Orzecznictwo

LEX nr 2751902

Wyrok
Naczelnego Sądu Administracyjnego
z dnia 11 września 2019 r.
II OSK 2396/17

Status:

orzeczenie prawomocne

UZASADNIENIE

Skład orzekający

Przewodniczący: Sędzia NSA Barbara Adamiak.

Sędziowie: NSA Robert Sawuła, del. WSA Paweł Groński (spr.).

Sentencja

Naczelny Sąd Administracyjny po rozpoznaniu w dniu 11 września 2019 r. na rozprawie w Izbie Ogólnoadministracyjnej sprawy ze skargi kasacyjnej I. B. od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 10 maja 2017 r. sygn. akt IV SA/Wa 633/17 w sprawie ze skargi I. B. na decyzję Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia (...) stycznia 2017 r. nr (...) w przedmiocie odmowy potwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego

1. uchyla zaskarżony wyrok i zaskarżoną decyzję,

2. zasądza od Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji na rzecz I. B. kwotę 1000 (tysiąc) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania sądowego.

Uzasadnienie faktyczne

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie wyrokiem z dnia 10 maja 2017 r., sygn. akt IV SA/Wa 633/17 oddalił skargę I. B. (dalej również jako: "skarżący" lub "skarżący kasacyjnie") na decyzję Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia (...) stycznia 2017 r., nr (...) w przedmiocie potwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego.

Ze stanu faktycznego sprawy przyjętego przez Sąd I instancji wynika, że w dniu (...) grudnia 2015 r. do Wojewody Mazowieckiego wpłynął wniosek skarżącego, reprezentowanego przez pełnomocnika, o potwierdzenie posiadania obywatelstwa polskiego.

Decyzją z dnia (...) września 2016 r. nr (...) Wojewoda Mazowiecki odmówił potwierdzenia posiadania przez skarżącego obywatelstwa polskiego.

Po rozpoznaniu odwołania skarżącego od ww. decyzji Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji (dalej również jako: "Minister" lub "organ") decyzją z dnia (...) stycznia 2017 r., nr (...) utrzymał w mocy zaskarżoną decyzję.

Uzasadniając swoje orzeczenie Minister wskazał, że ze względu na datę wszczęcia postępowania w niniejszej sprawie, jest ona prowadzona w trybie uregulowanym w przepisach ustawy z dnia 2 kwietnia 2009 r. o obywatelstwie polskim (Dz. U. z 2012 r. poz. 161 z późn. zm.), która weszła w życie w dniu 15 sierpnia 2012 r.

Organ wskazał, że skarżący urodził się w dniu (...) października 1947 r. w (...), jako M. B., syn I. i B. z domu B. Dla stwierdzenia, czy skarżący posiada obywatelstwo polskie konieczne było ustalenie, czy nabył on obywatelstwo polskie i nie utracił go do dnia wydania decyzji. W konsekwencji istotne dla sprawy były przepisy regulujące zasady nabywania obywatelstwa polskiego, obowiązujące w dacie urodzin wnioskodawcy w dniu (...) października 1947 r., tj. przepisy ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego (Dz. U. RP Nr 7, poz. 44 z późn. zm.). Zgodnie z art. 4 pkt 1 ww. ustawy, obywatelstwo polskie nabywało się przez urodzenie. Natomiast przepis art. 5 ustawy wskazywał, iż "przez urodzenie dzieci ślubne nabywają obywatelstwo ojca, a dzieci nieślubne obywatelstwo matki".

Skarżący powołał się na posiadanie obywatelstwa polskiego przez swoich rodziców, tj. I. B., urodzonego w dniu (...) marca 1906 r. w Ł. oraz B. vel B. z domu B. (B.), urodzoną w dniu (...) czerwca 1918 r. w m. K. (K., K.). W trakcie prowadzonego przez organ I instancji postępowania zainteresowany przedłożył uwierzytelnioną kopię decyzji W. Ł. z dnia (...) kwietnia 2016 r., nr (...), odmawiającą potwierdzenia utraty obywatelstwa polskiego przez jego ojca. Nie przedłożył natomiast żadnych dokumentów wskazujących na posiadanie obywatelstwa polskiego przez matkę - B. vel B. B. (B.). Dlatego w ocenie organu istotną kwestią pozostawało ustalenie, czy skarżący jest:

a) dzieckiem pochodzącym z małżeństwa swoich rodziców, a więc czy może wywodzić nabycie obywatelstwa polskiego z mocy prawa po swoim ojcu, czy też

b) dzieckiem nie pochodzącym z małżeństwa swoich rodziców, a wówczas przez urodzenie nabywał obywatelstwo matki.

W uzasadnieniu wniosku z dnia (...) grudnia 2015 r. o potwierdzenie posiadania obywatelstwa polskiego skarżący oświadczył, że: "Rodzice wnioskodawcy posiadali polskie obywatelstwo; pozostawali w związku małżeńskim", a jako dowód na zawarcie związku małżeńskiego przez rodziców strony, pełnomocnik zainteresowanego przedłożył orzeczenie O. S. R. w N. z dnia (...) września 2013 r. wraz z tłumaczeniem na język polski, z treści którego wynika, że: "Na podstawie dokumentów znajdujących się w aktach sprawy Sąd zaświadcza, iż Małżonkowie I. i B. B. zawarli związek małżeński w roku 1945 w mieście Ł. w P.".

W ocenie organu powołane przez stronę orzeczenie O. S. R. stanowi wyłącznie dowód na zawarcie przez rodziców strony małżeństwa w formie religijnej, nie stanowi natomiast dowodu na skuteczne zawarcie tego małżeństwa w świetle prawa polskiego.

Organ rozpatrujący odwołanie powołał się na opinię Departamentu Legislacyjno-Prawnego Ministerstwa Sprawiedliwości z dnia (...) sierpnia 2010 r., nr (...), w której wskazano, że: "Istota instytucji uznania zagranicznych orzeczeń sprowadza się do przeniesienia skutków prawnych, jakie wywołuje orzeczenie w jednym państwie, na obszar innego państwa. Zatem uznanie za skuteczne na terytorium RP orzeczenia sądu rabinackiego w określonej części wywołuje ten skutek, że zachodzi podstawa do przyjęcia, że wskazanym w nim stronom udzielono ślubu w formie religijnej (...). Ustalenie to nie przesądza, że ślub ten wywołał skutki prawne. Ocena tych skutków powinna bowiem nastąpić na podstawie analizy ustawodawstwa obowiązującego w miejscu udzielenia ślubu (...)".

Organ podniósł, że aktualnie - w myśl ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zmianie ustawy - kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 234, poz. 1571), na podstawie art. 1145 k.p.c. przyjęto system automatycznego uznania zagranicznego orzeczenia, bez potrzeby przeprowadzania odrębnego postępowania przed sądem polskim i wydawania aktu uznania obcego orzeczenia na gruncie polskiego systemu prawa przez ten sąd. Zmiany te obowiązują od 1 lipca 2009 r. i dotyczą wyroków zagranicznych wydanych po tej dacie (art. 8 pkt 5 tej ustawy). Tym samym ustawodawca zrezygnował z wymagania przeprowadzenia postępowania delibacyjnego na rzecz uznania automatycznego. Orzeczenie zagraniczne staje się więc skuteczne w Polsce co do zasady w tym samym momencie, w którym zaczyna wywoływać skutki w państwie pochodzenia, pod warunkiem że spełnione są przesłanki jego uznania. Oceny w tym względzie dokonuje każdorazowo polski organ, przed którym toczy się postępowanie, dla którego wyniku znaczenie ma zagraniczne orzeczenie. Organ zauważył, że zgodnie z art. 1145 k.p.c. uznaniu podlegają orzeczenia pochodzące od sądów zagranicznych. Pojęcie orzeczenia, jak i sądu zagranicznego jest kwalifikowane co do zasady według przepisów państwa pochodzenia orzeczenia, zaś uznaniu mogą podlegać oprócz orzeczeń zagranicznych sądów powszechnych także orzeczenia sądów szczególnych, z tym zastrzeżeniem, że sądy te muszą mieć przymioty sądów państwowych. W charakterze tych sądów mogą działać także sądy wyznaniowe, jeśli w podziale kompetencji orzeczniczych w danym państwie sprawują one określone czynności z zakresu wymiaru sprawiedliwości. W świetle powyższego organ przyjął (powołując się m.in. na przykład postanowienia Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 21 lipca 2010 r., I ACa 418/10, publ. LEXnr 686846, który przyjął, że okręgowy sąd rabinacki, działający w I. jest sądem w rozumieniu art. 1146 k.p.c.), że przedłożone przez stronę orzeczenie sądu rabinackiego, potwierdzające zawarcie przez rodziców skarżącego małżeństwa wyznaniowego na terytorium RP, ma moc obowiązującą na równi z orzeczeniami sądów krajowych. Odrębną kwestią pozostaje natomiast ocena, czy związek zawarty przez rodziców skarżącego, był skuteczny na gruncie przepisów państwowych obowiązujących w dniu zawarcia tego związku i w miejscu jego zawarcia.

Organ powołał się na przepisy ustawy z dnia 2 sierpnia 1926 r. o prawie właściwym dla stosunków prywatnych wewnętrznych (Dz. U. z dnia 13 października 1926 r. Nr 101, poz. 580) tzw.: Prawo prywatne międzydzielnicowe, które stanowiły, że prawną możność zawarcia ważnego związku małżeńskiego ocenia się dla każdej ze stron według prawa, któremu strona podlega osobiście (art. 13), zaś władza właściwa może odmówić udzielenia ślubu obywatelowi polskiemu, zdolnemu do zawarcia małżeństwa według prawa, któremu podlega osobiście, gdyby był niezdolny według prawa, obowiązującego w siedzibie władzy. Ponadto forma zawarcia małżeństwa podlegała prawu, obowiązującemu w miejscu zawarcia związku małżeńskiego, a do ważności małżeństwa wystarczyło zachowanie formy przepisanej przez prawa, którym oboje przyszli małżonkowie podlegali osobiście.

Organ wskazał, że w 1945 r. obywateli polskich, w tym pochodzenia żydowskiego, obowiązywało prawo polskie właściwe dla miejsca zawarcia małżeństwa (w tym przypadku miejscowość Ł.). Do wejścia w życie w dniu 1 stycznia 1946 r. przepisów dekretów z dnia 25 września 1945 r.: Prawo małżeńskie (Dz. U. Nr 48, poz. 270), Prawo wprowadzające prawo małżeńskie (Dz. U. Nr 48, poz. 271), Prawo o aktach stanu cywilnego (Dz. U. Nr 48, poz. 272), Przepisy wprowadzające prawo o aktach stanu cywilnego (zgodnie z którymi prawo małżeńskie miało być świeckie) na obszarze Polski obowiązywały równocześnie różne typy prawa małżeńskiego (obowiązywało ustawodawstwo byłych państw zaborczych). W postanowieniu O. S. R. N. z dnia (...) września 2013 r., na które powołał się skarżący, wskazano Ł. jako miejsce zawarcia związku małżeńskiego, w związku z czym można jednoznacznie rozstrzygnąć, jaka forma zawarcia małżeństwa odnosiła się do rodziców skarżącego. Na terenie Królestwa Polskiego obowiązywało prawo małżeńskie z 1836 r., a związki małżeńskie zawierane były wprawdzie wobec duchownych poszczególnych wyznań, niemniej po dopełnieniu ceremonii zawarcia małżeństwa proboszcz parafii zobowiązany był spełnić obowiązki urzędnika stanu cywilnego, tj. musiał sporządzić cywilny akt małżeństwa. Minister podkreślił, że do akt sprawy nie przedłożono cywilnego aktu małżeństwa rodziców Strony, a z pisma USC w Ł. z dnia (...) marca 2016 r. wynika, iż w zbiorach archiwum USC Ł. nie odnaleziono przedmiotowego aktu. Zdaniem organu niemożliwe jest zatem uznanie, że rodzice skarżącego zachowali przy tej czynności formę wymaganą przez obowiązujące wówczas prawo, a co za tym idzie, że ich ślub religijny wywołał skutki prawne w polskim prawie rodzinnym.

Biorąc pod uwagę powyższe Minister uznał, że w dacie zawarcia związku religijnego rodziców skarżącego, małżeństwo to dla swej skuteczności - wg obowiązującego wówczas prawa - powinno być zarejestrowane i winien być sporządzony cywilny akt małżeństwa. Tym samym zawarcie związku małżeńskiego o charakterze religijnym (wg prawa mojżeszowego) przez rodziców skarżącego w 1945 r. w Ł. nie wywoływało skutków prawnych w świetle prawa polskiego. Małżeństwa wyznaniowe, ograniczone do rytuału religijnego, nie wywoływały skutku prawnego, a co za tym idzie nie były uznawane przez Państwo Polskie. W szczególności, nieważne były małżeństwa żydowskie (zawarte wg religii mojżeszowej), jeżeli przy ich zawarciu nie dopełniono wszystkich wymogów ustawowych, w tym ich rejestracji w odpowiedniej księdze ślubów. Dla swej skuteczności, w przypadku religijnego małżeństwa rodziców skarżącego, musiał więc być sporządzony przez uprawnionego urzędnika (mógł nim być rabin) akt stanu cywilnego, co potwierdzić może jedynie odpis aktu małżeństwa.

Organ odniósł się także do dodatkowego dowodu, jakim posłużył się skarżący tj. wpisu do rejestru urodzin nr (...), sporządzonego w (...) w dniu (...) października 1947 r., w którym wskazano: "zawarcie małżeństwa rodziców dnia (...) listopada 1945 r. w (...)". W piśmie z dnia (...) kwietnia 2015 r., wydanym przez Kierownika USC Miasta (...) dodatkowo podano: "Wpis do rejestru urodzeń jest dokumentem mającym moc dowodową. Zgodnie z wpisem dziecko urodziło się jako ślubne dziecko małżonków I. B. i B. B., z domu B. M. B. był tym samym prawnie uznanym dzieckiem swoich rodziców I. i B. B.". Organ pismem z dnia (...) października 2016 r. wystąpił do Konsulatu Generalnego w M. z prośbą o ustalenie z USC Miasta (...), czy rejestrując urodzenie się skarżącego, jego rodzice przedłożyli dokument, potwierdzający zawarcie związku małżeńskiego przez I. i B. B.; na podstawie jakich informacji stwierdzono pochodzenie małżeńskie skarżącego; czy w dokumentach będących w posiadaniu USC w (...) znajduje się akt uznania M. B. (obecnie I. B.) przez I. B. W dniu (...) października 2016 r. organ uzyskał odpowiedź z Konsulatu Generalnego RP w M., z której wynika, iż "przy rejestracji faktu urodzenia dziecka M. w 1947 r. nie przedłożono aktu małżeństwa. Dziecko wpisano jako pochodzące z małżeństwa na podstawie zawiadomienia o fakcie urodzin sporządzonego przez "(...)". Poświadczoną za zgodność kopię tego zawiadomienia przesyłamy w załączeniu. Urząd stanu cywilnego w (...) nie dysponuje innymi dokumentami.". Wobec powyższego organ nie wykluczył, że zapisy w zawiadomieniu "(...)" zostały zamieszczone wyłącznie na podstawie oświadczeń rodziców skarżącego, zatem nie można ich uznać za dowód na zawarcie przez te osoby związku małżeńskiego zgodnie z obowiązującym wówczas prawem polskim.

Organ nie uznał również za dowód na zawarcie związku małżeńskiego przez rodziców skarżącego, figurowanie jego matki w kartach informacyjnych pozyskanych z (...) pod nazwiskiem ojca skarżącego. Po zakończeniu II wojny światowej osoby przebywające na terytorium Niemiec nie posiadały bowiem żadnych dokumentów tożsamości, a ich rejestracja następowała wyłącznie na podstawie oświadczeń.

Organ wskazał, że pismem z dnia (...) listopada 2016 r. wezwał pełnomocnika skarżącego do przedłożenia dokumentów potwierdzających zawarcie związku małżeńskiego przez rodziców strony zgodnie z obowiązującym wówczas prawem polskim, jednakże pełnomocnik strony przy piśmie z dnia (...) listopada 2016 r. oświadczył, że nie będzie uzupełniał wniosku, gdyż wszystkie istotne dla rozstrzygnięcia sprawy okoliczności wynikają z treści wniosku i załączonych do niego dokumentów.

Podsumowując organ stwierdził, że skarżący jako dziecko nieślubne w świetle prawa polskiego mógł nabyć obywatelstwo polskie wyłącznie po swojej matce, jednakże do akt sprawy nie przedłożono żadnych dokumentów potwierdzających posiadanie przez matkę zainteresowanego obywatelstwa polskiego. W konsekwencji skarżący nie nabył i nie posiada obywatelstwa polskiego, a zatem należało odmówić wydania decyzji potwierdzającej posiadanie tego obywatelstwa.

W skardze do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie skarżący zarzucił zaskarżonej decyzji naruszenie przepisów prawa w postaci:

1) art. 4 pkt 1 w zw. z art. 5 ustawy z dnia 20 lutego 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego przez przyjęcie, iż skarżący nie nabył z chwilą urodzenia obywatelstwa polskiego po ojcu,

2) art. 3 ustawy z dnia 28 listopada 2014 r. Prawo o aktach stanu cywilnego (Dz. U. 2014, poz. 1741), art. 76 § 1 k.p.a. oraz art. 1138 k.p.c. poprzez dokonanie ustaleń sprzecznych z treścią niemieckiego aktu urodzenia w zakresie "ślubnego" pochodzenia skarżącego,

3) art. 1145 k.p.c. w zw. z art. 1146 k.p.c. w zw. z 1147 k.p.c. w zw. z art. 7, 76 § 1, 77, 80 poprzez nieuznanie mocy dowodowej orzeczenia O. S. R. w N. z dnia (...) września 2013 r. dla wykazania "ślubnego" pochodzenia skarżącego i nabycia przez niego z chwilą urodzenia obywatelstwa polskiego po ojcu,

4) art. 7, 76 § 1, 77, 80, 107 § 3 k.p.a. oraz art. 138 § 1 pkt 1 k.p.a. w zw. z art. 10 ust. 3 w zw. z art. 55 w zw. z art. 66 ustawy z dnia 2 kwietnia 2009 r. o obywatelstwie polskim poprzez błędną ocenę zebranego w sprawie materiału dowodowego spowodowaną nieuwzględnieniem treści dokumentów urzędowych wskazujących bezpośrednio na "ślubne" pochodzenie skarżącego, co skutkowało utrzymaniem zaskarżonej decyzji w mocy zamiast jej uchylenia i potwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego.

W odpowiedzi na skargę organ odwoławczy wniósł o jej oddalenie, podtrzymując stanowisko w sprawie.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie oddalając skargę zauważył, że istota sprawy sprowadzała się do ustalenia, czy w dacie urodzenia się skarżącego w dniu (...) października 1947 r. w (...) jego rodzice, tj. I. i B. z domu B., pozostawali w związku małżeńskim, czy też nie. Uzyskanie pozytywnej odpowiedzi na to pytanie stanowiłoby podstawę do przyjęcia, że skarżący jako dziecko małżeńskie nabył obywatelstwo polskie po swoim ojcu (który obywatelstwo polskie posiadał), natomiast niepotwierdzenie się małżeńskiego charakteru związku rodziców skarżącego nakazywałoby przyjęcie, że przez urodzenie skarżący nabyłby obywatelstwo polskie o tyle, o ile w dacie tej obywatelstwo takie posiadałaby jego matka (dowodów na posiadanie obywatelstwa polskiego przez swoją matkę skarżący w postępowaniu administracyjnym nie przedłożył). Sąd podzielił zaś w całości ocenę orzekających w sprawie organów, że zgromadzony w sprawie materiał dowodowy upoważnia do przyjęcia, że w dacie urodzenia się skarżącego jego rodzice wprawdzie pozostawali w związku małżeńskim, zawartym 1945 r. w Ł., niemniej związek ten posiadał wyłącznie charakter małżeństwa wyznaniowego, który nie wywarł skutków w prawie publicznym z racji niedopełnienia wymaganych do tego formalności. Powyższa okoliczność stanowi przeszkodę do traktowania skarżącego jako osoby urodzonej w związku małżeńskim w rozumieniu art. 5 ustawy z 1920 r., wywołującym skutki w prawie publicznym, obowiązującym w dacie urodzenia się skarżącego, a tym samym do uznania, że skarżący nabył obywatelstwo polskie po swoim ojcu. W tej sytuacji uznać należy, że status obywatelski skarżącego (w kontekście obywatelstwa polskiego) wyznaczał status obywatelski jego matki, ukształtowany w dniu urodzenia się skarżącego, co oznacza (w braku dowodów na posiadanie przez matkę obywatelstwa polskiego), że skarżący obywatelstwa polskiego nie nabył.

Sąd podzielił tym samym w całości dokonaną przez organy ocenę dowodów przedłożonych przez skarżącego w postępowaniu administracyjnym. Wskazał, że jakkolwiek orzeczenie O. S. R. w N. z dnia (...) września 2013 r., stwierdzające zawarcie przez rodziców skarżącego związku małżeńskiego w 1945 r. w Ł., ma moc wiążącą na obszarze RP na zasadzie art. 1145 k.p.c., jednakże moc ta ogranicza się wyłącznie do wynikającego z tego wyroku Sądu potwierdzenia, iż rodzice skarżącego zawarli małżeństwo wyznaniowe. W ocenie Sądu orzekające w niniejszej sprawie organy dokonały prawidłowej oceny stanu faktycznego sprawy w świetle obowiązujących w tej dacie przepisów części V ustawy z dnia 2 sierpnia 1926 r. o prawie właściwym dla stosunków prywatnych wewnętrznych oraz (obowiązującego ówcześnie na ziemiach byłego zaboru rosyjskiego do czasu unifikacji prawa małżeńskiego, dokonanej dekretem z dnia 25 września 1945 r. Prawo małżeńskie Dz. U. Nr 48, poz. 270) rosyjskiego prawa o małżeństwie z 1836 r. Trafnie zatem wywiodły, że z racji braku jakichkolwiek dowodów, potwierdzających czy chociażby uprawdopodabniających, że do wymaganej rejestracji i sporządzenia aktu małżeństwa doszło w odniesieniu do rodziców skarżącego, związek małżeński tych osób nie wywołał skutków na gruncie prawa publicznego.

Analogicznie potraktował Sąd dowód w postaci wpisu do rejestru urodzin nr (...), sporządzonego w (...) w dniu (...) października 1947 r. oraz pismo z dnia (...) kwietnia 2015 r., wydanego przez Kierownika USC Miasta (...), w którym skarżącego oznaczono jako ślubne dziecko małżonków I. B. i B. B., z domu B. Wskazał, że akty te zostały sporządzone w N. nie na podstawie stosownych polskich dokumentów, potwierdzających rejestrację małżeństwa rodziców skarżącego, czy też cywilnego aktu małżeństwa, ale na podstawie wyłącznie oświadczeń rodziców skarżącego.

W skardze kasacyjnej od ww. wyroku I. B., reprezentowany przez adwokata Ł. P., na podstawie z art. 174 pkt 1 i 2 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2017 r. poz. 1369 z późn. zm., dalej: "p.p.s.a.") zarzucił

1) niewłaściwe zastosowanie art. 4 pkt 1 w zw. z art. 5 względnie art. 4 pkt 2 w zw. z art. 6 ustawy z dnia 20 lutego 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego poprzez przyjęcie, iż skarżący nie nabył z chwilą urodzenia obywatelstwa polskiego po ojcu, 

2) niewłaściwe zastosowanie art. 1145 k.p.c. w zw. z art. 1146 k.p.c. w zw. z 1147 k.p.c. w zw. z art. 7, 76 § 1, 77, 80 i 107 § 3 k.p.a. poprzez uznanie, iż orzeczenie O. S. R. w N. z dnia (...) września 2013 r. nie wywołało skutków w prawie polskim dla wykazania "ślubnego" pochodzenia skarżącego,

3) błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie art. 58 i 179 prawa małżeńskiego zawartego w (...) z dnia (...) marca 1832 r. poprzez uznanie, iż dla skuteczności w prawie polskim zawartego małżeństwa w formie wyznaniowej (judaizmie) wymagane było zarejestrowanie i sporządzenie przez rabina cywilnego aktu zawarcia małżeństwa,

4) niewłaściwe zastosowanie art. 3 ustawy z dnia 28 listopada 2014 r. Prawo o aktach stanu cywilnego (Dz. U. 2014, poz. 1741), art. 76 § 1 k.p.a. oraz art. 1138 k.p.c. poprzez dokonanie ustaleń sprzecznych z treścią niemieckiego aktu urodzenia w zakresie "ślubnego" pochodzenia skarżącego,

6) naruszenie art. 141 § 4, 134, 145 § 1 pkt 1 lit. c, art. 151 oraz art. 7, 16 § 1, 76 § 1, 77, 80 i 107 § 3 k.p.a. oraz art. 138 § 1 pkt 1 w zw. z art. 10 ust. 3 w zw. z art. 55 w zw. z art. 66 ustawy z dnia 2 kwietnia 2009 r. o obywatelstwie polskim poprzez brak wskazania podstawy prawnej do uznania, iż w świetle przepisów rosyjskiego prawa o małżeństwie z 1836 r. dla skuteczności zawarcia małżeństwa w formie wyznaniowej (judaizmie) wymagane było zarejestrowanie i sporządzenie przez rabina cywilnego aktu zawarcia małżeństwa oraz poprzez błędne ustalenie "nieślubnego" pochodzenia.

Naruszenia te miały istotny wpływ na treść rozstrzygnięcia, gdyż w ich wyniku doszło do oddalenia skargi przez Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie.

Na podstawie art. 176 § 1 p.p.s.a. skarżący wniósł o uchylenie w całości zaskarżonego wyroku oraz zaskarżonej decyzji Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia (...) stycznia 2017 r., a także o zasądzenie kosztów postępowania według norm prawem przepisanych. Ponadto na 176 § 2 p.p.s.a. wniósł o rozpoznanie skargi kasacyjnej na rozprawie.

W uzasadnieniu skarżący kasacyjnie przedstawił argumenty na poparcie podniesionych zarzutów, a w szczególności obszerne fragmenty uzasadnień wybranych orzeczeń sądowoadministracyjnych zapadłych w analogicznych sprawach.

Uzasadnienie prawne

Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje.

Zgodnie z art. 183 § 1 p.p.s.a. Naczelny Sąd Administracyjny rozpoznaje sprawę w granicach skargi kasacyjnej, biorąc z urzędu pod uwagę jedynie nieważność postępowania. Jeżeli w sprawie nie wystąpiły przesłanki nieważności postępowania wymienione w art. 183 § 2 powołanej ustawy, a taka sytuacja ma miejsce w przedmiotowej sprawie, to Sąd rozpoznający sprawę związany jest granicami kasacji.

W zakreślonych wyżej granicach Naczelny Sąd Administracyjny uznał, że skarga opiera się na usprawiedliwionych podstawach.

W pierwszej kolejności należy wskazać, że zasadny okazał się zarzut naruszenia art. 141 § 4, 134, 145 § 1 pkt 1 lit. c, art. 151 oraz art. 7, 16 § 1, 76 § 1, 77, 80 i 107 § 3 k.p.a. oraz art. 138 § 1 pkt 1 w zw. z art. 10 ust. 3 w zw. z art. 55 w zw. z art. 66 ustawy z dnia 2 kwietnia 2009 r. o obywatelstwie polskim poprzez brak wskazania podstawy prawnej do uznania, iż w świetle przepisów rosyjskiego prawa o małżeństwie z 1836 r. dla skuteczności zawarcia małżeństwa w formie wyznaniowej (judaizmie) wymagane było zarejestrowanie i sporządzenie przez rabina cywilnego aktu zawarcia małżeństwa oraz poprzez błędne ustalenie "nieślubnego" pochodzenia.

Istota problemu w niniejszej sprawie sprowadza się do ustalenia czy małżeństwo rodziców skarżącego miało wyłącznie charakter wyznaniowy i jako takie nie wywoływało skutków w sferze prawa publicznego na skutek niedopełnienia określonych formalności (i wówczas brak było podstaw do traktowania skarżącego jako dziecka ślubnego), czy też zawarcie związku małżeńskiego przez rodziców skarżącego było w pełni skuteczne, a w konsekwencji skarżący jest dzieckiem ślubnym. Okoliczność ta jest o tyle istotna, że przy braku jakichkolwiek dowodów na posiadanie obywatelstwa polskiego przez matkę, skarżący mógłby liczyć na potwierdzenie posiadania takiego obywatelstwo po ojcu (który bezspornie posiadał obywatelstwo polskie), ale wyłącznie w przypadku skutecznie zawartego związku małżeńskiego między rodzicami. Zarówno organy administracji orzekające w niniejszej sprawie, jak i Sąd I instancji przyjęły, że małżeństwo zawarte między rodzicami wnioskodawcy, jakkolwiek potwierdzone wyrokiem O. S. R. w N. z dnia (...) września 2013 r., którego nie kwestionują, nie wywołuje skutków w sferze prawa publicznego i nie może zostać uznane za skutecznie zawarte w świetle prawa polskiego. Takie stanowisko należy uznać za wadliwe.

Zarówno Minister, jak i Sąd I instancji podkreślają wyłącznie wyznaniowy charakter małżeństwa rodziców skarżącego. Tymczasem do wejścia w życie w dniu 1 stycznia 1946 r. przepisów dekretów z dnia 25 września 1945 r.: Prawo małżeńskie (Dz. U. Nr 48, poz. 270), Prawo wprowadzające prawo małżeńskie (Dz. U. Nr 48, poz. 271), Prawo o aktach stanu cywilnego (Dz. U. Nr 48, poz. 272), Przepisy wprowadzające prawo o aktach stanu cywilnego, które wprowadzały wyłącznie świeckie prawo małżeńskie, związki małżeńskie zawierane między osobami religii mojżeszowej miały właśnie charakter wyznaniowy. Na obszarze Polski obowiązywały równocześnie różne typy prawa małżeńskiego (ustawodawstwo byłych państw zaborczych). Na terenie Królestwa Polskiego obowiązywało prawo małżeńskie z 1836 r., a związki małżeńskie zawierane były wobec duchownych poszczególnych wyznań. Zgodnie z art. 179 prawa małżeńskiego z 1836 r. małżeństwa m.in. starozakonnych podlegają, co do wszelkich szczegółów, przepisom ich religii właściwej. W art. 58 dekretu wprowadzono obowiązek sporządzenia przez proboszcza w obecności dwóch świadków aktu cywilnego, który powinien zawierać szczegółowe dane wymienione w art. 58 pkt 1-8. W myśl art. 186 (dotyczącym małżeństw osób należących do innych wyznań) po dopełnionym obrzędzie, spisanym być winien akt cywilny, art. 58 wymagany. Przepis art. 187 dekretu stanowił natomiast, że rabin powinien udać się ze świadkami i narzeczonymi do urzędnika utrzymującego akta stanu cywilnego i ten, podług udzielonych mu objaśnień, sporządzi akt małżeństwa, w sposobie art. 58 opisanym. Podkreślenia wymaga w szczególności, że akty małżeństwa, o których mowa w powołanych przepisach miały charakter deklaratoryjny. Skutek prawny zawarcia małżeństwa w świetle prawa cywilnego następował z chwilą złożenia oświadczenia woli w sposób przewidziany w przepisach prawa wewnętrznego danego związku wyznaniowego, a nie z chwilą sporządzenia aktu małżeństwa. Akt małżeństwa miał znaczenie jedynie dowodowe (por. wyrok NSA z 7 kwietnia 2016 r., II OSK 1927/14, publ. Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych, orzeczenia.nsa.gov.pl). Jak słusznie wskazał NSA w wyroku wydanym w sprawie o sygn. II OSK 799/17 z powyższego wynika, że wprawdzie konieczne było dopełnienie określonych czynności formalnych i sporządzenie aktu, jednakże jego brak nie może być utożsamiany z faktem nieistnienia samego małżeństwa. Dlatego należy uznać, że zarówno organy orzekające w niniejszej sprawie wadliwie oceniły zgromadzony materiał dowodowy, jak i Sąd I instancji wadliwie przyjął, że zgromadzone dowody są niewystarczające do uznania, że skarżący był dzieckiem ślubnym.

W konsekwencji powyższego zasadny okazał się także zarzut dokonania przez Sąd I instancji błędnej wykładni art. 58 i 179 prawa małżeńskiego zawartego w (...) z dnia (...) marca 1832 r. poprzez uznanie, iż dla skuteczności w prawie polskim zawartego małżeństwa w formie wyznaniowej (judaizmie) wymagane było zarejestrowanie i sporządzenie przez rabina cywilnego aktu zawarcia małżeństwa.

Należy podkreślić, że skarżący przedłożył orzeczenie O. S. R. w N. z dnia (...) września 2013 r. potwierdzające zawarcie związku małżeńskiego przez jego rodziców w 1945 r. w Ł. oraz zaświadczenie z (...) z dnia (...) stycznia 2016 r. potwierdzające, iż wymienione orzeczenie jest ostateczne i nie podlega zaskarżeniu. Jak wskazał sam Minister oraz potwierdził to Sąd I instancji, zgodnie z art. 1145 k.p.c. orzeczenia sądów państw obcych wydane w sprawach cywilnych po 1 lipca 2009 r. podlegają uznaniu z mocy prawa. Spełnienie się w niniejszej sprawie formalnych warunków skuteczności orzeczenia O. S. R. w N. z dnia (...) września 2013 r., określonych w art. 1147 § 1 k.p.c., wiązało organ stosujący prawo, a w konsekwencji również zawarcie związku małżeńskiego przez rodziców skarżącego w Ł. w 1945 r. należało uznać za wiążące (skuteczne) w niniejszej sprawie. Podkreślić przy tym należy, że w izraelskim systemie sprawiedliwości sądy rabinackie pozostają w systemie sądownictwa państwowego i są jedynymi uprawnionymi do rozstrzygania m.in. kwestii małżeństw. Skoro - jak wyżej wskazano - skuteczność zawarcia związku małżeńskiego w oparciu o przepisy z 1836 r. nie była uzależniona od dodatkowego sporządzenia aktu cywilnego, to za zasadny należy uznać zarzut kasacyjny naruszenia art. 1145 k.p.c. w zw. z art. 1146 k.p.c. w zw. z 1147 k.p.c. w zw. z art. 7, 76 § 1, 77, 80 poprzez nieuznanie mocy dowodowej orzeczenia O. S. R. w N. z dnia (...) września 2013 r. dla wykazania ślubnego pochodzenia skarżącego i nabycia przez niego z chwilą urodzenia obywatelstwa polskiego po ojcu.

Odnosząc się do zarzutu kasacyjnego dotyczącego niewłaściwego zastosowania art. 3 ustawy z dnia 28 listopada 2014 r. Prawo o aktach stanu cywilnego (Dz. U. 2014, poz. 1741), art. 76 § 1 k.p.a. oraz art. 1138 k.p.c. poprzez dokonanie ustaleń sprzecznych z treścią niemieckiego aktu urodzenia w zakresie ślubnego pochodzenia skarżącego, należy wskazać, że z załączonego wypisu z niemieckiej księgi urodzeń wynikało, iż M. B. (obecnie I. B.) urodził się w dniu (...) października 1947 r. w (...) ((...)) jako syn B. B. z domu B. i jej małżonka I. B. Rodzice zawarli związek małżeński w dniu (...) listopada 1945 r. w Ł. Dodatkowo z treści pisma z Urzędu Miasta w (...) z dnia (...) kwietnia 2015 r. wynikało, iż "wpis do księgi urodzeń jest dokumentem mającym moc dowodową. Zgodnie z wpisem dziecko urodziło się jako ślubne dziecko małżonków I. B. i B. B. z domu B. M. B. był tym samym prawnie uznanym dzieckiem swoich rodziców I. i B. B.". Pokreślenia wymaga, że urzędnik stanu cywilnego uznał dane odnośnie zawarcia związku małżeńskiego rodziców za prawdziwe również bez przedłożenia aktu małżeństwa, bądź innego urzędowego dokumentu potwierdzającego fakt zawarcia małżeństwa, prawdopodobnie na podstawie samych oświadczeń stron. Nie można jednak na tej podstawie przyjąć, że akt taki, wskazujący na dziecko pochodzące z małżeństwa nie ma żadnej mocy dowodowej. Skoro bowiem oboje rodziców wspólnie deklarowali pozostawanie w związku małżeńskim to należało domniemywać, że deklaracja ta odpowiadała stanowi rzeczywistemu, skoro brak jest innych dowodów wskazujących na odmienny stan faktyczny. Również doświadczenie życiowe wskazuje, że skoro oboje rodziców jednoznacznie deklarowali pozostawanie w związku małżeńskim to uznawali, że właśnie w takim pozostają, natomiast czas, jak i okoliczności sporządzania aktu cywilnego (obóz przejściowy dla żydowskich imigrantów zorganizowany tuż po wojnie) nie sprzyjały posiadaniu odpowiedniej dodatkowej dokumentacji. Również niemiecki urzędnik uznał podawane mu informacje za dostatecznie wiarygodne skoro umieścił je w akcie urodzenia dziecka. Brak jest podstaw do przyjęcia, że rodzicami skarżącego kierowała chęć wprowadzenia urzędnika w błąd, bądź stworzenia stanu fikcji, na którym obojgu rodzicom nie zależało. Należy wreszcie wskazać, że art. 1138 k.p.c., zrównuje zagraniczne dokumenty urzędowe z polskimi dokumentami urzędowymi pod względem ich mocy dowodowej, Uznając sprawę za dostatecznie wyjaśnioną NSA przystąpił do rozpoznania skargi na decyzję Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia (...) stycznia 2017 r., nr (...) w przedmiocie potwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego. Z podanych wyżej przyczyn doszedł do przekonania, że skarga podlega uwzględnieniu, gdyż zaskarżona decyzja zapadła z naruszeniem art. 4 pkt 1 w zw. z art. 5 ustawy z dnia 20 lutego 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego, a także art. 7, 76 § 1, 77, 80, 107 § 3 k.p.a. oraz art. 138 § 1 pkt 1 k.p.a. w zw. z art. 10 ust. 3 w zw. z art. 55 w zw. z art. 66 ustawy z dnia 2 kwietnia 2009 r. o obywatelstwie polskim oraz art. 1145 k.p.c. w zw. z art. 1146 k.p.c. w zw. z 1147 k.p.c. w zw. z art. 7, 76 § 1, 77, 80 k.p.a. W konsekwencji, w ocenie NSA, decyzja ta zapadła z naruszeniem prawa materialnego oraz przepisów postępowania, a naruszenia te miały istotny wpływ na wynik sprawy, co powoduje jej eliminację na podstawie art. 145 § 1 pkt 1 lit. a i c p.p.s.a.

W ocenie NSA zgromadzony w sprawie materiał dowodowy jest wystarczający do dokonania oceny, czy skarżący I. B. posiada obywatelstwo polskie. Rozpoznając ponownie odwołanie od decyzji Wojewody Mazowieckiego z dnia (...) września 2016 r. nr (...) Minister kierować się będzie zawartą w niniejszym uzasadnieniu wykładnią i wytycznymi co do kierunku interpretacyjnego.

Mając powyższe na uwadze, działając w oparciu o art. 188 oraz art. 145 § 1 pkt 1 lit. a i c p.p.s.a. Naczelny Sąd Administracyjny orzekł jak w pkt 1 sentencji.

O kosztach w pkt 2 sentencji Sąd orzekł na podstawie art. 200, art. 202 § 2, art. 203 pkt 1 oraz 205 § 2 p.p.s.a.