Wyrok
Naczelnego Sądu Administracyjnego
z dnia 25 czerwca 2008 r.
II OSK 686/07
TEZA aktualna
Z wykładni celowościowej i systemowej art. 11 pkt 2 ustawy z 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego w związku z ustawą o powszechnym obowiązku wojskowym z 1938 r., uprawniony jest wniosek, iż utrata obywatelstwa polskiego na podstawie tego przepisu w związku ze "wstąpieniem do służby wojskowej w państwie obcym" bez zgody właściwych organów polskich następowała nie tylko w razie podjęcia przez obywatela polskiego służby wojskowej w obcym państwie w charakterze ochotnika, lecz również w przypadku odbycia przez niego przymusowej służby w obcym wojsku, będącego konsekwencją dobrowolnego nabycia przez niego obywatelstwa obcego państwa.
UZASADNIENIE
Skład orzekający
Przewodniczący: Sędzia NSA Małgorzata Stahl.
Sędziowie NSA: Zofia Flasińska (spr.), Ludwik Żukowski.
Sentencja
Naczelny Sąd Administracyjny po rozpoznaniu w dniu 25 czerwca 2008 r. na rozprawie w Izbie Ogólnoadministracyjnej sprawy ze skargi kasacyjnej M. S. od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 1 grudnia 2006 r. sygn. akt IV SA/Wa 1134/06 w sprawie ze skargi M. S. na decyzję Prezesa Urzędu do Spraw Repatriacji i Cudzoziemców z dnia 27 marca 2006 r. w przedmiocie odmowy stwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego
Uzasadnienie faktyczne
Wyrokiem z dnia 1 grudnia 2006 r. sygn. akt IV SA/Wa 1134/06 Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie oddalił skargę M. S. na decyzję Prezesa Urzędu do Spraw Repatriacji i Cudzoziemców z dnia 27 marca 2006 r. w przedmiocie odmowy stwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego.
W sprawie ustalono, iż M. S. urodził się jako S. Z., syn S. i E. z domu F., w dniu 8 stycznia 1927 r. w Ł. Do wybuchu II Wojny Światowej zamieszkiwał wraz z rodziną w Ł. przy ul. Ż. Pod koniec 1939 r. cała rodzina przeniosła się do miejscowości C., woj. Radomskie, następnie do getta w M. Po likwidacji getta cała rodzina została zesłana do obozu w Treblince, gdzie zmarła jego matka, siostra i babcia. Następnie wraz z ojcem zostali wysłani do pracy w Skarżysku Kamiennej, gdzie zmarł jego ojciec. W 1944 r. wnioskodawca został przewieziony do Częstochowy, gdzie pół roku pracował w fabryce broni. Do czasu wyzwolenia w dniu 8 maja 1945 r. przebywał w obozach na terenie Niemiec oraz Czechosłowacji. Następnie w sierpniu 1945 r. wraz z grupą dzieci wyjechał na leczenie oraz naukę do Anglii. W 1948 r. udał się do Izraela, gdzie w dniu 6 października 1948 r. nabył obywatelstwo izraelskie. W dniu 17 października 1948 r. został powołany do czynnej służby wojskowej w Armii Izraelskiej, w której służył do dnia 29 sierpnia 1949 r. Obecnie legitymuje się paszportem izraelskim wydanym na nazwisko M. S.
Sąd I instancji uzasadniając swoje rozstrzygnięcie podniósł, iż zgodnie z treścią art. 17 ust. 4 ustawy z dnia 15 lutego 1962 r. o obywatelstwie polskim (Dz. U. z 2000 r. Nr 28, poz. 353 z późn. zm.) posiadanie i utratę obywatelstwa polskiego stwierdza wojewoda. Odmowa stwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego lub jego utraty następuje w drodze decyzji administracyjnej. Stwierdzenie posiadania lub utraty obywatelstwa polskiego następuje w formie decyzji o charakterze deklaratoryjnym, zwanej "poświadczeniem posiadania obywatelstwa polskiego" lub "poświadczeniem utraty obywatelstwa polskiego". W sytuacji, gdy organ w wyniku przeprowadzonego postępowania administracyjnego, ustali brak podstaw do stwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego lub stwierdzenia jego utraty, o które strona wnosiła, to wydaje decyzję odmawiającą stwierdzenia posiadania obywatelstwa lub odmawiającą stwierdzenia jego utraty z podaniem w uzasadnieniu przyczyny.
Sąd wskazał, że z treści wniosku z dnia 16 marca 2004 r. skierowanego do Wojewody Łódzkiego wynika, że wnioskodawca wniósł o stwierdzenie posiadania obywatelstwa polskiego.
Podstawą materialnoprawną zaskarżonej decyzji jest art. 11 pkt 2 ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego (Dz. U. Nr 7, poz. 44 z późn. zm.), w wersji uwzględniającej zmiany art. 11 wynikające z rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 3 grudnia 1932 r. w sprawie zmiany ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego (Dz. U. z 1932 r. Nr 109, poz. 896). Zgodnie z art. 11 pkt 2 powołanej ustawy, utrata obywatelstwa polskiego następuje przez przyjęcie urzędu publicznego lub wstąpienie do służby wojskowej w państwie obcym bez zgody właściwego wojewody (Komisarza Rządu m. st. Warszawy), wyrażonej, w przypadku zamiaru wstąpienia do służby wojskowej w państwie obcym, w porozumieniu z właściwym dowódcą okręgu korpusu.
Z brzmienia tego przepisu wynika, że w przypadku spełnienia jednej z dwóch przesłanek, tj. przyjęcia urzędu publicznego lub wstąpienia do służby wojskowej w państwie obcym nie uzyskawszy zgody właściwych władz, obywatel tracił obywatelstwo polskie z mocy samego prawa.
W oparciu o zgromadzony materiał dowodowy Sąd I instancji przyjął, iż słusznie organ uznał, że skarżący wypełnił przesłanki tego artykułu, co spowodowało, że z mocy prawa utracił obywatelstwo polskie.
Skarżący przyjechał do Izraela w 1948 r. jako osoba posiadająca obywatelstwo polskie, które nabył przez urodzenie zgodnie z art. 4 pkt 1 ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego. W dniu 6 października 1948 r. skarżący nabył obywatelstwo izraelskie, ale nie przestał być uważany za obywatela polskiego. W dniu 6 października 1948 r. M. S. miał 21 lat i zgodnie z obowiązującą wówczas ustawą z dnia 9 kwietnia 1938 r. o powszechnym obowiązku wojskowym (Dz. U. Nr 25, poz. 220 z późn. zm.), która obowiązywała do dnia 29 maja 1950 r., podlegał obowiązkowi czynnej służby wojskowej w Polsce. Zgodnie z tą ustawą obowiązkowi wojskowemu podlegali mężczyźni w wieku od 17 lat do końca roku kalendarzowego, w którym kończyli 60 lat.
Art. 11 pkt 1 ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego stanowił, że utrata obywatelstwa polskiego następuje przez nabycie obcego obywatelstwa. Jednakże osoby, obowiązane do czynnej służby wojskowej, mogły nabyć obce obywatelstwo, dopiero po uzyskaniu zwolnienia od powszechnego obowiązku wojskowego, zgodnie z obowiązującymi przepisami, w przeciwnym razie wobec Państwa Polskiego nie przestawały być uważane za obywateli polskich.
Tak więc w przypadku skarżącego, który podlegał powszechnemu obowiązkowi wojskowemu i nie uzyskał zwolnienia od tego obowiązku, fakt nabycia obywatelstwa izraelskiego w dniu 6 października 1948 r. nie spowodował utraty przez niego obywatelstwa polskiego.
Dopiero wstąpienie przez skarżącego do służby wojskowej w Armii Izraelskiej w dniu 17 października 1948 r. bez uzyskania zgody właściwych władz polskich, spowodowało zgodnie z art. 11 pkt 2 ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego utratę przez M. S. obywatelstwa polskiego z mocy prawa.
Od powyższego wyroku skargę kasacyjną do Naczelnego Sądu Administracyjnego wywiódł M. S. reprezentowany przez pełnomocnika wnosząc o jego uchylenie.
Jako podstawę kasacyjną wskazano zarzut naruszenia prawa materialnego przez niezastosowanie przy rozstrzyganiu sprawy zasad konstytucyjnych, wynikających z preambuły, art. 2, 31 ust. 3 w zw. z art. 34 ust. 2 Konstytucji, stanowiących klauzulę generalną przy rozpatrywania sprawy i pozwalającą na zindywidualizowanie konkretnego przypadku.
W uzasadnieniu skargi kasacyjnej podniesiono, iż art. 11 ust. 2 ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego z 1920 r. powstał w szczególnych warunkach ustrojonych i sytuacji w Państwie Polskim. Praktycznie nie było można spełnić warunków uzyskania zgody na przyjęcie urzędu publicznego bez zgody wojewody czy zdeklarowanie zamiaru wstąpienia do służby wojskowej w państwie obcym. Nie można skarżącego winić za taką sytuację. Wbrew stanowisku Sądu I instancji są to elementy mające wpływ na ocenę prawną.
Zdaniem strony skarżącej, istnieją instrumenty prawne w postaci klauzul generalnych, pozwalające prostować niedoskonałości prawa, wynikające z jego nieelastyczności i bogactwa życia. W niniejszym przypadku skarżący upatruje je w zasadach, wynikających z preambuły Konstytucji oraz cytowanych jej przepisów. Te zasady to "zachowanie najlepszych tradycji Pierwszej i Drugiej Rzeczpospolitej", "przekazanie co cenne z ponad tysiącletniego dorobku", "pragnienie zachowania praw obywatelskich", "zachowanie przyrodzonej godności człowieka" - przede wszystkim zaś stwierdzenie, że "Rzeczpospolita urzeczywistnia zasady sprawiedliwości społecznej", że "ograniczenia w korzystaniu z wolności i praw mogą być ustanowione tylko dla ochrony bezpieczeństwa lub wolności i praw innych osób". Obecnie utracenie obywatelstwa polskiego jest możliwe tylko przez zrzeczenie się jego.
Nadto skarżący podniósł, iż dotychczasowa interpretacja pojęcia "wstąpienia do służby wojskowej" w konkretnym przypadku jest niewłaściwa z powodu niemożności spełnienia warunku uzyskania zgody, niewłaściwej interpretacji słów "wstąpienie do służby wojskowej" z racji braku elementu woli w zachowaniu skarżącego, sprzeczna jest z zasadami Konstytucji, stanowiącymi klauzulę generalną do interpretacji każdego przypadku. Interpretacja ta budzi sprzeciw moralny, gdyż zawiera elementy nadużycia prawa identyczne jak za czasów PRL.
Uzasadnienie prawne
Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie ma usprawiedliwionych podstaw.
Na wstępie należy podkreślić, że stosownie do treści art. 6 k.p.a. organy administracji publicznej działają na podstawie obowiązujących przepisów prawa. Oznacza to, że podstawą prawną do rozpoznania wniosku skarżącego stanowiła ustawa z 15 lutego 1962 r. o obywatelstwie polskim (tekst jedn.: Dz. U. z 2000 r. Nr 28, poz. 353). Zgodnie z art. 1 powyższej ustawy obywatelami polskimi są osoby, które w dniu wejścia w życie tej ustawy posiadają obywatelstwo polskie na podstawie dotychczasowych przepisów. Skarżący urodził się 8 stycznia 1927 r. w Ł., jako S. Z. a obecnie posługuje się paszportem izraelskim na nazwisko M. S., albowiem w 1948 r. wyjechał do Izraela, gdzie uzyskał obywatelstwo izraelskie a następnie odbywał czynną służbę wojskową w Armii Izraelskiej. Zarówno w dacie urodzenia jak i uzyskania przez skarżącego obywatelstwa izraelskiego, obowiązywała ustawa z 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego (Dz. U. z 31 stycznia 1920 r.), a więc zasadnie organ jak i sąd I instancji jako podstawę ustaleń przyjęli przepisy tej ustawy, aby ocenić czy skarżący posiada obywatelstwo polskie. Nie ulega wątpliwości, że skarżący zgodnie z art. 4 pkt 1 wskazanej ustawy nabył obywatelstwo polskie przez urodzenie. Jednak art. 11 tej ustawy przewidywał także utratę obywatelstwa przez nabycie obywatelstwa obcego lub przez przyjęcie urzędu publicznego lub wstąpienie do służby wojskowej w państwie obcym bez zgody właściwego organu.
W art. 11 ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego uregulowano dwie niezależne przesłanki utraty obywatelstwa polskiego. Pierwszą z nich było nabycie obcego obywatelstwa z tym zastrzeżeniem, że osoby obowiązane do czynnej służby wojskowej mogły nabyć obywatelstwo obce jedynie po uzyskaniu zwolnienia od powszechnego obowiązku wojskowego, zgodnie z obowiązującymi przepisami, w przeciwnym razie nadal były uważane wobec Państwa Polskiego za obywateli polskich (art. 11 pkt 1 w zw. z art. 11 zd. 2 ustawy). Drugą przesłanką utraty obywatelstwa było przyjęcie urzędu publicznego lub wstąpienie do służby wojskowej w państwie obcym bez zgody właściwego wojewody (Komisarza Rządu m. st. Warszawy), wyrażonej w porozumieniu z właściwym dowódcą okręgu korpusu (art. 11 pkt 2 ustawy).
Sąd I instancji prawidłowo przyjął, iż w okolicznościach faktycznych przedmiotowej sprawy zastosowanie ma jedynie art. 11 pkt 2 powołanej ustawy.
Wskazać należy, iż skarżący dobrowolnie w dniu 6 października 1948 r. przyjął obywatelstwo izraelskie, z czym wiązał się obowiązek służby wojskowej w Armii Izraelskiej. Obowiązek ten był następstwem dobrowolnie podjętej decyzji o przyjęciu obywatelstwa państwa obcego. Podjęcie służby wojskowej w określonym państwie wiązało się z obowiązkiem bezwzględnej lojalności wobec władz wojskowych tego państwa. Ustawodawca uwzględniając sytuację, iż Polska może znaleźć się w stanie konfliktu zbrojnego z innymi państwami ograniczył, poprzez regulację art. 11 ust. 2 ustawy przypadki, gdy obywatel polski zobowiązany do lojalności wobec państwa swego obywatelstwa, służy w siłach zbrojnych państwa będącego w konflikcie z Polską. Eliminowaniu takiej sytuacji mógł służyć mechanizm reglamentacji podejmowania służby wojskowej w państwach obcych. Naruszenie tego sytemu (podjęcie służby bez zezwolenia) powodowało utratę obywatelstwa polskiego, co generalnie eliminowało sytuację pozostawania osób, w razie ewentualnego konfliktu, w sytuacji sprzeczności pomiędzy lojalnością względem Polski oraz kraju w którym podjęły służbę wojskową.
Podnieść trzeba, iż z wykładni językowej art. 11 ust. 2 ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego wynika, że jedynie dobrowolne wstąpienie przez obywatela polskiego do służby wojskowej w państwie obcym, bez uzyskania zgody właściwych organów polskich powodowało skutek w postaci utraty przez niego obywatelstwa polskiego na podstawie tego przepisu. Podobne uregulowanie, dotyczące utraty polskiego obywatelstwa na skutek podjęcia służby w obcym wojsku zawarte było w ustawie z dnia 9 kwietnia 1938 r. o powszechnym obowiązku wojskowym (Dz. U. R. P. Nr 25, poz. 220), obowiązującej w okresie od dnia 1 września 1938 r. do dnia 28 maja 1950 r. Zgodnie z art. 115 ust. 1 tej ustawy obywatel polski, podlegający obowiązkowi wojskowemu z mocy ustawy niniejszej lub przepisu szczególnego, traci obywatelstwo polskie, jeżeli przyjmuje obowiązki w wojsku obcym lub obcej organizacji wojskowej bez zgody polskiej władzy. W tym przepisie ustawodawca posłużył się pojęciem "przyjęcia obowiązków" w wojsku obcym, które również wskazuje na konieczność wyrażenia przez obywatela woli pełnienia służby w wojsku danego państwa. Prezentowana wykładnia art. 11 pkt 2 ustawy jest również uzasadniona, jeżeli weźmie się pod uwagę szczególną sytuację polityczną, która miała miejsce w czasie obowiązywania ustawy z 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego. Trudno jest uznać, że w sytuacjach przymusowego wcielenia obywateli polskich do służby wojskowej w państwach wrogich Polsce, czy uzasadnionego szczególnymi okolicznościami wstępowania Polaków do służby wojskowej w państwach prowadzących wspólną walkę przeciwko Niemcom w czasie II wojny światowej następował z mocy ustawy skutek w postaci utraty przez te osoby obywatelstwa polskiego.
W ocenie Naczelnego Sądu Administracyjnego z wykładni celowościowej i systemowej art. 11 ust. 2 ustawy o obywatelstwie w związku z ustawą o powszechnym obowiązku wojskowym z 1938 r., uprawniony jest wniosek, iż utrata obywatelstwa polskiego na podstawie tego przepisu w związku ze "wstąpieniem do służby wojskowej w państwie obcym" bez zgody właściwych organów polskich następowała nie tylko w razie podjęcia przez obywatela polskiego służby wojskowej w obcym państwie w charakterze ochotnika, lecz również w przypadku odbycia przez niego przymusowej służby w obcym wojsku, będącego konsekwencją dobrowolnego nabycia przez niego obywatelstwa obcego państwa. Odbycie zasadniczej służby wojskowej stanowi realizację przez obywatela obowiązków obrony ojczyzny i wierności danemu państwu. Służba ta jest więc z samego swojego charakteru przymusowa. Obowiązek ten ciąży jednak tylko na obywatelach danego państwa, dlatego w przypadku dobrowolnego nabycia obywatelstwa państwa obcego przez daną osobę należy uznać, że wyraża ona zgodę na wypełnianie obowiązku obrony tego państwa. Nabycie obywatelstwa obcego, jako powodujące powstanie stosunku zależności i posłuszeństwa dla władzy innego państwa, było jedną z przesłanek utraty obywatelstwa państwa polskiego na podstawie art. 11 ustawy (z zastrzeżeniem przewidzianym w art. 11 zd. 2). Odbycie obowiązkowej służby wojskowej w obcym państwie przez obywatela polskiego, będące następstwem dobrowolnego nabycia przez niego obywatelstwa tego państwa, należy zatem również uznać za naruszające obowiązek wierności państwu polskiemu i powodujące powstanie stosunku zależności wobec innego państwa.
W związku z powyższym, stwierdzić trzeba, że zarówno dobrowolne wstąpienie przez obywatela polskiego do obcego wojska, jak również odbycie obowiązkowej służby wojskowej w obcym państwie, będące konsekwencją dobrowolnego nabycia przez niego jego obywatelstwa powodowało utratę obywatelstwa polskiego na podstawie art. 11 pkt 2 ustawy (zob. np. wyrok NSA z dnia 12 września 2007 r. sygn. akt II OSK 1693/06, wyrok NSA z dnia 1 kwietnia 2008 r. sygn. akt II OSK 322/07, wyrok NSA z dnia 31 stycznia 2008 r. sygn. akt II OSK 1920/06).
Z akt sprawy wynika, że skarżący, już jako osoba pełnoletnia, wyjechał do Izraela, dobrowolnie przyjął obywatelstwo izraelskie, skoncentrował tam swoje życie osobiste i zawodowe, zmienił nazwisko a następnie odbył czynną służbę wojskową w tym państwie (od dnia 17 października 1948 r. do dnia 29 sierpnia 1949 r.). Okoliczności tych nie kwestionuje także sam skarżący, który wywodzi jedynie, iż nie było możliwe ówcześnie uzyskanie zgody stosownych władz. Jednak biorąc pod uwagę fakt, iż skarżący w chwili podejmowania tych decyzji mieszkał w Anglii, miał prawie 22 lata, a więc był już w pełni dojrzałym i ukształtowanym mężczyzną to musiał mieć świadomość konsekwencji swego postępowania i braku zgody stosownych władz.
Przepisy art. 11 pkt 2 ustawy z 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego powodowały utratę obywatelstwa z mocy prawa. Zaskarżona decyzja ma jedynie charakter deklaratoryjny, co oznacza, że nie kształtuje ona sytuacji skarżącego a jedynie potwierdza trwanie skutków prawnych zdarzeń powstałych z mocy prawa w 1948 r.
W tej sytuacji rozstrzygnięcie Sądu I instancji oddalające skargę na decyzję odmawiającą stwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego przez M. S., będącą jedynie aktem o charakterze deklaratoryjnym, należy uznać za prawidłowe.
Istotą obywatelstwa jest istnienie szczególnej więzi pomiędzy jednostką a państwem. Nie ma jednak jednolicie określonego pojęcia obywatelstwa w prawie międzynarodowym. Oznacza to, że regulacja tej kwestii należy przede wszystkim do poszczególnych państw i stanowi jeden z elementów ich suwerenności. Dała temu wyraz już Konwencja Haska z 1930 r., wskazując, że "każde państwo władne jest określić w swoim ustawodawstwie, kto jest obywatelem. Ustawodawstwo to powinno być przyjęte przez inne państwa, byleby było zgodne z umowami międzynarodowymi i zasadami prawnymi ogólnie uznanymi w przedmiocie obywatelstwa".
Nadal nie ma jednolitego standardu międzynarodowego, obowiązującego poszczególne państwa. Powszechna deklaracja praw człowieka w art. 15 mówi wprawdzie o prawie każdego człowieka do posiadania obywatelstwa oraz zakazuje samowolnego pozbawiania obywatelstwa lub odmawiania prawa do jego zmiany, jednak nie ma ona waloru obowiązującego prawa. Jeszcze ostrożniejsze stanowisko zajęły pakty praw człowieka, albowiem w art. 24 ust. 3 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych z 1966 r. gwarantują jedynie prawo dziecka do nabycia obywatelstwa (H. Suchocka - Prawa człowieka. Model prawny, Ossolineum 1991, s. 272 i n., R. Wieruszewski - Obywatele RP Przyszli obywatele UE, Konstytucja dla rozszerzającej się Europy, Warszawa 2000, s. 249 i n.). Sprawy obywatelstwa pominięto również w Europejskiej Konwencji Praw Człowieka. Dopiero w Europejskiej konwencji o obywatelstwie z 1997 r. podjęto próbę nowego i szerszego ujęcia obywatelstwa. Jednak Polska tej konwencji jeszcze nie ratyfikowała.
Wszystkie te okoliczności wskazują, iż przepisy prawa międzynarodowego pozostawiały i nadal pozostawiają daleko idącą swobodę regulacji prawodawcy krajowemu. W niektórych państwach obywatelstwo nie jest regulowane konstytucją a w tych gdzie stanowi materię konstytucyjną to stopień szczegółowości tych unormowań jest bardzo różny. Również w tradycji polskiej konstytucyjna regulacja obywatelstwa pojawiła się tylko w konstytucji w 1921 r., ale wskazano tylko podstawowe przesłanki nabycia obywatelstwa. Natomiast co do innych przypadków nabycia obywatelstwa oraz jego utraty odesłano do ustawy. Kwestie obywatelstwa regulowane były w odrębnych ustawach o obywatelstwie poczynając od ustawy z 20 stycznia 1920 r. a następnie z 8 stycznia 1951 r. i aktualnie obowiązującej z 15 lutego 1962 r. Przepisy tych ustaw były podstawowymi regulacjami w zakresie obywatelstwa aż do konstytucyjnego unormowania podstawowych kwestii obywatelstwa w Konstytucji z 1997 r.
Uwzględniając wszystkie te okoliczności, za nietrafne należy uznać zarzuty skargi kasacyjnej dotyczące naruszenia zasad konstytucyjnych wynikających z preambuły oraz art. 2 oraz 31 ust. 3 w zw. z art. 34 ust. 2 Konstytucji 1997 r. Sąd nie może bowiem dokonywać oceny zgodności aktów prawnych z aktualnie obowiązującą konstytucją, jeżeli przepisy te od blisko 60 lat już nie obowiązują i wywołały skutki prawne z mocy prawa.
W tym stanie rzeczy Naczelny Sąd Administracyjny, na podstawie art. 184 ustawy p.p.s.a. orzekł jak w sentencji wyroku.
Tekst orzeczenia pochodzi ze zbiorów sądów administracyjnych.
