Wyrok
Naczelnego Sądu Administracyjnego
z dnia 30 września 2010 r.
II OSK 1852/09
TEZA aktualna
Użyte w art. 11 pkt 2 ustawy z 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego pojęcie "wstąpienie do służby wojskowej" obejmuje swym zakresem nie tylko dobrowolne podjęcie służby w wojsku obcego państwa, ale także podjęcie tej służby wynikające z przepisów prawa państwa obcego, które obowiązek podjęcia takiej służby przewidywały.
UZASADNIENIE
Skład orzekający
Przewodniczący: Sędzia NSA Maria Czapska-Górnikiewicz.
Sędziowie: NSA Joanna Runge-Lissowska, del., WSA Grzegorz Czerwiński (spr.).
Sentencja
Naczelny Sąd Administracyjny, po rozpoznaniu w dniu 30 września 2010 r. na rozprawie w Izbie Ogólnoadministracyjnej skargi kasacyjnej Y. B. od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 3 lipca 2009 r. sygn. akt IV SA/Wa 684/09 w sprawie ze skargi Y. B. na decyzję Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia (...) marca 2009 r. nr (...) w przedmiocie odmowy stwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego;
oddala skargę kasacyjną.Uzasadnienie faktyczne
Wyrokiem z dnia 3 lipca 2009 r., sygn. akt IV SA/Wa 684/09 Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie oddalił skargę Y. B. na decyzję Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia (...) marca 2009 r., Nr (...) w przedmiocie odmowy stwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego.
Powyższy wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie zapadł w następującym stanie faktycznym.
Decyzją z dnia (...) marca 2009 r., Nr (...) Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji po rozpatrzeniu odwołania Y. B., utrzymał w mocy decyzję Wojewody Mazowieckiego z dnia (...) grudnia 2008 r., Nr (...) odmawiającą stwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego przez skarżącego ur. (...) lipca 1943 r. w H., syna I. i R. z domu B.
W uzasadnieniu rozstrzygnięcia Minister wskazał, że zgodnie z art. 17 ust. 4 ustawy z dnia 15 lutego 1962 r. o obywatelstwie polskim (tekst jedn.: Dz. U. z 2000 r. Nr 28, poz. 353 z późn. zm.), posiadanie i utratę obywatelstwa polskiego stwierdza wojewoda. Stwierdzenie posiadania obywatelstwa polskiego lub jego utraty następuje w drodze decyzji administracyjnej. Decyzja ta ma charakter deklaratoryjny i jest w istocie swej oświadczeniem właściwego organu, tj. wojewody, z którego wynika, że według jego oceny stanu faktycznego i prawnego osoba zainteresowana ma lub nie ma obywatelstwo polskie (wyrok NSA z dnia 6 grudnia 2002 r., sygn. V SA 922/02). W trakcie prowadzonego postępowania organ administracji zobowiązany jest do ustalenia, czy dana osoba nabyła obywatelstwo polskie i następnie, czy nie utraciła go do dnia wydania decyzji. Dla ustalenia podstawy nabycia i utraty obywatelstwa polskiego miarodajne są przepisy obowiązujące w chwili zdarzenia lub czynności, na skutek których nastąpiło nabycie lub utrata obywatelstwa z mocy prawa lub decyzji właściwego organu.
Minister wskazał, że w świetle ustaleń organu I instancji odwołujący się urodził się w dniu (...) lipca 1943 r. w H. (I.), jako syn I. i R. z domu B. oraz, że legitymuje się paszportem izraelskim o nr (...), potwierdzającym posiadanie przez niego obywatelstwa izraelskiego, nabytego z dniem 15 maja 1948 r. Rozstrzygnięcie sprawy wymagało w związku z powyższym oceny okoliczności faktycznych w świetle przepisów ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego (Dz. U. RP Nr 7, poz. 44), obowiązującej do dnia 19 stycznia 1951 r.
Zgodnie z art. 4 przywołanej ustawy obywatelstwo polskie nabywało się m.in. przez urodzenie. Art. 5 tej ustawy stanowił, że przez urodzenie dzieci ślubne nabywały obywatelstwo ojca, dzieci nieślubne - obywatelstwo matki.
Odwołujący się urodził się, jako dziecko pochodzące ze związku małżeńskiego zawartego w dniu (...) grudnia 1937 r. w T. A. Ojciec skarżącego I. B. urodził się (...) kwietnia 1911 r. w miejscowości B., jako syn S. i B. Przesłane przez Archiwum Państwowe w Krakowie uwierzytelnione kopie dokumentów dotyczących I. B. dowodzą, że ojciec odwołującego się legitymował się polskim dowodem osobistym nr (...), wydanym w dniu 12 grudnia 1931 r., potwierdzającym posiadanie przez niego obywatelstwa polskiego. W dniu 15 maja 1948 r. ojciec odwołującego się nabył obywatelstwo izraelskie (dowód: oryginał świadectwa potwierdzającego posiadanie obywatelstwa izraelskiego, wydanego przez MSW Państwa Izrael, wraz z tłumaczeniem na język polski w aktach sprawy). Ojciec odwołującego się zmarł w dniu (...) marca 1992 r. w Izraelu. Posiadał zatem obywatelstwo polskie w dniu (...) lipca 1943 r., tj. w dacie urodzin odwołującego się. W dacie tej odwołujący się nabył zatem to obywatelstwo przez urodzenie.
Jak dalej wywiódł Minister, dla stwierdzenia, czy odwołujący się obywatelstwo polskie w dalszym ciągu posiada, koniecznym jest ustalenie, czy po jego nabyciu nie nastąpiły zdarzenia powodujące zmianę w statusie obywatelskim odwołującego się.
Zgodnie z art. 13 ustawy z 1920 r. nadanie i utrata obywatelstwa polskiego - jeżeli inaczej nie zastrzega postanowienie Ministra Spraw Wewnętrznych - rozciąga się na żonę nabywającego lub tracącego obywatelstwo polskie oraz na jego dzieci w wieku do 18 lat. Przepis ten był z jednej strony wyrazem jednolitości obywatelstwa małżonków i ich małoletnich dzieci, z drugiej zaś - wyrazem zasady nierówności praw kobiet i mężczyzn, powszechnie wówczas przyjętej w ustawodawstwie większości państw świata. Z powyższego wynika, że utrata obywatelstwa polskiego przez żonę i dzieci miały charakter pochodny tzn., że żona i dzieci nie musiały odpowiadać warunkom wymaganym przez poszczególne przepisy, ważne było, że spełniał je mąż lub ojciec. Oznacza to, że małoletnie dziecko traciło obywatelstwo polskie, gdy utracił to obywatelstwo jego ojciec. Utrata obywatelstwa polskiego następowała z mocy prawa. W tej sytuacji istotne jest ustalenie czy pod rządami ustawy z 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego zaistniały okoliczności, które skutkowały utratą obywatelstwa polskiego przez ojca skarżącego, która rozciągnęłaby się na małoletniego wówczas skarżącego.
Utratę obywatelstwa polskiego regulował art. 11 ustawy z 1920 r. Zgodnie z tym przepisem utrata obywatelstwa polskiego następowała przez nabycie obywatelstwa obcego. Przywołany przepis art. 11 tej ustawy zawierał jeden wyjątek, tzn. osoby zobowiązane do czynnej służby wojskowej w Polsce, zgodnie z obowiązującymi przepisami, mogły nabyć obywatelstwo obce dopiero po uzyskaniu zwolnienia od powszechnego obowiązku wojskowego, w przeciwnym razie nie przestawały być uważane wobec Państwa Polskiego za obywateli polskich (art. 11 pkt 1 cyt. ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego). Kwestię, które osoby obowiązane były do czynnej służby wojskowej należy oceniać według przepisów normujących wówczas sprawy powszechnego obowiązku wojskowego - tzn. przepisów:
*ustawy z dnia 23 maja 1924 r. o powszechnym obowiązku służby wojskowej (Dz. U. Nr 61, poz. 609) - obowiązywała do dnia 1 września 1938 r.,
*ustawy z dnia 9 kwietnia 1938 r. o powszechnym obowiązku wojskowym (Dz. U. Nr 25, poz. 220 z późn. zm.) - obowiązywała do dnia 29 maja 1950 r.,
*ustawy z dnia 4 lutego 1950 r. o powszechnym obowiązku wojskowym (Dz. U. Nr 6, poz. 46) - weszła w życie z dniem 29 maja 1950 r.
Zgodnie z ustawą z dnia 23 maja 1924 r. o powszechnym obowiązku służby wojskowej obowiązkowi wojskowemu podlegali mężczyźni w wieku od 17 lat do końca roku kalendarzowego, w którym kończyli 50 lat. Na podstawie ustawy z dnia 9 kwietnia 1938 r. obowiązkowi wojskowemu podlegali mężczyźni w wieku od 17 lat do końca roku kalendarzowego, w którym kończyli 60 lat. Natomiast na podstawie ustawy z dnia 4 lutego 1950 r. obowiązkowi wojskowemu podlegali mężczyźni w wieku od 18 do 50 roku życia włącznie. Obywatele polscy podlegający obowiązkowi wojskowemu w zakresie unormowanym w powyższych ustawach tracili obywatelstwo polskie na skutek nabycia obcego dopiero po zwolnieniu ich z obowiązku wojskowego.
Ojciec skarżącego w chwili nabycia obywatelstwa izraelskiego miał 37 lat i podlegał obowiązkowi służby wojskowej zgodnie z przepisami ustawy z 1938 r. W konsekwencji nabycie przez ojca wnioskodawcy obywatelstwa izraelskiego w dniu 15 maja 1948 r. nie skutkowało utratą obywatelstwa polskiego.
Zgodnie z art. 11 pkt 2 ustawy z 1920 r. utrata obywatelstwa polskiego następowała z mocy prawa przez przyjęcie urzędu publicznego lub wstąpienie do służby wojskowej w państwie obcym bez zgody właściwego wojewody, wyrażonej, w przypadku zamiaru wstąpienia do służby wojskowej w państwie obcym, w porozumieniu z właściwym dowódcą okręgu korpusu.
W toku postępowania dowodowego prowadzonego przez Wojewodę skarżący przedłożył zaświadczenie o służbie rezerwowej swojego ojca, wydane w dniu 21 września 2008 r. przez Siły Obronne Izraela. Z jego treści wynika, że szeregowiec I. B. stawił się celem zapisu i rejestracji w szeregach sił rezerwowych dnia 20 października 1950 r. i był zaliczany w poczet sił rezerwy od tej daty do dnia 30 października 1959 r. (oryginał zaświadczenia wraz z tłumaczeniem na język polski w aktach sprawy).
Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji pismem z dnia 20 października 2008 r. zwróciło się do Ministerstwa Spraw Zagranicznych o wystąpienie - za pośrednictwem Ambasady RP w Tel Awiwie - do właściwych organów państwa Izrael o wyjaśnienie kwestii powoływania i odbycia służby wojskowej w Siłach Obrony Izraela od uzyskania niepodległości do dnia 19 stycznia 1951 r. oraz wydawania zaświadczeń o przebiegu służby wojskowej w armii Izraela. Przedmiotowe wystąpienie nie przyniosło oczekiwanych rezultatów. W szczególności, z Ministerstwa Obrony Izraela nie otrzymano jakiejkolwiek odpowiedzi, natomiast Ministerstwo Spraw Zagranicznych Izraela, odpowiadając w dniu 2 lutego 2009 r. na notę w omawianej sprawie polskiego MSZ, również nie odniosło się merytorycznie do przedmiotowych zapytań, lecz jedynie poinformowało, że "podstawą do podjęcia przez tutejsze MSZ, we współpracy z odpowiednimi władzami izraelskimi, procedur zmierzających do udzielenia odpowiedzi na pytania prawne dotyczącej służby wojskowej w izraelskich siłach zbrojnych, powinien być formalny wniosek polskiego sądu o udzielenie pomocy prawnej w tej sprawie". Tym samym, wszelkie możliwości polskich organów administracji publicznej dodatkowego wyjaśnienia przedmiotowej kwestii, przy udziale organów izraelskich, zostały - w ocenie Ministra - wyczerpane.
Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji, powołując się na orzecznictwo sądowoadministracyjne, tj. wyroki Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 21 grudnia 2007 r., sygn. akt II OSK 1783/06 oraz z dnia 1 kwietnia 2008 r., sygn. akt II OSK 322/07, uznał, że "służba w rezerwie" wypełnia hipotezę normy prawnej, zawartej w art. 11 pkt 2 ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego.
Minister podkreślił, iż obywatelstwo izraelskie nie zostało ojcu skarżącego narzucone, lecz nabył je zgodnie z własną wolą, będąc osobą pełnoletnią. Zatem, zdaniem Ministra, miał świadomość tego, że będzie musiał wypełniać obowiązki wynikające z tytułu posiadania obywatelstwa Państwa Izrael, w tym obowiązek służby wojskowej. Ustawa o obywatelstwie Państwa Polskiego nie określała bliżej pojęcia służby wojskowej, jednakże zgodnie z utrwaloną linią orzecznictwa Naczelnego Trybunału Administracyjnego oraz praktyką organów administracyjnych zarówno z okresu międzywojennego, jak i powojennego, przez "wstąpienie do służby wojskowej w państwie obcym" należy rozumieć "przyjęcie obowiązków w wojsku obcym" (A. Bagieński: Obywatelstwo Państwa Polskiego, Systematyczny zbiór przepisów dotyczących nabycia i utraty obywatelstwa polskiego, Lublin 1938 r.). Wyraźnie zostało to sformułowane w przepisie art. 115 ustawy z dnia 9 kwietnia 1938 r. o powszechnym obowiązku wojskowym (Dz. U. Nr 25, poz. 220 z późn. zm.), w której jest wprawdzie mowa tylko o obywatelach polskich podlegających powszechnemu obowiązkowi wojskowemu, ale z mocy art. 11 pkt 2 cyt. ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego obywatelstwo tracili obywatele polscy zwolnieni z obowiązku wojskowego lub nie podlegający temu obowiązkowi. Minister wskazał również, że przepis art. 115 ustawy o powszechnym obowiązku wojskowym rozszerzył przesłanki utraty obywatelstwa również o przyjęcie obowiązków w obcej organizacji wojskowej bez zgody władzy polskiej. Podobne uregulowanie zawierała ustawa z dnia 4 lutego 1950 r. o powszechnym obowiązku wojskowym, która w art. 92 ust. 1 stanowiła, że kto, będąc obywatelem polskim, przyjmuje bez zgody właściwej polskiej władzy obowiązki w obcym wojsku lub w obcej organizacji wojskowej - podlega karze więzienia na czas nie krótszy od lat 5 lub dożywotnio albo karze śmierci.
Podsumowując, Minister stwierdził, że ojciec wnioskodawcy z dniem wstąpienia do służby rezerwowej w Armii Izraelskiej - tj. z dniem 20 października 1950 r. utracił obywatelstwo polskie na podstawie art. 11 pkt 2 ustawy z 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego, a zgodnie z przywołanym wyżej przepisem art. 13 ustawy utrata obywatelstwa polskiego rozciągnęła się na małoletniego wówczas odwołującego się.
Na powyższą decyzję skargę do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie wniósł Y. B.
Skarżący wniósł o zwrócenie się do właściwych władz w Izraelu w drodze pomocy prawnej o:
* przesłanie tekstu Prawa o służbie obronnej Izraela według stanu prawnego nadzień 20 października 1950 r.,
* wykładnię prawa i praktyki Izraela w zakresie powoływania, odbywania i wydawania zaświadczeń z Wojska Obrony Izraela w odniesieniu do wszystkich rodzajów służby ich zakresu pojęciowego,
* zobowiązanie Ministra do przedstawienia przywoływanego w treści zaskarżonej decyzji pisma z dnia 20 października 2008 r. skierowanego do MSZ w sprawie powoływania i odbywania służby wojskowej w Siłach Obrony Izraela.
Zaskarżonej decyzji skarżący zarzucił naruszenie następujących przepisów prawa:
*art. 11 pkt 2 ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego przez błędną jego wykładnię polegającą na przyjęciu, że rejestracja w wojsku w państwie obcym powoduje utratę obywatelstwa polskiego,
*art. 7 i 77 k.p.a. poprzez nieustalenie przepisów prawa Izraela regulujących poszczególne rodzaje służby wojskowej, zasady powoływania do nich i ich odbycia, wykładni prawa i praktyki Izraela w zakresie wydawania zaświadczeń z Wojska Obrony Izraela i ich zakresu pojęciowego, a w konsekwencji nieustalenie, czy zapisanie do służby rezerwowej w Wojsku Izraela łączyło się z przyjęciem przez ojca skarżącego I. B. określonych obowiązków wojskowych powodujących z mocy art. 11 pkt 2 ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego utratę obywatelstwa polskiego,
*art. 7 k.p.a. w związku ze zmianą wykładni prawa w odniesieniu do kwestii służby rezerwowej w państwie obcym.
W odpowiedzi na skargę Minister wniósł o jej oddalenie, podtrzymując argumentację zawartą w zaskarżonej decyzji.
Wyrokiem z dnia 3 lipca 2009 r., sygn. akt IV SA/Wa 684/09 Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie oddalił skargę na decyzję Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia (...) marca 2009 r., Nr (...).
W uzasadnieniu wyroku Wojewódzki Sąd Administracyjny stwierdził, że organy administracji prawidłowo przyjęły, że dla ustalenia podstawy nabycia lub utraty obywatelstwa polskiego właściwe są przepisy obowiązujące w chwili zdarzenia lub czynności, na skutek których nastąpiło nabycie lub utrata obywatelstwa polskiego. W przedmiotowej sprawie jest to ustawa z dnia 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego (Dz. U. Nr 7, poz. 44 ze zm.).
W rozpatrywanej sprawie skarżący wniósł o potwierdzenie przez organ w formie decyzji administracyjnej, że posiada obywatelstwo polskie. Niespornym jest, że przez urodzenie skarżący nabył obywatelstwo polskie. Z racji tego, że skarżący urodził się w związku małżeńskim, tj. jako dziecko ślubne, nabył on obywatelstwo polskie po swoim ojcu - obywatelu polskim. W tej sytuacji istotnym jest ustalenie, czy w okresie obowiązywania ustawy ojciec skarżącego utracił obywatelstwo polskie, które to zdarzenie wywoływałoby - w myśl art. 13 ustawy - skutki również dla skarżącego.
Zgodnie z art. 11 zdanie pierwsze ustawy utrata obywatelstwa polskiego następowała:
1. przez nabycie obcego obywatelstwa;
2. przez przyjęcie urzędu publicznego lub wstąpienie do służby wojskowej w państwie obcym bez zgody właściwego wojewody (Komisarza Rządu m. st. Warszawy), wyrażonej, w przypadkach zamiaru wstąpienia do służby wojskowej w państwie obcym, w porozumieniu z właściwym dowódcą okręgu korpusu.
W zdaniu drugim tego artykułu wskazano, że osoby, obowiązane do czynnej służby wojskowej, nabyć mogą obywatelstwo obce nie inaczej, jak po uzyskaniu zwolnienia od powszechnego obowiązku wojskowego, zgodnie z obowiązującymi przepisami, w przeciwnym razie wobec Państwa Polskiego nie przestaną być uważane za obywateli polskich. Zdaniem Sadu, trafnie zatem ustalił organ, czemu szczegółowo dał wyraz w uzasadnieniu rozstrzygnięcia, że ojciec skarżącego nie utracił obywatelstwa polskiego na zasadzie art. 11 pkt 1 ustawy, albowiem pomimo nabycia obywatelstwa izraelskiego nie uzyskał zwolnienia, o którym mowa w zdaniu drugim cytowanego artykułu. Jednakże trafnie również organ ustalił, że ojciec skarżącego utracił obywatelstwo polskie na zasadzie art. 11 pkt 2 ustawy.
W toku postępowania administracyjnego przedłożone zostało zaświadczenie o służbie rezerwowej, wydane w dniu 21 września 2008 r. przez Siły Obronne Izraela. Z jego treści wynika, że ojciec skarżącego miał stopień szeregowca oraz, że stawił się celem zapisu i rejestracji w szeregach sił rezerwowych dnia 20 października 1950 r. i był zaliczany w poczet sił rezerwy od tej daty do dnia 30 października 1959 r. Powyższe upoważnia do uznania, że ojciec skarżącego odbył służbę wojskową w państwie obcym, będąc obywatelem polskim.
Sąd stwierdził, iż stoi na stanowisku, że pod pojęciem służby wojskowej należy rozumieć wszystkie kategorie służb w obcym wojsku czy innych formacjach militarnych, a więc zarówno służbę czynną (zasadniczą), jak i służbę rezerwową. Taka interpretacja przepisów została zaprezentowana w cytowanych w zaskarżonej decyzji orzeczeniach Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 21 grudnia 2007 r., sygn. akt II OSK 1783/06 oraz z dnia 1 kwietnia 2008 r., sygn. akt II OSK 322/07. Sąd stwierdził, iż stanowisko to w pełni podziela. Dokonując zatem oceny, czy wystąpiła przesłanka utraty przez ojca skarżącego obywatelstwa polskiego poprzez wstąpienie do służby wojskowej w państwie obcym należało uwzględnić przepisy ustawy z 4 lutego 1950 r. o powszechnym obowiązku wojskowym (Dz. U. Nr 6, poz. 46 ze zm.). Wynika z nich, że w ówczesnej Polsce obowiązek odbycia służby wojskowej obejmował nie tylko zasadniczą służbę wojskową, ale także służbę wojskową w rezerwie (art. 36 ust. 1 powołanej ustawy). Nie ulega przy tym wątpliwości, że ojciec skarżącego dobrowolnie przyjął obywatelstwo izraelskie, czego konsekwencją było objęcie go obowiązkiem służby w wojsku izraelskim. W orzecznictwie przyjmuje się, iż z wykładni celowościowej art. 11 pkt 2 ustawy z dnia 1920 r. wynika, że jedynie dobrowolne wstąpienie przez obywatela polskiego do służby wojskowej w państwie obcym, bez uzyskania zgody właściwych organów polskich powodowało skutek w postaci utraty przez niego obywatelstwa polskiego na podstawie tego przepisu. Sama literalna wykładnia wyrażenia "wstąpienie do służby wojskowej" wskazuje na dobrowolność w podjęciu obowiązków związanych ze służbą wojskową w danym państwie. Podobne uregulowanie, dotyczące utraty polskiego obywatelstwa na skutek podjęcia służby w obcym wojsku zawarte było w ustawie z dnia 9 kwietnia 1938 r. o powszechnym obowiązku wojskowym (Dz. U. RP Nr 25, poz. 220), obowiązującej w okresie od dnia 1 września 1938 r. do dnia 28 maja 1950 r. Zgodnie z art. 115 ust. 1 tej ustawy obywatel polski, podlegający obowiązkowi wojskowemu tracił obywatelstwo polskie, jeżeli przyjął obowiązki w wojsku obcym lub obcej organizacji wojskowej bez zgody polskiej władzy. W tym przepisie ustawodawca posłużył się pojęciem "przyjęcia obowiązków" w wojsku obcym, które również wskazuje na konieczność wyrażenia przez obywatela woli pełnienia służby w wojsku danego państwa. Wstąpienie do służby wojskowej w państwie obcym bez zgody właściwych organów polskich następowało jednakże nie tylko w razie podjęcia przez obywatela polskiego służby wojskowej w obcym państwie w charakterze ochotnika, lecz również w przypadku odbycia przez niego przymusowej służby w obcym wojsku, będącego konsekwencją dobrowolnego nabycia przez niego obywatelstwa obcego państwa.
Biorąc pod uwagę powyższe, Sąd uznał, że organy administracji publicznej w sposób właściwy zastosowały przepisy procedury administracyjnej, jak również właściwie zastosowały i zinterpretowały przepisy prawa materialnego. Wobec tego nie zasługują na uwzględnienie zarzuty dotyczące naruszenia art. 7 i 77 k.p.a.
Nadto Sąd stwierdził, iż do rozstrzygnięcia sprawy nie jest konieczne zwrócenie się w drodze pomocy prawnej do właściwych władz w Izraelu o przesłanie tekstu Prawa o służbie obronnej Izraela według stanu prawnego na dzień 20 października 1950 r., wykładnię prawa i praktyki Izraela w zakresie powoływania, odbywania wydawania zaświadczeń z Wojska Obrony Izraela w odniesieniu do wszystkich rodzajów służby i ich zakresu pojęciowego, czy zobowiązanie Ministra do przedstawienia pisma skierowanego do MSZ w sprawie powoływania i odbywania służby wojskowej w Siłach Obrony Izraela. Zebrany w sprawie materiał dowodowy dawał bowiem podstawę do oceny kwestii posiadania przez ojca skarżącego i w konsekwencji przez samego skarżącego, obywatelstwa polskiego.
Od powyższego wyroku Wojewódzki Sąd Administracyjnego w Warszawie skargę kasacyjną wniósł Y. B. podnosząc zarzuty:
1. naruszenia art. 184 Konstytucji RP oraz art. 1 § 1 i § 2 ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. Prawo o ustroju sądów administracyjnych (Dz. U. Nr 153, poz. 1269 ze zm.) poprzez zaniechanie przez Sąd I instancji kontroli zaskarżonej decyzji, pomimo wydania jej z naruszeniem art. 7 , art. 77 , art. 107 i art. 138 § 2 k.p.a.;
2. naruszenia art. 3 § 1 i 2 , art. 141 § 4 , art. 145 § 1 pkt 1 lit. a i c , art. 151a także art. 135 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sadami administracyjnymi poprzez nieodniesienie się przez Sąd I instancji do podniesionych w skardze zarzutów naruszenia wskazanych przepisów k.p.a. i oddalenie skargi na decyzję organu odwoławczego zamiast uchylenia tej decyzji oraz utrzymanej nią w mocy wadliwej decyzji organu I instancji,
3. naruszenia art. 106 § 3 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi poprzez nie uwzględnienie złożonego w trakcie postępowania administracyjnego i sądowo - administracyjnego wniosku dowodowego zmierzającego do ustalenia Prawa o służbie obronnej Izraela według stanu prawnego na dzień 20 października 1950 r. oraz wykładni prawa i praktyki Izraela w zakresie powoływania, odbywania i wydawania zaświadczeń z Wojska Obrony Izraela w odniesieniu do wszystkich rodzajów służby i ich zakresu pojęciowego w sytuacji, gdy ten dowód był niezbędny do prawidłowego ustalenia stanu faktycznego w sprawie,
4. naruszenia art. 11 pkt 2 ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego oraz art. 115 ust. 1 ustawy z dnia 9 kwietnia 1938 r. o powszechnym obowiązku wojskowym przez błędną wykładnię tych przepisów i niewłaściwe ich zastosowanie polegające na tym, że Sąd I instancji utożsamił zapisanie do sił rezerwy w Izraelu z wstąpieniem do służby wojskowej w państwie obcym, pomimo tego, że brak było podstaw do przyjęcia, że ojciec skarżącego przyjął określone obowiązki w obcym wojsku, a zwłaszcza, że uczynił to dobrowolnie.
Zdaniem wnoszącego skargę kasacyjną, Sąd I instancji błędnie rozważył okoliczności wynikające z przedłożonego w trakcie postępowania administracyjnego zaświadczenia z Wojska Obrony Izraela w sposób szczegółowy opisującego przebieg służby wojskowej ojca skarżącego, co przyczyniło się do niewłaściwego ustalenia stanu faktycznego w sprawie.
Wnoszący skargę kasacyjną podniósł, że dopiero w wyroku z dnia 21 grudnia 2007 r., sygn. akt II OSK 1783/08 Naczelny Sąd Administracyjny stwierdził, że art. 11 pkt 2 ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego nie zawęża przesłanki wstąpienia do służby wojskowej w państwie obcym do odbycia szczególnego rodzaju służby wojskowej. W szczególności przepis ten nie ogranicza pojęcia wstąpienia do służby wojskowej w państwie obcym do czynnej służby wojskowej. Do czasu wydania tego wyroku osoby zainteresowane uzyskaniem poświadczenia obywatelstwa zwracały się do Wojska Izraela o wydanie zaświadczenia przedstawiającego przede wszystkim przebieg czynnej służby wojskowej. Wzmianka o służbie rezerwowej miała znaczenie drugorzędne. Izraelska administracja wojskowa nie przywiązywała większego znaczenia do szczegółowości zaświadczenia o służbie rezerwowej oraz użytych w nim sformułowań.
Osoby występujące z wnioskiem o stwierdzenie posiadania obywatelstwa polskiego działały w zaufaniu do organów Państwa i wykładni obowiązującego prawa.
Z powodu wymogów stawianych przez polskie organy administracji osobom ubiegającym się o stwierdzenie posiadania obywatelstwa polskiego Wojsko Obrony Izraela zaczęło wydawać nowy rodzaj zaświadczeń szczegółowo przedstawiający przebieg służby w Wojsku Izraela, zarówno służby czynnej jak i rezerwowej.
Zdaniem wnoszącego skargę kasacyjną, z kolejnego zaświadczenia wynika, że jej ojciec stawił się celem zapisu i rejestracji w siłach rezerwy dnia 20 października 1950 r. i był zaliczony w poczet sił rezerwy od tej daty do dnia 30 października 1959 r. Jednocześnie, iż nie odbywał czynnej służby rezerwowej ani innych rodzajów służby. Podleganie służbie wojskowej bądź też zapisanie do rejestrów wojskowych nie jest bowiem równoznaczne ze wstąpieniem bądź też przyjęciem określonych obowiązków wojskowych.
W ocenie wnoszącego skargę kasacyjną, literalne brzmienie pojęcia "wstąpienie do służby wojskowej" oznacza dobrowolność w podjęciu obowiązków związanych ze służbą wojskową w danym państwie. Jej zdaniem, trudno jest uznać, że w sytuacjach przymusowego wcielenia obywateli polskich do służby wojskowej w państwach wrogich Polsce, czy uzasadnionego szczególnymi okolicznościami wstępowania Polaków do służby wojskowej w państwach prowadzących wspólną walkę przeciwko Niemcom w czasie II wojny światowej, następował z mocy ustawy skutek w postaci utraty przez te osoby obywatelstwa polskiego.
Wojewódzki Sąd Administracyjny, zdaniem wnoszącego skargę kasacyjną, nie wziął pod uwagę, że osoby podlegające różnym porządkom prawnym z racji posiadania kilku obywatelstw muszą wykonywać szereg obowiązków z tym związanych (czasami sprzecznych). Jednym z podstawowych obowiązków jest z góry prawnie narzucony wszystkim obywatelom danego państwa obowiązek służby wojskowej. Podleganie temu obowiązkowi nie musi wiązać się jednak z wykonywaniem określonych, skonkretyzowanych obowiązków wojskowych, mogących pozostawać w kolizji z interesami innego państwa. Izrael był w owym czasie krajem neutralnym w stosunku do Polski, a Polska była jednym z pierwszych krajów uznających suwerenność Izraela. Zapisanie do rezerwy w Siłach Obrony Izraela, jako wypełnienie obowiązku nałożonego przez ustawę na wszystkich obywateli Izraela, bez podjęcia faktycznie obowiązków wojskowych, nie mogło w żaden sposób godzić w obowiązek wierności wobec Polski, bądź zagrażać Państwu Polskiemu.
Wojewódzki Sąd Administracyjny i orzekające w sprawie organy administracji błędnie utożsamiły "powołanie" (wstąpienie) do sił rezerwy i odbywanie w niej określonych obowiązków wojskowych z formalną "rejestracją" wojskową. Ze względu na brak odpowiednika tzw. czynnej służby rezerwowej w prawie polskim należało poczynić w tym zakresie stosowne ustalenia zgodnie ze złożonymi w trakcie postępowania wnioskami dowodowymi.
W odpowiedzi na skargę Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji wniósł o jej oddalenie, podtrzymując stanowisko zawarte w zaskarżonej decyzji.
Uzasadnienie prawne
Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje.
Skarga kasacyjna nie zawiera usprawiedliwionych podstaw, co skutkowało koniecznością jej oddalenia. Naczelny Sąd Administracyjny rozpoznaje sprawę tylko w granicach skargi kasacyjnej (art. 183 § 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi - Dz. U. Nr 153, poz. 1270 ze zm.) - dalej p.p.s.a., z urzędu biorąc pod uwagę jedynie nieważność postępowania, co oznacza związanie przytoczonymi w skardze kasacyjnej jej podstawami, określonymi w art. 174 p.p.s.a.
Wobec niestwierdzenia zaistnienia przesłanek nieważności postępowania, oceniając wyrok Sądu pierwszej instancji w ramach zarzutów zgłoszonych w skardze kasacyjnej, Naczelny Sąd Administracyjny uznał te zarzuty za niezasadne.
Niezasadny jest zarzut naruszenia art. 184 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz art. 1 § 1 i § 2 ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. Prawo o ustroju sądów administracyjnych poprzez zaniechanie przez Sąd I instancji kontroli zaskarżonej decyzji, pomimo wydania jej z naruszeniem art. 7, art. 77, art. 107 i art. 138 § 2 k.p.a.
Wojewódzki Sąd Administracyjny dokonał prawidłowej oceny zaskarżonej decyzji. Zgromadzony w toku postępowania administracyjnego materiał dowodowy był wystarczający do wydania rozstrzygnięcia i nie wymagał uzupełnienia.
Analogiczne odnieść należy się również do kolejnego z podniesionych w skardze kasacyjnej zarzutów naruszenia przez Wojewódzki Sąd Administracyjny art. 3 § 1 i 2, art. 141 § 4, art. 145 § 1 pkt 1 lit. a i c, art. 151 oraz art. 135 p.p.s.a. poprzez nieodniesienie się do podniesionych w skardze zarzutów naruszenia wskazanych przepisów k.p.a. Wojewódzki Sąd Administracyjny stwierdził w uzasadnieniu wyroku, iż nie zasługują na uwzględnienie zarzuty dotyczące naruszenia art. 7 i 77 k.p.a., naruszenie których to przepisów zostało podniesione w skardze.
Niezasadny jest zarzut naruszenia przez Wojewódzki Sąd Administracyjny art. 106 § 3 p.p.s.a poprzez nieuwzględnienie wniosku dowodowego. Powtórnie stwierdzić należy, iż materiał dowodowy, jaki został zgromadzony w aktach sprawy, był wystarczający do oceny zaskarżonej decyzji i wydania przez Sąd rozstrzygnięcia. W aktach sprawy znajdowało się zaświadczenie dotyczące odbywania służby wojskowej przez ojca wnoszącego skargę kasacyjną i było ono wystarczającą podstawą do stwierdzenia, czy odbywał on służbę wojskową w siłach zbrojnych Izraela i czy w związku z tym utracił obywatelstwo polskie, a w konsekwencji, czy obywatelstwo to utracił wnoszący skargę kasacyjną. Niezależnie od tego, czy wzmianka o służbie w rezerwie miała w zaświadczeniu znaczenie pierwszorzędne, czy też drugorzędne, informacja ta jest dowodem na to, że osoba wymieniona w tym zaświadczeniu odbywała służbę wojskową.
Twierdzenie wnoszącego skargę kasacyjną, iż wpisanie do rejestrów wojskowych nie jest równoznaczne ze wstąpieniem, bądź też przyjęciem określonych obowiązków wojskowych jest twierdzeniem dowolnym i nieuzasadnionym. Odbywanie służby wojskowej w rezerwie może być, ale nie musi powiązane z wykonywaniem określonych czynności, np. ćwiczeń wojskowych. Podstawowym skutkiem zarejestrowania określonej osoby w rejestrze osób znajdujących się w rezerwie jest ich pozostawanie do dyspozycji sił zbrojnych. Jest to istota służby w rezerwie. Będąc w rezerwie sił zbrojnych ojciec wnoszącego skargę kasacyjną był zobowiązany do stawienia się na wezwanie odpowiednich władz państwa Izrael do wykonywania wskazanych przez te władze obowiązków w armii.
Osoby podlegające różnym porządkom prawnym z racji posiadania kilku obywatelstw istotnie muszą wykonywać szereg obowiązków z tym związanych czasami ze sobą sprzecznych. Muszą też jednak w związku z tym ponosić konsekwencje związane z tym stanem rzeczy. Jedną zaś z takich konsekwencji może być utrata obywatelstwa polskiego.
Wbrew twierdzeniom wnoszącego skargę kasacyjną użyte w art. 11 pkt 2 ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego (Dz. U. Nr 7, poz. 44 ze zm.) pojęcie "wstąpienie do służby wojskowej" obejmuje swym zakresem nie tylko dobrowolne podjęcie służby w wojsku obcego państwa, ale także podjęcie tej służby wynikające z przepisów prawa państwa obcego, które obowiązek podjęcia takiej służby przewidywały.
W wyroku z dnia 25 czerwca 2008 r., sygn. akt II OSK 686/07 (LEX nr 496238) Naczelny Sąd Administracyjny wyraził pogląd, że: "Z wykładni celowościowej i systemowej art. 11 pkt 2 ustawy z 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego w związku z ustawą o powszechnym obowiązku wojskowym z 1938 r., uprawniony jest wniosek, iż utrata obywatelstwa polskiego na podstawie tego przepisu w związku ze "wstąpieniem do służby wojskowej w państwie obcym" bez zgody właściwych organów polskich następowała nie tylko w razie podjęcia przez obywatela polskiego służby wojskowej w obcym państwie w charakterze ochotnika, lecz również w przypadku odbycia przez niego przymusowej służby w obcym wojsku, będącego konsekwencją dobrowolnego nabycia przez niego obywatelstwa obcego państwa".
W uzasadnieniu przytoczonego orzeczenia Naczelny Sąd Administracyjny stwierdził, że: "Odbycie zasadniczej służby wojskowej stanowi realizację przez obywatela obowiązków obrony ojczyzny i wierności danemu państwu. Służba ta jest więc z samego swojego charakteru przymusowa. Obowiązek ten ciąży jednak tylko na obywatelach danego państwa, dlatego w przypadku dobrowolnego nabycia obywatelstwa państwa obcego przez daną osobę należy uznać, że wyraża ona zgodę na wypełnianie obowiązku obrony tego państwa. Nabycie obywatelstwa obcego, jako powodujące powstanie stosunku zależności i posłuszeństwa dla władzy innego państwa, było jedną z przesłanek utraty obywatelstwa państwa polskiego na podstawie art. 11 ustawy (z zastrzeżeniem przewidzianym w art. 11 zd. 2). Odbycie obowiązkowej służby wojskowej w obcym państwie przez obywatela polskiego, będące następstwem dobrowolnego nabycia przez niego obywatelstwa tego państwa, należy zatem również uznać za naruszające obowiązek wierności państwu polskiemu i powodujące powstanie stosunku zależności wobec innego państwa.
W związku z powyższym, stwierdzić trzeba, że zarówno dobrowolne wstąpienie przez obywatela polskiego do obcego wojska, jak również odbycie obowiązkowej służby wojskowej w obcym państwie, będące konsekwencją dobrowolnego nabycia przez niego jego obywatelstwa powodowało utratę obywatelstwa polskiego na podstawie art. 11 pkt 2 ustawy".
Powyższy pogląd Naczelnego Sądu Administracyjnego należy w pełni podzielić. Ma on zastosowanie również w niniejszej sprawie.
Chybione jest powoływanie się przez wnoszącego skargę kasacyjną na przypadki przymusowego wcielenia obywateli polskich do służby wojskowej w państwach wrogich Polsce czy uzasadnionego szczególnymi okolicznościami wstępowania Polaków do służby wojskowej w państwach prowadzących wspólną walkę przeciwko Niemcom w czasie II wojny światowej.
Przede wszystkim nie ma analogii pomiędzy sytuacją wcielania do armii Niemiec lub armii Związku Radzieckiego obywateli polskich, którzy znaleźli się na terenach okupowanych przez te Państwa. Nie można porównywać sytuacji osób, które dobrowolnie przyjęły obywatelstwo obcego państwa, a w konsekwencji przyjęły wynikający z sytemu prawnego tego państwa obowiązek służby wojskowej, z sytuacją osób, którym narzucono obce obywatelstwo, a w jego konsekwencji także obowiązek służby wojskowej.
Ojciec wnoszącego skargę kasacyjną dobrowolnie nabył obywatelstwo izraelskie. Tym samym nie można mówić, iż wynikający z tego faktu obowiązek służby wojskowej został w stosunku do niego wymuszony.
Służba w armii państw prowadzących wspólną walkę przeciwko Niemcom w czasie II wojny światowej nie skutkowała utratą obywatelstwa polskiego z uwagi na szczególne okoliczności tej służby. Tą szczególną okolicznością była walka z państwem, które wywołało II wojnę światową. W takim przypadku walka w takiej armii była w interesie Państwa polskiego. Należy jednak stwierdzić, iż nawet w tej sytuacji utrata obywatelstwa następowała, jeśli służba ta była kontynuowana po zakończeniu II wojny światowej. Nie ma żadnej analogi pomiędzy służbą obywatela polskiego w wojsku obcego państwa walczącego z Niemcami w czasie II wojny światowej, a służbą obywatela polskiego w armii państwa Izrael.
Tym samym brak jest podstaw do przyjęcia, iż Wojewódzki Sąd Administracyjny, wydając zaskarżony wyrok, naruszył art. 11 pkt 2 ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego oraz art. 115 ust. 1 ustawy z dnia 9 kwietnia 1938 r. o powszechnym obowiązku wojskowym, poprzez błędną wykładnię tychże przepisów.
Dla oceny prawidłowości zaskarżonego wyroku nie ma znaczenia okoliczność, iż w czasie pełnienia przez ojca wnoszącego skargę kasacyjną służby wojskowej Izrael był krajem neutralnym w stosunku do Polski, a Polska była jednym z pierwszych krajów uznających suwerenność Izraela. Państwo Izrael jest pełnoprawnym podmiotem społeczności międzynarodowej. Skutki wstąpienia obywatela polskiego do armii tego państwa są identyczne jak skutki wstąpienia obywatela polskiego do armii innego państwa.
Z powyższych względów, na podstawie art. 184 p.p.s.a., Naczelny Sąd Administracyjny orzekł jak w sentencji.
