Wyrok
Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Opolu
z dnia 29 stycznia 2009 r.
II SA/Op 572/08
UZASADNIENIE
Skład orzekający
Przewodniczący: Sędzia WSA Teresa Cisyk.
Sędziowie WSA: Grażyna Jeżewska (spr.), Elżbieta Kmiecik.
Sentencja
Wojewódzki Sąd Administracyjny w Opolu po rozpoznaniu w Wydziale II na rozprawie w dniu 29 stycznia 2009 r. sprawy ze skargi I. M. na decyzję Kierownika Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych w Warszawie z dnia (...), nr (...) w przedmiocie świadczenia pieniężnego z tytułu pracy przymusowej oddala skargę.
Uzasadnienie faktyczne
Decyzją z dnia (...), nr (...), wydaną przez Kierownika Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych, na podstawie art. 1 ust. 1, art. 4 ust. 1 i ust. 2 oraz art. 2 ustawy z dnia 31 maja 1996 r. o świadczeniu pieniężnym przysługującym osobom deportowanym do pracy przymusowej oraz osadzonym w obozach pracy przez III Rzeszę i Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich (Dz. U. Nr 87, poz. 395 ze zm.), odmówiono I. M. przyznania uprawnienia do określonego w ustawie świadczenia. Decyzja wydana została na wniosek strony. W uzasadnieniu wyjaśniono, że strona nie spełniła określonego w art. 2 ustawy, warunku deportacji do pracy przymusowej na okres co najmniej 6 miesięcy.
Od tej decyzji skarżąca złożyła wniosek o ponowne rozpoznanie sprawy. Postulując w nim przyznanie świadczenia pieniężnego z tytułu urodzenia się w warunkach niewolniczej pracy rodziców na rzecz III Rzeszy, I. M. wniosła o odstąpienie organu od warunku 6 - miesięcznego pobytu dziecka po urodzeniu, na deportacji. Podniosła w tym zakresie, że sam fakt przebywania dziecka w miejscu niewolniczej pracy rodziców jest już represją. Jak wskazała, wprawdzie w jej przypadku okres przebywania w niewolniczych warunkach wynosił 4 miesiące, jednakże do okresu tego doliczyć należy okres ciąży matki. To z kolei powoduje, że czas jej "zniewolenia" wynosił 13 miesięcy.
Decyzją z dnia (...), nr (...), organ utrzymał w mocy decyzję własną, odmawiającą przyznania uprawnienia do wnioskowanego świadczenia pieniężnego. Uzasadniając rozstrzygnięcie uznał, że skarżąca nie spełniła warunku deportacji do pracy przymusowej, o którym mowa w art. 2 pkt 2 lit. a ustawy z dnia 31 maja 1996 r. mającym zastosowanie w przedmiotowej sprawie. Wyjaśnił, że za czas przebywania wnioskodawczyni na terytorium III Rzeszy uznać należy jedynie okres od dnia 15 stycznia 1945 r. tj. od dnia jej urodzenia, do dnia 8 maja 1945 r. tj. zakończenia II wojny światowej w Europie. Ustawa stanowiąca podstawę prawną przyznania świadczenia, jak wskazał organ, nie przewiduje bowiem uznania okresu prenatalnego za okres podlegania represją. Na poparcie przyjętego stanowiska organ przytoczył pogląd wyrażony w tej kwestii przez Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 12 października 2006 r., sygn. akt II OSK 1013/06. Odnośnie powołanego przez stronę wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 23 marca 2006 r., sygn. akt II OSK 601/05 wskazał natomiast, że wydany on został na gruncie ustawy z dnia 24 stycznia 1991 r. o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego (Dz. U. z 2002 r. Nr 42, poz. 371 ze zm.).
W skardze do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Opolu I. M. wniosła o uchylenie decyzji z dnia (...) i przyznanie jej po przeprowadzeniu postępowania sądowego prawa do świadczenia pieniężnego z tytułu urodzenia w warunkach niewolniczej pracy matki na rzecz III Rzeszy. Powołując się na wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 23 marca 2006 r., sygn. akt OSK 601/05 oraz pogląd wyrażony w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 29 maja 1996 r., sygn. akt III ARN 96/95, podtrzymała swoje stanowisko, że sam fakt urodzenia dziecka w miejscu zesłania matki jest zniewoleniem, a wiązanie zdarzenia z warunkiem przebywania dziecka minimum 6 miesięcy na deportacji jest chybione. Powołując art. 2 pkt 2 lit. a ustawy z dnia 31 maja 1996 r. podniosła, iż dotyczy on osób wywiezionych, a ustawodawca nie wymienia w tym zakresie dzieci urodzonych w miejscu zesłania matki dziecka. Dlatego też, kwestionując konieczność spełnienia warunku przebywania dziecka na deportacji minimum 6 miesięcy po urodzeniu i uznając wyrażone przez organ w tym zakresie stanowisko za niesprawiedliwe stwierdziła, że odmienne traktowanie dzieci, które urodziły się w warunkach niewolniczych pozostaje w kolizji z art. 32 Konstytucji RP.
W odpowiedzi na skargę Kierownik do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych, podtrzymał swoje stanowisko dotyczące braku możliwości uznania okresu prenatalnego za okres podlegania represjom w rozumieniu ustawy z dnia 31 maja 1996 r. wskazując, że zostało ono podzielone w orzecznictwie sądów administracyjnych, stąd wniósł o oddalenie skargi.
Uzasadnienie prawne
Wojewódzki Sąd Administracyjny zważył, co następuje:
Zgodnie z przepisem art. 1 § 2 ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. - Prawo o ustroju sądów administracyjnych (Dz. U. Nr 153, poz. 1269 ze zm.), sądy administracyjne kontrolują działalność administracji publicznej pod względem zgodności z prawem. Oznacza to, iż w postępowaniu sądowym nie mogą być brane pod uwagę argumenty natury słusznościowej czy celowościowej. Badana jest wyłącznie legalność aktu administracyjnego, czyli prawidłowość zastosowania przepisów prawa do zaistniałego stanu faktycznego, trafność ich wykładni oraz prawidłowość przyjętej procedury. Jednocześnie też, z kontrolnej funkcji sądów administracyjnych oraz toczących się przed nimi postępowań wynika, że sądy nie stanowią kolejnej instancji w sprawach należących do właściwości organów administracji publicznej i nie są uprawnione do podejmowania merytorycznych rozstrzygnięć w zakresie praw i obowiązków podmiotów prawa administracyjnego. Wniesienie do sądu administracyjnego skargi na akt wydany przez organ administracji publicznej, nie skutkuje tym samym przejęciem sprawy administracyjnej i wydaniem w sprawie przez sąd końcowego rozstrzygnięcia. Funkcja tego Sądu polega bowiem wyłącznie na kontroli wykonywania administracji publicznej przez powołane do tego organy.
Stosownie do art. 134 § 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. Nr 153, poz. 1270 ze zm.) - zwanej p.p.s.a., Sąd wydaje przy tym rozstrzygnięcie w granicach danej sprawy, nie będąc związany zarzutami i wnioskami skargi oraz powołaną podstawą prawną. Oznacza to, iż Sąd bierze z urzędu pod uwagę wszelkie naruszenia prawa proceduralnego i materialnego niezależnie od treści podnoszonych w skardze zarzutów, jednakże tylko w granicach wyznaczonych przez sprawę, w której wniesiono skargę.
Na zasadzie art. 145 § 1 pkt 1 p.p.s.a. uwzględnienie skargi następuje w przypadku naruszenia prawa materialnego, które miało wpływ na wynik sprawy (lit. a), naruszenia prawa dającego podstawę do wznowienia postępowania administracyjnego (lit. b) lub innego naruszenia przepisów postępowania, jeżeli mogło ono mieć istotny wpływ na wynik sprawy (lit. c).
Przeprowadzona w niniejszej sprawie przez Sąd, według wskazanych zasad kontrola nie wykazała, aby zaskarżona decyzja została wydana z naruszeniem prawa, o jakim mowa w art. 145 § 1 p.p.s.a.
Materialną podstawę prawną w niniejszej sprawie stanowią przepisy ustawy z dnia 31 maja 1996 r. o świadczeniu pieniężnym przysługującym osobom deportowanym do pracy przymusowej oraz osadzonym w obozach pracy przez III Rzeszę i Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich (Dz. U. Nr 87, poz. 395 ze zm.) - zwanej dalej ustawą, która określa między innymi przesłanki nabycia uprawnienia do określonego w niej świadczenia pieniężnego. Zgodnie z art. 1 ust. 1 ustawy, świadczenie to przysługuje osobom, które w okresie podlegania represjom określonym w ustawie były obywatelami polskimi i są nimi obecnie oraz posiadają stałe miejsce zamieszkania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Przez represję, w myśl art. 2 pkt 2 lit. a ustawy, rozumieć natomiast należy deportację (wywiezienie) do pracy przymusowej na okres co najmniej 6 miesięcy z terytorium państwa polskiego, w jego granicach sprzed dnia 1 września 1939 r., na terytorium III Rzeszy i terenów przez nią okupowanych w okresie wojny w latach 1939-1945 lub Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich i terenów przez niego okupowanych w okresie od dnia 17 września 1939 r. do dnia 5 lutego 1946 r. oraz po tym okresie do końca 1948 r. z terytorium państwa polskiego w jego obecnych granicach.
Mając na uwadze powyższe przepisy stwierdzić przyjdzie, iż świadczenie pieniężne, określone w powołanej ustawie niewątpliwie przysługuje osobom, które podlegały represją, miedzy innymi polegającym na deportacji określonej w art. 2 pkt 2 ustawy. Jednocześnie też uznać należy, że w stosunku do dzieci o deportacji można mówić nie tylko wówczas gdy dziecko zostało wywiezione wraz z rodzicami na roboty przymusowe, ale i wtedy, gdy dziecko urodziło się podczas pobytu na deportacji swoich rodziców - w miejscu wykonywania robót przymusowych. Jak wywiedziono w orzecznictwie sądowym nie można bowiem zakładać, że deportacja do pracy przymusowej kobiety, która urodziła dziecko po wywiezieniu, nie rozciąga się na to dziecko. Ponadto przyjąć należy, że odmienne traktowanie osób urodzonych podczas pobytu rodziców na deportacji, w stosunku do osób deportowanych wraz z rodzicami w wieku niemowlęcym czy dziecięcym, godziłoby w zasady słuszności i poczucia sprawiedliwości (por. wyrok NSA z dnia 19 sierpnia 2004 r., sygn. akt OSK 135/04, ONSAiWSA 2005/1/15, wyrok NSA z dnia 6 czerwca 2008 r., sygn. akt II OSK 979/07 niepub.).
Stosownie też do tego, wątpliwości nie budzi w niniejszej sprawie fakt, że skarżąca, która urodziła się w dniu 15 stycznia 1945 r. podczas pobytu jej matki na deportacji, w miejscu tej deportacji, na gruncie powoływanej ustawy winna być uznana za osobę deportowaną. Jak słusznie przyjęto w zaskarżonej decyzji, nie można jednak zgodzić się ze stanowiskiem prezentowanym przez skarżącą, iż okres tej deportacji był wystarczający do uznania go za represję warunkującą przyznanie jej przedmiotowego świadczenia, tj. wynosił co najmniej 6 miesięcy. W ocenie Sądu w pełni bowiem zaakceptować należy pogląd wyrażanym przez organ wydający zaskarżoną decyzję, że okres życia prenatalnego dziecka nie podlega wliczeniu do okresu podlegania represjom, o którym mowa w art. 2 pkt 2 ustawy.
Uwzględniając w tej materii utrwalone orzecznictwo sądów administracyjnych (por. wyrok NSA z dnia 12 października 2006 r., sygn. akt II OSK 1013/06, ONSAiWSA 2008/1/19, wyrok NSA z dnia 6 czerwca 2008 r., sygn. akt 979/07, niepub.) wskazać przede wszystkim trzeba, że na mocy art. 1 ust. 1 ustawy, koniecznym warunkiem, od którego ustawodawca uzależnił przyznanie uprawnienia do świadczenia jest, aby osoba represjonowana, w okresie represji oraz obecnie posiadała obywatelstwo polskie. Oznacza to, że posiadanie przez okres podlegania represjom obywatelstwa polskiego stanowi jeden z zasadniczych warunków dla przyznania świadczenia pieniężnego. Odnosząc tę przesłankę do stanu prawnego obowiązującego w okresie II wojny światowej, a zatem w okresie przebywania skarżącej na deportacji wskazać przyjdzie, że na mocy art. 4 ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r. ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego (Dz. U. Nr 7, poz. 44 ze zm.) obywatelstwo polskie nabywało się przez urodzenie lub na skutek późniejszych zdarzeń. Nabycie obywatelstwa polskiego przez dziecko z mocy prawa następowało z chwilą urodzenia się dziecka, jeżeli ojciec lub matka w chwili jego narodzin posiadali obywatelstwo polskie, bądź też zachodziły okoliczności wskazane w art. 5 ustawy. Decydujące znaczenie przy tej formie uzyskania obywatelstwa miał zatem jednak moment narodzin, z którym to następowało uzyskanie obywatelstwa. Odnotować przy tym można, iż także obecnie obowiązująca ustawa z dnia 15 lutego 1962 r. o obywatelstwie polskim (Dz. U. z 2000 r. Nr 28, poz. 353 ze zm.) przewiduje nabycie obywatelstwa najwcześniej z chwilą urodzenia.
Respektując regulacje prawne dotyczące nabycie obywatelstwa polskiego, nie sposób tym samym przyjąć, że dziecko nienarodzone mogło posiadać obywatelstwo polskie. Z tego też względu należy uznać, że w przypadku dziecka urodzonego w okresie deportacji matki do pracy przymusowej, okres przed urodzeniem się dziecka, w którym to nie posiadało ono obywatelstwa polskiego, nie jest okresem podlegania dziecka represjom w rozumieniu art. 2 pkt 2 lit. a w zw. z art. 1 ust. 1 ustawy. Podkreślić także należy, że kwestia ta ma zasadnicze znaczenie w przypadku deportacji do pracy przymusowej, ponieważ minimalny okres tej deportacji, aby mógł stanowić represję wskazaną w art. 2 pkt 2 ustawy, określony został na 6 miesięcy.
Powyższe rozważania dają zatem podstawy do przyjęcia w niniejszej sprawie, że skarżąca nie spełniła ustawowych warunków przyznania jej uprawnianie do świadczenia pieniężnego. O ile bowiem uznać trzeba, że podlegała ona deportacji, a to z uwagi na bezsporny fakt urodzenia się w miejscu deportacji jej matki, nie można deportacji tej uznać za represję o której mowa w art. 2 pkt 2 ustawy. Skoro bowiem obywatelstwo polskie nabyła dopiero w dniu narodzin tj. 15 stycznia 1945 r. nie podlegała ona represji polegającej na deportacji przymusowej przez okres co najmniej 6 miesięcy. Za czas deportacji skarżącej, w rozumieniu ustawy przyjąć bowiem można jedynie okres od dnia jej narodzin do dnia zakończenia wojny w Europie tj. od 15 stycznia 1945 r. do dnia 8 maja 1945 r., który to okres nie wynosi co najmniej 6 miesięcy.
W tym miejscu, odnosząc się do zarzutów skargi wskazać również trzeba, że ocena prawna i poglądy wyrażone w orzeczeniach sądowych powołanych w skardze (wyrok NSA z dnia 23 marca 2006 r., sygn. akt OSK 601/05 i wyrok SN z dnia 29 maja 1996 r., sygn. akt III ARN 96/95) nie znajdują odniesienia do stanu faktycznego i prawnego zaistniałego w niniejszej sprawie. Wyrażone wszak zostały na gruncie przepisów ustawy z dnia 24 stycznia 1991 r. o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego (Dz. U. z 2002 r. Nr 42, poz. 371), której regulacji nie stosuje się do przyznawania będących przedmiotem niniejszej sprawy świadczeń pieniężnych. W zakresie uprawnień wynikających z tej ustawy oraz ustawy znajdującej zastosowanie w niniejszej sprawie wskazać przy tym przyjdzie na stanowisko Naczelnego Sądu Administracyjnego wyrażone w wyroku z dnia 12 października 2006 r., sygn. akt II OSK 1013/06, w myśl którego " to, że uprawnienie do świadczenia pieniężnego określonego w ustawie o świadczeniu pieniężnym jest tej samej natury co uprawnienia do świadczeń kombatanckich, nie jest argumentem wystarczającym do utożsamiania tych świadczeń i jednakowego traktowania osób uprawnionych z tytułu działalności kombatanckiej lub równorzędnej z działalnością kombatancką i okresu powojennego, o których mowa w ustawie o kombatantach, z osobami uprawnionymi z tytułu podlegania represjom określonym w ustawie o świadczeniu pieniężnym. Uprawnienia określone w tych ustawach są przywilejem za szczególne zasługi lub podleganie ściśle określonym represjom, a wobec tego ustawodawca określa przesłanki, od których uzależnia ich przyznanie. Nie można więc twierdzić, że rozumienie przesłanek do uzyskania uprawnień, przyjęte w ustawie o kombatantach, powinno być przenoszone na przesłanki, od których zależy uzyskanie uprawnienia do świadczenia pieniężnego na podstawie ustawy o świadczeniu pieniężnym. Jednocześnie też, przyznanie uprawnień do świadczenia, o którym mowa w ustawie o świadczeniu pieniężnym, tylko pewnej ściśle określonej grupie osób represjonowanych nie narusza konstytucyjnych zasad państwa prawnego i zasady równości wobec prawa, jeżeli przyjęte kryteria są merytorycznie uzasadnione i nie są niesprawiedliwe. Przyjęcie w ustawie o świadczeniu pieniężnym kryterium, że uprawnienie do świadczenia przysługuje tylko tym osobom, które w okresie podlegania represjom były obywatelami polskimi, nie narusza tych zasad. Świadczenie pieniężne przysługujące za pracę przymusową jest przywilejem o charakterze rekompensacyjnym, przyznanym określonej kategorii osób, który wynika wyłącznie z ustawy, a nie z Konstytucji (postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 30 czerwca 1998 r. sygn. akt Ts 71/98, OTK-ZU 1998, nr 4, poz. 62). (...) To zaś, że życie i zdrowie człowieka w każdej fazie jego rozwoju stanowi wartość konstytucyjną podlegającą ochronie, nie oznacza, że intensywność tej ochrony, a w szczególności możność nabycia określonych praw, w każdej fazie życia i w każdych okolicznościach ma być taka sama. Intensywność ochrony prawnej i jej rodzaj nie jest prostą konsekwencją wartości chronionego dobra. Na intensywność i rodzaj ochrony prawnej, obok wartości chronionego dobra, wpływa cały szereg czynników różnej natury. Wykładnia przepisów o świadczeniu pieniężnym nie może natomiast prowadzić do takiego rezultatu, że dziecko urodzone w okresie deportacji matki jest osobą podlegającą represji jako istota ludzka od chwili poczęcia i jest uprawnione do świadczenia pieniężnego, bez względu na okres, jaki upłynął od jego urodzenia do zakończenia deportacji, natomiast matka dziecka, jeżeli okres jej deportacji do pracy przymusowej był krótszy niż 6 miesięcy, nie byłaby uprawniona do tego świadczenia".
Reasumując, uznać w niniejszej sprawie należało, że skoro skarżąca nie spełniła ustawowych przesłanek nabycia uprawnienia do świadczenia pieniężnego, prawidłowo zaskarżoną decyzją odmówiono jej przyznania przedmiotowego uprawnienia.
Mając na uwadze powyższe na podstawie art. 151 p.p.s.a. orzeczono o oddaleniu skargi.
