Wyrok
Naczelnego Sądu Administracyjnego
z dnia 21 grudnia 2007 r.
II OSK 1783/06
TEZA aktualna
1. Aczkolwiek postępowanie dowodowe na gruncie k.p.a. oparte jest na zasadzie oficjalności i rola organu nie jest ograniczona do oceny faktów, które przedstawił wnioskodawca, to strona nie jest zupełnie zwolniona od współudziału w wyjaśnianiu okoliczności sprawy, skoro nie udowodnienie określonej okoliczności faktycznej może prowadzić do wydania decyzji dla niej niekorzystnej.
2. Utrata obywatelstwa polskiego na podstawie art. 11 ustawy z 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego mogła nastąpić na skutek wystąpienia dwóch różnych stanów faktycznych, pierwszy z nich wiązał się z nabyciem obywatelstwa państwa obcego (pkt 1), drugi - z faktem przyjęcia urzędu publicznego lub odbycia służby wojskowej w państwie obcym (pkt 2) - bez względu na to, czy wcześniej doszło do nabycia obywatelstwa obcego. Skoro zaś przy przesłance z art. 11 pkt 2 nabycie obywatelstwa obcego nie ma żadnego znaczenia, to należało uznać, że zdanie drugie omawianego artykułu może odnosić się wyłącznie do punktu pierwszego.
3. Każde wstąpienie do służby wojskowej w państwie obcym, na które obywatel polski nie otrzymał zgody właściwego organu, bez względu na rodzaj tej służby, rodzi skutek w postaci utraty z mocy prawa obywatelstwa polskiego na podstawie art. 11 pkt 2 ustawy z 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego.
4. Ustalenie przesłanki utraty obywatelstwa polskiego związanej ze wstąpieniem do służby wojskowej w państwie obcym następuje wprawdzie na podstawie przepisów prawa polskiego, ale może wymagać uwzględnienia przepisów prawa obcego, regulujących rodzaje służby wojskowej i zasady jej odbycia w państwie, w którym obywatel polski taką służbę podjął. Z oczywistych względów ustawodawca polski nie może zaś na gruncie prawa polskiego oceniać skuteczności wstąpienia (przyjęcia) do służby wojskowej w obcym państwie. Dopiero moment formalnego przyjęcia do struktur obcego wojska, potwierdzony przysięgą służbową (wojskową), kreuje stosunek zależności i posłuszeństwa dla obcej władzy, a w konsekwencji decyduje o kolizji z interesem Polski, wiąże się, bowiem z uchybieniem obowiązkowi wierności wobec Rzeczypospolitej.
UZASADNIENIE
Skład orzekający
Przewodniczący: Sędzia NSA Włodzimierz Ryms.
Sędziowie NSA: Jacek Chlebny (spr.), Teresa Kobylecka.
Sentencja
Naczelny Sąd Administracyjny po rozpoznaniu w dniu 21 grudnia 2007 r., na rozprawie w Izbie Ogólnoadministracyjnej skargi kasacyjnej I. G. od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 28 czerwca 2006 r. sygn. akt IV SA/Wa 2361/05 w sprawie ze skargi I. G. na decyzję Prezesa Urzędu do Spraw Repatriacji i Cudzoziemców z dnia 26 października 2005 r. nr (...) w przedmiocie odmowy stwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego:
oddala skargę kasacyjną.
Uzasadnienie faktyczne
Zaskarżonym wyrokiem Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie oddalił skargę I. G. na decyzję Prezesa Urzędu do Spraw Repatriacji i Cudzoziemców z dnia 26 października 2005 r. w przedmiocie odmowy stwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego.
W uzasadnieniu wyroku Sąd przytoczył następujące okoliczności faktyczne i prawne sprawy.
Pismem z dnia 29 marca 2005 r. skarżący wystąpił z wnioskiem do Wojewody Lubelskiego o stwierdzenie posiadania obywatelstwa polskiego. W toku rozpoznawania sprawy wojewoda ustalił, że skarżący urodził się w dniu 9 lutego 1925 r. w B., jako I. G., syn I. L. i E. R., z domu E. W 1936 r. skarżący wyjechał wraz z rodzicami do Palestyny, zaś z dniem 15 maja 1948 r. nabył obywatelstwo Izraela. Z uwagi na to, że w okresie od 1 lipca 1949 r. do 31 sierpnia 1975 r. skarżący był żołnierzem sił rezerwowych Wojsk Obrony Izraela, decyzją z dnia 10 czerwca 2005 r. Wojewoda Lubelski odmówił stwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego przez skarżącego i stwierdził, że od dnia 1 lipca 1949 r. nie posiada on obywatelstwa polskiego. Utratę obywatelstwa organ I instancji powiązał z przesłanką z art. 11 pkt 2 ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego (Dz. U. RP Nr 7, poz. 44 z późn. zm.), dalej jako: ustawa lub: ustawa o obywatelstwie Państwa Polskiego. Zgodnie z powołanym przepisem, utrata obywatelstwa polskiego następowała przez przyjęcie urzędu publicznego lub wstąpienie do służby wojskowej w państwie obcym bez zgody właściwego wojewody, wyrażonej, w przypadkach zamiaru wstąpienia do służby wojskowej w państwie obcym, w porozumieniu z właściwym dowódcą okręgu. Utrzymując w mocy decyzję Wojewody Lubelskiego Prezes Urzędu do Spraw Repatriacji i Cudzoziemców zgodził się z organem I instancji, że skarżący utracił obywatelstwo polskie z mocy prawa na podstawie art. 11 pkt 2 ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego, przez wstąpienie do służby wojskowej w państwie obcym. Organ odwoławczy stwierdził jednak, że wbrew stanowisku wyrażonemu w decyzji organu I instancji nie można uznać, że służba w rezerwie może być uznana za czynną służbę wojskową, polegającą na przyjęciu obowiązków w obcym wojsku (art. 7 pkt 1 lit. b ustawy z 9 kwietnia 1938 r. o powszechnym obowiązku obrony, Dz. U. Nr 25, poz. 220 ze zm.). Wobec powyższego za nieuprawnione uznał stanowisko Wojewody Lubelskiego, zgodnie, z którym z dniem przeniesienia skarżącego do rezerwy utracił on obywatelstwo polskie na skutek wstąpienia do służby w obcym wojsku. Jednocześnie, kierując się potrzebą dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego, a więc ustalenia, czy skarżący został powołany do odbycia czynnej służby wojskowej w obcym wojsku, organ drugiej instancji zwrócił się do pełnomocnika skarżącego o przesłanie zaświadczenia potwierdzającego przebieg całej służby wojskowej skarżącego. Odpowiadając na wezwanie strona wskazała, że jedynym dokumentem, który może przedstawić jest przesłane już w toku postępowania pierwszej instancji, zaświadczenie z dnia 20 lutego 2005 r. o odbyciu obowiązkowej służby rezerwowej. W tych okolicznościach organ odwoławczy uznał, że wiek skarżącego w dacie przeniesienia do rezerwy oraz fakt zamieszkiwania w Palestynie w okresie walk o powstanie państwa Izrael pozwala przyjąć, iż przed dniem przeniesienia do rezerwy skarżący odbył czynną służbę wojskową w wojsku Izraela. Biorąc natomiast pod uwagę odmowę przesłania przez wnioskodawcę żądanego zaświadczenia o służbie wojskowej, bądź pisemnego potwierdzenia przez Wojsko Obrony Izraela odmowy wydania wyżej wymienionego dokumentu, organ drugiej instancji nie znalazł podstaw do zmiany decyzji wojewody.
Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie zgodził się z organami orzekającymi w sprawie, że dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy zasadnicze znaczenie ma ustalenie, czy skarżący pełnił czynną służbę wojskową w państwie obcym bez zgody właściwego wojewody. Sąd uznał, iż z uwagi na to, że to na osobie, która ubiega się o określone uprawnienia spoczywa ciężar dowodu na okoliczności uzasadniające uzyskanie prawa - w sytuacji, kiedy strona odmówiła przesłania żądanego przez organ dokumentu i jednocześnie nie przedłożyła pisma, z którego wynikałoby, że skarżący zwracał się o informację do Wojsk Obrony Izraela, a wydania takiego zaświadczenia mu odmówiono, to należało uznać, że odmowa stwierdzenia posiadania polskiego była zasadna.
W skardze kasacyjnej skarżący podniósł zarzut naruszenia, art. 11 ustawy z 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego oraz art. 6 rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych z 7 czerwca 1920 r. w przedmiocie wykonania ustawy z 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego (Dz. U. RP z 1920 r. Nr 52, poz. 320). Powołując się na wyrok NSA z dnia 29 grudnia 1994 r., sygn. akt V SA 2237/93, strona wskazała, że przepis art. 11 ustawy z 20 stycznia 1920 r. i art. 6 powołanego rozporządzenia wykonawczego należy rozumieć, w ten sposób, że w razie nabycia przez obywatela polskiego obywatelstwa obcego w czasie, gdy obywatel ten podległ powszechnemu obowiązkowi wojskowemu, z którego nie został zwolniony, skutek w postaci utraty obywatelstwa polskiego z mocy prawa następuje z dniem zwolnienia takiego obywatela od powszechnego obowiązku wojskowego. Zdaniem strony, nie było również podstaw do odmowy wydania decyzji stwierdzającej posiadanie przed skarżącego obywatelstwa polskiego bez odniesienia się do kwestii podlegania przez niego obowiązkowej służbie wojskowej w Polsce, jako okoliczności wyłączającej utratę obywatelstwa polskiego "w odniesieniu do wszystkich zdarzeń wskazanych tak w ust. 1, jak i w ust. 2 art. 11 ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego". Z powołanych względów strona wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku oraz decyzji organów administracji obu instancji, a także zasądzenie na jej rzecz kosztów postępowania.
Uzasadnienie prawne
Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie zawiera uzasadnionych podstaw. Zaskarżony wyrok, mimo częściowo błędnego uzasadnienia, odpowiada prawu.
1. Na wstępie należy zauważyć, że podstawy kasacyjne, które na mocy art. 183 § 1 zd. pierwsze ustawy z 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. Nr 153, poz. 1270 ze zm.), dalej: p.p.s.a., wiążą Naczelny Sąd Administracyjny, dotyczyły wyłącznie naruszenia prawa materialnego (przesłanka z art. 174 pkt 1 p.p.s.a.). W ich ramach, poprzez wskazanie stosownych przepisów prawa procesowego (zob. art. 174 pkt 2 p.p.s.a.), nie zakwestionowano ustaleń faktycznych dokonanych przez Prezesa Urzędu do Spraw Repatriacji i Cudzoziemców, które legły u podstaw decyzji odmawiającej stwierdzenia posiadania przez skarżącego obywatelstwa polskiego i stanowiły podstawy orzekania przez Sąd I instancji. Z tego względu ustalenia te wiążą również Naczelny Sąd Administracyjny. Należy więc przypomnieć, że w zaskarżonej decyzji stwierdzono, iż lata 1948-1949 charakteryzowały się wzmożoną mobilizacją w Izraelu, co miało związek z toczącą się wojną. Z tego względu okoliczność, iż od 1 lipca 1949 r. skarżący został przeniesiony do obowiązkowej służby w rezerwie Wojsk Obrony Izraela, powiązana z odmową przesłania przez niego zaświadczenia o przebiegu całej służby wojskowej w Izraelu bądź pisemnego potwierdzenia przez Wojsko Obrony Izraela odmowy wydania takiego dokumentu uzasadniała przyjęcie, że skarżący wstąpił do służby wojskowej w państwie obcym, tj. odbył czynną służbę wojskową w Izraelu. W skardze kasacyjnej ustaleń tych nie zakwestionowano, strona nie wykazała bowiem, by pełniona w przeszłości służba miała w rzeczywistości inny charakter. Należy podkreślić, że aczkolwiek postępowanie dowodowe na gruncie k.p.a. oparte jest na zasadzie oficjalności i rola organu nie jest ograniczona do oceny faktów, które przedstawił wnioskodawca, to w orzecznictwie sformułowano również pogląd, że strona nie jest zupełnie zwolniona od współudziału w wyjaśnianiu okoliczności sprawy, skoro nie udowodnienie określonej okoliczności faktycznej może prowadzić do wydania decyzji dla niej niekorzystnej (zob. wyrok NSA z 26 listopada 1984 r., II SA 1205/84, publ. ONSA Nr 2/1984, poz. 98). Nałożenie zatem na organy prowadzące postępowanie administracyjne obowiązku wyczerpującego zebrania i rozpatrzenia całego materiału dowodowego (art. 7 i art. 77 k.p.a.) nie zwalnia strony postępowania od współudziału w realizacji tego obowiązku. W sprawach wszczynanych na wniosek osoby zainteresowanej potwierdzeniem posiadania obywatelstwa polskiego, tj. prowadzonych na podstawie art. 17 ust. 4 ustawy z 15 lutego 1962 r. o obywatelstwie polskim (t.j. Dz. U. z 2000 r. Nr 28, poz. 353 z późn. zm.), wnioskodawca zobowiązany jest do współdziałania z organem przy podejmowanych przez ten organ czynnościach procesowych, w celu wyjaśnienia wszystkich okoliczności faktycznych sprawy. Niezasadne będzie narzucenie organowi obowiązku poszukiwania środków dowodowych służących poparciu twierdzeń strony w sytuacji, gdy ta ostatnia - mimo wezwania - środków takich nie przedstawia lub organ stwierdzi, że odmowa przedstawienia takich środków nie jest obiektywnie uzasadniona.
Wobec powyższego należało uznać, że w rozpoznawanej sprawie organy oraz Sąd I instancji zasadnie skutkiem nie udowodnienia okoliczności faktycznej związanej z pełnym przebiegiem służby wojskowej strony obciążyły wnioskodawcę.
2. W tych okolicznościach ocenę zasadności podniesionego przez stronę zarzutu naruszenia art. 11 ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego i przepisów rozporządzenia wykonawczego do tej ustawy, należy poprzedzić uwagami dotyczącymi wykładni dwóch odrębnych norm prawnych zawartych w art. 11 powołanej ustawy i ich zastosowania w sprawach dotyczących stwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego.
Należy bowiem zauważyć, że w powołanym artykule uregulowano dwie niezależne przesłanki utraty obywatelstwa polskiego. Pierwszą z nich było nabycie obcego obywatelstwa, z tym zastrzeżeniem, że osoby obowiązane do czynnej służby wojskowej mogły nabyć obywatelstwo obce jedynie po uzyskaniu zwolnienia od powszechnego obowiązku wojskowego, zgodnie z obowiązującymi przepisami, w przeciwnym razie nadal były uważane wobec Państwa Polskiego za obywateli polskich (art. 11 pkt 1 w zw. z art. 11 zd. 2 ustawy). Drugą przesłanką utraty obywatelstwa było przyjęcie urzędu publicznego lub wstąpienie do służby wojskowej w państwie obcym bez zgody właściwego wojewody (Komisarza Rządu m. st. Warszawy), wyrażonej tym drugim przypadku w porozumieniu z właściwym dowódcą okręgu korpusu (art. 11 pkt 2 ustawy).
Już w orzecznictwie międzywojennym wskazywano na odrębność obu tytułów utraty obywatelstwa na podstawie powołanego przepisu. W wyroku z dnia 21 grudnia 1932 r. (l. rej. 5207/31, Zbiór wyroków NTA 1932, Nr 591 A, OPA 1934 tom I, poz. 551) Najwyższy Trybunał Administracyjny stwierdził: "Ustawodawca uznał bowiem w art. 11 ustawy z 20 stycznia 1920 r., obok przyjęcia urzędu publicznego względnie wstąpienia do służby wojskowej w państwie obcym, także nabycie obywatelstwa obcego za tytuł do utraty obywatelstwa polskiego. Ponieważ tytuły te są odrębne - od siebie niezależne - uznać należy, że ustawodawca, postanawiając, iż przez przyjęcie urzędu publicznego w państwie obym traci się obywatelstwo polskie, ma właśnie na myśli przyjęcie urzędu w państwie obcym, niekoniecznie pociągające za sobą nabycie obywatelstwa obcego".
Zdanie drugie art. 11 ustawy obywatelstwie Państwa Polskiego, stanowi, iż nabycie obywatelstwa obcego przez obywatela polskiego podlegającego służbie wojskowej możliwe jest o tyle, o ile właściwa polska władza wojskowa zwolni obywatela od obowiązku wojskowego. Brak takiej zgody oznacza, że zainteresowany, pomimo nabycia obywatelstwa obcego, wobec Państwa Polskiego uważany był w dalszym ciągu za obywatela polskiego. Nie może jednak budzić wątpliwości, że warunek zwolnienia z obowiązku wojskowego, sformułowany w zdaniu drugim art. 11, pozostaje w związku z regulacją zawartą w art. 11 pkt 1 ustawy z 1920 r., a zatem treść zdania drugiego art. 11 należy odczytywać wyłącznie w związku z treścią art. 11 pkt 1 ustawy. W zdaniu drugim art. 11 ustawodawca wskazał bowiem, że zwolnienie od służby wojskowej jest warunkiem skutecznego nabycia obywatelstwa państwa obcego, nie jest zaś warunkiem utraty obywatelstwa polskiego (gdyby tak było, dopiero wówczas przesłanki utraty obywatelstwa - zarówno tą, wskazaną w punkcie pierwszym, jak i w punkcie drugim - należałoby powiązać z treścią zdania drugiego art. 11).
Wobec powyższego za nieprawidłowy należało uznać pogląd wyrażony w skardze kasacyjnej, zgodnie z którym zwolnienie zainteresowanego z powszechnego obowiązku wojskowego w Polsce, jako okoliczność wyłączająca utratę obywatelstwa polskiego, podlega badaniu w odniesieniu do zdarzeń wskazanych tak w pkt 1 jak i pkt 2 art. 11 ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego. Strona skarżąca niezasadnie utożsamia odrębne instytucje. Czym innym jest bowiem zwolnienie od powszechnego obowiązku wojskowego, ustanowione jako warunek utraty obywatelstwa polskiego w związku z nabyciem obywatelstwa obcego (art. 11 pkt 1), a czym innym zgoda wojewody, podjęta w porozumieniu z właściwym dowódcą okręgu korpusu, na wstąpienie do służby wojskowej w państwie obcym, o której jest mowa w art. 11 pkt 2 ustawy. Wyrażenie zgody na wstąpienie do służby wojskowej w państwie obcym nie sprawia, że w stosunku do osoby, które takie zwolnienie uzyskała, automatycznie wyłączony zostaje powszechny obowiązek wojskowy w Polsce.
Reasumując, utrata obywatelstwa polskiego na podstawie art. 11 ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego mogła nastąpić na skutek wystąpienia dwóch różnych stanów faktycznych, pierwszy z nich wiązał się z nabyciem obywatelstwa państwa obcego (pkt 1), drugi - z faktem przyjęcia urzędu publicznego lub odbycia służby wojskowej w państwie obcym (pkt 2) - bez względu na to, czy wcześniej doszło do nabycia obywatelstwa obcego. Skoro zaś przy przesłance z art. 11 pkt 2 nabycie obywatelstwa obcego nie ma żadnego znaczenia, to należało uznać, że zdanie drugie omawianego artykułu może odnosić się wyłącznie do punktu pierwszego.
3. Przez pryzmat powyższych rozważań należało też ocenić zarzut naruszenia art. 11 ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego w zw. z art. 6 rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 7 czerwca 1920 r. w przedmiocie wykonania ww. ustawy, w brzmieniu nadanym przepisowi tego rozporządzenia na mocy przepisu § 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 26 lutego 1938 r. o zmianie rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 7 czerwca 1920 r. w przedmiocie wykonania ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego (Dz. U. RP z 1938 r., Nr 16, poz. 114). Przepis ten stanowił:
"Obywatelstwo polskie traci, kto:
1)
nabył obywatelstwo państwa innego
lub
2)
przyjął urząd publiczny albo wstąpił do służby wojskowej w państwie obcym bez zgody właściwego wojewody (Komisarza Rządu na m.st. Warszawę), wyrażonej w przypadkach zamiaru wstąpienia do służby wojskowej w państwie obcym w porozumieniu z właściwym dowódcą okręgu korpusu.
Osoby, podlegające powszechnemu obowiązkowi wojskowemu, tracą obywatelstwo polskie wskutek nabycia obywatelstwa państwa innego po zwolnieniu ich od tego obowiązku".
Zdaniem strony, powołującej się na pogląd wyrażony w uzasadnieniu wyroku NSA z dnia 20 grudnia 1994 r. w sprawie o sygn. akt V SA 2237/93 (niepubl.), regulacja zawarta w rozporządzeniu była trafniejsza, bowiem precyzyjniej regulowała zasadę wyłączności obywatelstwa polskiego. W konsekwencji w powołanym wyroku przyjęto, że omawiane przepisy należy rozumieć w ten sposób, że "w razie nabycia przez obywatela polskiego obywatelstwa obcego w czasie, gdy obywatel ten podlegał powszechnemu obowiązkowi wojskowemu, od którego nie został zwolniony, skutek w postaci utraty obywatelstwa polskiego, z mocy prawa, następuje zatem z dniem zwolnienia takiego obywatela od powszechnego obowiązku wojskowego (...)". Należy jednak zauważyć, że przytaczany pogląd sformułowany został na gruncie przepisu art. 11 pkt 1 ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego, zaś w rozpoznawanej sprawie Sąd I instancji zaaprobował stanowisko organów, które przyjęły, że skarżący utracił obywatelstwo polskie na podstawie art. 11 pkt 2 tej ustawy. Organy wykluczyły zarazem utratę obywatelstwa polskiego przez skarżącego na podstawie art. 11 pkt 1. Okoliczność, że skarżący, pomimo nabycia obywatelstwa obcego, nie utracił obywatelstwa polskiego z uwagi na podleganie obowiązkowi wojskowemu w Polsce, od którego nie został zwolniony, nie jest zatem przedmiotem sporu w sprawie.
Wątpliwości przy interpretacji art. 11 ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego w kontekście treści przepisów wykonawczych do tej ustawy mogły się pojawić w związku w pierwotną treścią art. 6 rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych w przedmiocie wykonania ustawy z 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego (Dz. U. RP z 1920 r., Nr 52, poz. 320). Przepis rozporządzenia, przed zmianą dokonaną, jak wskazano powyżej, na mocy § 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 26 lutego 1938 r. o zmianie rozporządzenia z 7 czerwca 1920 r. stanowił:
"Obywatelstwo polskie traci, kto:
1)
zgodnie z wolą swoja nabył obywatelstwo państwa innego
lub
2)
bez zezwolenia Rady Ministrów Państwa polskiego przyjął urząd publiczny alb wstąpił do służby wojskowej w państwie obcym.
Postanowienia te nie mają jednak zastosowania do osób obowiązanych do czynnej służby wojskowej w Państwie Polskim tylko wówczas, jeśli uzyskały od Ministra Spraw Wojskowych zezwolenie do nabycia obywatelstwa obcego lub do przyjęcia urzędu publicznego albo do wstąpienia do służby wojskowej w państwie obcym".
Należy jednak zauważyć, że w takim brzmieniu przepis art. 6 rozporządzenia wykonawczego już nie obowiązywał w dacie zdarzeń, które miały wpływ na utratę obywatelstwa polskiego przez skarżącego (tj. wstąpienie do służby wojskowej w obcym państwie w 1949 r.).
Niezależnie od powyższego - odnosząc się do stanowiska strony, która przy interpretacji przepisu art. 11 ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego pierwszorzędne znaczenie chciałaby nadać regulacji zawartej w rozporządzeniu - należy zauważyć, że ustalenie znaczenia normy prawnej stanowiącej podstawę do stwierdzenia utraty przez skarżącego obywatelstwa polskiego na podstawie art. 11 pkt 2 powołanej ustawy powinno uwzględniać wnioski wypływające z dyrektyw wykładni systemowej. Te zaś nakazują, aby treść przepisów wykonawczych była badana z punktu widzenia zgodności z przepisami rangi ustawowej, nie zaś odwrotnie. W orzecznictwie przyjmuje się, że treść przepisu rozporządzenia nie może stanowić podstawy do wyjaśniania treści ustawy, a zatem nie może być istotnym (decydującym) argumentem za takim lub innym rozumieniem przepisu ustawowego (por. uchwała 7 sędziów NSA z 2 lipca 2001 r., FPS 3/01, ONSA 2002/1/3).
4. Przechodząc do meritum przypomnieć należy, że w rozpoznawanej sprawie, po wyłączeniu przesłanki z art. 11 pkt 1 ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego, podstawę ustalenia, że w stosunku do skarżącego zaszła przesłanka z art. 11 pkt 2 - wstąpienie do służby wojskowej w państwie obcym bez zgody właściwego wojewody - stanowiło przyjęcie, że przeniesienie skarżącego z dniem 1 lipca 1949 r. do rezerwy poprzedzać musiała czynna służba wojskowa w wojsku izraelskim.
Ocenę prawidłowego zastosowania w sprawie art. 11 pkt 2 ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego poprzedzić należy uwagami dotyczącymi jego wykładni. Wymaga to ustalenia, jakie przepisy - polskie czy państwa obcego - stanowią wzorzec oceny, czy podjęcie określonych obowiązków wobec państwa obcego należy kwalifikować jako służbę wojskową na rzecz tego państwa.
Wątpliwości takich nie ma na gruncie art. 4 pkt 5 ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego w kontekście wykładni pojęcia "przyjęcia do służby wojskowej w Państwie Polskim" jako przesłanki uzasadniającej nabycie obywatelstwa polskiego. W orzecznictwie (por. wyrok NTA z 22 kwietnia 1928 r., L. Rej. 3771/25, OSP VII 502) podnosi się, że wykładnia tej normy prawnej uwzględniać musi regulacje obowiązujących wówczas polskich aktów prawnych dotyczących służby wojskowej w Polsce - przykładowo obowiązującej w czasie wydawania ustawy z 20 stycznia 1920 r. ustawy z 27 października 1918 r. (Dz. Pr. k.r. Pol. Nr 28) o powszechnym obowiązku służby wojskowej.
Na gruncie przepisów regulujących przesłanki utraty obywatelstwa polskiego wątpliwości, czy pojęcia sformułowane w przepisie art. 11 pkt 2 ustawy należy oceniać na podstawie przepisów polskich czy obcych, dostrzeżono już w piśmiennictwie międzywojennym. Szymon Rundstein, w glosie do powołanego na wstępnie wyroku NTA z 21 grudnia 1932 r., l. rej. 5207/31, zauważył, że Trybunał, interpretując pojęcie "przyjęcie urzędu publicznego w państwie obcym" nie wyjaśnił, czy ta kwalifikacja odpowiada przepisom prawa polskiego, czy też zgodna jest z właściwymi przepisami państwa obcego. W sytuacji, "gdy chodzi o uznanie istnienia względnie nieistnienia przynależności państwowej polskiej", autor glosy za rozstrzygającą przyjął jednakże kwalifikację prawa polskiego. Jego zdaniem, nawet gdyby "według przepisów cudzoziemskich dany rodzaj służby dla państwa nie dał się podciągnąć pod pojęcie służby państwowej - władze polskie takim sprawdzianem nie byłby związane. Rozstrzyga tedy w sprawach o obywatelstwo kwalifikacja legis fori, co zresztą jest zgodne z poglądem doktryny i praktyki francuskiej, która niejednokrotnie kwestie utraty przynależności państwowej wskutek przyjęcia urzędu publicznego w tym duchu rozstrzygała". Z poglądem powyższym należy się zgodzić, uzupełniając go uwagą, że te same zasady powinny być miarodajne w odniesieniu do interpretacji przesłanki wstąpienia do służby wojskowej w państwie obcym.
Dokonując zatem interpretacji przesłanki utraty obywatelstwa polskiego poprzez wstąpienie do służby wojskowej w państwie obcym przy zastosowaniu wykładni legis fori należało uwzględnić przepisy ustawy z 9 kwietnia 1938 r. o powszechnym obowiązku wojskowym (Dz. U. Nr 25, poz. 220), obowiązującej w Państwie Polskim w dacie przeniesienia skarżącego do służby w rezerwie w wojsku izraelskim. Wynika z nich, że w ówczesnej Polsce obowiązek odbycia służby wojskowej obejmował nie tylko zasadniczą służbę wojskową, ale także służbę wojskową w rezerwie (art. 7 ust. 1 lit. b ostatnio powołanej ustawy). Ustawa określała też inne rodzaje służby wojskowej (służba wojskowa w pospolitym ruszeniu, pomocnicza służba wojskowa, uzupełniająca służba wojskowa), które wchodziły w zakres powszechnego obowiązku wojskowego Odrębne akty regulowały zasady zawodowej służby wojskowej (dekret Prezydenta Rzeczypospolitej z 12 marca 1937 r. o służbie wojskowej oficerów).
Dodatkowo należy zauważyć, że art. 11 pkt 2 ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego nie zawęża przesłanki wstąpienia do służby wojskowej w państwie obcym do odbycia szczególnego rodzaju służby wojskowej. W szczególności, przepis art. 11 pkt 2 ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego nie ogranicza pojęcia wstąpienia do służby wojskowej w państwie obcym do czynnej służby wojskowej. Należało zatem przyjąć, że każde wstąpienie do służby wojskowej w państwie obcym, na które obywatel polski nie otrzymał zgody właściwego organu, bez względu na rodzaj tej służby, rodzi skutek w postaci utraty z mocy prawa obywatelstwa polskiego na podstawie art. 11 pkt 2 ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego. Trzeba również mieć na uwadze, że treść przepisu art. 11 pkt 2 ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego uzupełnia przepis art. 115 ust. 1 ustawy z dnia 9 kwietnia 1938 r. o powszechnym obowiązku wojskowym (Dz. U. Nr 25, poz. 220), który stanowił, że obywatel polski podlegający obowiązkowi wojskowemu z mocy tej ustawy lub przepisu szczególnego, traci obywatelstwo polskie, jeżeli przyjmuje obowiązki w wojsku obcym lub obcej organizacji wojskowej bez zgody polskiej władzy. W konsekwencji wykładnia art. 11 pkt 2 powołanej ustawy, dokonana przez organ odwoławczy i zaakceptowana w zaskarżonym orzeczeniu, sprowadzająca się do utożsamienia służby wojskowej wyłącznie z czynną służby wojskowej, nie jest prawidłowa. Pomimo błędu w wykładni, rozstrzygnięcie Sądu I instancji, na mocy którego skarga strony została oddalona, było jednak zasadne, albowiem w okolicznościach rozpoznawanej sprawy przepis art. 11 pkt 2 ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego miał zastosowanie wobec niekwestionowanych ustaleń, że skarżący odbył obowiązkową służbę rezerwową w wojsku izraelskim.
Powyższe rozważania należy też uzupełnić uwagą, że w niektórych przypadkach, przy dokonywaniu wykładni przepisu art. 11 pkt 2 ustawy o obywatelstwie Państwa Polskiego, nie można ograniczyć rozważań wyłącznie do przepisów krajowych. Przepisy obce mogą bowiem przewidywać rodzaje służby wojskowej oraz tryby podjęcia tej służby nieznane ustawom polskim. A zatem należy przyjąć, że ustalenie przesłanki utraty obywatelstwa polskiego związanej ze wstąpieniem do służby wojskowej w państwie obcym następuje wprawdzie na podstawie przepisów prawa polskiego, ale może wymagać uwzględnienia przepisów prawa obcego, regulujących rodzaje służby wojskowej i zasady jej odbycia w państwie, w którym obywatel polski taką służbę podjął. Z wykładni literalnej i logicznej omawianego przepisu wynika bowiem, że chodzi o rzeczywiste wstąpienie do obcego wojska (nie chodzi tu bowiem o samo podleganie obowiązkowi służby wojskowej w państwie obcym), wiążące się z przyjęciem określonych obowiązków w tym wojsku i podleganiem obcym władzom wojskowym. Z oczywistych względów ustawodawca polski nie może zaś na gruncie prawa polskiego oceniać skuteczności wstąpienia (przyjęcia) do służby wojskowej w obcym państwie. Dopiero moment formalnego przyjęcia do struktur obcego wojska, potwierdzony przysięgą służbową (wojskową), kreuje stosunek zależności i posłuszeństwa dla obcej władzy, a w konsekwencji decyduje o kolizji z interesem Polski, wiąże się bowiem z uchybieniem obowiązkowi wierności wobec Rzeczypospolitej.
Mając powyższe na uwadze, Naczelny Sąd Administracyjny, na podstawie art. 184 p.p.s.a., orzekł jak w sentencji.
