Wyrok
Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego we Wrocławiu
z dnia 25 lipca 2007 r.
IV SA/Wr 110/07
UZASADNIENIE
Skład orzekający
Przewodniczący: Sędzia NSA Mirosława Rozbicka-Ostrowska (sprawozdawca).
Sędziowie: NSA Tadeusz Kuczyński, WSA Lidia Serwiniowska.
Sentencja
Wojewódzki Sąd Administracyjny we Wrocławiu po rozpoznaniu w Wydziale IV na rozprawie w dniu 25 lipca 2007 r. sprawy ze skargi J. O. na decyzję Kierownik Urzędu do spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych z dnia (...) r. nr w przedmiocie odmowy przyznania uprawnień do świadczenia pieniężnego oddala skargę.
Uzasadnienie faktyczne
Przedmiotem skargi złożonej przez J. O. do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego we Wrocławiu jest decyzja Kierownika Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych z dnia (...) r. Nr (...) wydana na podstawie art. 127 § 3 i art. 138 § 1 pkt 1 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (t.j. Dz. U. z 2000 r. Nr 98, poz. 1071 z poz. zm.) oraz art. 2 pkt 2 lit. a i art. 4 ust. 1, 2 i 4 ustawy z dnia 31 maja 1996 r. o świadczeniu pieniężnym przysługującym osobom deportowanym do pracy przymusowej oraz osadzonym w obozach pracy przez III Rzeszę i ZSRR (DZ. U. Nr 87, poz. 395 ze zm.) utrzymująca w mocy decyzję własną z dnia (...) r., Nr (...) odmawiającą przyznania J. O. uprawnienia do świadczenia pieniężnego.
Postępowanie administracyjne w sprawie wszczęte zostało wnioskiem J. O. z dnia (...) r. o przyznanie uprawnienia do świadczenia pieniężnego z tytułu narodzin podczas deportacji rodziców. Kierownik Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych odmawiając przyznania przedmiotowego świadczenia w uzasadnieniu decyzji pierwszo-instancyjnej z dnia (...) r., Nr (...) stwierdził, że strona doznała we wnioskowanym okresie prześladowań nie objętych przepisami ustawy. w
W odwołaniu od powyższej decyzji J. O. podniósł, że ma takie same prawo dochodzenia uprawnień jak osoby urodzone w latach 1939 - 1945 na terenie Związku Radzieckiego, których rodziny deportowano.
Kierownik Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych po ponownym rozpatrzeniu sprawy w motywach decyzji ostatecznej z dnia (...) r., Nr (...) wyjaśnił, że pojęcie represji w rozumieniu ustawy z dnia 31 maja 1996 r. o świadczeniu pieniężnym przysługującym osobom deportowanym do pracy przymusowej oraz osadzonym w obozach pracy przez III Rzeszę i ZSRR (Dz. U. Nr 87, poz. 395 ze zm.) zawiera przepis art. 2 pkt 2 lit. a tej ustawy, według którego represją jest deportacja (wywiezienie) do pracy przymusowej na okres co najmniej 6 miesięcy z terytorium państwa polskiego na terytorium III Rzeszy i terenów przez nią okupowanych w okresie wojny w latach 1939 - 1945. Zdaniem organu zgromadzone dowody w postaci dokumentów wydanych przez władze niemieckie, a dotyczących rodziców strony oraz akt urodzenia strony potwierdzają, że J. O. urodził się w miejscowości G. w dniu (...) r. w czasie pobytu rodziców na robotach przymusowych w okresie od 1941 r. do kwietnia 1945 r. Jednakże - w ocenie organu-urodzenie się i pobyt skarżącego w tym okresie wraz z rodzicami na robotach przymusowych nie jest represją w rozumieniu ustawy, wobec czego świadczenie z tego tytułu nie może zostać przyznane.
Strona niezadowolona z powyższego rozstrzygnięcia złożyła w dniu (...) r. pismo z dnia (...) r., zatytułowane jako odwołanie, zakwalifikowane przez organ administracji jako wniosek o uchylenie decyzji własnej w trybie art. 154 k.p.a. Decyzją z dnia (...) r. Nr (...) Kierownik Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych odmówił uchylenia zakwestionowanych decyzji. Pismem z dnia (...) r., nadanym w dniu (...) r. strona odwołała się od powyższej decyzji. Organ administracyjny postanowieniem z dnia (...) r., nr (...) stwierdził uchybienie terminu do złożenia wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy.
W dniu (...) r. J. O. złożył kolejny wniosek o przyznanie uprawnienia do świadczenia pieniężnego, powołując się w nim na fakt wywiezienia na roboty przymusowe ojca w roku 1941 oraz matki w roku 1942. Decyzją z dnia (...) r. Nr (...) Kierownik Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych odmówił uchylenia decyzji własnej z dnia (...) r. Nr (...). W uzasadnieniu tej decyzji organ administracji stwierdził, że zgodnie z dyrektywami wypływającymi z art. 235 § 1 k.p.a. zakwalifikowano powyższy wniosek strony jako wniosek o uchylenie decyzji własnej w trybie art. 154 k.p.a., ze względu na brak wskazania ustawowych podstaw do wznowienia postępowania jak i wszczęcia postępowania w celu stwierdzenia nieważności decyzji.
Strona zakwestionowała powyższe rozstrzygnięcie, składając wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy z tym uzasadnieniem, że decyzja jest krzywdząca, a ona nie miała wpływu na moment swojego urodzenia.
Kolejną decyzją z dnia (...) r. Nr (...) wydaną po ponownym rozpatrzeniu wniosku, Kierownik Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych ponownie odmówił stronie uprawnienia do świadczenia pieniężnego z tytułu deportacji do pracy przymusowej.
Powyższa decyzja stała się przedmiotem skargi do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego we Wrocławiu, który - opierając się na regulacji art. 135 p.p.s.a.- wyrokiem z dnia 18 września 2006 r. (sygn. akt IV SA/Wr 257/06) uchylił decyzję Kierownika Urzędu do Sprawa Kombatantów i Osób Represjonowanych z dnia (...) r., Nr (...), decyzję Kierownika Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych z dnia (...) r., Nr (...), postanowienie Kierownika do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych z dnia (...) r. i decyzję Kierownika do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych z dnia (...) r. Nr (...). W motywach wyroku wskazano, ze pismo strony z dnia (...) r. zostało złożone - zgodnie z pouczeniem zamieszczonym w decyzji z dnia (...) r.- w terminie przewidzianym dla złożenia skargi do sądu administracyjnego, co obligowało organ administracji do wyjaśnienia zakresu żądania strony określonego w przedmiotowym piśmie.
Strona w odpowiedzi na wezwanie organu administracji w zakresie oświadczenia się co do charakteru jej pisma z dnia (...) r., kolejnym pismem z dnia (...) r. sprecyzowała, że przedmiotowe pismo jest skargą do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego. W uzasadnieniu skargi skarżący podtrzymał argumenty zawarte we wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy, wskazując dodatkowo, że niewolnicza praca jego matki powodowała, że był pozbawiony opieki i narażony na choroby. Natomiast nie jest jego winą, że urodził się w czasie, gdy jego matka wykonywała niewolniczą pracę w III Rzeszy.
Strona przeciwna odpowiadając na skargę i wnioskując o jej oddalenie wskazała, że w rozpatrywanej sprawie ma zastosowanie art. 2 pkt 2 lit. a ustawy z dnia 31 maja 1996 r. o świadczeniu pieniężnym (...), z którego wynika, że represją(...) jest deportacja (wywiezienie) do pracy przymusowej na okres co najmniej 6 miesięcy z terytorium państwa polskiego, w jego granicach sprzed 1 września 1939 r. na terytorium III Rzeszy i terenów przez nią okupowanych w okresie wojny w latach 1939-1945. Zwróciła uwagę na to,że nawet zaliczenie stronie okresu represji do zakończenia II wojny światowej tj. do dnia 8 maja 1945 r. i tak oznaczałoby,że represja strony trwałaby krócej niż minimalny okres 6 miesięcy przewidziany w art. 2 pkt 2 lit. a ustawy. W takim przypadku - zdaniem organu-okres represji strony trwałby od 17 grudnia 1944 r. do 8 maja 1945 r. i wynosiłby 4 miesiące i 14 dni. Dodatkowo organ powołał się na pogląd wyrażony w wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 12 października 2006 r. (sygn. akt II OSK 1013/06), w którym stwierdzono, że w przypadku dziecka urodzonego w okresie deportacji (wywiezienia) matki do pracy przymusowej, okres przed urodzeniem dziecka, w którym dziecko nie posiada obywatelstwa polskiego, nie jest okresem podlegania dziecka represjom w rozumieniu art. 1 ust. 1 w związku z art. 2 pkt 2 lit. a ustawy o świadczeniu pieniężnym.
Uzasadnienie prawne
Wojewódzki Sąd Administracyjny zważył, co następuje:
Na wstępie przypomnieć należy,że stosownie do art. 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o ustroju sądów administracyjnych (Dz. U. Nr 153, poz. 1269) sądy administracyjne właściwe są do badania legalności zaskarżonych aktów administracyjnych, rozumianej jako zgodność z przepisami prawa materialnego i prawa procesowego. A to oznacza,że kontroli Sądu nie podlega ocena, czy decyzja organu administracji jest trafna z punktu widzenia słuszności czy celowości rozstrzygnięcia. W związku z tym uchylenie decyzji administracyjnej, względnie stwierdzenie jej nieważności przez Sąd, następuje tylko w przypadku istnienia istotnych wad w postępowaniu lub naruszenia przepisów prawa materialnego, mającego wpływ na wynik sprawy (art. 145 cytowanej wyżej ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi). Oceniając wyłącznie pod takim kątem zaskarżoną decyzję Wojewódzki Sąd Administracyjny stwierdził,że wydano ją w poprawnie przeprowadzonym postępowaniu administracyjnym i zastosowano przepisy prawa materialnego zgodnie z przedmiotem sprawy.
W punkcie wyjścia rozważań nad zasadnością skargi wypada przytoczyć brzmienie przepisów, które stanowiły podstawę materialno-prawną zaskarżonej decyzji,a mianowicie przepisy art. 1 ust. 1 i art. 2 pkt 2 lit. a ustawy z dnia 31 maja 1996 r. o świadczeniu pieniężnym przysługującym osobom deportowanym do pracy przymusowej oraz osadzonym w obozach pracy przez III Rzeszę i Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich (Dz. U. Nr 87, poz. 395 z późn. zm.), (dalej: ustawa o świadczeniu pieniężnym). I tak w myśl przepisu art. 1 ust. 1 tej ustawy świadczenie pieniężne przysługuje osobom, które w okresie podlegania represjom określonym w ustawie były obywatelami polskimi i są nimi obecnie oraz posiadają stałe miejsce zamieszkania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Z kolei przepis art. 2 pkt 2 lit. a wskazanej wyżej ustawy zawiera legalną definicję pojęcia represja, którą w rozumieniu tej ustawy jest m.in. deportacja (wywiezienie) do pracy przymusowej na okres co najmniej 6 miesięcy z terytorium państwa polskiego, w jego granicach sprzed dnia 1 września 1939 r., na terytorium III Rzeszy i terenów przez nią okupowanych w okresie wojny w latach 1939-1945. Wskazać w tym miejscu należy, że w orzecznictwie sądowym, wielokrotnie zwracano uwagę na to, że ustawa o świadczeniu odróżnia samo pojęcie represji i osoby represjonowanej od świadczenia, którego wysokość jest związana z okresem trwania pracy przymusowej. Wobec tego przyjęto, że wykazanie wykonywania pracy przymusowej nie jest warunkiem uznania za represję, w rozumieniu art. 2 pkt 2 lit. a ustawy (por. wyrok wyroku Sądu Najwyższego z dnia 13 stycznia 2001 r. sygn. akt III RN 112/99). Z tego względu przyjmuje się również, że osobą represjonowaną jest także osoba deportowana do pracy przymusowej lub osadzona w obozie pracy bez względu na wiek.
Przepis art. 2 pkt 2 lit. a ustawy o świadczeniu określa pojęcie represji polegającej na deportacji (wywiezieniu) do pracy przymusowej na okres co najmniej 6 miesięcy z terytorium państwa polskiego, w jego granicach sprzed 1 września 1939 r., na terytorium III Rzeszy i terytoriów przez nią okupowanych w okresie wojny w latach 1939 - 1945. Kontrowersje dotyczące interpretacji tego przepisu, w kontekście pozostałych przepisów ustawy o świadczeniu, pojawiły się w orzecznictwie sądowym w zakresie dotyczącym dzieci, które były wywożone wraz z rodzicami, a także dzieci, które urodziły się w miejscu wykonywania pracy przymusowej przez matkę. Sąd w składzie orzekającym w mniejszej sprawie aprobuje utrwalony już w orzecznictwie pogląd, według którego o deportacji (wywiezieniu) można mówić zarówno wtedy gdy dziecko zostało wywiezione wraz z rodzicami na roboty przymusowe, jak i wtedy gdy wywieziona na roboty przymusowe kobieta urodziła dziecko w miejscu wykonywania tych robót. Nie sposób bowiem racjonalnie uzasadnić, że sytuacja małego dziecka wywiezionego wraz z matką na roboty przymusowe jest inna od sytuacji dziecka urodzonego już po wywiezieniu matki na roboty przymusowe. Jeżeli przyjmie się, że o represji nie decyduje wiek dziecka oraz to, czy faktycznie pracowało, to nie powinno również budzić wątpliwości, że osobą represjonowaną jest także dziecko urodzone w miejscu wykonywania pracy przymusowej przez deportowaną matkę (por. wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 19 sierpnia 2004 r. sygn. akt OSK 135/04). Z brzmienia cytowanego przepisu art. 2 pkt 2 lit. a wynika również, że osoba ubiegająca się o przyznanie uprawnienia do świadczenia pieniężnego powinna wykazać nie tylko sam fakt deportacji, ale również spełnić wymóg minimalnego okresu wywiezienia z terytorium państwa polskiego, określonego przez ustawodawcę na okres co najmniej 6 miesięcy.
W sprawie będącej przedmiotem osądu pozostaje poza sporem okoliczność, że skarżący urodził się (...) r. w okresie pobytu jego matki na terytorium III Rzeszy, wywiezionej tam do pracy przymusowej do miejscowości G., która została wyzwolona przez aliantów w kwietniu 1945 r. Wobec tego zasadnie organ uznał, że strona nie spełnienia przesłanki 6 miesięcznego okresu deportacji (wywiezienia) do pracy przymusowej (...) na terytorium III Rzeszy i terenów przez nią okupowanych w okresie wojny w latach 1939 - 1945. Wbrew zarzutom skargi przyczyną odmownej decyzji organu administracji nie jest okoliczność, że skarżący urodził się w czasie wykonywania pracy przymusowej przez deportowaną matkę, ani tym bardziej kwestionowanie podlegania skarżącego represjom, ale wyłącznie okoliczność, że nie był ofiarą represji przez wymagany ustawowo okres 6 miesięcy.
Niezależnie od tego godzi się również zauważyć,że z treści cytowanego wyżej przepisu art. 1 ust. 1 ustawy wynika także, że osoba ubiegająca się o przyznanie uprawnienia do świadczenia pieniężnego powinna wykazać, że posiadała obywatelstwo polskie w okresie podlegania represjom i posiada je dalej. Oznacza to, że świadczenie pieniężne, o którym mowa w art. 1 ust. 1 ustawy o świadczeniu pieniężnym przysługuje osobie, która w okresie podlegania represjom była obywatelem polskim, a zatem okres poprzedzający urodzenie się skarżącego nie jest okresem podlegania represjom, ponieważ dziecko poczęte nie posiada obywatelstwa polskiego, co wynika z art. 4 obowiązującej wówczas ustawy z dnia 29 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa polskiego (Dz. U. Nr 7, poz. 44 ze zm.), zgodnie z którym obywatelstwo polskie nabywało się przez urodzenie lub na skutek późniejszych zdarzeń. Podobnie regulują kwestię nabycia obywatelstwa późniejsze ustawy o obywatelstwie polskim, a mianowicie ustawa z dnia 8 stycznia 1951 r. (Dz. U. Nr 4, poz. 25 ze zm.), ustawa z dnia 15 lutego 1962 r. (Dz. U. z 2000 r. Nr 28, poz. 353 ze zm.), które jako zasadniczy tytuł nabycia obywatelstwa polskiego ustalają urodzenie się z rodziców obywateli polskich. W tym zakresie Wojewódzki Sąd Administracyjny w składzie orzekającym w tej sprawie w pełni podziela pogląd zaprezentowany w wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 12 października 2006 r. sygn. akt II OSK 1013/06, zgodnie z którym w przypadku dziecka urodzonego w okresie deportacji (wywiezienia) matki do pracy przymusowej, okres przed urodzeniem dziecka, w którym dziecko nie posiada obywatelstwa polskiego, nie jest okresem podlegania dziecka represjom w rozumieniu art. 1 ust. 1 w związku z art. 2 pkt 2 lit. a ustawy o świadczeniu pieniężnym. Wprawdzie w powyższym zakresie organ w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji organ nie uwzględnił tej argumentacji. Nawiązał do niej marginalnie dopiero w odpowiedzi na skargę, co należy uznać za naganne, bowiem argumentacja zawarta w odpowiedzi na skargę nie może zastępować uzasadnienia decyzji administracyjnej, ani naprowadzać na motywy, które legły u podstaw jej wydanej. Jednakże stwierdzone w tym zakresie naruszenie nie mogło mieć wpływu na rozstrzygnięcie.
Słusznie zatem Kierownik Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych uznał, iż skarżącemu nie przysługuje uprawnienie do świadczenia pieniężnego, przewidziane w art. 1 ust. 1 ustawy o świadczeniu pieniężnym przysługującym osobom deportowanym do pracy przymusowej, ponieważ skarżący podlegał represjom, o których mowa w ustawie o świadczeniu pieniężnym przez okres krótszy niż ustawowe 6 miesięcy.
Z tych względów skarga pozbawiona jest uzasadnionych podstaw, co obligowało Wojewódzki Sąd Administracyjny do jej oddalenia na podstawie art. 151 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi.
