Wyrok
Naczelnego Sądu Administracyjnego
z dnia 25 czerwca 2008 r.
II OSK 715/07
TEZA aktualna
Z wykładni celowościowej art. 11 ust. 2 ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego można wyprowadzić wniosek, iż utrata obywatelstwa polskiego na podstawie tego przepisu w związku ze "wstąpieniem do służby wojskowej w państwie obcym" bez zgody właściwych organów polskich następowała nie tylko w razie podjęcia przez obywatela polskiego służby wojskowej w obcym państwie w charakterze ochotnika, lecz również w przypadku odbycia przez niego przymusowej służby w obcym wojsku, będącego konsekwencją dobrowolnego nabycia przez niego obywatelstwa obcego państwa. Odbycie zasadniczej służby wojskowej stanowi realizację przez obywatela obowiązków obrony ojczyzny i wierności danemu państwu. Służba ta jest więc z samego swojego charakteru przymusowa.
UZASADNIENIE
Skład orzekający
Przewodniczący: Sędzia NSA Małgorzata Stahl (spr.).
Sędziowie NSA: Zofia Flasińska, Ludwik Żukowski.
Sentencja
Naczelny Sąd Administracyjny po rozpoznaniu w dniu 25 czerwca 2008 r. na rozprawie w Izbie Ogólnoadministracyjnej sprawy ze skargi kasacyjnej B. F. od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 29 stycznia 2007 r. sygn. akt IV SA/Wa 2333/06 w sprawie ze skargi B. F. na decyzję Prezesa Urzędu do Spraw Repatriacji i Cudzoziemców z dnia (...) października 2006 r. nr (...) w przedmiocie odmowy stwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego oddala skargę kasacyjną
Uzasadnienie faktyczne
Wyrokiem z dnia 29 stycznia 2007 r. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie oddalił skargę B. F. na decyzję Prezesa Urzędu do Spraw Repatriacji i Cudzoziemców z dnia (...) października 2006 r., nr (...) w przedmiocie odmowy stwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego.
W uzasadnieniu tego wyroku Sąd wskazał, że zaskarżoną decyzją Prezes Urzędu do Spraw Repatriacji i Cudzoziemców utrzymał w mocy decyzję Wojewody Mazowieckiego z dnia (...) lipca 2006 r., nr (...), którą odmówiono stwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego urodzonemu we Lwowie w 1926 r. synowi D. i B., B. F., obecnie zamieszkującemu w Izraelu, którego to państwa obywatelstwo posiada od dnia (...) maja 1948 r. Organ stwierdził, że B. F., urodzony ze związku małżeńskiego B. i D. F., nabył obywatelstwo polskie na mocy ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego (Dz. U. RP Nr 7, poz. 44 z późn. zm.), zgodnie z którą dzieci ślubne z chwilą urodzenia nabywały obywatelstwo ojca. Niemniej jednak nastąpiły okoliczności, które spowodowały utratę obywatelstwa przez B. F., określone w art. 11 pkt 2 ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego (Dz. U. Nr 7, poz. 44 z późn. zm.). W postępowaniu administracyjnym ustalono, że B. F. od dnia (...) stycznia 1950 r. do dnia (...) grudnia 1964 r. znajdował się w rezerwie Wojska Obrony Izraela. Wprawdzie zaświadczenie znajdujące się w aktach sprawy nie potwierdza, czy B. F. odbył czynną służbę wojskową, jednak mając na uwadze wiek skarżącego w chwili przeniesienia do rezerwy, fakt iż lata 1948-1949 to okres wzmożonej mobilizacji w Izraelu oraz odmowę skarżącego przedstawienia zaświadczenia odzwierciedlającego przebieg czynnej służby wojskowej, organy odmówiły stwierdzenia posiadania przez B. F. obywatelstwa polskiego. W skardze do sądu administracyjnego B. F. zarzucił naruszenie przepisów art. 7 i 77 k.p.a. poprzez brak wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego i wyciągnięcie negatywnych skutków prawnych w związku z niemożliwością przedłożenia zaświadczenia z Wojska Obrony Izraela o przebiegu czynnej służby wojskowej. Skarżący podważył dobrowolność nabycia przez niego obywatelstwa Izraela i stwierdził ponadto, że służba wojskowa w armii Izraela nie mogła kolidować z obowiązkami w stosunku do Państwa Polskiego, skoro kraje te nie pozostawały w konflikcie. Zdaniem skarżącego nadanie obywatelstwa i wcielenie do służby wojskowej, bez możliwości wpływu na te zdarzenia, nie może mieć wpływu na status obywatela innego państwa. W odpowiedzi na skargę organ wniósł o jej oddalenie, podtrzymując swoje stanowisko.
Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie oddalając skargę B. F. wskazał, że w każdym przypadku wstąpienia do obcego wojska, bez zgody właściwego organu (art. 11 pkt 2 ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego) następowała utrata obywatelstwa polskiego - niezależnie czy wstąpienie do armii nastąpiło świadomie, czy nie. Wobec jednoznacznego brzmienia powyższego przepisu bez znaczenia jest powoływana okoliczność, że służba w Armii Izraelskiej nie kolidowała z obowiązkami wobec Państwa Polskiego. Sąd podkreślił także, że przedstawione zaświadczenie o służbie rezerwowej pośrednio wskazuje, że skarżący odbywał służbę wojskową w wojsku izraelskim. Tym bardziej, że skarżący nie przedstawił zaświadczenia innej treści, ani nie przedstawił żadnego pisma, z którego wynikałoby, że wydania zaświadczenia w przedmiocie czynnej służby wojskowej mu odmówiono. Skoro skarżący przyjął w dniu (...) maja 1948 r. obywatelstwo izraelskie, z czym wiązał się obowiązek służby wojskowej w Armii Izraelskiej, to nieprawdopodobne wydaje się, aby skarżący służby tej nie odbył, i został przeniesiony następnie do rezerwy w 1950 r., mając na uwadze, że okres lat 1948- 1949 to okres wzmożonych działań o suwerenność.
W skardze kasacyjnej od tego wyroku skarżący zarzucił naruszenie art. 11 pkt 2 ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego przez jego błędną wykładnię, polegające na przyjęciu, że wstąpienie do obcej służby wojskowej, niezależnie od okoliczności wstąpienia, skutkowało utratą obywatelstwa polskiego oraz przez niewłaściwe zastosowanie polegające na przyjęciu, że skarżący utracił obywatelstwo polskie. Ponadto zarzucono naruszenie przepisów postępowania, a to art. 1 § 1 i 2 ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. Prawo o ustroju sądów administracyjnych (Dz. U. Nr 153, poz. 1269 z późn. zm.) i art. 3 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. Nr 153, poz. 1270 z późn. zm.) przez wyciągnięcie negatywnych konsekwencji prawnych dla strony pomimo załączenia zaświadczenia z Wojska Obrony Izraela przedstawiającego pełny przebieg służby skarżącego oraz błędne uznanie, że skarżący dobrowolnie nabył obywatelstwo Izraela oraz że wcielenie do wojska nie nastąpiło wbrew woli skarżącego, a także poprzez nieustalenie, czy skarżący w momencie wstąpienia do wojska w państwie obcym podlegało w Polsce powszechnemu obowiązkowi wojskowemu. W związku z tym wniesiono uchylenie wyroku w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Wojewódzkiemu Sądowi Administracyjnemu w Warszawie i zasądzenie kosztów postępowania według norm przepisanych.
Uzasadnienie prawne
Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie zawiera usprawiedliwionych podstaw, albowiem zaskarżony wyrok odpowiada prawu.
Utrata obywatelstwa polskiego na podstawie art. 11 ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego mogła nastąpić na skutek wystąpienia dwóch różnych stanów faktycznych, pierwszy z nich wiązał się z nabyciem obywatelstwa państwa obcego (pkt 1), drugi - z faktem przyjęcia urzędu publicznego lub odbycia służby wojskowej w państwie obcym (pkt 2) - bez względu na to, czy wcześniej doszło do nabycia obywatelstwa obcego. W niniejszej sprawie decyzja została oparta na przesłance wskazanej w art. 11 pkt 2 ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego. W skardze kasacyjnej podniesiono zarzut naruszenia przez Sąd I instancji powołanego przepisu art. 11 pkt 2 przez jego błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, iż wstąpienie do służby wojskowej w państwie obcym powodowało utratę obywatelstwa, niezależnie od tego, czy było to wstąpienie dobrowolne, czy też przymusowe.
Oceniając zasadność zarzutu dotyczącego naruszenia art. 11 pkt 2 ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego wskazać trzeba, że w artykule 11 uregulowano dwie niezależne przesłanki utraty obywatelstwa polskiego. Pierwszą z nich było nabycie obywatelstwa obcego, z tym zastrzeżeniem, że osoby obowiązane do czynnej służby wojskowej mogły nabyć obywatelstwo obce jedynie po uzyskaniu zwolnienia od powszechnego obowiązku wojskowego, w przeciwnym razie nadal były uważane wobec Państwa Polskiego za obywateli. Drugą przesłanką było zaś przyjęcie urzędu publicznego lub wstąpienie do służby wojskowej w państwie obcym bez zgody właściwego wojewody. Czym innym zatem jest zwolnienie od powszechnego obowiązku wojskowego ustanowione jako warunek utraty obywatelstwa polskiego w związku z nabyciem obywatelstwa obcego (art. 11 pkt 1), a czym innym zgoda na wstąpienie do służby wojskowej w państwie obcym, o której mowa w art. 11 pkt 2 ustawy. Skoro organy ustaliły zatem, że skarżący utracił obywatelstwo polskie na podstawie art. 11 pkt 2 ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego, rozpatrywanie czy skarżący został zwolniony z obowiązku odbycia służby wojskowej w Polsce nie znajduje uzasadnienia. Podstawą ustalenia, że w stosunku do skarżącego zaszła przesłanka, o której mowa w art. 11 pkt 2 powoływanej ustawy stanowił fakt wstąpienia przez skarżącego do obcej służby wojskowej. Wstąpienie do służby wojskowej w państwie obcym, na które obywatel polski nie otrzymał zgody właściwego organu, rodziło skutek w postaci utraty obywatelstwa polskiego z mocy prawa. Nie można tym samym zgodzić się z twierdzeniem skargi kasacyjnej, że ze względu na małe prawdopodobieństwo konfliktu polsko-izraelskiego wstąpienie do Armii Izraela nie powodowało utraty obywatelstwa polskiego. Wstąpienie do służby wojskowej w obcym państwie bez wątpienia powoduje kolizję z interesem Polski, kreując stosunek posłuszeństwa i zależności od obcego państwa, powoduje uchybienie wierności wobec Rzeczypospolitej.
Regulację zawartą w art. 11 ust. 2 ustawy wprowadzono w celu zapobieżenia pełnieniu przez obywateli polskich służby publicznej w państwach obcych. Podjęcie takiej służby pociągało za sobą bowiem poważne konsekwencje, polegające na utracie z mocy prawa obywatelstwa polskiego. Z powyższego wynika zatem, że jedynie dobrowolne wstąpienie przez obywatela polskiego do służby wojskowej w państwie obcym, bez uzyskania zgody właściwych organów polskich powodowało skutek w postaci utraty przez niego obywatelstwa polskiego na podstawie tego przepisu.
Z wykładni celowościowej art. 11 ust. 2 ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego można wyprowadzić wniosek, iż utrata obywatelstwa polskiego na podstawie tego przepisu w związku ze "wstąpieniem do służby wojskowej w państwie obcym" bez zgody właściwych organów polskich następowała nie tylko w razie podjęcia przez obywatela polskiego służby wojskowej w obcym państwie w charakterze ochotnika, lecz również w przypadku odbycia przez niego przymusowej służby w obcym wojsku, będącego konsekwencją dobrowolnego nabycia przez niego obywatelstwa obcego państwa. Odbycie zasadniczej służby wojskowej stanowi realizację przez obywatela obowiązków obrony ojczyzny i wierności danemu państwu. Służba ta jest więc z samego swojego charakteru przymusowa. Obowiązek ten ciąży jednak tylko na obywatelach danego państwa, dlatego w przypadku dobrowolnego nabycia obywatelstwa państwa obcego przez daną osobę należy uznać, że wyraża ona zgodę na wypełnianie obowiązku obrony tego państwa. Nabycie obywatelstwa obcego, jako powodujące powstanie stosunku zależności i posłuszeństwa dla władzy innego państwa, było jedną z przesłanek utraty obywatelstwa państwa polskiego na podstawie art. 11 ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego (z zastrzeżeniem przewidzianym w art. 11 zd. 2). Odbycie obowiązkowej służby wojskowej w obcym państwie przez obywatela polskiego, będące następstwem dobrowolnego nabycia przez niego obywatelstwa tego państwa, należy zatem również uznać za naruszające obowiązek wierności państwu polskiemu i powodujące powstanie stosunku zależności wobec innego państwa. W związku z powyższym, stwierdzić trzeba, że zarówno dobrowolne wstąpienie przez obywatela polskiego do obcego wojska, jak również odbycie obowiązkowej służby wojskowej w obcym państwie, będące konsekwencją dobrowolnego nabycia przez niego jego obywatelstwa powodowało utratę obywatelstwa polskiego na podstawie art. 11 pkt 2 ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego. Stanowisko takie zawarte w wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 31 stycznia 2008 r., sygn. akt II OSK 1920/06 należy w całości podzielić.
Z akt sprawy wynika, że skarżący będący wówczas małoletnim (mając (...) lat) wyemigrował z Polski na terytorium dzisiejszego państwa Izrael i w dniu (...) maja 1948 r. nabył obywatelstwo izraelskie. Przedstawione przez skarżącego zaświadczenie dotyczy jedynie obowiązkowej służby rezerwowej, nie potwierdzając odbycia bądź nie odbywania służby wojskowej czynnej. Odnosząc się do zarzutu podniesionego w skardze kasacyjnej dotyczącego odbycia przez skarżącego służby rezerwowej wskazać należy, że wątpliwości, czy pojęcia sformułowane w przepisie art. 11 pkt 2 ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego należy oceniać na podstawie przepisów polskich czy obcych, dostrzeżono już w piśmiennictwie międzywojennym. Szymon Rundstein, w glosie do wyroku NTA z dnia 21 grudnia 1932 r., I. rej. 5207/31, zauważył, że Trybunał, interpretując pojęcie "przyjęcie urzędu publicznego w państwie obcym" nie wyjaśnił, czy ta kwalifikacja odpowiada przepisom prawa polskiego, czy też zgodna jest z właściwymi przepisami państwa obcego. W sytuacji, "gdy chodzi o uznanie istnienia względnie nieistnienia przynależności państwowej polskiej", autor glosy za rozstrzygającą przyjął jednakże kwalifikację prawa polskiego. Jego zdaniem, nawet gdyby "według przepisów cudzoziemskich dany rodzaj służby dla państwa nie dał się podciągnąć pod pojęcie służby państwowej władze polskie takim sprawdzianem nie byłby związane. Rozstrzyga tedy w sprawach o obywatelstwo kwalifikacja legis fori, co zresztą jest zgodne z poglądem doktryny i praktyki francuskiej, która niejednokrotnie kwestie utraty przynależności państwowej wskutek przyjęcia urzędu publicznego w tym duchu rozstrzygała". Z poglądem powyższym należy się zgodzić, uzupełniając go uwagą, że te same zasady powinny być miarodajne w odniesieniu do interpretacji przesłanki wstąpienia do służby wojskowej w państwie obcym. Dokonując zatem interpretacji przesłanki utraty obywatelstwa polskiego poprzez wstąpienie do służby wojskowej w państwie obcym przy zastosowaniu wykładni legis fori należało uwzględnić przepisy ustawy z 9 kwietnia 1938 r. o powszechnym obowiązku wojskowym (Dz. U. Nr 25, poz. 220), obowiązującej w Państwie Polskim w dacie przeniesienia skarżącego do służby w rezerwie w wojsku izraelskim. Wynika z nich, że w ówczesnej Polsce obowiązek odbycia służby wojskowej obejmował nie tylko zasadniczą służbę wojskową, ale także służbę wojskową w rezerwie (art. 7 ust. 1 lit. b powołanej ustawy). Ustawa określała też inne rodzaje służby wojskowej (służba wojskowa w pospolitym ruszeniu, pomocnicza służba wojskowa, uzupełniająca służba wojskowa), które wchodziły w zakres powszechnego obowiązku wojskowego. Odrębne akty regulowały zasady zawodowej służby wojskowej (dekret Prezydenta Rzeczypospolitej z 12 marca 1937 r. o służbie wojskowej oficerów). Ponadto art. 11 pkt 2 ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego nie zawęża przesłanki wstąpienia do służby wojskowej w państwie obcym do odbycia szczególnego rodzaju służby wojskowej. W szczególności, przepis art. 11 pkt 2 ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego nie ogranicza pojęcia wstąpienia do służby wojskowej w państwie obcym do czynnej służby wojskowej. Należy tym samym uznać, że każde wstąpienie do służby wojskowej w państwie obcym, na które obywatel polski nie otrzymał zgody właściwego organu, bez względu na rodzaj tej służby, rodziło skutek w postaci utraty z mocy prawa obywatelstwa polskiego na podstawie art. 11 pkt 2 ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego. (por. wyrok NSA z dnia 1 kwietnia 2008 r., sygn. akt II OSK 322/07). W konsekwencji przyjęcie, że służba wojskowa, o której mowa w art. 11 pkt 2 ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego jest wyłącznie czynną służbą wojskową nie byłoby prawidłowe.
Organ administracji publicznej dokonuje ustaleń stanu faktycznego nie tylko w oparciu o zgromadzony materiał dowodowy, ale także na podstawie domniemań. Ponadto organ zbiera materiał dowody z własnej inicjatywy oraz gromadzi dowody wskazane przez strony a nawet zobowiązuje je do przedstawiania określonych dowodów, jeśli sam nie może ich zebrać. Strona nie jest zupełnie zwolniona z obowiązku współudziału w wyjaśnianiu okoliczności sprawy, szczególnie, że nieudowodnienie określonej okoliczności faktycznej może prowadzić do wydania decyzji dla niej niekorzystnej. Skarżący mimo zobowiązania przez organ do przedstawienia zaświadczenia o przebiegu całej służby wojskowej, takiego zaświadczenia nie przedstawił. Skarżący nie przedstawił również dokumentu właściwego organu o niemożliwości uzyskania dokumentu o przebiegu całej służby wojskowej. Nadto z dokumentów przedstawionych przez skarżącego wynika, iż skarżący był żołnierzem sił rezerwowych Państwa Izrael w okresie od (...) stycznia 1950 r. do dnia (...) grudnia 1964 r. Wskazana okoliczność jest wystarczająca dla uznania - w okolicznościach prawnych niniejszej sprawy -, iż skarżący utracił obywatelstwo polskie na podstawie art. 11 ust. 2 ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego.
Nie można także zgodzić się z twierdzeniem, że skarżący niedobrowolnie uzyskał obywatelstwo Izraela. Skarżący w 1935 r. wyemigrował do Izraela i pozostaje na jego terytorium do dnia dzisiejszego. Z zachowania skarżącego, polegającego na zamieszkiwaniu na terytorium Izraela, zmianie brzmienia imienia i nazwiska wynika, iż miał i ma on wolę dalszego pozostawania w Izraelu. Wiązało się z tym przyjęcie przez niego obywatelstwa izraelskiego i w konsekwencji konieczność wypełniania ciążących na nim obowiązków względem nowopowstałego państwa, w tym obowiązku odbycia obowiązkowej służby wojskowej. Służba ta, nawet, jeżeli nie podjąłby on jej z własnej inicjatywy, była konsekwencją dokonanego przez niego wyboru miejsca stałego zamieszkania w Izraelu, a następnie przyjęcia obywatelstwa izraelskiego. Trudno jest zatem zgodzić się z podnoszonymi w skardze kasacyjnej zarzutami, że skarżący został przymusowo obywatelem Izraela i przymusowo odbywał w tym państwie służbę wojskową.
Niezrozumiały jest także podniesiony w skardze kasacyjnej zarzut naruszenia przepisów postępowania - art. 1 Prawo o ustroju sądów administracyjnych i art. 3 Prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Powołane przepisy stanowią o kompetencji sądów administracyjnych do sprawowania kontroli działalności administracji publicznej pod względem jej zgodności z prawem. To, że Sąd I instancji dokonał w uzasadnieniu wyroku oceny określonych okoliczności faktycznych, która różni się od stanowiska prezentowanego przez skarżącego nie oznacza jeszcze, że oceny tej dokonano sprzecznie z prawem.
W tym stanie rzeczy Naczelny Sąd Administracyjny, na podstawie art. 184 Prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, orzekł jak w sentencji.
Tekst orzeczenia pochodzi ze zbiorów sądów administracyjnych.
