż ze względu na wiek ojca skarżącej w dacie nabycia w 1948 r. obywatelstwa izraelskiego (34 lata) i jego zamieszkiwanie na terytorium przyszłego państwa Izrael od 1936 r. oraz fakt, że lata 1948 -1949 to czas wzmożonej mobilizacji w Izraelu w związku z toczącą się wojną o niepodległość, również wysoce prawdopodobne jest, że C. L. odbywał czynną służbę wojskową (niekoniecznie w regularnych formacjach wojskowych). Jednak ze względu na ówczesne kształtowanie się państwa izraelskiego, w tym jego instytucji (również sporządzających rejestry żołnierzy walczących o niepodległość Izraela), mógł nie zostać objęty stosownymi rejestrami, albo rejestry te nie zachowały się, czy nie zawierały pełnych danych, co też potwierdził w postępowaniu administracyjnym pełnomocnik skarżącej.
Sąd podkreślił również, że ojciec skarżącej (...) maja 1948 r. przyjął obywatelstwo izraelskie, z czym wiązał się obowiązek służby wojskowej w armii izraelskiej. Obowiązek ten był następstwem podjętej decyzji o przyjęciu obywatelstwa państwa obcego, pociągającej za sobą równocześnie określone obowiązki. Podjęcie służby wojskowej w określonym państwie wiązało się z obowiązkiem bezwzględnej lojalności wobec władz wojskowych tego państwa (wyrok NSA z 1 kwietnia 2008 r., sygn. akt II OSK 322/07, niepubl.). Połączone to bowiem było ze złożeniem przysięgi na wierność państwu obcemu, co naruszało obowiązek wierności wobec państwa polskiego.
Sąd wskazał ponadto, iż w orzecznictwie Naczelnego Sądu Administracyjnego prezentowany jest pogląd, iż art. 11 pkt 2 ustawy z 1920 r. nie zawęża przesłanki wstąpienia do służby wojskowej w państwie obcym do odbycia szczególnego rodzaju służby wojskowej. W szczególności przepis ten nie ogranicza pojęcia wstąpienia do służby wojskowej w państwie obcym do czynnej służby wojskowej. Należy zatem przyjmować, że każde wstąpienie do służby wojskowej w państwie obcym, na które obywatel polski nie otrzymał zgody właściwego organu, bez względu na rodzaj tej służby rodzi skutek w postaci utraty z mocy prawa obywatelstwa polskiego na podstawie art. 11 pkt 2 ustawy z 1920 r. (np. wyroki NSA: z 21 grudnia 2007 r., II OSK 1783/06, z 1 kwietnia 2008 r., II OSK 322/07, z 31 stycznia 2008 r., II OSK 1920/06).
Odnosząc się do zawartego w skardze wniosku o wystąpienie w drodze pomocy prawnej do władz Izraela celem przesłania tekstu Prawa o służbie obronnej wg stanu prawnego na dzień 4 października 1950 r., Sąd I instancji wskazał, iż w wyroku z 1 kwietnia 2008 r. (sygn. akt II OSK 322/07, niepubl.) Naczelny Sąd Administracyjny stwierdził, że wzorzec oceny, czy podjęcie określonych obowiązków wobec państwa obcego należy kwalifikować jako służbę wojskową na rzecz tego państwa w rozumieniu art. 11 pkt 2 ustawy z 1920 r. stanowią przepisy polskie obowiązujące w dacie podjęcia tych obowiązków przez obywatela polskiego. Sąd dokonał zatem interpretacji przesłanki utraty obywatelstwa polskiego przez wstąpienie do służby wojskowej w państwie obcym przy zastosowaniu wykładni legis fori, a więc z uwzględnieniem przepisów ustawy z 4 lutego 1950 r. o powszechnym obowiązku wojskowym (Dz. U. Nr 6, poz. 46, ze zm.). Zgodnie z art. 10 tej ustawy powszechny obowiązek wojskowy obejmował obowiązki: zgłaszania się do rejestracji, stawania do poboru, odbywania służby wojskowej i meldunkowy. W wykonaniu powszechnego obowiązku wojskowego - stosownie do art. 36 ust. 1 tej ustawy - odbywało się zasadniczą służbę wojskową i służbę wojskową w rezerwie. Według normy art. 37 ust. 2 ustawy obowiązkowi odbywania służby wojskowej w rezerwie podlegały osoby zaliczone do rezerwy: 1) po odbyciu zasadniczej służby wojskowej, 2) bez odbycia tej służby.
Sąd I instancji stwierdził, że z przytoczonych przepisów wynika, iż obowiązek wojskowy w Polsce obejmował między innymi obowiązek zgłaszania się do rejestracji, co uczynił ojciec skarżącej, jako że zarejestrował się w siłach rezerwy, nadto obowiązek odbywania służby wojskowej, który również wypełnił ojciec skarżącej, jako że odbywał czynną służbę rezerwową (zaświadczenie z 18 grudnia 2008 r.). Mógł też odbywać służbę wojskową w rezerwie, nawet gdy nie odbywał zasadniczej służby wojskowej, co jednak w jego przypadku - jak wyżej wykazano -było wątpliwe z uwagi na ówczesną sytuację polityczną państwa Izrael. W związku z powyższym Sąd uznał za nietrafne zarzuty skarżącej, iż organ błędnie utożsamia powołanie do sił rezerwy i obywanie w niej określonych obowiązków wojskowych z formalną rejestracją wojskową.
W odniesieniu do sformułowanych w skardze wniosków dowodowych Sąd I instancji wskazał, iż stosownie do art. 106 § 3 p.p.s.a. sąd administracyjny może na wniosek strony przeprowadzić dowody uzupełniające z dokumentów, jeżeli jest to niezbędne do wyjaśnienia istotnych wątpliwości i nie spowoduje nadmiernego przedłużenia postępowania w sprawie. Sąd, pomimo wniosku strony, nie ma więc obowiązku przeprowadzenia dowodu uzupełniającego z dokumentów. W kontrolowanej sprawie Sąd uznał, iż przeprowadzenie tych dowodów jest zbędne, a zarazem nadmiernie przedłużające postępowanie w sprawie.
Skargę kasacyjną od tego wyroku wniosła E. R., podnosząc zarzuty naruszenia:
1)
art. 184 Konstytucji RP oraz art. 1 § 1 i 2 ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. - Prawo o ustroju sądów administracyjnych (Dz. U. Nr 153, poz. 1269 ze zm.) przez to, że Sąd I instancji zaniechał dokonania kontroli zaskarżonej decyzji, pomimo wydania jej z naruszeniem art. 7, 77, 81 i 138 § 2 k.p.a.,
2)
art. 3 § 1 i 2, art. 141 § 4, art. 145 § 1 pkt 1 lit. a i c, art. 151, art. 135 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. Nr 153, poz. 1270 ze zm.), zwanej dalej w skrócie p.p.s.a., ponieważ Sąd I instancji nie odniósł się do podniesionych w skardze zarzutów naruszenia wskazanych przepisów k.p.a. i oddalił skargę na decyzję organu odwoławczego, zamiast uchylić tą decyzję oraz decyzję organu I instancji,
3)
art. 106 § 3 p.p.s.a. poprzez uznanie za zbędne przeprowadzenia wnioskowanego przez stronę skarżącą dowodu zmierzającego do ustalenia treści Prawa o służbie obronnej Izraela wg stanu prawnego na dzień 4 października 1950 r. oraz wykładni prawa i praktyki Izraela w zakresie powoływania, odbywania i wydawania zaświadczeń z Wojska Obrony Izraela w odniesieniu do wszystkich rodzajów służby i ich zakresu pojęciowego, w sytuacji, gdy dowód ten był niezbędny do prawidłowego ustalenia stanu faktycznego w sprawie,
4)
art. 11 pkt 2 ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego (Dz. U. Nr 7, poz. 44, ze zm.) oraz art. 115 ust. 1 ustawy z dnia 9 kwietnia 1938 r. o powszechnym obowiązku wojskowym (Dz. U. Nr 6, poz. 46 z późn. zm.), przez błędną wykładnię tych przepisów i niewłaściwe ich zastosowanie polegające na tym, że Sąd I instancji utożsamił zapisanie do sił rezerwy w Izraelu z wstąpieniem do służby wojskowej w państwie obcym, pomimo tego, że brak było podstaw do przyjęcia, że ojciec skarżącej przyjął określone obowiązki w obcym wojsku, a zwłaszcza, że uczynił to dobrowolnie.
Strona skarżąca wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości oraz o uchylenie zaskarżonej decyzji oraz decyzji organu I instancji, a także o zasądzenie na jej rzecz kosztów postępowania.
W uzasadnieniu skargi kasacyjnej pełnomocnik skarżącej podniósł, że Sąd I instancji nie ocenił treści przedłożonego przez skarżącą zaświadczenia o służbie wojskowej jej ojca, co było powodem przyjęcia błędnych ustaleń faktycznych w sprawie.
Zdaniem pełnomocnika skarżącej, przynależność do służby rezerwowej w Izraelu można rozumieć w dwojaki sposób tj. jako formalne zarejestrowanie (zaewidencjonowanie) bądź też faktyczne (czynne) wykonywanie w ramach tej służby określonych obowiązków wojskowych. W jego ocenie, Sąd I instancji utożsamia powołanie (wstąpienie) do sił rezerwy i odbywanie w niej określonych obowiązków wojskowych z formalną rejestracją wojskową. Pełnomocnik skarżącej przywołał fragment uzasadnienia wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 21 grudnia 2007 r., w którym stwierdzono, że z wykładni literalnej i logicznej art. 11 pkt 2 ustawy wynika, że chodzi o rzeczywiste wstąpienie do obcego wojska (nie chodzi tu bowiem o samo podleganie obowiązkowi służby wojskowej w państwie obcym), wiążące się z przyjęciem określonych obowiązków w tym wojsku i podleganiem obcym władzom wojskowym. Dopiero moment formalnego przyjęcia do struktur obcego wojska, potwierdzony przysięgą służbową (wojskową), kreuje stosunek zależności i posłuszeństwa dla obcej władzy, a w konsekwencji decyduje o kolizji z interesem Polski, wiąże się bowiem z uchybieniem obowiązkowi wierności wobec Rzeczypospolitej.
Uzasadniając zarzut naruszenia przez Sąd I instancji art. 106 § 3 p.p.s.a., pełnomocnik skarżącej powołał się na pogląd wyrażony przez Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 21 grudnia 2007 r., że przy dokonywaniu wykładni przepisu art. 11 pkt 2 ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego nie można ograniczyć rozważań wyłącznie do przepisów krajowych. Przepisy obce mogą bowiem przewidywać rodzaje służby wojskowej oraz tryby podjęcia tej służby nieznane ustawom polskim. Ustalenie przesłanki utraty obywatelstwa polskiego związanej ze wstąpieniem do służby wojskowej w państwie obcym następuje wprawdzie na podstawie prawa polskiego, ale może wymagać uwzględnienia przepisów prawa obcego, regulujących rodzaje służby wojskowej i zasady jej odbycia w państwie, w którym obywatel taką służbę podjął. Pełnomocnik strony skarżącej podniósł, że w trakcie postępowania nie przeprowadzono żadnych czynności zmierzających do ustalenia przepisów prawa izraelskiego, regulujących poszczególne rodzaje służby wojskowej w tym państwie.
Strona skarżąca wskazała również na pogląd wyrażony w wyrokach Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 12 września 2007 r., II OSK 1693/06 i z dnia 31 stycznia 2008 r., II OSK 1920/06, iż sama literalna wykładnia wyrażenia "wstąpienie do służby wojskowej" wskazuje na dobrowolność w podjęciu obowiązków związanych ze służbą wojskową w danym państwie. Zdaniem pełnomocnika skarżącej, organy administracji, ani Sąd I instancji nie ustaliły czy rejestracja wojskowa w Izraelu odbywała się zgodnie z wolą osoby rejestrowanej, czy też miała wyłącznie charakter formalny, ewidencyjny, na co może wskazywać przedłożone w toku postępowania sądowoadministracyjnego zaświadczenie wojskowe.
Pełnomocnik strony skarżącej podkreślił również, że osoby podlegające różnym porządkom prawnym z racji posiadania kilku obywatelstw muszą wykonywać szereg czasem sprzecznych ze sobą obowiązków m.in. podlegają obowiązkowi wojskowemu w każdym z państw. Podleganie temu obowiązkowi przez ojca skarżącej w Izraelu nie oznaczało jednak pozostawania w kolizji z interesami Polski, gdyż Izrael był wówczas krajem neutralnym w stosunku do Polski. Zdaniem pełnomocnika skarżącej, przeciwna wykładnia art. 11 pkt 2 ustawy prowadziłaby do wniosku, że już sam fakt nabycia obywatelstwa państwa obcego naruszał obowiązek wierności Państwu Polskiemu.
Uzasadnienie prawne
Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie ma usprawiedliwionych podstaw.
Kwestią sporną w tej sprawie jest to, czy odbywanie rezerwowej służby wojskowej w państwie obcym oznaczało spełnienie przesłanki "wstąpienia do służby wojskowej w państwie obcym" skutkującej utratą obywatelstwa polskiego na mocy art. 11 pkt 2 ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego (Dz. U. Nr 7, poz. 44, ze zm.). Kwestii tej dotyczy podniesiony w skardze kasacyjnej zarzut naruszenia przez Sąd I instancji prawa materialnego poprzez dokonanie błędnej wykładni i zastosowania tego przepisu.
Naczelny Sąd Administracyjny podziela prezentowane przez Sąd I instancji stanowisko, że wstąpienie do każdego rodzaju służby wojskowej w państwie obcym, w tym do służby rezerwowej, na które obywatel polski nie otrzymał zgody właściwego organu powodowało utratę z mocy prawa obywatelstwa polskiego na podstawie art. 11 pkt 2 ustawy z 1920 r. Jest to jednolity pogląd prezentowany w orzecznictwie sądów administracyjnych (wyrok NSA z dnia 15 czerwca 2010 r., II OSK 786/09, niepubl., wyrok NSA z dnia 23 kwietnia 2010 r., II OSK 393/09, niepubl., wyrok NSA z dnia 18 lutego 2009 r., II OSK 246/08, niepubl., wyrok NSA z dnia 1 kwietnia 2008 r., II OSK 322/07, niepubl., wyrok NSA z dnia 21 grudnia 2007 r., II OSK 1783/06, LEX nr 560167). Przepis art. 11 pkt 2 ustawy nie ogranicza bowiem pojęcia "służby wojskowej" do czynnej służby wojskowej. Ponadto, jak przyjmuje się w najnowszym orzecznictwie (por. wskazane wyżej wyroki NSA), interpretacji pojęcia "służby wojskowej" w rozumieniu art. 11 pkt 2 ustawy z 1920 r. należy dokonywać z uwzględnieniem przepisów prawa polskiego regulujących powszechny obowiązek wojskowy, obowiązujących w dacie wstąpienia przez daną osobę do służby wojskowej w państwie obcym. Regulacja kwestii związanych z obywatelstwem, czyli więzią prawną łączącą daną osobę fizyczną z państwem należy co do zasady do wyłącznych kompetencji tego państwa. Każde państwo decyduje więc o przesłankach nabycia i utraty swojego obywatelstwa. Skoro w kontrolowanym postępowaniu administracyjnym organy rozważają kwestię posiadania przez wnioskodawcę obywatelstwa państwa polskiego, to przesłanki ewentualnej utraty tego obywatelstwa powinny być również wykładane w świetle prawa polskiego. Podobny pogląd wyrażany był już w piśmiennictwie międzywojennym (S. Rundstein, glosa do wyroku NTA z dnia 21 grudnia 1932 r., OPA 1934 tom I, poz. 551).
Strona skarżącą przytoczyła na poparcie swoich twierdzeń odnośnie konieczności uwzględnienia w niniejszej sprawie prawa izraelskiego regulującego służbę wojskową w latach pięćdziesiątych XX w. fragment uzasadnienia wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 21 grudnia 2007 r., II OSK 1783/06 (LEX nr 560167), w którym stwierdzono, że przy dokonywaniu wykładni przepisu art. 11 pkt 2 ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego nie można ograniczyć rozważań wyłącznie do przepisów krajowych. Przepisy obce mogą bowiem przewidywać rodzaje służby wojskowej oraz tryby podjęcia tej służby nieznane ustawom polskim. Fragment ten został przez stronę skarżącą wyrwany z kontekstu całego uzasadnienia i błędnie zrozumiany. W powołanym wyroku Naczelny Sąd Administracyjny stwierdził kategorycznie, że pojęcia sformułowane w przepisie art. 11 pkt 2 ustawy, w tym pojęcie "służby wojskowej" należy oceniać na podstawie przepisów polskich. Regulacje prawne innego państwa powinny być wzięte pod uwagę jedynie w sytuacji, gdy jakiś rodzaj służby wojskowej lub tryb podjęcia tej służby nie jest znany prawu polskiemu. W takim wypadku należy uwzględnić przepisy regulujące służbę wojskową w państwie, w którym obywatel polski ją podjął.
Mając na uwadze powyższe rozważania stwierdzić należy, iż Sąd I instancji dokonał prawidłowej wykładni art. 11 pkt 2 ustawy z 1920 r. W świetle prawa polskiego (art. 36 ustawy z 4 lutego 1950 r. o powszechnym obowiązku wojskowym (Dz. U. Nr 6, poz. 46, ze zm.)) służba w rezerwie była jednym z rodzajów służby wojskowej, a więc wstąpienie ojca skarżącej do tego rodzaju służby w państwie izraelskim powodowało utratę przez niego obywatelstwa polskiego. Dodatkowo należy wskazać, że z przedłożonych przez skarżącego w toku postępowania administracyjnego zaświadczeń wydanych przez Siły Obrony Izraela wynika, że służba rezerwowa jest również jednym z rodzajów służby wojskowej w tym państwie. W zaświadczeniu z dnia (...) grudnia 2008 r. stwierdzono, że zgodnie z obowiązującym stanem prawnym każdy obywatel lub osoba posiadająca prawo pobytu w Izraelu, która nie zostanie powołana do odbycia zasadniczej służby wojskowej jest zaliczana w poczet sił rezerwy (pkt 1). Niestawiennictwo do służby rezerwowej jest karane sądownie (pkt 2 zaświadczenia z dnia (...) lipca 2008 r. oraz pkt 2 zaświadczenia z dnia (...) lutego 2008 r.).
Strona skarżąca zarzuciła ponadto Sądowi I instancji, że utożsamia wstąpienie do służby wojskowej w Siłach Obrony Izraela z formalną rejestracją (zaewidencjonowaniem) w siłach rezerwy. W ocenie Naczelnego Sądu Administracyjnego zarzut ten jest nieuzasadniony. Podleganie obowiązkowi służby wojskowej przez ojca skarżącej było konsekwencją dobrowolnego nabycia przez niego obywatelstwa izraelskiego. Natomiast jego zarejestrowanie jako żołnierza służby rezerwowej oznaczało, że podlegał on obcym władzom wojskowym i gdyby został przez nie powołany do odbycia tej służby (np. ćwiczeń wojskowych) byłby zobowiązany stawić się do niej pod groźbą kary. Taki wniosek wynika z treści przedłożonych przez skarżącą zaświadczeń o obowiązkowej służbie rezerwowej wydanych przez Siły Obrony Izraela. Rejestracja w rezerwie Sił Obrony Izraela oznaczała więc pozostawanie w gotowości do odbycia czynnej służby rezerwowej, czyli ćwiczeń wojskowych (odbywanych cyklicznie zwykle przez jeden miesiąc w ciągu roku kalendarzowego) na wezwanie właściwego organu, jak również obowiązek odbycia służby wojskowej w przypadku mobilizacji. W rozpoznawanej sprawie ojciec skarżącej nie tylko został zarejestrowany jako żołnierz służby rezerwowej Sił Obrony Izraela, ale również wykonywał określone obowiązki w wojsku izraelskim, ponieważ odbywał czynną służbę rezerwową, po raz pierwszy (...) grudnia 1951 r. (zaświadczenie z dnia (...) grudnia 2008 r.).
Skarżąca podniosła ponadto, że ani organy administracji, ani Sąd I instancji nie ustaliły czy rejestracja wojskowa jej ojca odbyła się zgodnie z jego wolą, czy też miała charakter przymusowy. W odniesieniu do tego zarzutu należy podzielić pogląd wyrażony przez Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 12 września 2007 r., II OSK 1693/06 (publ. Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych), iż utrata obywatelstwa polskiego na podstawie art. 11 pkt 2 ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego (Dz. U. RP Nr 7, poz. 44 ze zm.) w związku ze "wstąpieniem do służby wojskowej w państwie obcym" bez zgody właściwych organów polskich następowała nie tylko w razie podjęcia przez obywatela polskiego służby wojskowej w obcym państwie w charakterze ochotnika, lecz również w przypadku odbycia przez niego obowiązkowej służby wojskowej, będącej konsekwencją dobrowolnego nabycia przez niego obywatelstwa obcego państwa. Obowiązek wojskowy ciąży tylko na obywatelach danego państwa, dlatego w przypadku dobrowolnego nabycia obywatelstwa państwa obcego przez daną osobę należy uznać, że wyraża ona zgodę na wypełnianie obowiązku obrony tego państwa.
Zdaniem strony skarżącej, prezentowana przez Sąd I instancji wykładnia art. 11 pkt 2 ustawy prowadzi do wniosku, że już sam fakt nabycia obywatelstwa państwa obcego naruszał obowiązek wierności Państwu Polskiemu, ponieważ osoby posiadające obywatelstwa dwóch państw musiały wykonywać szereg czasem sprzecznych ze sobą obowiązków m.in. podlegały obowiązkowi wojskowemu w każdym z państw. Wniosek ten jest trafny, gdyż - co do zasady - samo nabycie obywatelstwa państwa obcego traktowane było jako naruszenie obowiązku wierności państwu polskiemu, ponieważ stanowiło przesłankę utraty obywatelstwa polskiego określoną w art. 11 pkt 1 ustawy. W zdaniu drugim art. 11 przewidziano jednak wyjątek od tej zasady dotyczący obywateli polskich obowiązanych do czynnej służby wojskowej. W przypadku, gdy nabywali oni obywatelstwo innego państwa, państwo polskie nie przestało uważać ich za swoich obywateli. W ten sposób starano się zapobiec możliwości uchylania się przez obywateli polskich od służby wojskowej poprzez nabywanie obcych obywatelstw (por. wyrok NSA z dnia 23 kwietnia 2010 r., niepubl., wyrok NSA z dnia 20 grudnia 1994 r., V SA 2237/93, publ. Status obywatela i cudzoziemca w orzecznictwie pod red. J. Jagielskiego, Warszawa 2001, s. 60-63). Jeżeli natomiast obywatel polski obowiązany do służby wojskowej w Polsce nabył obywatelstwo innego państwa i następnie wstąpił do służby wojskowej w tym państwie, to z jednej strony dwukrotnie naruszył polskie prawo i obowiązek wierności państwu polskiemu, a z drugiej - stawał się nieprzydatny dla państwa polskiego z punktu widzenia powszechnego obowiązku wojskowego, gdyż nie mógł równocześnie pełnić służby wojskowej w dwóch państwach. W związku z tym prawo polskie przewidywało utratę obywatelstwa polskiego przez taką osobę na podstawie art. 11 pkt 2 ustawy.
Podniesiony w skardze kasacyjnej zarzut naruszenia art. 11 pkt 2 ustawy z 1920 r. jest błędny również z tego powodu, że został powiązany z art. 115 ust. 1 ustawy z dnia 9 kwietnia 1938 r. o powszechnym obowiązku wojskowym (Dz. U. Nr 6, poz. 46 z późn. zm.). Ten drugi przepis nie miał bowiem w tej sprawie zastosowania, ponieważ w dacie zarejestrowania ojca skarżącej w wojsku izraelskim (4 października 1950 r.) w Polsce obowiązywały już przepisy ustawy z 4 lutego 1950 r. o powszechnym obowiązku wojskowym (Dz. U. Nr 6, poz. 46, ze zm.), które weszły w życie 29 maja 1950 r.
Bezzasadne są również zarzuty skargi kasacyjnej dotyczące naruszenia przepisów postępowania. Sąd I instancji, nie przeprowadzając dowodów zmierzających do ustalenia przepisów prawa izraelskiego regulujących poszczególne rodzaje służby wojskowej w tym państwie nie naruszył art. 106 § 3 p.p.s.a. Jak już wskazano powyżej dla oceny czy dana osoba "wstąpiła do służby wojskowej" w rozumieniu art. 11 pkt 2 ustawy z 1920 r. należy dokonywać z uwzględnieniem przepisów prawa polskiego regulujących powszechny obowiązek wojskowy w dacie wstąpienia przez daną osobę do służby wojskowej w państwie obcym. Prawo obce powinno być uwzględnione jedynie w przypadku, gdy dany rodzaj służby wojskowej nie był znany prawu polskiemu.
Nietrafnie również strona skarżąca zarzuciła Sądowi I instancji przyjęcie błędnych ustaleń faktycznych odnośnie odbywania przez ojca skarżącej C. L. służby wojskowej w Izraelu. Zarówno Sąd I instancji, jak i organy administracji rozpatrujące tą sprawę oparły się na treści przedstawionych przez skarżącą zaświadczeń z dnia 10 lutego, 3 lipca i 18 grudnia 2008 r. wydanych przez Siły Obrony Izraela. Z dokumentów tych wynika, że ojciec skarżącej był zarejestrowany w siłach rezerwy od 4 października 1950 r. do 24 grudnia 1963 r. Odbywał on również czynną służbę rezerwową, po raz pierwszy dnia 11 grudnia 1951 r. Z uzasadnienia skargi kasacyjnej wynika, że strona skarżąca również podziela te ustalenia, co czyni zarzut naruszenia przez Sąd I instancji art. 184 Konstytucji RP oraz art. 1 § 1 i 2 ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. - Prawo o ustroju sądów administracyjnych w zw. z art. 7, 77, 81 i 138 § 2 k.p.a. niezrozumiałym.
Nie znajdując usprawiedliwionych podstaw do uwzględnienia skargi kasacyjnej, Naczelny Sąd Administracyjny na podstawie art. 184 p.p.s.a. orzekł jak w sentencji.
Tekst orzeczenia pochodzi ze zbiorów sądów administracyjnych.
