Wyrok
Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie
z dnia 13 września 2007 r.
IV SA/Wa 1345/07
UZASADNIENIE
Skład orzekający
Przewodniczący: Sędzia WSA Łukasz Krzycki.
Sędziowie Asesorzy WSA: Aneta Opyrchał, Jarosław Trelka (spr.).
Protokolant: Dominik Nowak.
Sentencja
Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 13 września 2007 r. sprawy ze skargi Miry B. na decyzję Prezesa Urzędu do Spraw Repatriacji i Cudzoziemców z dnia 14 czerwca 2005 r. nr (...) w przedmiocie odmowy stwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego
1.
uchyla zaskarżoną decyzję oraz decyzję Wojewody Mazowieckiego z dnia 23 sierpnia 2004 r. nr (...),
2.
stwierdza nieważność decyzji Wojewody Mazowieckiego z 29 listopada 2004 r. nr (...),
3.
zasądza od Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji na rzecz skarżącej Miry B. kwotę 355 (trzysta pięćdziesiąt pięć) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania sądowego.
Uzasadnienie faktyczne
Decyzją z dnia 23 sierpnia 2004 r. Wojewoda Mazowiecki stwierdził, że Chaim P. utracił obywatelstwo polskie na podstawie art. 11 ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego (Dz. U. R. P. Nr 7, poz. 44). Decyzję tę wydano po złożeniu wniosku przez córkę Chaima P. - Mirę B.
Decyzją z dnia 29 listopada 2004 r. Wojewoda Mazowiecki, powołując się na art. 111 § 1 Kodeksu postępowania administracyjnego, uzupełnił decyzję z 23 sierpnia 2004 r. o jej uzasadnienie.
Po wniesieniu odwołania od decyzji z dnia 23 sierpnia 2004 r. Prezes Urzędu do Spraw Repatriacji i Cudzoziemców decyzją z dnia 14 czerwca 2005 r. uchylił decyzję z 23 sierpnia 2004 r. oraz odmówił stwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego przez Chaima P. Podstawą tej decyzji był art. 17 ust. 4 ustawy z dnia 15 lutego 1962 r. o obywatelstwie polskim (Dz. U. z 2000 r. Nr 28, poz. 353 z późn. zm.). Organ odwoławczy podniósł, że intencją wnioskodawczyni było stwierdzenie posiadania obywatelstwa przez jej ojca, dlatego niewłaściwe było uczynienie przedmiotem postępowania kwestię utraty obywatelstwa. Poza tym Prezes Urzędu wskazał, że Chaim P., ur. w 1896 r., zgodnie z prawem Izraela nabył w dacie powstania tego państwa, tj. 15 maja 1948 r., obywatelstwo tego kraju. Zgodnie z ustawą o obywatelstwie Państwa Polskiego z dnia 20 stycznia 1920 r. nie oznaczało to jeszcze automatycznie utraty obywatelstwa polskiego, bo choć zgodnie z art. 11 punkt 1 tej ustawy utrata polskiego obywatelstwa następowała z chwilą nabycia obywatelstwa innego państwa, to jednak odnośnie obywateli polskich podlegających powszechnemu obowiązkowi wojskowemu taki skutek następował tylko pod warunkiem uzyskania zwolnienia z powszechnego obowiązku wojskowego. Ojciec skarżącej takiej zgody nie uzyskał, zatem wobec Państwa Polskiego był nadal uważany za polskiego obywatela pomimo nabycia obywatelstwa obcego. Zgodnie bowiem z obowiązującą w 1948 r. ustawą z dnia 9 kwietnia 1938 r. o powszechnym obowiązku wojskowym (Dz. U. Nr 25, poz. 220 z późn. zm.) powszechnemu obowiązkowi wojskowemu podlegali mężczyźni w wieku od 17 roku życia do końca roku, w którym kończyli 60 lat. Skarżący w roku 1948 miał lat 54, zatem podlegał obowiązkowi wojskowemu, a w związku z tym nie utracił obywatelstwa polskiego. Dopiero nowa ustawa z dnia 4 lutego 1950 r. o powszechnym obowiązku wojskowym (Dz. U. Nr 6, poz. 46, która weszła w życie 29 maja 1950 r., nakładała powszechny obowiązek obrony na mężczyzn w wieku 18 - 50 lat. Dlatego z chwilą wejścia w życie tej ustawy, czyli 29 maja 1950 r., Chaim P. utracił polskie obywatelstwo.
W skardze do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie na decyzję z 14 czerwca 2005 r. skarżąca podniosła brak uzasadnienia decyzji organu I instancji, brak określenia w decyzji odwoławczej, czy utrata obywatelstwa nastąpiła wskutek nabycia obywatelstwa, czy też wskutek wygaśnięcia obowiązku wojskowego, czy może z mocy prawa. Organ nie wyjaśnił też przyczyny, dla której zmienił przedmiot postępowania z utraty obywatelstwa na odmowę stwierdzenia posiadania obywatelstwa. Zarzuciła też Prezesowi błąd w ustaleniach faktycznych poprzez przyjęcie, że ojciec skarżącej nabył polskie obywatelstwo przez zapisanie do ksiąg stałej ludności byłego Królestwa Polskiego w 1920 r., a nie poprzez Traktaty Wersalskie. Podniosła też, że nie było w ogóle obywatelstwa palestyńskiego. Chaim P. nie składał żadnego oświadczenia odnośnie nabycia obcego obywatelstwa, a poza tym nigdy nie wydano wobec niego żadnej decyzji stwierdzającej utratę polskiego obywatelstwa. Skarżąca zarzuciła też zaskarżonej decyzji przywołanie wadliwiej podstawy prawnej.
W odpowiedzi na skargę organ wniósł o jej oddalenie i powtórzył swoje stanowisko w sprawie.
Wyrokiem z dnia 18 stycznia 2006 r. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie w sprawie o sygn. IV SA/Wa 1556/05 stwierdził nieważność obydwu wydanych w sprawie decyzji uznając, że niedopuszczalne było wszczęcie i prowadzenie postępowania administracyjnego na wniosek zstępnej dotyczący obywatelstwa jej wstępnego. Obywatelstwo jest kategorią prawną stricte osobistą i dlatego skarżąca nie mogła wnosić - w ocenie Sądu - o ustalenie statusu zmarłego ojca. Rażąco naruszyło to art. 28 k.p.a.
Po wniesieniu skargi kasacyjnej przez stronę skarżącą od powyższego wyroku Naczelny Sąd Administracyjny wyrokiem z dnia 19 kwietnia 2007 r. w sprawie o sygn. II OSK 573/06 uchylił wyrok Sądu I instancji i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania temu Sądowi. NSA ocenił, że skarżąca miała prawny interes w zainicjowaniu postępowania w kwestii utraty obywatelstwa przez jej zmarłego w 1974 r. ojca. Sąd I instancji niewłaściwie zatem ocenił kwestię legitymacji prawnej skarżącej, a także bezpodstawnie uchylił się od oceny statusu obywatelskiego Chaima P.
Uzasadnienie prawne
Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie zważył, co następuje:
Zgodnie z treścią art. 1 § 1 i 2 ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. Prawo o ustroju sądów administracyjnych (Dz. U. Nr 153, poz. 1269 z późn. zm.), sądy administracyjne sprawują wymiar sprawiedliwości poprzez kontrolę działalności administracji publicznej. Stosownie natomiast do art. 3 § 2 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. Nr 153, poz. 1270 z późn. zm.), kontrola działalności administracji publicznej przez sądy administracyjne obejmuje orzekanie w sprawach skarg m.in. na decyzje administracyjne. Kontrola ta sprawowana jest pod względem zgodności z prawem materialnym i formalnym obowiązującym w dacie wydania takiej decyzji.
Skarga analizowana według powyższych kryteriów zasługuje na uwzględnienie, choć częściowo z powodów odmiennych, niż w niej wskazane.
W pierwszej kolejności konieczne jest przywołanie art. 190 Prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Według tego przepisu sąd administracyjny, któremu sprawa została przekazana, związany jest wykładnią prawa dokonaną w tej sprawie przez Naczelny Sąd Administracyjny. W związku z tym Sąd orzekający w niniejszej sprawie związany był stanowiskiem wyrażonym w wyroku NSA z dnia 19 kwietnia 2007 r., iż w razie zgłoszenia wniosku w przedmiocie obywatelstwa osoby zmarłej (np. przez jej zstępnego) organy administracji orzekać mogą w przedmiocie utraty obywatelstwa przez tę osobę zmarłą. O ile bowiem niedopuszczalne jest orzekanie w kwestii aktualnego posiadania (odmowy posiadania) obywatelstwa przez zmarłego, o tyle - z uwagi na odrębność orzekania w przedmiocie posiadania obywatelstwa od orzekania w przedmiocie jego utraty - możliwe jest orzekanie w tej ostatniej kwestii (utraty obywatelstwa). Takie orzeczenie odnośnie sytuacji prawnej osoby zmarłej nie narusza art. 28 k.p.a. i może być wydane po wniosku np. zstępnego, który ma w tym zakresie legitymację do żądania wszczęcia postępowania. W tym kontekście należy przypomnieć, że wniosek skarżącej z 19 kwietnia 2004 r. dotyczył co prawda "posiadania obywatelstwa", to jednak - jak wynika z uzasadnienia przywołanego wyroku NSA - owo "posiadanie obywatelstwa" jest zbiorczą nazwą jednej instytucji prawnej, a konkretna treść decyzji w danej sprawie zależy od okoliczności przytoczonych we wniosku i ustalonych w toku postępowania (str. 8 i 9 uzasadnienia wyroku NSA). Skoro już z samego wniosku w oczywisty sposób wynikało, że chodzi o status obywatelski osoby zmarłej, to kierując się dyspozycją art. 17 ust. 4 ustawy z dnia 15 lutego 1962 r. o obywatelstwie polskim (Dz. U. z 2000 r. Nr 28, poz. 353 z późn. zm.) organy powinny orzec o utracie (ewentualnie odmowie utraty) obywatelstwa polskiego przez zmarłego Chaima P.
Jak wynika z decyzji Wojewody Mazowieckiego z 23 sierpnia 2004 r. organ ten orzekł w prawidłowo określonym przedmiocie - utraty obywatelstwa. Ponieważ jednak decyzja ta nie zawiera żadnego uzasadnienia prawnego i faktycznego, nie podaje przesłanek, którymi organ się kierował, nie wskazuje daty utraty przez ojca skarżącej polskiego obywatelstwa, a nadto, wbrew zawartemu w niej stwierdzeniu, nie jest zgodna z wnioskiem strony, konieczne było jej uchylenie z uwagi na naruszenie zasad postępowania administracyjnego (art. 107 § 3 k.p.a.) w stopniu mogącym mieć istotny wpływ na wynik sprawy (art. 145 § 1 punkt 1 lit. "c" Prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi).
Powyżej zaprezentowane stanowisko prowadzi do oceny, że Prezes Urzędu do Spraw Repatriacji i Cudzoziemców niezasadnie zmienił przedmiot orzekania określony przez organ I instancji. Przedmiotem tym powinna być bowiem kwestia utraty obywatelstwa przez Chaima P. Także to uchybienie uznać należy za mające istotny wpływ na wynik sprawy.
Odnośnie jednak argumentacji merytorycznej zawartej w skardze Sąd podzielił stanowisko organu odwoławczego. Istotnie - art. 11 punkt 1 ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego wiązał skutek utraty obywatelstwa z samym nabyciem obywatelstwa obcego państwa. Fakt nabycia przez Chaima P. obywatelstwa Izraela w dniu 15 maja 1948 r. (powstanie państwa Izrael) jest bezsporny. Nie ma więc znaczenia prowadzony przez strony spór co do istnienia obywatelstwa palestyńskiego przez powstaniem państwa Izrael, ani sposób (podstawa prawna) nabycia przez Chaima P. obywatelstwa polskiego w związku z powstaniem Państwa Polskiego w 1918 r. Zbędne jest więc ustalanie znaczenia Traktatu Wersalskiego dla nabycia przez niego obywatelstwa polskiego - fakt jego nabycia jest bowiem oczywisty, a przedmiotem postępowania powinno być to, czy i kiedy Chaim P. obywatelstwo polskie utracił. Bez znaczenia jest też to, czy zwrot "Nationality of father" odnoszący się do skarżącej i zawarty w akcie jej urodzenia został prawidłowo czy błędnie przetłumaczony - organ nie kwestionował przecież polskiego obywatelstwa Chaima P. w dacie urodzin skarżącej, tj. w dniu 15 lipca 1941 r.
Nabycie obywatelstwa izraelskiego, z uwagi na ograniczenie jego skuteczności wobec osób obowiązanych do czynnej służby wojskowej (art. 11 in fine ustawy z 1920 r.) nie odnosiło jednak skutku wobec Państwa Polskiego, a to do czasu, gdy Chaim P. przestał podlegać obowiązkowi czynnej służby wojskowej. Dlatego zasadnie organ odwoławczy odwołał się do przepisów regulujących ten obowiązek. Aż do 29 maja 1950 r. Chaim P. podlegał temu obowiązkowi, zatem nie utracił polskiego obywatelstwa. Dopiero ustawa z dnia 4 lutego 1950 r. o powszechnym obowiązku wojskowym (Dz. U. Nr 6, poz. 46), która weszła w życie właśnie 29 maja 1950 r., nakładała powszechny obowiązek obrony na mężczyzn w wieku 18 - 50 lat. Skracając wiek podlegania temu obowiązkowi (z 60 do 50 lat) ustawa ta zwolniła Chaima P. z obowiązku wojskowego. Dlatego z dniem 29 maja 1950 r. utracił on polskie obywatelstwo. Nie zmienia tego fakt, że dotychczas nie wydano decyzji potwierdzającej utratę obywatelstwa polskiego ojca skarżącej, gdyż taka decyzja nie jest wymagana (zob. też strona 11 uzasadnienia wyroku NSA z 19 kwietnia 2007 r.). Data 29 maja 1950 r. nie jest więc obojętna z punktu widzenia statusu obywatelskiego Chaima P. - w dacie tej utracił on polskie obywatelstwo.
W dalszym postępowaniu organy uwzględnią powyższe uwagi dotyczące przedmiotu postępowania, a nadto uwzględnią wyżej zaprezentowane stanowisko dotyczące wykładni prawa materialnego, tj. ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego oraz skutków wejścia w życie ustawy o powszechnym obowiązku obrony z 1950 r. w zakresie statusu obywatelskiego Chaima P.
Sąd orzekający w niniejszej sprawie, korzystając z uprawnień art. 135 Prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnym, stwierdził nieważność decyzji Wojewody Mazowieckiego z dnia z dnia 29 listopada 2004 r., gdyż w istocie została ona wydana z rażącym naruszeniem prawa (art. 156 § 1 pkt 2 k.p.a.). Przywołany w niej art. 111 § 1 k.p.a. służy jedynie do uzupełnienia określonych wad procesowych decyzji (np. braku pouczenia o możliwości odwołania), co - dodatkowo - następuje w formie postanowienia i tylko na wniosek strony. Niedopuszczalne było więc orzekanie z urzędu o "uzupełnieniu" decyzji o brakujące uzasadnienie. Decyzja z 29 listopada 2004 r. podlegała zatem wyeliminowaniu z obrotu prawnego.
W związku z powyższym, na podstawie przywołanych przepisów Prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (art. 145 § 1 punkt 1 lit. "c" i 145 § 1 punkt 2 w zw. z art. 135) Sąd orzekł, jak w punktach 1 i 2 sentencji wyroku. Odnośnie kosztów postępowania Sąd orzekł na podstawie art. 200 tej ustawy.
