Wyrok
Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie
z dnia 13 czerwca 2008 r.
IV SA/Wa 701/08
Nabywający obce obywatelstwo traci jednocześnie polskie, tylko wówczas gdy uzyskał zwolnienie od powszechnego obowiązku wojskowego.
UZASADNIENIE
Skład orzekający
Przewodniczący: Sędzia WSA Jakub Linkowski.
Sędziowie WSA: Małgorzata Małaszewska-Litwiniec (spr.), Asesor Agnieszka Wójcik.
Sentencja
Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 13 czerwca 2008 r. sprawy ze skargi E. S. na decyzję Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 22 lutego 2008 r. nr DOiR.I.627/16/07/PO w przedmiocie odmowy stwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego
skargę oddala.
Uzasadnienie faktyczne
Zaskarżoną do Sądu Administracyjnego decyzją z dnia 22 lutego 2008 r. Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji, po rozpatrzeniu odwołania E. S. z domu F., działającej przez pełnomocnika - na podstawie art. 138 § 1 pkt 1 k.p.a. i art. 17 ust. 4 ustawy z dnia 15 lutego 1962 r. o obywatelstwie polskim - utrzymał w mocy decyzję Wojewody Mazowieckiego z dnia 13 czerwca 2007 r., odmawiającą stwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego przez E. S. urodzoną w dniu 3 marca 1948 r. w Petach Tikwa (Izrael), córkę S. i R.
W uzasadnieniu organ odwoławczy podał, iż początkowo pełnomocnik wnosiła o stwierdzenie posiadania obywatelstwa polskiego przez zmarłego ojca zainteresowanej - S. D. F., a następnie żądanie zmodyfikowała wskazując jako wnioskującą o stwierdzenie posiadania obywatelstwa polskiego jego córkę - E. S.
Minister w wyniku przeprowadzonego postępowania uznał, iż rozstrzygnięcie Wojewody odpowiada prawu, bowiem brak jest dowodów wskazujących na posiadanie obywatelstwa polskiego przez ojca wnioskodawczyni, urodzonego w dniu 30 stycznia 1903 r. w J. Związek małżeński z matką wnioskodawczyni zawarł on w dniu 2 października 1937 r. w Mławie. Stąd E. S. jako dziecko pochodzące ze związku małżeńskiego w rozumieniu ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego (Dz. U. RP Nr 7, poz. 44 ze zm.) nabywała obywatelstwo ojca, o ile ten w dacie jej urodzenia posiadałby obywatelstwo polskie. Jednakże w ocenie Ministra zapis księgi małżeństw zawierającej ten akt małżeństwa dowodzi, że w dacie zawarcia tego związku małżeńskiego ojciec wnioskodawczyni (rozwiedziony) nie posiadał obywatelstwa polskiego. Brak jest też dowodów wskazujących na nabycie przez niego polskiego obywatelstwa po tej dacie. Wówczas też w księdze małżeństw zapisano, że zamieszkuje on w Kolonii Ramat Gan koło Tel-Aviv w Palestynie i jest obywatelem angielsko-palestyńskim, legitymującym się paszportem wydanym przez Departament Emigracyjny w Jerozolimie, a czasowo zamieszkuje w Makowie Mazowieckim.
We wniesionej skardze pełnomocnik skarżącej podniosła, iż użyte we wskazanym dokumencie stwierdzenie "obywatel angielsko-palestyński" nie może być utożsamiane z faktycznym nabyciem obcego obywatelstwa w rozumieniu art. 11 cyt. ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r. Nigdy państwo takie nie istniało. Paszport posiadany przez ojca wnioskodawczyni stanowił jedynie dokument podróży mieszkańca Palestyny. Obywatelstwo Izraela nabył dopiero z dniem 15 maja 1948 r. Także ze świadectwa naturalizacji wydanego mu w 1936 r. wynika, że uzyskał jedynie wszelkie prawa i obowiązki, jakie posiada każdy obywatel urodzony na terenie Palestyny. Jednakże nawet gdyby przyjąć, że nabył wówczas obywatelstwo Palestyńskie, to i tak do chwili urodzenia córki - E. F. podlegał obowiązkowej służbie wojskowej w Polsce, od której w myśl art. 1 cyt. ustawy nie został zwolniony. Do daty tej też nie wstąpił do wojska w państwie obcym oraz nie przyjął tam urzędu publicznego.
W odpowiedzi na skargę Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji wniósł o jej oddalenie, podtrzymując argumentację zawartą w zaskarżonej decyzji.
Uzasadnienie prawne
Wojewódzki Sąd Administracyjny zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 1 § 1 ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. Prawo o ustroju sądów administracyjnych (Dz. U. Nr 153, z 2002 r. poz. 1269) sądy administracyjne sprawują wymiar sprawiedliwości przez kontrolę działalności administracji publicznej, przy czym w świetle § 2 powołanego wyżej artykułu, kontrola ta sprawowana jest pod względem zgodności z prawem, jeżeli ustawy nie stanowią inaczej. Sądy administracyjne są więc powołane do kontroli aktów lub czynności z zakresu administracji publicznej dokonywanej pod względem ich zgodności z prawem materialnym i przepisami postępowania administracyjnego, według stanu faktycznego i prawnego obowiązującego w dacie wydania powyższej decyzji, nie zaś według kryteriów słusznościowych.
Rozpoznając sprawę zgodnie z powołanymi wyżej kryteriami uznać należy, iż skarga nie mogła być uwzględniona, bowiem zaskarżona decyzja jak i utrzymana nią w mocy decyzja organu pierwszej instancji nie naruszają prawa.
Na wstępie podkreślenia wymaga, iż wnioskodawczyni E. S. urodziła się w dniu 3 marca 1948 r., do wniosku o stwierdzenie posiadania przez nią obywatelstwa polskiego znajdują zatem zastosowanie przepisy ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego (Dz. U. RP Nr 7, poz. 44 ze zm.), a w szczególności art. 5 stanowiący, iż dzieci ślubne nabywają obywatelstwo ojca.
Rodzice jej zawarli związek małżeński w dniu 2 października 1937 r. w Mławie, gdzie ojciec legitymował się paszportem angielsko-palestyńskim, jak zapisano w księdze małżeństw. Podano tam także, iż zamieszkuje on w Kolonii Ramat Gan koło Tel-Aviv. Istotne zatem jest ustalenie, czy ojciec jej posiadał obywatelstwo polskie w chwili zawarcia związku małżeńskiego z jej matką oraz później do czasu jej narodzin. W tym miejscu wskazać należy, iż w myśl art. 15 k.p.a. postępowanie administracyjne jest dwuinstancyjne. Zasada dwuinstancyjności wyraża regułę, iż wszystkie decyzje nieostateczne mogą być na wniosek osoby uprawnionej zaskarżone do organu administracji publicznej wyższego stopnia nad organem który wydał zaskarżoną decyzję. Istota administracyjnego toku instancji polega na dwukrotnym merytorycznym rozstrzygnięciu tej samej sprawy przez dwa różne organy administracji. Chodzi tutaj o zagwarantowanie jednostce, której statusu prawnego dana sprawa dotyczy, prawa do zaskarżenia orzeczeń i decyzji do organu wyższej instancji w celu sprawdzenia prawidłowości orzeczenia. Dewolutywny charakter środka zaskarżenia sprzyja zobiektywizowaniu i urealnieniu kontroli prawidłowości wydanych rozstrzygnięć. Tak więc istota dwuinstancyjności sprowadza się do dwukrotnego rozpoznania i rozstrzygnięcia tożsamej pod względem przedmiotowym i podmiotowym sprawy administracyjnej, przy czym organ odwoławczy jest uprawniony do przeprowadzenia uzupełniającego postępowania dowodowego.
Sąd uznał, iż czynności podjęte przez orzekający w sprawie organ odwoławczy wskazują, iż wywiązał się on z obowiązku wynikającego z treści art. 9 k.p.a. Przepis ten nakłada na organy administracji publicznej obowiązek należytego i wyczerpującego informowania stron o okolicznościach faktycznych i prawnych, które mogą mieć wpływ na ustalenie ich praw i obowiązków będących przedmiotem postępowania administracyjnego. Jak również zobowiązuje je, by czuwały nad tym, żeby strony i inne osoby uczestniczące w postępowaniu nie poniosły szkody z powodu nieznajomości prawa, i w tym celu udzielają im niezbędnych wyjaśnień i wskazówek. Jednocześnie zgodnie z art. 77 k.p.a. organ administracji jest obowiązany w sposób wyczerpujący zebrać i rozpatrzyć cały materiał dowodowy, przy czym jako dowód należy dopuścić wszystko, co może przyczynić się do wyjaśnienia sprawy, a nie jest sprzeczne z prawem (art. 75 § 1 k.p.a.).
Organowi odwoławczemu zarzucić jednakże należy nieprecyzyjność użytych sformułowań. Stwierdził bowiem jedynie, iż ojciec wnioskodawczyni w dacie zawarcia związku małżeńskiego z jej matką nie posiadał obywatelstwa polskiego, miał obywatelstwo palestyńskie i później obywatelstwa polskiego już nie nabył. Trafne w tym zakresie były ustalenia organu I instancji, który uznał, iż S. F. nie nabył obywatelstwa polskiego. Gdyby istotnie było tak jak wskazał Minister, to nabycie obcego obywatelstwa przez ojca wnioskodawczyni w świetle ustawy z 1920 r. nie stanowiłoby dostatecznej przesłanki do utraty przez niego posiadanego obywatelstwa polskiego, jeśliby uznać że takie uprzednio posiadał. Zdanie drugie art. 11 cyt. ustawy może bowiem odnosić się wyłącznie do pkt 1 tego przepisu (por. wyrok NSA z dnia 21 grudnia 2007 r., sygn. akt II OSK 1780/06). A więc nabywający obce obywatelstwo traci jednocześnie polskie, tylko wówczas gdy uzyskał zwolnienie od powszechnego obowiązku wojskowego, spełnienia którego to warunku organ odwoławczy w niniejszej sprawie nie rozważał.
Dla rozstrzygnięcia tej sprawy zasadnicze znaczenie ma zatem - w związku z treścią art. 2 pkt 1 lit. a) ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego (Dz. U. RP Nr 7, poz. 44 ze zm.), która to ustawa obowiązywała w chwili zaistnienia zdarzeń mających znaczenie dla stwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego przez skarżącą - ustalenie, czy ojciec jej S. F. urodzony w dniu 30 stycznia 1903 r. w Janowie w ogóle nabył kiedykolwiek obywatelstwo polskie.
Należy mieć na uwadze, że w dniu jego urodzin w 1903 r. Państwo Polskie nie istniało, a Janów znajdował się na obszarze Królestwa Polskiego. Ustawa z dnia 20 stycznia 1920 r. stanowiła natomiast, że z chwilą jej ogłoszenia prawo obywatelstwa polskiego służy każdej osobie bez różnicy płci, wieku, wyznania i narodowości, która (lit. a) jest zapisana lub ma prawo być zapisana do ksiąg stałej ludności b. Królestwa Polskiego.
Z akt sprawy jednoznacznie wynika, że E. S. nie wskazała kiedy i w jakich okolicznościach jej ojciec opuścił terytorium, na którym utworzono Państwo Polskie. Ona urodziła się już w Izraelu i nigdy w Polsce nie mieszkała. Nie jest więc wykluczone, iż wyjazd jej ojca miał miejsce jeszcze przed utworzeniem Państwa Polskiego, w związku z zawieruchą powstałą w wyniku I Wojny Światowej.
W sprawie tej przeprowadzone zostało obszerne postępowanie dowodowe. W efekcie Archiwum Państwowe m. st. Warszawy Oddział w Pułtusku pismem z dnia 14 marca 2006 r. stwierdziło brak dokumentów z lat 1919-1926, 1945-1950 i następnych mogących potwierdzić zamieszkiwanie (zameldowanie) do czasu wyjazdu z Polski w Makowie Mazowieckim S. F. ur. 30 stycznia 1903 r. w Janowie. Nie znaleziono także dokumentów potwierdzających wydanie ojcu wnioskodawczyni dowodu osobistego. W kolejnym piśmie z dnia 10 kwietnia 2006 r. Archiwum to stwierdziło, że w jego zasobach nie odnaleziono dokumentów umożliwiających potwierdzenie faktu, że ojciec wnioskodawczyni do czasu wyjazdu z Polski mieszkał w Makowie Mazowieckim i posiadał obywatelstwo polskie. Jednocześnie zaznaczono, że poszukiwania były prowadzone w zespołach archiwalnych: Urzędu Wojewódzkiego warszawskiego 1918-1939, komendy Powiatowej policji Państwowej w Makowie Mazowieckim i podległych posterunkach 1918-1932 oraz w Urzędzie Wojewódzkim Warszawskim 1944-1950. Pełnomocnik skarżącej we wniosku o stwierdzenie posiadania obywatelstwa polskiego przez jej mocodawczynię potwierdziła, iż zmarły S. F., przed wyjazdem z Polski ostatnio zamieszkiwał w Makowie Mazowieckim. Zaznaczyła jednocześnie, iż brak jest dokładnego adresu, pod którym tam zamieszkiwał. Stwierdziła nadto, iż wnosząca nie wie na podstawie jakich dokumentów jej ojciec opuścił Polskę. Zaznaczyła również, iż jej mocodawczyni nie posiada informacji na temat służby ojca w wojsku polskim, ani dotyczących ubiegania się przez niego o zwolnienie z powszechnego obowiązku wojskowego. Także poszukiwania w Alfabetycznym Wykazie Ocalałych Żydów w Polsce oraz w innych dostępnych w Archiwum Żydowskiego Instytutu Historycznego dokumentach i bazach zakończyły się negatywnie. Stwierdzono, iż osoba taka nie figuruje.
Mając te ustalenia na względzie brak było podstaw do uznania, że ojciec wnioskodawczyni kiedykolwiek uzyskał obywatelstwo polskie. Należy podkreślić, że dopiero w piśmie procesowym z dnia 16 maja 2007 r. pełnomocnik skarżącej stwierdziła, iż S. F. opuścił terytorium Polski w 1927 r., co mogłoby sugerować, iż przed wyjazdem w oparciu o cyt. ustawę z 1920 r. nabył obywatelstwo polskie. Jednakże faktu tego w żaden sposób nie uprawdopodobniła. Nie można także uznać tożsamości jego losów z losami pozostałej rodziny, w tym siostry. Na marginesie należy dostrzec fakt, że w paszporcie I. R. F. nie figurują dane rodziców, co dodatkowo utrudnia potwierdzenie faktu, iż była siostrą ojca wnioskodawczyni, na co trafnie zwrócił uwagę Wojewoda. Podobnie należy podzielić zastrzeżenia organu pierwszej instancji do przedłożonych przez pełnomocnika wnioskodawczyni wydruków ze stron internetowych Instytutu Yad Vashem, z których istotnie nie wynika, czy w istocie dotyczą dziadków zainteresowanej.
Należy także zauważyć, że pełnomocnik E. S. do wniesionej skargi dołączyła świadectwo naturalizacji ojca wnioskodawczyni z 1936 r. w świetle tego dokumentu uzyskał on obywatelstwo palestyńskie, a wpisane w tym dokumencie dotychczas posiadane obywatelstwo polskie nie było przedmiotem ustaleń organu wydającego to świadectwo. Wpisano je na podstawie oświadczenia składającego wniosek. W treści tego świadectwa widnieje sformułowanie, iż "(...) Wnioskodawca złożył wniosek o wydanie Świadectwa Naturalizacji podając dane osobowe zamieszczone niżej (...)". W dalszej części Świadectwa wymieniono "Dane osobowe wnioskodawcy", a wśród nich zapis - "Obywatelstwo: polskie". Podanie takich danych osobowych mogło zatem wynikać z przeświadczenia wnioskodawcy, iż stał się obywatelem polskim, a nie z urzędowego potwierdzenia tego faktu. Oświadczenie o dotychczasowym obywatelstwie, jako mało znaczące dla naturalizacji, nie podlegało weryfikacji organu wydającego to świadectwo. Stąd należy uznać, że złożenie tego dokumentu wraz ze skargą nie ma wpływu na treść rozstrzygnięcia podjętego w zaskarżonej decyzji.
W tym stanie rzeczy użycie nieprecyzyjnego stwierdzenia zawartego w zaskarżonej decyzji, nie przesądzającego o tym, czy ojciec wnioskodawczyni posiadał kiedykolwiek polskie obywatelstwo, stanowiło uchybienie procesowe. Jednakże w rozpoznawanej sprawie nie mogło ono - w ocenie Sądu - mieć istotnego wpływu na jej wynik, wobec niewykazania w oparciu o zgromadzony, obszerny materiał dowodowy, że S. F. urodzony w dniu 30 stycznia 1903 r. w Janowie w ogóle nabył kiedykolwiek obywatelstwo polskie.
Jak już podkreślono organy administracji przeprowadziły obszerne postępowanie dowodowe, które nie potwierdziło posiadania obywatelstwa polskiego przez ojca wnioskodawczyni. Organy orzekające zebrały wszelki materiał dowodowy, jaki pozostawał dostępny. Bezspornym jest, iż obowiązkiem organu administracji, wynikającym z zasady prawdy obiektywnej zawartej w art. 7 k.p.a. jest dokładne wyjaśnienie stanu faktycznego sprawy. Z zasady tej wynika także obowiązek określenia z urzędu, jakie dowody są niezbędne dla ustalenia stanu faktycznego sprawy (wyrok NSA w Warszawie z dnia 25 czerwca 1999 r. sygn. akt I SA 1551/98). Zakres materiału dowodowego, niezbędnego do rozstrzygnięcia, wynika z treści żądania strony a organ winien podjąć stosowne działania, w tym również żądania od strony przedstawienia dokumentów na poparcie jej twierdzeń, służące ustaleniu stanu faktycznego. Przepis art. 77 § 1 k.p.a. nakłada na organy administracji publicznej obowiązek zgromadzenia całego materiału dowodowego koniecznego do ustalenia prawidłowego rozstrzygnięcia sprawy. Zasada oficjalności postępowania dowodowego nie oznacza jednak, iż strona może zachowywać się biernie w jego toku, dlatego też to na stronie spoczywa ciężar wskazania konkretnych faktów i zdarzeń z których wywodzi ona dla siebie określone skutki prawne (por. kom. Kodeks postępowania administracyjnego Piotr Przybysz Lexis Nexis str. 183). Jeżeli strona nie przedstawia koniecznych dokumentów, które dowodziłyby posiadania przez nią określonych uprawnień, a okoliczności tych nie można ustalić w inny sposób, organ może odmówić żądaniu strony, a taka odmowa nie narusza prawa (por. m.in. wyrok NSA z 29 października 1985 r., III SA 696/85 - niepubl.). Nałożenie na organy prowadzące postępowanie administracyjne obowiązku wyczerpującego zebrania i rozpatrzenia całego materiału dowodowego nie zwalnia strony postępowania od współdziałania w realizacji tego obowiązku. Dotyczy to zwłaszcza sytuacji, gdy nieudowodnienie określonej czynności faktycznej może prowadzić do rezultatów niekorzystnych dla strony (por. wyrok NSA z dnia 26 października 1984 r., sygn. akt II SA 1205/84, Orzecznictwo Naczelnego Sądu Administracyjnego 1984, z. 2, poz. 98). Z treści przepisów nakładających wspomniane wyżej obowiązki nie daje się w szczególności wyprowadzić konkluzji, iż organy administracji zobowiązane są do poszukiwania środków dowodowych służących poparciu twierdzeń strony w sytuacji, gdy ta ostatnia - mimo wezwań - środków takich nie przedstawia.
Mając zatem na uwadze, iż ciężar dowodu w postępowaniu administracyjnym spoczywa na tym, kto z określonego faktu wynosi skutki prawne, należy przyjąć, że obowiązek poszukiwania dowodów obarcza także stronę, która w swym dobrze rozumianym interesie, powinna wykazać dbałość o przedstawienie środków dowodowych. Do złożenia takich dowodów skarżąca była wzywana. Środki dowodowe przedstawione przez pełnomocnik skarżącej nie pozwalają, jednakże przyjąć, iż jej mocodawczyni jako dziecko pochodzące z małżeństwa w rozumieniu cyt. ustawy z 1920 r. nabyła obywatelstwo polskie, bowiem nie zostało wykazane, iż obywatelstwo takie posiadał jej ojciec.
Mając na względzie wskazane okoliczności Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie działając na podstawie przepisów art. 151 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. Nr 153, poz. 1270, ze zm.) orzekł jak w sentencji wyroku.
